емтихан геотехника. ылыми геология жетілуіні ысаша тарихы
 Скачать 179.75 Kb.
|
|
Ғылыми геология жетілуінің қысқаша тарихы; Геология – Жер туралы ғылым болғандықтан ол Жердiң құрамын, құрылысын жəне даму тарихын зерделейді. Геологияның тақырыбы – Жер планетасы. Геологияның зерделеу нысандары – минералдар, таужыныстар, пайдалы қазбалар, қазба органикалық қалдықтар, геологиялық процестер. Геология XVII–XVIII ғғ. ауқымында шөгiндiжиналу процесiнiң жалпы заңдылықтары (қабаттасқан шөгiндi таужыныс қалыптасуының ретi) анықталғаннан кейiн сəттi дами бастады. Ал XVIII–XIX ғғ. тоғысында əзiрленген шөгiндi таужыныстардың салыстырмалы жасын олардың құрамында сақталған организмдер (фауна мен флора) қалдығын зерттеу негiзiнде анықтау əдiстемесi де бұған оң ықпал жасады. Бұл организмдердi зерттеу Жер дамуының əр заманына тек осы заманға сай органикалық əлемнiң – Жерде осы кезде тiршiлiк еткен жануарлар мен өсiмдiктердiң белгiлi бiр түрлерi ғана сəйкес келетiнiн көрсеттi. Осылай таужыныстардың салыстырмалы жасын олардың құрамындағы қазба организм қалдықтары бойынша анықтауға негiзделген палеонтологиялық əдiс пайда болды. Осыдан кейiн, радиобелсендi ыдырау ашылған соң, таужыныстың дəл абсолют жасын анықтаудың радиологиялық əдiстерi əзiрлендi. Бұл əдiстердi қолдану жер қыртысы пайда болған уақыт 4,0 млрд жыл шамасында екенін көрсеттi. Бiрақ геологиялық процестерді түсiну үшiн олардың уақыты, созылу ұзақтығы мен масштабы туралы ұғымдар əлi жеткiлiксiз едi. Бұл үшiн олардың мəнiсiн, мағынасы мен бағыттылығын түсiну жəне түсiндiру қажет болды. Геологияның дамуына актуализм (французша актюэль – қазiргi) деген атпен белгiлi эволюциялық əдiстi енгiзу үлкен үлес қосты. Актуализм əдісі XVI–XVII ғғ. əлемнiң жаралуы туралы дiни ұғымдарға қарсы күресте кездейсоқ туындады, бiрақ оны iрi ағылшын геологы Ч. Лайель XIX ғасырдың 30-шы жылдары ғана ресiмдедi. Актуализм əдiсiнiң мəнiсi геологиялық процестерді түсiну үшiн қазiргi мен өткеннiң байланысын анықтауда. Ч. Лайель “қазiргi кез – өткендi танымдаудың кiлтi”, – деп жазған, яғни қазiргi геологиялық процестерді мұқият зерттеп, олардың нəтижесiн бұрынғы геологиялық процестер нəтижесiмен салыстыру ғана өткеннiң мəнiсiн толық түсiнуге тура жол ашады. Актуализм принципi қазiргi геологияның дамуына өте үлкен оң ықпал жасады. Геологияның негiзгi əдiсi – геологиялық түсiру (карталау), ол белгiлi бiр аумақтың геологиялық құрылысы мен пайдалы қазбаларын жан-жақты зерттеуге қажет геологиялық жұмыстардың жиынтығы болып табылады. Геологияның жалпы ғылыми мəнi- оның табиғат туралы материалдық түсiнiк қалыптастыруда айрықша құндылығына байланысты. Геологиялық деректер əлемнiң материалдық бiрлiгi мен оның дамуын көрсететiн философиялық принциптi диалектикалық негiздеуде өте маңызды рөл атқарады. Экономикалық мəнi- геологияны экономиканың түрлi салаларын минерал-шикiзат ресурстармен қамтамасыз етуге, əртүрлi азаматтық жəне өнеркəсiптiк нысандар құрылысын инженерлiк-геологиялық негiздеуге, ауыз сумен жəне техникалық сумен қамтамасыз ету проблемаларын шешуге байланысты. Гидрогеология ғылымдары. Кристаллография деген не? ГИДРОГЕОЛОГИЯ(гидро және геология) — жер асты суын зерттейтін кешенді ғылым саласы. Ол жер асты суларының пайда болуын, таралуын, алмасуын, физикалық қасиеттерін, химиялық құрамының қалыптасуын, жер бетіне шығу жолдарын, қозғалысын, режимін, тау жыныстары арасындағы орналасу пішіндерін, қорының шамасын, ластануын, пайдалану тәсілдерін зерттейді. Гидрогеологияның негізгі салалары: Жалпы гидрогеология, Жер асты суының алмасуы (гидрогеодинамика), Аймақтық гидрогеология, Жер асты суын іздеу мен барлау әдістері, Кен орындары гидрогеологиясы, Гидрогеохимия, Мелиоративтік гидрогеология, Мұнай гидрогеологиясы. Гидрогеология жер асты сулары, кәсіпорындар мен қалаларды, басқа елді мекендерді, демалыс және емдеу орындарын, мал жайылымдарын, сумен қамтамасыз етуге, жер суаруға, суландыруға пайдаланудың, судан әр түрлі тұздарды және өндірістік маңызы бар, химиялық элементтерді ажыратып, күрделі гидротехникалық және мелиоративтік құрылыстар салғанда, кен өндіруде, шахта қазғанда жер асты суының тигізетін әсерін анықтайды. Гидрогеология «Жер» туралы ғылымдармен, олардың ішінде ең алдымен геодинамикамен, геохимиямен, геофизикамен, гидрологиямен, сондай-ақ физика, химия, математикамен тығыз байланысты. Гидрогеология ХХ ғасырдың 20-жылдары қалыптасты. 1940 жылы Геологиялық ғылымдар институтында гидрогеология бөлімі (1965 жылдан Гидрогеология және гидрофизика институты) ашылып, академик У.М. Ахмедсафиннің жетекшілік етуімен гидрогеологияның қазақстандық мектебінің негізі қаланды. Кристаллография (гр. krіstallos – мұз, гр. grafo– жазу) – кристалдар мен кристалл заттар туралы ғылым. Ол кристалл заттардың құрамы мен құрылысын, пішінін, қасиеттерін, олардың өзара және сыртқы ортамен байланысын және кристалдық күйін зерттейді. Кристаллография жеке ғылым ретінде XVII ғасырдың ортасында дами бастады. Табиғи кристалдарды зерттеу кристалл бұрыштарының тұрақтылығы, жарықтың кристалдарда қосарлана сынуы, олардың балқу температурасының тұрақтылығы заңдарының ашылуына себепші болды. Кристаллография тәсілдерін белоктар мен нуклеин қышқылдарын зерттеуде қолдану молекулалық биологияның дамуына әсер етті. Кристалдардың пайда болуы және олардың өсу ерекшеліктерін зерттеу Кристаллографияның басты міндеттерінің бірі болып табылады. 3 .Гидрогеология ғылымдары. Минералогия деген не? Минералогия (грек. минерал және логос – ғылым) минералдардың құрамын, қасиетін, пайда болуын зерттейтін ғылым. Минералогияның басты мақсаты- минералдық шикізат кендерін іздеу, барлау, бағалау, байытудың ғылылыми негізін анықтау, оларды халық шауашылығына ендіру жолдарын зерттеу. Минералогия терминін ғылымға 1636 жылы итальян ғалымы Бернард Цезий енгізген. Минералогиядағы жаңа әдістер мен жалпылама теорияларда Ресей ғалымдары В.В. Докучаев, А.Е. Ферсман, [[В.И. Вернадский|В.И. Вернадский, Е.С. Федоров (1853 – 1919 жылдары), т.б. көп еңбек сіңірді. Қазіргі минералогияның дамуына Д.И. Менделеевтің периодтық заңы мен Дж.У. Гиббстің (1839 – 1903 жылдары) фазалар ережесі үлкен ықпал тигізді. Минералогиядан XIX ғасырда кристаллография мен петрография, XX ғасырдың басында минералды шикізат туралы ілім – геохимия, кейінірек кристаллохимия бөлінді. Минералогия салалары: Ол барлық минералдарды физикалық қасиеттеріне, құрамы мен ұйымдастырылуына қарай жіктеуге жауап береді. Химия- Химиялық минералогтар олардың химиялық құрамын анықтау үшін жер бетінде кездесетін минералдарды зерттеуге ден қояды және сол жерден оны жер қыртысында болатын компоненттермен байланыстырады. Анықтаушы- Детерминациялық минералогиядағы зерттеулер белгісіз минералдарды олардың құрылымын анықтау және олардың физикалық қасиеттері мен химиялық құрамын анықтау үшін талдаудың айналасында жүреді. Оптика- Оптикалық минералогия арқылы мамандар жарықты минералдардағы кристалдардың таралуын анықтайтын құрал ретінде пайдаланады. Үнемді- Ол экономикалық мақсаттағы өндірістік салада мүмкін болатын қосымшаларды табу мақсатында белгісіз пайдалы қазбаларды зерттеуді басшылыққа алады. Жалпы- Жалпы минералогияның зерттеу нысаны - олардың пішінін, химиялық құрамын, физикалық қасиеттері мен құрылымын анықтау мақсатында кристалдар. Минералогенез- Минералдардың пайда болу процесін, олардың жер бетінде қалай көрінетінін және оларды өндірісте қолдану тәсілдері мен тәсілдерін талдаудың бір бөлігі. 4- Гидрогеология ғылымдары. Петрография деген не? Петрография — Тау жыныстарын олардың минералогиялық және химиялық құрамы, текстурасы, структурасы және жатыс жағдайларының тұрғысынан зерттейтін ғылым. Тау жыныстарын олардың пайда болу тұрғысынан петрология ғылымы зерттейді. Алғашқы петрографиялық микроскоптардың бірін жасауды жүзеге асырған Камилл Себастьен Начет сияқты ғалымдардың қосқан үлесі шешуші болып табылады. Сол сияқты 1849 жылы Сорби жүргізген микроскопты қолдана отырып тау жыныстарына жасалған алғашқы талдаулар пән үшін үлкен жетістік болды. Осы зерттеулердің барлығы тау жыныстарын топтар бойынша жіктеуге және олардың текстурасы, құрылымы мен құрамы сияқты негізгі сипаттамаларын сипаттауға мүмкіндік берді. Пайдалы қазбаларды білу, тау жыныстарын құрайтындарды және олардың конституциясын ашу петрографиялық микроскоптың арқасында мүмкін болады. Ежелгі заманнан бері адамды қоршаған ортаны құрайтын элементтер туралы білім қызықтырды; Үлкен сұрақтардың бірі жердің қалай пайда болғанын анықтауға байланысты болды. Композицияны, сондай-ақ оны құрайтын элементтердің қасиеттерін зерттеу үшін геологияның, соның ішінде петрографияның түрлі салаларын тудырған тау жыныстарына ерекше назар аударылды. Петрографияның ғылым ретінде басталуы 1828 жылы ұсақ тау жыныстарының кристалдарынан поляризацияланған сәуле шығару әдісін жасаған ғалым Уильям Никольдің зерттеулерінің нәтижелерімен байланысты. 5- Гидрогеология ғылымдары. Тарихи геологиясы деген не? Тарихи геология – Жер қыртысының алғаш қалыптасуынан бастап бүгінгі күнге дейінгі аралықтағы даму заңдылықтары мен тарихын саралайтын геологиялық ғылым тарауы. Тарихи геологияның басты-басты міндеттері: тау жыныстарының қалыптасу ретін анықтау; шөгінді (тұнба) жыныстар қалыптасуының физикалық-географиялық жағдайларын қалыпқа келтіру; тектоникалық қозғалыстар тарихын және тектоникалық құрылымдар дамуының ерекшеліктерін зерттеу т.с.с. тарихи геология Ол Жердің тарихын зерттеуге арналған және планетаның пайда болуынан қазіргі жағдайына дейін қамтитын геологияның бір бөлімінен тұрады. Тарихи геология физика, химия, стратиграфия және палеонтология сияқты басқа ғылыми салалар қосқан білімді пайдаланады. Сол сияқты тарихи геология жер қыртысының тасты материалында жазылған биологиялық және геологиялық оқиғаларды жан-жақты талдауға негізделген. Демек, бұл литосфераның эволюциясын және оның биосферамен, гидросферамен және атмосферамен байланысын зерттейтін пән. Эдисон Наваррете, өзінің мәтінінде Тарихи геология туралы ескертпелер (2017), бұл ғылыми саланың мұхиттар мен континенттердің пайда болуын түсіндіретін плиталық тектоникалық теорияны ескере отырып дамығандығын анықтады; Бұл байланыс пәннің өзін тарихи ғылым ретінде байытуына мүмкіндік берді. Тарихи геологияның ең маңызды салаларының бір стратиграфия. Ол қабат-қабат шөгінді және жанартаутекті жыныстардың қат-қабатталу сабақтастығын зерттей отырып, палеонтологиялық мәліметтер көмегімен олардың геологиялық көнелігін анықтайды. Өзінің түзілуі сәтіндегі тектоникалық жадай ерекшеліктері және қалыптасуының физикалық-географиялық жағдайлары тұрғысынан дараланған тау жынысы қабаттарының табиғи жиынтықтары нақтылы таскелбеттерге және геологиялық формацияларға топтастырылады. 6-Гидрогеология ғылымдары. Динамикалық геологиясы деген не? Динамикалық геология - Жер планетасының қойнауындағы және оның беткі қабатындағы процестерді зерттейтін геологиялық ғылым саласы. Планетаның қойнауындағы өзгерістер мен қозғалыстар эндогендік күштер (тектоникалық қозғалыстар, жерсілкінулер және магмалардың пайда болуы мен қозғалысы, жанартаулар әрекеті) әсерінен, ал оның беткі қабатындағы процестер экзогендік немесе сырт күштер (таужыныстардың физикалық морылуы және химиялық ыдырауы, олардың ағын сулар күшімен жемірілуі және бір орыннан екінші орынға жылыстауы, жер асты сулары мен мұздықтар әсерінен бұзылуы және т.б.) әсерінен туындайды. Динамикалық геология жеке ғылым тармақтарына (геотектоника, оейомология, вулканология) ажыратылады. 7- Гидрогеология ғылымдары. Пайдалы қазбаларды зерттейтін ғылым ол? Пайдалы қазбалар туралы iлiм – геологиялық бiлiмнiң өте көне саласы, ол экономикаға қажет барлық табиғи минерал жаралымдарды зерттейдi. Пайдалы қазбалардың əртүрлiлiгi мен олардың өте маңыздылығы бұл ғылымның көптеген жеке бөлiмдерiнiң жiктелуiне əкелдi. Мəселен: руда кенорындары туралы iлiм, бейруда кенорындары туралы iлiм, мұнай геологиясы, көмiр геологиясы, радиобелсендi элементтер геологиясы, т.б. 8-Гидрогеология ғылымдары. Гидрогеология деген не? Гидрогеология — жер астындағы сулардың тегін, ағысын, физика-химиялық қасиеттерін және олардың жер бетіне шығуын зерттейтін геология ғылымының бір саласы. Ол жер асты суларының пайда болуын, таралуын, алмасуын, физикалық қасиеттерін, химиялық құрамының қалыптасуын, жер бетіне шығу жолдарын, қозғалысын, режимін, тау жыныстары арасындағы орналасу пішіндерін, қорының шамасын, ластануын, пайдалану тәсілдерін зерттейді. Гидрогеология геологияның бір саласы болып табылатындықтан, жер асты суларын тау жыныстарымен, Жер қыртысының даму тарихымен тығыз байланыста зерттейді. Гидрогеология жер асты суларын кәсіпорындар мен қалаларды, басқа елді мекендерді, демалыс және емдеу орындарын, мал жайылымдарын сумен қамтамасыз етуге, жер суғаруға, суландыруға пайдаланудың, судан әр түрлі тұздарды және өндірістік маңызы бар химиялық элементтерді ажыратып алудың жолдарын белгілейді. Күрделі гидротехникалық және мелиоративтік құрылыстар салғанда, кен өндіруде, шахта қазғанда жер асты суының тигізетін әсерін анықтайды. Зерттейтін мәселелеріне байланысты Гидрогеологияның мынадай негізгі салалары бар: жалпы Гидрогеология, жер асты суының алмасуы (гидрогеодинамика), аймақтық Гидрогеология, жер асты суын іздеу мен барлау әдістері, кен орындары Гидрогеологиясы, гидрогеохимия, мелиоративтік Гидрогеология, минералдық сулары туралы ілім, мұнай Гидрогеологиясы, Гидрогеология Жер туралы ғылымдармен, олардың ішінде ең алдымен геодинамикамен, геохимиямен, геофизикамен, гидрологиямен, сондай-ақ физика, химия, математикамен тығыз байланысты. 9-Гидрогеология ғылымдары. Инженерлік геологиясы деген не? Инженерлік геология – құрылыс салуға байланысты грунттардағы процестерді зерттейтін ғылым, геологияның саласы. Инертті газдар бүкіл құрылыс пен олардың жеке құралымдық бөліктері орналасатын орындарды зерттеп, Инженерлік геологиялық баға береді; белгілі ауданды шаруашылық мақсаттарда игеру, кен орындарындағы тау-кен жұмыстарын жүргізу, құрылыстың орнықтылығы мен оларды үздіксіз тиімді пайдалану шараларын белгілейді, салынған құрылыстарды пайдалану барысында оларға әсер ететін табиғи жағдайлардың келешекте өзгеру мүмкіндігін болжайды. Инженерлік геология Жер туралы ғылымдардың дербес саласы ретінде 20 ғасырдың басында қалыптасты. Инженерлік геологияның зерттейтін процестері геология (тау жыныстарының мүжілуі, борпылдақ жыныстардың көшуі, шайылуы, жер сілкіну, т.б.) және инженерлік-геология (адамның инженерлік қызметіне байланысты тау жыныстарында болатын өзгерістер) болып екіге бөлінеді. Тау жыныстарындағы жарықшақтар, су әсерінен қалыптасқан үңгірлер, қуыстар, ойықтар, желдің тұрақты үрлеуінен түзілген құм шағылдар, солтүстік аймақтардағы көп жылдық тоңдар геология және Инженерлік геология процестер нәтижесінде пайда болады. Инженерлік геология грунттану, инженелік геодинамика, аймақтық инженерлік геология сияқты үш бөлімнен тұрады. Грунттану салынатын құрылыстардың тұғыры болып саналатын тау жыныстарын зерттейді. Ол грунттың құрамын, қасиетін, табиғи күйін зерттеу үшін лабаратория (физика, химиялық, грунттар механикасы), тәжірибелік (статикалық және динамикалық күш салу, пенетрация, т.б.) әдістерді қолданады. Инженерлік геодинамика құрылыстар салғанда және салынған құрылыстарды пайдалану барысында оларға қазіргі геология және инженерлік процестер мен құбылыстардың тигізетін әсерін зерттеп болжау жасайды. Бұл зерттеулер есептік, салыстырмалы геология модель жасау, т.б. әдістер бойынша орындалады. Аймақтық Инженерлік геологияда гидротехника, жол, ирригациялық, тұрғын үй, өндірістік құрылыстардың жобаларын жасауға байланысты Инженерлік геология жағдайлардың өзгеруіндегі негізгі заңдылықтар ашылып, инженер-геолог құбылыстардың ауқымы, өзгеру жылдамдығы, таралу сипаты (белдемдік, аймақтық), салынатын және пайдаланылатын құрылыстардың геология жағдайлары анықталып, Инженерлік геология факторларға болжам жасалады. Зерттеулер инженерлік геология түсірім мен карта жасау арқылы жүргізіледі. Жобаланатын құрылыстың орны мен оның құралымдық элементтері нақты анықталған сайын зерттеу дәлдігі де арта түседі. Дәлдік қажетіне байланысты ұңғымалар бұрғыланып, шурфтар қазылады, олардан алынған грунт үлгілері лабораторияда сыналады, тиісті инженерия, геофизика, гидрогеология барлаулар жүргізеді. 10- Инженерлік геологиясы мен гидрогеологиясы жетілуінің қысқаша тарихы Инженерлік-геологиялық зерттеулердің жалпы мəселелері мыналар: 1) таужыныстар мен пайдалы қазбалардың өндірілгіштігін анықтау; 2) кен үңгімелерінің орнықтылығын бағалау; 3) айрықша кен-техникалық жағдайларын анықтау. Инженерлік зерттеулер де барлау сатысына байланысты емес. Бірінші мəселені шешу үшін пайдалы қазба мен сыйыстырушы таужыныстардың физикалық- механикалық қасиеттері: орташа тығыздығы, жаншуға жəне ығысуға беріктігі, түрпілігі, өзінше тұтануға қабілеті, жабысқыштығы жəне т.б. анықталады. Таужыныстардың орнықтылығы мен беріктігі физикалық-механикалық қасиеттерін анықтау жəне бұл қасиеттердің таужыныстардың минералдық-петрографиялық құрамына, бітіміне, жарықшақтылығы мен гидрогеологиялық жағдайларына байланысын зерттеу нəтижелері бойынша жүргізіледі. Айрықша кен-техникалық жағдайларға карст даму, ауданның сейсмикалығы, кен соққылары пайда болуының ықтималдығы, газбіліміндер дəрежесі, сипаты мен құрамы, силикөзқауіптілік, көпжылдық тоң дамуының типі мен қарқындылығы жəне инженерлік-геологиялық құбылыстар жатады. Кейде инженерлік геологияның алдына тұрған проблеманы, оның мəнісін терең зерттеусіз, осы мақсатта ақпарат теориясын, математика аппаратын жəне компьютерді қолдану арқылы шешуге талпынады. Бұл жағдай геологиялық негізден ажыраған соң шын жағдайды түсіндіре алмай, керісінше тұйыққа тірейді жəне мұндай талпыныстардың тиімділігі өте төмен болады. Бұл мағынада айтқан Ф. Петтиджонның (1981) пікірі өте дəл: «Осы саладағы əзірше шешілмеген көптеген мəселелердің жауабы аса заманауи техниканы қолдану нəтижесінде емес, қазір қолда бар əдістер мен аспаптарды саналы қолдану барысында келеді». 11-Инженерлік геология мен гидрогеология ғылымдары. Топырақтану деген, не? Топырақтану – топырақжəне оның құрылымы, құрамы, қасиеттері жəне географиялық таралу заңдылықтары, түзілуі, табиғаттағы орны, экологиясы, тиімді пайдалануы мен жақсарту жолдарын зерттейтін ғылым. Топырақтану ғылымының қалыптасуы орыстың аса дарынды табиғаттанушығалымыВ. В. Докучаевтың (1846-1903) есімімен тығыз байланысты. В. В. Докучаевтан кейін оның енбегін көптеген талантты шəкірттері жалғастырды. Генетикалық топырақтану ХХ ғасырдың басында табиғаттанудың жаңа бір саласы ретінде қалыптасты. Генетикалық деген түсінік «генезис», яғни топырақтың пайда болуы, дамуы деген ұғымды білдіреді. Топырақтану ғылымының негізін қалаған орыстың дарынды табиғаттанушы ғалымы В. В. Докучаев (1846-1903) болды. Докучаевқа дейін топырақ агрономия мен геологияның бір саласы ретінде зерттеліп келді. Оның Петербургте басылып шыққаң «Орыстың қара топырағы» (1883 ж.) атты еңбегінде топырақтың дүрыс анықтамасы, оның қасиеттері туралы ғылыми негізделген түсініктер берілген. В.В.Докучаев топырақ түзілу процесінің бес факторға байланысты екенін анықтады. Оларға: бастапқы аналық жыныстар,ауа райы, жер бедері, уақыт және өсімдіктер мен жануарлар жатады.Кейін ғылыми зерттеулердің нәтижесіне байланысты бұларға су (топырақ суы, жерасты суы) және адамның шаруашылық әрекеті қосылды. Топырақ жеке әртүрлі өлшемдегі қатты бөлшектерден тұрады. Қатты бөлшектер сумен және ауамен қоршалған. Сондықтан топырақты үш фазалы жүйе ретінде қарастырады. Қара топырақтың пайда болуы жөніндегі алғашқы дұрыс болжам орыстың ұлы ғалымы М. В. Ломоносов (1763) айтқан. Ол «Жер туралы» атты кітабында: «Қара топырақтың пайда болуы минералды емес, табиғи екі патшалықтан өсімдіктер мен жануарлардан пайда болғанын барлықтарымыз мойындаймыз», – деп жазды. В. В. Докучаев бір ғасырдан кейін осыны негізге алды. Қара топырақтар туралы XVIII ғасырда профессорлар М. А. Афонин, И. М. Комовтар да жазды. Бірақ олар қара топырақтардың пайда болуымен шұғылданған жоқ. Ерікті экономикалық қоғамның бағдарламасына əртүрлі топырақтардың агрономиялық қасиеттері туралы мəліметтер сұрақ-жауап ретінде жиналды. Сұрақтар əр губерниялар мен уездерде қанша жер өңделуде, оның құнарлылығы құрамы қалай деген мағынада болатын. Топырақтану ғылымының алдына қойған жауапты мақсаттары: Топырақ ғылымының табыстарын тыңайтқыштар жүйесін құруға, агротехнологияға, суармалы жəне құрғату мелиорациясын тиімді пайдалану; ТМД-ның жер қорын тиімді пайдалану, басқа шаруашылық мақсатына құнарлы топырақты пайдалануға шек қою; Топырақ құнарлығын жəне егіншілік мəдениетін көтеруге ғылыми негізделген агромелиоративтік шараларды қолдану; Топырақты эрозиядан, сортанданудан, бұзылу мен ластанудан қорғау; Теориялық зерттеулерді тереңдетіп, топырақ құралу процестерін реттеу жəне оларды басқару; Нарықжағдайындажерді пайдаланудыреттеу, жер кадастрын түзу; Жеке жер иеленушілерге өз үлесіндегі топырақ құнарлығын сақтап көтеруге көмектесу. Қазақстанда топырақтану ғылымының негізінің қалануы Өмірбек Оспанұлы есімімен тікелей байланысты. 12-Жер құрамы. Жердің жылып-қызу тәртібі. Жер қабығы тау жыныстарынан құралады да,олар минералдардан түзіледі. Минералдар деп жер қабығының физика химиялық табиғи процестерден пайда болған өзінің химиялық құрамы мен физикалық қасиеттері тұрақты қосындыларды айтады. Жаралу тегіне байланысты тау жыныстары магмалық,шөгінді және метаморфтық болып үш үлкен топқа жіктеледі. Магмалық тау жыныстары жер қойнауында болатын силикатты балқыма ерітіндінің (магма) жер бутіне жетіп (оны енді лава дейді) қатаюынан немесе жер қойнауында кептеліп кристалдануынан пайда болады. Магмалық жыныстар көбіне кристалды құрылымды болып, нағыз, ұдайы өте қатты біркелкі массивтер түзеді. Жердің массасы 5,97×1024 шақты кг. Құрамының үлкен бөлігі темірден (32,1%), оттектен (30,1%), кремнийден (15,1%), магнийден (13,9%), күкірттен (2,9%), никельден (1,8%), кальцийден (1,5%) және алюминийден (1,4%) тұрады, қалғанын 1,2%-ын іздік элементтер құрайды. Масса сегрегациясынан ядроның басым бөлігі темірден (88,8%), кішкене бөлігі никельден (5,8%), күкірттен (4,5%) және 1-ден кем пайызы іздік элементтерден тұрады. Сыртқы қабатын құраушы жыныстардың бәрі дерлік оксид. Қыртыстың 99%-ынан астам бөлігін 11 басым оксид құрайды: кремний диоксиді, алюминий оксиді, темір оксидтері, кальций оксиді, магний оксиді, калий оксиді және натрий оксиді. Жердің жылу балансы-атмосферадағы және жер бетіндегі жылу беру және сәулелену процестерінің энергия балансы. Атмосфера—жер жүйесіне энергияның негізгі ағымы 0,1-ден 4 мкм-ге дейінгі спектрлік диапазонда күн сәулесімен қамтамасыз етіледі. Күннен 1 астрономиялық бірлік қашықтықта энергия ағынының тығыздығы шамамен 1367 Вт/м2 құрайды (күн тұрақтысы). 2000-2004 жылдардағы деректер бойынша уақыт бойынша және жер беті бойынша орташаланған бұл ағын жердің толық бетіне есептегенде 341 Вт/м2[1][2] немесе 1,74·1017 Вт құрайды. |