Дина курсавой. Курсты Жмыс таырыбы Зейінні ойын рекеті барысында дамуы. 5В010100 Мектепке дейінгі оыту жне трбиелеу мамандыы Орындаан мдожТ23 топ студенті Д. Т. Рустембек ылыми жетекшісі п.. к., доцент Р. Б. Маженова араанды 2020 Мазмны
 Скачать 74.28 Kb.
|
|
Ойын әрекетінің зейінді дамытуға әсері Қазіргі заманғы оқушының ақпаратпен толығуына байланысты ойынның маңызы артып келеді. Теледидар, видео, радио, компьютерлік желілер соңғы кезде студенттер алатын ақпарат ағынын және оның әртүрлілігін едәуір көбейтті. Бірақ бұл көздердің барлығы негізінен пассивті қабылдау үшін материал береді. Маңызды міндет - өзін-өзі бағалау және алынған ақпаратты таңдау дағдыларын дамыту. Ойын осындай дағдыларды дамытуға көмектеседі, бұл сабақта және сабақтан тыс уақытта алған білімдерін қолдануға арналған. Ойын әрекеті психологиясы жақында ғылыми түсінудің пәніне айналды. Ұзақ уақыт бойы ойын негізінен жұмысқа орналасу немесе оның энергиясын босату тәсілі ретінде немесе діни және мәдени тәжірибені беру құралы ретінде қарастырылып келді. Тек ХІХ және ХХ ғасырлардың басында. Психология ойындардың дамытушылық, үйлесімді және емдік мүмкіндіктерін жүзеге асыра бастайды; Оны сипаттайтын барлық ерекшеліктер жиынтығын және олардың өзара байланыстарын ескере отырып, жалпы мінез-құлық типі ретінде құрылымдық талдау арқылы ғана ойынды дұрыс түсінуге болады, - деп М.Я. Басов (1975). Бұл жағдайда организм мен қоршаған орта арасындағы қарым-қатынас сипаты және оның өмір сүру шарттары ескерілуі керек. Осы тұрғыдан алғанда ойын әрекеті кез-келген сыртқы мақсаттарға ең аз бағынатындығымен және аз дәрежеде өзінің қозғалтқышы болатындығымен ерекшеленеді («белсенділік үшін қызмет»). Д.Б. Эльконин (1966) ойынға адамдар арасындағы қоғамдық қатынастар тікелей утилитарлық бағыт жағдайынан тыс қайта құрылатын қызмет ретінде анықтама береді. Н.С.Пантина (1966) ойынның пайда болуы жас ұрпақты мүмкіндігінше ерте жастан бастап оқыту мен оқытудың мақсатты және бақыланатын жүйесіне қосу қажеттілігінің айқын көрінетіндігін көрсетеді деп санайды. Г.П. Chedедровицкий (1966), ойынды талдай отырып, сонымен қатар оның жас ұрпақты қалыптастыру міндеттеріне байланысты қоғамның тарихи дамуының белгілі бір кезеңінде қалыптасқандығы туралы тезистен шығады. Ол ерекше педагогикалық шығармашылық, дегенмен оның жаратушысы жеке адамдар емес, тұтас қоғам болған. Ойынның пайда болуы мен дамуы, зерттеушінің пайымдауынша, табиғи тарихи заңдылық индивидтердің әр түрлі іс-әрекеттері арқылы «қосылған» «жаппай» процесс болды. Ойын барысында студенттер ол мен мұғалім арасындағы өмірлік тепе-теңдікті сақтайды. Оқу іс-әрекетінде мұғалім әрдайым дерлік субъект ретінде әрекет етеді: тәрбиеші, тәрбиеші, көшбасшы. Оқушы, тиісінше, объект: білімді, үйренуші, ізбасар. Бір уақытта объект және субъект болып табылатын мұғалім мен оқушы арасындағы қалыптасқан стереотиптік қатынасқа байланысты оның субъективті мәнін таныту әрдайым мүмкін бола бермейді. Мұғалімнің міндеті - ойыншылардың назарын аудару процесін ынталандырып, оқушылардың бір деңгейден екінші деңгейге дәйекті ауысуын қамтамасыз ету. Әр түрлі әдістемелік құралдар мен тәсілдердің көмегімен ол студенттерді бірлескен интеллектуалды қызметке қосуға қол жеткізеді, осылайша дидактикалық, тәрбиелік және дамытушылық міндеттерді жүзеге асырады және білім беру ойынының оқыту үдерісін дамытатынын дәлелдейді. Ойынның зейінді дамытудағы рөлі, А.В. Запорожец зейін ойын, қозғалыс дамуында пайда болатындығын және бастапқыда жаңа қозғалыстардың саналы түрде көбеюі мен жетілуінен көрінеді деп көрсетті. Жалпы идея мен жасырын ережелер ойынындағы пайда болу импульсивті, «өрісті» мінез-құлық құрылымын барған сайын ұйымдасқан және құрылымдалғанға өзгертеді. Зейін әсіресе ойын рөлін ойнау кезінде көрінеді. Рөлдік ойынмен белгіленетін ойын мотивациясы мен басқа адамдардың іс-әрекетінің мағынасындағы кең бағдар қабілеттердің жаңа резервтерін ашады және өз қалауын, эмоционалды тәжірибесін және жалпы мінез-құлқын реттеу саласында жақын дамудың аймағын құрайды. Сонымен, зейін оқушыға өзінің мінез-құлқын өз қажеттіліктерімен және басқа адамдардың қажеттіліктерімен үйлестіре отырып реттеуге мүмкіндік береді. Ойында дамитын зейін ережелерге бағынуды ғана емес, мақсат қою құрылымын байыту қабілетін де болжайды. Ойын табиғатында синтетикалық, ол танымдық іс-әрекеттің эмоционалды және рационалды түрлерін органикалық түрде біріктіреді. Ойын арқылы білімді беру арқылы мұғалім оқушының болашақ қызығушылығын ескеріп қана қоймайды, сонымен бірге қазіргі қызығушылығын қанағаттандырады. Ойынды қолданатын мұғалім оқу іс-әрекетін тек ыңғайлылығы, тәртібі мен мақсаттылығы үшін емес, оқушының табиғи қажеттіліктері негізінде ұйымдастырады. Қорытынды Егер адам қабылдағанына, не істеп жатқанына өзінің зейінін аудармаса бірде-бір психикалық процесс мақсатқа дәл бағытталып, жемісті болып шықпайды. Біздің бір затқа қарасақ та оны байқауымыз немесе нашар көруіміз мумкін. Өз ойымен болып отырған адам қасында сөйлесіп отырған адамдардың сөздерін естіп отырса да, ұғынбауы мүмкін. Егер біздің бар зейініміз басқа бір нәрсеге аударылып отырса, бір жеріміздің ауырып отырғанын сезінбеуіміз де мүмкін. Керісінше, адам бір затқа немесе іс-әрекетке көңілін аударса, оның екжей-текжейіне дейін бәрін біледі және ісі жемісті болып шығады. Өзіміздің зейінімізді түйсіктерге аудара отырып, біз өзіміздің сезімталдығымызды күшейтеміз. Зейін дегеніміз — сананың қандай да болса бір затқа, құбылысқа немесе іс-әрекетке бағытталуы және шоғырлануы. Сананың бағытталуы деп объектіні таңдап алуды айтамыз, ал сананың бір нәрсеге шоғырлануы дегенде, бұл объектіге қатысы жоқтың бәріне көңіл аудармауды айтады. Зейін субъектінің айналадағы дүниеге жақсы хабардар болуымен байланысты және оның адам психикасында неғүрлым толық және айқын бейнеленуін қамтамасыз етеді. Оқу жұмысында зейіннің маңызы өте үлкен. Оқудың табысты болуы көбінесе мұғалімнің оқушылардың зейінін қаншалықты окуға аудара білуіне байланысты. Егер балалардың зейіні оқу материалдарына аударылса, олар неғұрлым жақсы түсініп, жақсы ұға алады; оның үстіне балалардың сабақта зейінін сала жұмыс жасауы класта тәртіптің болуын да қамтамасыз етеді. Белгілі бір затқа зейін аударылса, ол біздің санамыздың төрінен орын алады, қалғандарының бәрі бұл кезде нашар қабылданады, айқын болмайды (бейнелеп айтқанда қабылдаушының «шет пұшпағында» қалып қояды). Мұнда біздің зейініміздің бағытталуы өзгереді. Мынадай бір жағдайды еске алайық. Оқушы кітап оқып отыр, оның барлық зейіні кітаптың мазмұнына ауған. Ол бөлмеде сөйлеп тұрған радионың даусын естиді. Кейбір сөздер оның санасына жетіп жатады. Енді радиодан футбол матчы туралы репортаж беріле бастады, баланың зейіні түгелімен радио хабарына ауды, ал оның жезі кітаптьің әр жолдарына жылжып кетіп отыр-ады. Сөйтіп шәкірт кітаптың бірнеше беттерін «оқып» шықты, бірақ онда жазылған сөздердің мағынасы оның санасына барып жетпейді. Зейін әдетте шәкірттің бет құбылысынан, отырысынан, қозға-лысынан (кітаптағы қосымшаны қараңыз) білінеді. Зейін қойып отырған тыңдаушыны зейін салмай отырған тыңдаушыдан айыру қиын емес. Бірақ кейде шәкірт мұғалімді тыңдап отырған сияқты пішін көрсетеді, ал шындығына келгенде оның ойы класта болып жатқандардан тыс, басқа жақта болады. Зейін дербес бір психикалық процесс емес, өйткені ол басқа процестерсіз көріне алмайды. Біз зейін койып немесе зейін аудармай қараймыз, тыңдаймыз, (яғни қабылдаймыз), ойлаймыз (яғни ой жүгіртеміз) немесе бір нәрсені істейміз. Сөйтіп, зейін әр түрлі психикалық процестердің тек бір жағы немесе қасиеті ғана болып табылады. Адам ояу кезінде бір іс-әрекетпен шұғылдануымен (бір нәрсе істейді немесе бір нәрсені ойлайды) байланысты оның зейіні сол нәрсеге аударылады. Егер оқушының зейіні сабақтың мазмұнына аударылмаса, демек, оның зейіні басқа нәрсеге ауып отырғаны. Бұл үлкен ми сыңарлары қыртысында екі процестің қазу және тежелу процестерінін, болып отыратындығы туралы айттық. Адамның зейіні бір нәрсеге ауса, бұл демек, оның ми қыртысында қозу ошағы пайда болды деген сөз. Мидың басқа учаскелері бұл кезде тежелу куйінде болады. Бұл нерв процестерінің индукция заңы бойынша болып отырады. Сондықтан бір нәрсеге көңілі ауған адам бұл кезде басқа еш нәрсені байқамауы мүмкін. Павловтың сөзі бойынша үлкен ми сыңарларының оптимальдық қозудағы учаскесінде жаңа шартты байланыстар оңай жасалады. Мидың басқа учаскелерінің іс-әрекеті адамның бұл кезде әдетте түсініп болынбаған, өзінен-өзі жүріп отыратын деп аталатын іс-әрекетімен байланысты болады. Ми сыңарлары қыртысындағы қозу бір пунктте бекітіліп қалмайды, үнемі ауысып отырады. Зейіннің пайда болуы үшін барлау рефлексі деп аталатынның маңызы зор. Ол — қоршаған ортаның қандай да болса өзгеруіне организмнің туа біткен реакциясы. Бұл рефлекс адамдарда да, жануарларда да болады. Бөлмеде сыбдыр естілді, мысық жүнін үрпитіп, қауіптене түсті де, дыбыс естілген жаққа қарай елеңдеп, құлағын тікті. Сабақта оқушылар мұғалімнің сөзін көңіл қоя тыңдап отыр. Бір кезде кластың есігі жайлап ашылды, әңгімеге берілген барлық оқушылардың да, мұғалімнің де беті еріксіз есік жаққа қарай бұрылды. Бұл рефлексті Павлов бейнелі түрде «немене?» деген рефлекс деп атады. Кейде айналадағы ортада болатын болмашы өзгеріске қауіптене үрпию қабілеті болуының себебі — үлкен ми сыңарларында ретикулярлық формацияны үлкен ми сыңарлары қыртысының әр түрлі учаскелерімен жалғастырып жататын нерв жолдарының жүйесі болуында. Осы жүйемен жүріп отыратын нерв импульстері сигналдармен бірге сезім органдарынан шығып, ми қыртысын қоздырады, оны болады деп күтілетін кейінгі тітіркендіргіштерге көңіл аударуға дайын болу күйіне келтіреді. Сөйтіп, ретикулярлық формация анализаторлармен (сезім органдарымен) бірге, зейіннің бастапқы физиологиялық негізі болып табылатын барлау рефлекстің пайда болуын қамтамасыз етеді. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: Бондаренко А.К., Балабақшадағы дидактика ойындары, М.,1991. 178 c. Ф.Н.Гоноболин. психология “Мектеп”, Алматы – 1976 ж. В.В.Богословский. А.Г.Ковалев. А.А.Степанов. С.Н. Шабалин. Жалпы психология “Мектеп” Алматы 1980 ж. Қ.Жарықбаев. Психология “Мектеп” баспасы, 1970 ж. Төлеген Тәжібаев. Жалпы психология. Алматы, “Қазақ университеті” 1993 ж. .... Бармашова Е. Ойын мозайкасы: мектеп жасына дейінгі балалардың зейінін дамытуға арналған сабақ бағдарламасы [Мәтін] / Елена Бармашова // Мектеп психологы. - 2005. - № 5. - С. 8-14. Баскакова И.Л. Мектеп жасына дейінгі баланың назары, оны зерттеу және дамыту әдістері. Мектеп оқушыларының назарын зерттеу [Мәтін] / ІЛ. Баскаков. - М.: «Практикалық психология институты» баспасы, Воронеж-NPO «MODEK», 1995. - 64 б. Мектеп жасына дейінгі баланың ойыны [Мәтін] / Л.А. Абрамян, Т.В. Антонова, Л.В. Артемова және басқалар; Ред. С.Л. Новоселова.- М.: Білім, 1989. - 286 б.: Ауру. - (Б-ка балабақшасының тәрбиешісі). Абрамова ГС. Практическая психология. - М., 2001. Абрамова ГС. Психологическое консультирование. - М., 2001. Батаршев А.В. Тестирование. Основной инструментарий практического психология. - Ростовна-Дону, 2000. Бадмаев Б.Ц. Методика преподавания психологии. М.,2003. Бектенғалиева С.Х., Ядгарова НХ Балабақшада психологиялық қызмет жұмысын ұйымдастыру. - Алматы, 2003. Битянова М. Практическая психология. - М., 1996. Выготский Л.С. К вопросу о динамике детского характера. Собр.соч. в 6 т. - М., 1983. Т.4. Тәжібаев Т. «Жалпы психология», Алматы, Қазақ университеті, 1993 ж. Сәбет Бап-Баба, Жалпы психология. /Жантану негіздері/: -Алматы «Заң әдебиеті», 2003 ж. Жарықбаев Қ, Озғанбаев Ө. Жантануға кіріспе: Оқу құрал / А, - 2000 ж. Жалпы психология. Алматы: Білім, - 1996, - 224 б. Жарықбаев Қ. Психология. Оқулық: - 3 - ші басылым. - Алматы: Білім, 1993 ж. Жарықбаев Қ. Жантану негіздері: Оқулық. -Алматы, 2002 ж. Педагогикалық ізденіс. Алматы, «Рауан», 1990 ж. Гиппенрейтер Ю. Б. Введение в общую психологию. Курс лекциий. – М., 1988. Рубинштейн С.Л. Основы общей психологии: В 2т-Т. I –М., 1989 Леонтьев А. Н. Избранные психологические произведения : В 2т. – Т. П. – М., 1983. Выготский Л. С. Собрание сочинений: В 6 т. – Т. 2. М., 1982. ( Мышление и речь: 2-361. Мышление и его разитие в детском возрасте: 395-415 ) . Зак А. З. Развитие теоретические мышления у младших школьников. –М., 1984. Ильясов И.И. Исследование развития познавательной деятельности. – М., 1971. А.А. Давыдов, Т.В. Драгунова. Пдагогикалық және жас ерекшелігі психологиясы Алматы 1973. Б. С. Ысқақова, Қойшыбаева Н.И. Мектепке дейінгі балалардың жеке басын қалыптастырудың психологиялық құралы. Оқу құралы. Шымкент 2002. Қ. Жақыпов Бірінші класс оқушысының отбасындағы итәрбиесі. Алматы – 1966 С. В. Мухина. Мектеп жасына дейінгі балалар психологиясы Алматы «Мектеп» 1986. Сухомлинский В. А. Балалық шақтағы жеке тұлғаның қалыптасуы. |