|
|
аааа. мадениет (1). Мдениеттану абельдинова Ажар
МӘДЕНИЕТТАНУ
Абельдинова Ажар
БШ-11 (қаз.)
1-кесте
Сипаттама
|
Архаикалық
|
Отырықшы
|
Индустриялдық
|
Қоғам
|
Алғашқы қауымдық құрыл
ыс адам баласының өсіп дамуындағы ,адамдық жолға түсе бастауының ең алғашқы кезеңі болды және оның жүздеген мыңжылдықтарға созылған ақиқат.Оған басты дәлел еңбек құралдарының 2,5млн. ж.б пайда болуы
|
Жергілікті жер жағдайы мен табиғат ерекшеліктеріне байланысты Қазақстанды ерте заманда мекендеген көне түркі тайпалары ғасырлар бойы көшпелі мал ш-мен айналысты. Қазақстан жерін мекендеген түркі тілдес тайпалар 6 ғ-да Ертіс өңірінде, Сыр бойында және Жетісуда егіншілікпен айналысып, отырықшылық өмірге дағдылана бастады.
|
Қазіргі заманғы қоғамның тарихи пайда болуы өнеркәсіптің тууымен тығыз байланысты. Осы заманғы өзгерістердің бәрі осыдан екі жүз жыл бұрын басталған индустриялық қоғам типіне тән.
|
Өндәіріс тәсілі
|
Дүние жүзінде жүргізіп жатқан археологиялық жұмыстардың нәтижесінде алғашқы адамдардың қоныстары ашылып ,олардың тастан жасалған құрал-саймандары көптен табылуда
|
17 – 18 ғ-ларда қазақ даласында отырықшы, көшпелі және жартылай көшпелі шаруашылық түрі дамып, егіншілікпен оңт-те ғана айналысты, елдің басым бөлігінде мал ш. негізгі күнкөріс көзі болды. Патша өкіметінің Қазақстанды отарлауы жергілікті халықтың отырықшылыққа көшуін мүлдем тежеді.
|
Өндіріс пен өнеркәсіптік капиталдар күрт шоғырланды, өнеркәсіптің маңызды салалары монополияланды, банк капиталы ғаламат деңгейде ұлғайды. Экономиканың монополиялануы әлеуметтік өзгерістермен қабат келді: орта таптың жаңа топтары пайда болды Жаңа индустриалдық қоғамның сипаттық ерекшеліктеріне мемлекеттің белсенді ролі, жаһандық жоспарлау, ірі корпорациялардың мемлекетпен бірігуі жатады.
|
Дін
|
Діннің ең көне түрі сиқыршылық болатын болса,оның басты түрлерінің бірі –Фетишизм (тұт, тұмар деген мағынаны береді)болып саналады .Көне заман халақтарының ұстанған діндерінің тарихында
|
Қазақстан аумағында исламды таратушылар арабтар емес, Орталық Азияның қалалық мәдениет орталықтарынан шыққан саманидтер болды. Араб мәдениетімен бірге араб жазуы, араб сәулет өнері, қыштан жасалған бұйымдары, эпиграфикасы келді. Мұсылмандық түркі қоғамының интеллектуалдық өміріне біршама өзгеріс әкелді. Арабтық, мұсылмандық мәдениетті меңгерген ғалымдар тобы қалыптасты
|
Соңғы жылдары діни қайраткерлер дәстүрлі исламды қайта жандандыру қажеттілігі туралы жиі айтады, олардың кейбіреулері Мұхаммед Пайғамбар (с.Г. в.) Тек АҚШ-та жыл сайын 100 мыңға жуық адам Ислам дінін қабылдайды.Бүгінгі таңда жер шарының мұсылман халқы 1.6 миллиард адамды құрайды. Бұл дегеніміз, әлемдегі әрбір бесінші адам ислам жолымен – Иеміз жарылқаған жолмен жүреді
|
Өнер
|
Маскалар,мүсіндер,жартастағы кескіндер ,жерге салынған суреттер кеңінен пайдаланылғын және әндер айтылып,билер биленіп,театрландырылған көріністер қойылатын болған.
|
Баспана киіз үйлері болды .Байлары сәнді жасалған киіз үйлерін тігіп қоятын .Үйлермен қатар құрлыс материалдары тас , ағаш, қамыс немесе шикі кірпіштен жасалған мал қора жайлары салынған. Қол өнер және қыш құмыра жасау металл өңдеумен айналысқан
|
Қазіргі заманғы өнер өзгермелі әлемнің көркемдік бағдарламасы ретінде әрекет етеді-дамыған технология, урбанизация негізінде әлеуметтік прогресті жеделдету әлемі. Сонымен қатар, өнер Әлеуметтік құрылымдар болып табылатын және өзгермелі, уақыт пен орынға тәуелді болатын құндылықтармен алмасудың өмірлік маңызды процедурасы болатын процесс ретінде анықталады.
|
Ғылым
|
Қоғамдық даму барысында өнердің сан-саласы жетіліп ,жаңа мазмұнға жаңа формаларға ие болды,металл өндірісінің әдістері одан әрі жетіліп «экономика» және «мәдениет» саласындағы ұлы төңкерістерге даңғыл жол ашты
|
Қалалардың санының өсуі сауданың жандануына үлкен әсерін тигізді. Ұлы жібек жолының маңызы зор болды. Сауданың дамуы эканомикалық дамудың негізгі көрсеткіші болды.
|
Ғылым мен жаңа технологиялардың шарықтап дамуы нәтижесінде өндірістегі жұмысшы еңбегінің үлесі қысқарып келеді. Бұрынғы жүздеген адам атқаратын жұмысты енді бір ғана робот немесе аппарат жасайды. Яғни, машиналар жетілдіріліп дамыған сайын адамдар өндірістік үдерістен ығыстырылуда.
|
2-кесте
|
Батыс
|
Шығыс
|
Миф
|
Қазіргі әлемде ғылым әлеуметтік жаңару институты ретінде дүниежүзіне кеңінен таралуда. Осыдан келіп, мәдени даму процесін қайта қүру, дәстүрлі өркениеттердің негізгі түрлеріне қайта көңіл белуге тура келеді. Бұл жағдайда ежелгі дүниеден бастап, Батыстық өркениеттің ерек- шеліктерін, қайталанбастығын анықтау мүмкін болмақ. Міне, тарихи дамудың осы кезеңінде әлемдік мәдениеттердің көп, түрленген сипаты анықталады. Осы көзқарасқа сай, батыстық өркениет қазіргі әлемнің ғаламдық факторына айналады.
|
Ол дәуірде климат және табиғат ерекше таза болғандықтан Аспанның терезелері жер бетіндегі адамдар үшін толығынан ашық болып, ал адамдар Құдай әлемдерімен сұхбаттасып, ғарыштан дайын түрде қазірге дейін адамзатты таң қалдыратын білім алып тұрған. Олар әлем құрылымын, астрономия, медицина, математика, рухани білімдерінің негіздерін, әділет және табиғат зандарын толық біліп, ол мәліметтерді өзге шекаралас жерлерде тарата берген. Басқа жердегі елдер ақиқатты білімдерді меңгерген сайын Шығыс өркениеті кеңейе берген, үлкейе берген.
|
Дін
|
Арабия түбегінің кішкентай жерінде өмір сүрген арабтар аз уақыт ішінде Батыс Азия мен Солтүстік Африканың кең аумағына қоныстанып, жергілікті тұрғындармен бірге ислам мәдениетінің өзіндік әлемін құрды. Сондықтан әлемде бір тілде сөйлейтін, бірақ этнонимде де, этникалық ерекшеліктерінде де ерекшеленетін көптеген халықтар бар. Арабия түбегінің кішкентай жерінде өмір сүрген арабтар аз уақыт ішінде Батыс Азия мен Солтүстік Африканың кең аумағына қоныстанып, жергілікті тұрғындармен бірге ислам мәдениетінің өзіндік әлемін құрды. Сондықтан әлемде бір тілде сөйлейтін, бірақ этнонимде де, этникалық ерекшеліктерінде де ерекшеленетін көптеген халықтар бар.
|
Шығыс елдерінің діни сенімдері әртүрлі уақытта қалыптасқан ілімдермен ұсынылған. Араб елдерінің ең үлкен діні-ислам. Ислам-әлемдік діндердің ішіндегі ең жасы. Әлемдегі мұсылмандар саны 1,8 миллиард адамды құрайды.
28 елде мұсылман мемлекеттен бөлінбейді және бұл барлық жағынан көрінеді:
жұма және Сенбі демалыс күндері;
намаз уақытында барлық мекемелер жабылады;
ораза кезінде күндіз кафелер мен мейрамханалар жұмыс істемейді;
әйелдер жабық киім киеді.
|
Өнер
|
Батыс өнері-Еуропа елдерінің, сондай-ақ Еуропалық мәдени дәстүрлерді ұстанатын аймақтардың өнері. Батыс кескіндемесінің тарихы ежелгі дәуірден бүгінгі күнге дейінгі үздіксіз, жойылғанмен дәстүрді білдіреді. 19 ғасырдың ортасына дейін ол ең алдымен өндірістің өкілдік және классикалық әдістеріне қатысты болды, содан кейін қазіргі заманғы, дерексіз және тұжырымдамалық формалар пайда болды.
|
Шығыс өнері Шығыс өнері туралы айтқанда, біз бірінші кезекте Қытайды атаймыз, өйткені қытай өркениеті әлемдегі ең көне өркениеттердің бірі. Мұнда олар қағаз бен фарфор, зеңбірек пен компас ойлап тауып, кітаптарды бірінші болып басып шығарып, жібек маталарды тоқуды үйренді
|
Саясат
|
Саяси мәдениеттің батыс демократиялық моделінің қалыптасуы мен дамуының негізгі факторлары мен кезеңдері азаматтық қоғам мен құқықтық мемлекеттің қалыптасуы мен эволюциясының негізгі кезеңдерімен байланысты. Саяси мәдениеттің Батыс матрицасы ерекше саяси және мәдени дүниетанымға негізделген, онда еркін адам әлеуметтік әрекеттің тәуелсіз бірлігі ретінде танылады.
|
Шығыстың саяси мәдениеті зерттеу үшін бірыңғай ұғымды білдірмейді. Егер салыстыру барлық незападные ел, әрине анықтауға болады жалпы белгілері, тенденциялары, алайда, өңірлік айырмашылық мәдениеті мен мінез-құлқы, тіпті бір мемлекет. Бұл әрбір нақты жағдайды терең зерттеу қажеттілігін және жалпы Шығысқа қатысты жаһандық жалпылаудың қауіптілігін көрсетеді.
|
3-кесте
Термин
|
Анықтама
|
Элитарлық мәдениет
|
Элитарлы мәдениет қоғамның артықшылыққа ие болған бөлігінің мәдениеті. Ол әсем өнерді, салмақты музыканы және жоғары интеллектуалды әдебиетті қосады.
|
Субмәдениет
|
Субмәдениет (лат. sub — төменгі, нем. kultur — мәдениет) — дәлме-дәл аударымда «астыңғы мәдениет», ірі мәдени құрылым ішіндегі белгілі бір топтар, бірлестіктер мәдениеті дегенді білдіреді. Субмәдениет көбінде қоғамда өктем болып тұрған мәдениет пен әлеуметтік құрылымға оң немесе теріс қатынас нәтижесінде пайда болады. Қазіргі жағдайда субмәдениет үлкен аймақтық, ұлттық мәдени құрылым негізінде пайда бола отыра сол мәдениеттегі классикалық дәстүрден тысқары тұрады.
|
Урбандалу
|
Урбандалу (Урбанизация) (лат. urbs - қала, urbanus - қалалық) – еңбек бөлінісінің қоғамдық және аумақтық тұрғыдан тарихи қалыптасуынан пайда болып, әлемнің әртүрлі елдері мен өңірлерінің өзіндік ерекшеліктеріне сәйкес дамитын әлеуметтік-экономикалық, демографиялық, географиялық секілді көп жақты қырлары бар күрделі құбылыс. Көне латын тіліндегі мағынасы "қалалық" деген ұғымды білдіреді. Яғни, ең қысқаша айтар болсақ, урбанизация, бұл – қала тіршілігі мен тұрмысы және мәдениетінің үстемдікке ие болуы.
|
Бұқаралық мәдениет
|
Бұқаралық мәдениет - [лат. massa - кесек, culture - өңдеу, тәрбиелеу] -
әртүрлі тарихи кезеңдерде мәдениеттің әлеуметтік жіктелуі процесі нәтижесінде азды-көпті көрініс табатын әлеуметтік мәдени құбылыстардың жиынтығы;
нақтылы белгілер мен мінездемелерге жауап беретін әлеуметтік феномен (жалпыламалыққа түсетін ауыртпалық, орташа семиотикалық тілдік нормаларға бағытталу, жаңа комуникациялық технологияларға сүйену, қызмет етудің коммерциялық мазмүны және т.б.;
көркем мәдениеттің түрі (стилі) (мәні жағынан поп-мәдениетке, коммерциялық мәдениетке және әнерге жақын және т.б.), "классикалық", халықтық мәдениеттен алшақ және әнердің өмірдің аса маңызды салмақты саласынан ойын-сауық саласына ойысып, "сән сезімін" жоғалту және т.б.; ықпалдасу процестерінің күшеюі нәтижесінде стандартталған мәдени формалардың, ережелер мен бейнелердің кең таралуына жағдай жасайтын, трансұлттық мәдениеттің қалыптасуына себепкер болатын қазіргі мәдениеттің ерекше қабаты;
қарабайыр, күңгірт сананы қалыптастырушы алдап-арбаушы, бірыңғайландырушы тетіктерді қамтамасыз етуші акпараттық қоғамның мәдениетінің тілі, ерекше белгілер жүйесі.
|
Ұлттық мәдениет
|
Ұлттық мәдениеттің жалпыға бірдей қабылданған, бірмінді айқындамасы жоқ, оның бірнеше айқындамасы бар. Солардың ішіндегі негізгі екеуіне тоқталымыз. Оның біріншісі – ұлттық мәдениет дегеніміз белгілі бір ұлт өкілдерінің күшімен жасалған мәдени-рухани мұралардың жиынтығы.
|
Этникалық мәдениет
|
Этникалық (халықтық) мәдениет — бұл бір-бірімен шығу тегі ортақтығымен (қан туыстығымен) және бірлесіп жүзеге асырылатын шаруашылық қызметпен байланысты адамдардың мәдениеті. Ол бір жерден екіншісіне өзгереді. Жергілікті шектеулер, қатты локализация, салыстырмалы тар әлеуметтік кеңістіктегі оқшаулану — бұл мәдениеттің негізгі ерекшеліктерінің бірі.
|
Ауыл мәдениет
|
Ұлттық мәдениеттің өзіне тән ғана сипатын ашып көрсетуде қомақты табыстарға жетіп отыр. Мысалы: орыс биінің, аргентин тангосының, негрлер музыкасының терең ұлттық мәнін тамаша рухани дүниелерді өмірге келтірген халықтың ұлттық мінезін ескергенде ғана толық түсінуге мүмкіндік алған болар едік
|
Қала мәдениет
|
Өл тарихымыздың қырық қатпарлы қыртысын бойына бүгіп жатқан жәдігерлігіміздің бірі – көне қалалар. Бірақ мән берілмеудің салдарынан сан жылдар бойы бұл көкейкесті мәселе теріс түсіндірілді. Сол себепті қазақ халқының көшпенді тіршілікпен қатар отырықшы шаруашылық түрлерімен шұғылданған, соның ішінде сәулет – құрылыс кәсібімен айналысқаны айтылмады.
|
Классикалық мәдениет
|
Классикалық мәдениет. кең мағынада, кемелдік пен идеалды үлгінің қасиеттеріне ие және классика ұғымымен жалпыға бірдей танылған норма ретінде байланысты құбылыстар мен жұмыстардың жиынтығы. Классиктің нормасы ретінде, әдетте, құнды эстетикалық іріктеуге ұшыраған өнердің, жанрлардың, жұмыстардың белгілі репертуарынан таңдау нәтижесі ретінде әрекет етеді
|
Контрмәдениет
|
Контрмәдениет - (лат. contra - қарсы және cultura - өңдеу, егу) - 60-70 жылдары батыс елдерінің жастары арасында таралған қазіргі буржуазиялық мәдениетке рухани қарсылықты көрсету формасы. Әлеуметтік құндылықтан, моральді нормалар және тұтынушылық қоғамның құлықтық идеалдары, стандарттары мен жалпы мәдениет стереотиптері, өмір салтынан ашық бас тартуымен танымал.
| |
|
|
Скачать 23.12 Kb.