баяндама. лыбританияны салыты задарыны негізі ретінде
 Скачать 27.86 Kb.
|
|
Өткен жүзжылдықта қалыптасып, құрылған Ұлыбританияның салық жүйесі 1973 және 1987 жылдары реформаларға ұшыраған болатын. Осы салықтық реформаларды құрайтын негізгі шараларға: жеке табыс салығының төменгі ставкасын 27-ден 20 процентке дейін төмендету; тұрғылықты халыққа салынатын табыс салығын 20,24 және 40 процент ставкалар мөлшерінде алу; ерлі-зайыптылардың табыстарына бөлек салық салуды енгізу және т.б. жатқызылған еді. Ұлыбританияның қазіргі кездегі салық жүйесіндегі салықтар (өз деңгейлеріне орай) : Орталық салықтар: тұрғылықты халықтан алынатын табыс салығы; корпорацияға салынатын табыс салығы; мұнайдан түсетін табысқа салынатын салық; мұраға салынатын салық; қосылған құнға салынатын салық; елтаңбалық алым; баждар және акциздер. Жергілікті салықтар жылжымайтын мүліктерге: зауыттар мен фабрикаларға, жер учаскелеріне, тұрғын үйлерге, дүкендерге және мекемелерге салынатын салықтардан тұрады. Ұлыбританияның салықтық заңдарының негізі ретінде: 1970 жылғы халықтан және корпорациялардан алынатын табыс салығына қатысты заң Актісін, 1979 жылғы қосылған құнға салынатын салыққа қатысты Актіні және 1996 жылғы корпорациядан алынатын салыққа қатысты Актіні атап көрсетуге болады. Британия парламентінің заң шығарушылық билігі және осыған орай салықтық құзыреті Англияға Уэльске, Шотландияға және Солтүстік Ирландияға таралды. Ұлыбританияның Үкіметі мен Қазынашылығы салық жүйесін басқаруды жүзеге асырады. Ал салық қызметін ұйымдастыруды жүзеге асыру міндеті үкімет департаменттері: Ішкі кірістер жүзеге асыру міндеті үкімет департаменттері: Ішкі кірістер басқармасы мен Баждар және акциздер басқармасына жүктелген. Бұл жерде айта кететін бір қызықты жәйт, елтаңбалық алым ең (ескі) көне салықтар қатарына жатады, себебі ол салық салу жүйесіне 1694 жылы енгізілген болатын. Ұлыбританияның қаржылық жүйесі 3 деңгейден тұрады: - бюджеттік жүйе, - бюджеттен тыс арнайы қорлар, - кәсіпорын қаржысы. Қаржылық жүйенің 1 деңгейі – бюджеттік жүйе. Ол 2 деңгейден тұрады: мемлекеттік бюджет және жергілікті билік органдарының бюджеті. Бұнда мемлекеттік бюджетке ерекше мән беріледі. Ол арқылы елдің ұлттық табысының 40%-ы қайта бөлінеді. Ұлыбританияның бюджеті елдің экономикалық дамуының орта мерзімді бағдарламалары мен бір жылға арнап жасалатын жекелеген ведомствалық бағдарламалары негізінде қалыптасады. Бюджеттік жүйенің 1 деңгейі – мемлекеттік бюджет 2 бөлімнен тұрады:
Бюджеттің негізгі мақсаттары:
Бюджеттік жүйенің 2 буыны– жергілікті бюджеттер. Сонымен қатар арнайы мақсаттағы округтер де кең таралған. Децентрилизация үдерісі мен қоғамдық сектор тиімділігін арттыру мақсатында үкімет кейбір бұқаралық қызметтерді іске асыру құқығын үкіметтік емес ұйымдардың құзырына береді. Аталған ұйымдар квазиавтономды үкіметтік ұйымдар немесе экстраүкіметтік ұйымдар деген атпен белгілі болды. Қаржылық жүйенің 2 буыны – бюджеттен тыс арнайы қорлар: ұлттық сақтандыру қоры, мемлекеттік кәсіпорындардың зейнетақы қорлары, валюталық қор (фунт стерлинг курсын ұстап тұру үшін), экспорттық несиелерді кепілдеу департаментінің қоры, ғылыми зерттеулерді дамытушы корпорацияның ұлттық қоры, барлық қорлар арасындағы тепе-теңдікті сақтап тұру үшін министрлік қорлары мен ведомстваларынан құрылатын басты қазыналық қор. Арнайы қорлар есебінен мемлекеттік шығындардың 1/3бөлігіне жуығын қаржыландырылады. Қаржылық жүйенің 3 буыны – мемлекеттік кәсіпорындар (мемлекеттік корпорациялар, аралас кәсіпорындар, ведомствалық кәсіпорындар). Осылардың ішінде мемлекеттік корпорациялар кең таралған. Оларға өнеркәсіптің ұлттық салалары – көмір, электроэнергетика, газ, болат өндірісі, сонымен қатар, темір жол құралдары, әуе авиажүйелері, пошталық ведомствалар жатады. Мемлекеттік корпорациялар орталық үкіметтің иелігінде болады, сондықтан олардың қаржылық қатынастары мемлекеттік бюджетпен іске асырылады. Жергілікті бюджеттермен олар тек жергілікті салықтарды төлеу жүйесі арқылы байланысқан. Мемлекеттік кәсіпорындар қызметі мемлекеттік стратегиялық қызығушылықтарына негізделіп, көп жағдайда нарықтық экономика қағидаларына арқа сүйемейді. Мемлекеттік корпорациялармен қатар коммуналды қызмет көрсету саласында қоғамдық пайдалануға арналған («public utilities») кәсіпорындар да бар. Қоғамдық кәсіпорындарды жекешелендіруге қарсы қозғалыс бойынша Ұлыбритания алғащқы орында. Жекешелендіру үдерісін жүргізу барысында мемлекет арнайы реттеуші органдарды тағайындайды. Олар тиімділікті арттыру тек жаңа иелерге ғана емес, сонымен қатар белгілі бір деңгейде тұтынушылар үшін де пайдалы болуына қадағалау жасайды. Сөйтіп мемлекет бағаға шектеу қою нәтижесінде жекелеген монополияларға бәсекелестіктің болмауы арқасында пайда табуына мүмкіндік бермеуге тырысады. Англияда бюджеттік жыл 1 сәуірде басталып, 31 наурызда аяқталады. Ұлыбританияда бюджеттік үдеріс 4 кезеңнен тұрады: 1 кезең: Мемлекеттік бюджеттің жобасын қазынашылық құрастырады. Жыл сайын 01.10. ол министрліктер мен ведомстваларға циркуляр жібереді, олар өз кезегінде алдағы қаржылық жылға арналған шығындарының сметасын дайындайды, ал департаменттер кірістер сметасын, яғни ішкі кірістер, кеден баждары мен акциздер кірістерін дайындайды. Министрліктер мен ведомствалар бекітілген шығындар классификациясы негізінде сметаларды дайындап, оларды қазынашылыққа жібереді. Ол өз кезегінде сметаларды тексеріп, бекітеді. 2 кезең: Бюджетті талқылау барысында қазына канцлері (қаржы министрі) аяқталған қаржылық жылға, төлем балансының жағдайына баға беріп, елдің даму перспективалары, ақша саясаты, жаңа қаржылық жылдағы салық саясатындағы өзгерістер жайлы хабарлайды. Ұлыбританияның қаржы министрі кезекті қаржылық жылға арналған елдің бюджет жобасын парламент талқысына жібермес бұрын алдын ала бюджеттік жолдау беріледі. Мемлекеттік бюджет жобасын министрлер кабинеті қарастырады. 3 кезең: Үкімет мақұлдаған бюджет жобасы парламентке, алдымен қауымдар палатасына жіберіледі. Айта кететін жәйт, азаматтық ведомствалардың сметасы қазынаның қаржылық хатшыларына, ал әскери ведомствалардың сметалары әскери министрлерге ұсынылады. Қауымдар палатасы ерекше парламенттік құқықтарға. Бюджет лордтар палатысының бекітілуімен және Королеваның қол қоюымен аяқталады. 4 кезең: Бюджеттің кассалық орындалуы Англия банкіне жүктеледі. Бюджет бойынша берілген қаражаттардың шығындар міндеттемесі басты төлем жүргізуші арқылы өтеді. Басты контролер-ревизор алдын ала және ағымдағы бақылаумен қатар келешек бақылауды да жүзеге асырады. Бюджеттік үдерістің қорытындылаушы кезеңі – бюджеттің орындалуы туралы есепті құрастырып, оны бекітуге парламентке ұсыну. Орталық үкімет кірістері. Экономикалық саясаттың приоритеттерін жүзеге асыру үшін Ұлыбритания үкіметі салық жүйесін тиімді пайдаланады. Мемлекеттік бюджеттің 90 пайызға жуығы салықтар есебінен қалыптасады. Ұлттық салалар мен жергілікті билік органдарының несие бойынша пайыздары, Англия банкінің эмиссиялық департаментінің түсімдері мен көптеген өзге түсімдер кірістердің кішігірім бөлігін құрайды. Мемлекеттік бюджеттің салықтық түсімдерінің құрылымы: - жеке табыс салығы - 29%; - пайдаға салынатын салық - 11%; -әлеуметтік сақтандыру үшін жұмысшылар мен қызметкерлердің төлемдері - 6,6%, кәсіпкерлер төлемдері - 10,6%; - тұтынуға салынатын салық - 17%; - акциздер - 12%; - өзге салықтар - 14%. Тікелей салықтардың ішінде негізгі орынды жеке табыс салығы алады. Ол тікелей салықтардың 2/3 бөлігін құрайды. Ұлыбританияда табыс салығының шедулярлық түрі, яғни табыстың түріне байланысты (табыс, дивиденттер, рента және т.б.): А - мүліктен түсетін салық: жерге, құрылысқа жеке меншік, ондағы тұрғын үйлерді арендаға беруден алынатын төлемдер; В - коммерциялық мақсатта пайдаланылатын орман массивтерінен түсетін салық; С - мемлекеттік бағалы қағаздардан түсетін кірістер; D - өндірістік-коммерциялық қызметтен түсетін табыс (саудадан, өнеркәсіптен, ауыл шаруашылығынан, көлік құралдарынан); еркін мамандық иелерінің табыстары; бағалы қағаздардан түсетін табыстар; процентпен берілген займ бойынша кірістер, шетелде алынып Ұлыбританияға аударылған кірістер; Е - еңбек табыстары: еңбекақы, зейнетақы, жәрдемақы; F - үлеспайдалар және серiктестiктердiң басқа үлестiрiлетiн табыстары. Табыс салығының мөлшерлемесi - 10, 22, 40%. Салық капиталдың өсуiне автокөлiктердi, тұрғын үйлерді, облигациялардан сату кезінде алынады. Салық жеке тұлғалар үшiн ең жоғары мөлшерлеме бойымен төленеді, негiзгi мөлшерлеме бойымен - заңды тұлғалар үшiн. Кәсiпкерлердi қызметін қарқындату үшiн 40-нен 10%-ға дейiн төрт жылдардан кемдер емес артқа алған активтер бойымен капиталдың өсуiне салық азайтқан; иелiк активтер бойымен мөлшерлеме қысқа мерзiмнен астам кiшiрейткен. Мұраға салық мұра және қойылған салық салынбайтын соманы асатын және бiр ставка бойымен 40% алынған сыйлық сол құнның бiр бөлiгiне тарайды. Жанама салықтардың арасында ҚҚС-тің бәрiнен рөлi салмақты болып келедң - ол елдiң 17% бюджетiн бередi және табыс салығынан кейiн 2-шi орынға ие болады. ҚҚС еншiге барлық жанама салықтардан 50% түсулердi жанында дәл келедi; ол бiрiншi қажеттiлiктiң ұлттық және импорттық тауарлардың ендi ассортиментiне салынады, түрлi қызметтерінен (теледидарлар, пәтерлердiң жөндеу) алынады. Тек қана өте бiршама тауарлар (азық-түлiк тауарлары, бала киiмi, аяқ киiм және кейбiр басқалар) салық өндiруден босатылған. Қойылатын тауарлар және салық мөлшерлемесiнiң қызметтерiнiң түрлерiнен тәуелдiлiкте айтарлықтай өзгередi. Осы шаққа мөлшерлемелердi үш санат бар болады: -үйреншiктi мөлшерлеме деңгейде 17,5% орнатылған өлшемде төмендетiлген мөлшерлеме 5% отынға және үй шаруашылығында қолданылатын және қайырымдылық мекеме электр энергиясын қолданылады; - «нөлдiк мөлшерлеме азықтарды көпшiлiкке, бала киiмi және аяқ киiм, кiтаптарға және газеттерге, қайырымдылық мақсат қолданылатын, жаңа тұрғын ғимараттарды сатуға және көпшiлiк пайданалатын көлiгiнiң, үй қызметтерi, дәрi-дәрмектерге және мүгедек тиiстiлiктерiне қолданылады. Егер серiктестiк қызметтерді жүзеге асырса, дегенмен бұған жергiлiктi салық органдарының рұқсаты алуға керек, онда ол төлеу ҚҚС үшiн құқылы тiркелмеу. Iрi түсулер жанармай, темекi, сыра және арақ-шараптарға акциздердi бередi. Ол (10-30%-шi мөлшерлеме) жанама салықтардың арасында 2-шi орынға ие болады. Жүгiрулермен жиын одан басқа жанама салықтарға кедендiк бажы, ойын бизнесiнен елтаңбалық алым, жол алымы, салығына жатады. Ортақ нарыққа Ұлыбританияның кiруiмен кеден саясатының маңызды қайта құруы пайда болды: шiлдеден 1977ж. болған iстiң саудасы бойымен бәрi кеден кедергiлерi өзгертiлген және ел үшiншi елдерi бар саудада бiрлестiктiң бiртұтас сыртқы тарифына өттi. Жергiлiктi салықтардың еншiсi бюджеттердiң соңғы он жылдықтарында жергiлiктi табыстардағы Шотландияда 50%-iрек құрайтын қаржы көмегiне еншi арзандатылып өстi. Бюджеттер жергiлiктi табыстарды жүйе жергiлiктi үкiмет қаржыландыруы туралы заңы бар сәйкестiкте төрт көздерде негiзделедi:
Бюджет 75% жергiлiктi табыстар дәл келетiн негiзгi қаржыландыру көздерімен, шаруашылық қызметi және муниципалдық салыққа салық болып табылады. Ұлыбритания бюджетiнiң табыстарының құрылымы: табыс салығы - 28, 2%, әлеуметтiк сақтандырудан түскен - 17,4, ҚҚС-шы -, 5, бiрлескен салық - 7,2 және қалғаны - 31,7% Ұлыбританияның бюджет саясаты дәл қазiр түбегейлi мәселелердiң экономиканың ұзақ мерзiмдi экономикасы реттелінген, шешiмiне бағыттаған: шаруашылықтың құрылымдық қайта құруы, жинау нормасының жоғарылауы, инфляциямен күреске және өздiгiнен энергетикалық қорлармен қамтамасыз етілуі. Бюджеттiң бастаушы шығындар статьялары бойынша төлеу әлеуметтiк - бюджеттiң бағытталған баптарына - әлеуметтiк төлем, бiлiм және 55% мемлекеттiк шығыстар негiзiнен дәл келетiн денсаулық сақтау. Бюджеттiң шығыс бөлiгi 42,7% ҰЖТ - ты құрады және 7,1% салыстырғанда алдыңғы жылда өстi. Келесi баптар бойынша шығындардың өсуi пайда болды: денсаулық сақтау - 13,8%-ке, бiлiм - 5,9-ға, әлеуметтiк төлем - 4,5%-ке. Ағымдағы шығын бюджет 7,9%-ке жыл сайын өседi. Көптеген баптар динамикалық, көлік түрінде 25%ға өсті; әлеуметтiк төлемдер (13,7%); бiлiм (9,3%); денсаулық сақтау (8,5%). Бюджеттiк Ұлыбритания шығындары ҰЖТ туралы 41,9% жеттi. Олардың бастаушы баптарымен бойынша шығындар әлеуметтiк - мемлекеттiк шығыстар дәл келетiн 57% (әлеуметтiк сақтандыру бойынша төлеу, бiлiм және денсаулық сақтау) бюджеттiң баптарына бағытталған (Кесте 16). Инвестициялық бюджеттiң шығындары (шығындарсыз амортизация) 26%-ға өстi. Түбегейлi орынның мемлекет аралық шығындары жергiлiктi бюджеттер шығындарында - ортақ көлемнен 1/3 орынға ие болады. Әлеуметтiк мақсаттарға шығын, (жоғары бiлiмнiң жүйесiнен басқа) әсiресе білімге, жергiлiктi бюджеттердiң кең ауқымды шығындары болып табылады. Қолданылған әдебеттер тізімі
|