джджд. 3-тақырып. Мишыты анатомофизиологиялы ерекшеліктері
 Скачать 157 Kb.
|
|
Мишықтың анатомо-физиологиялық ерекшеліктері Дененің кеңістіктегі тепе -теңдігін реттейтін және дене мүшелерінің қимыл -қозғалыстарын үйлестіретін, бұлшық ет тонусын реттеуші орталық жүйке жүйесінің мүшесі - мидың бір бөлігі. Сопақша ми мен вароли көпірінде, үлкен ми жарты шардың шүйде бөлігінің астында орналасады. Үлкен адамдарда мөлшері 150 гр. Ол мишық құрты арқылы байланысқан екі үлкен жарты шардан құралған. Мишық 3 бөлікке бөлінеді: 1. Алдыңғы бөлік, оның өзі бірнеше бөлікшелерге бөлінеді. * Тілшік * орталық бөлікше * төртбұрышты бөлікше 2 Артқы бөлік * төртбұрышты бөлікшенің артқы жартысы * жоғарғы жарты ай тәрізді бөлікше * төменгі жарты ай тәрізді бөлікше * жіңішке бөлікше ( парамедианды бөлікше) * екіқұрсақтық бөлік * мишық миндалинасы 3. Клочков-түйінді бөлік Мишық ақ және сұр заттан тұрады. Жарты шар мен құйрықтың сұр заттары беткей қабатта орналасқан, олар мишық қыртысын құрады. Ал сұр заттың жиналуы мишықтың тереңінде-ядрода орналасқан. Ақ зат –мишық денесі мишықты қалыңырақ орналасады. Мишықтың 3 аяқшасы арқылы сұр затты бас миының бағанасымен және жұлынмен байланыстырады. Сұр зат мишықтың қыртысы мен ядросын қалыптастырады. Мишықтың сагитальды кесіндісінде ақ және сұр зат қатынасы « мишықтың өмір ағашы ( древом жизни мозжечка)» суреті көрінеді. Мишық қыртысы 3 қабаттан тұрады: 1. сыртқы - молекулярлы қабат 2. ортаңғы - ганглионды қабат 3. ішкі - дәнді қабат Мишық сыртқы қатпарлы - сұр заттық мишық қыртысынан және ішкі - ақзаттан тұрады: Мишықтың сұр заты: жұлдызша, себетше, алмұрт тәрізді және дәнді нейроцит терден құралған. Мишықтың ақ заты: миелинді жүйке талшықтарынан тұрады. Афферентті және эфферентті байланыстарын атаңыз Мишыққа баратын проприоцептивті жолдар Қозғалыс аппаратынан шығатын сезімталдық,санадан тыс импульстар жұлындар проприоцептивті жолдар арқылы мишыққа жетеді, олардың ең бастылары tractus spinocerebrallaris posterior at anterior болып табылады. Мишықтың төмендеген қозғалтқыш жолдары Мишық жұлынның қозғалыс нейрондарын бақылауға қатысады.(бұлшықеттер жұмыстарын үйлестіру тепе-теңдікті сақтау инерция мен ауырлық күшін жою). Бұл tractus cerebellorubrospinallis көмегімен іске асырылады. Бұл жолдың бірінші буынының жасуша денесі мишық қыртысында жатады( алмұрт тәрізді нейроциттер)  Мишықтың афферентті және эфферентті байланыстарын атаңыз Мишықтың афференттік байланыстары екі өткізгіш жолдар арқылы жүзеге асырылады. Олардың бірінші нейрондарының клеткалары омыртқааралық түйіндерінде. Бұл клеткалардың дендриттері проприорецепторларға бағытталып, аксондары жұлынның артқы мүйізі түбіндегі клеткалармен тоғысады. Осы клеткалардан жұлын-мишық жолдары басталады. Флексиг жолы-жұлынның түбір бағанының артқы бөлігі құрамында сопақша миға жетіп,одан жіп тәрізді дене бойымен мишыққа келеді де оның табанының қыртысында бітеді. Говерс жолы-жұлын сегменттерінің алдыңғы сұр жік тұсында айқасып,қарама-қарсы жағына өтеді де оның бүйір бағанының алдыңғы бөлігімен жоғары көтеріліп ми бағанына өте бере ми аяқшасында кері бұрылады да мидың алдыңғы желкесінде екінші рет айқасып,мишықтың алдыңғы аяқшасы құрамында ми табаны қыртысына келіп тіреледі. Мидың эфференттік байланысы тісті ядро-қызыл ядро-жұлын жолы арқылы жүзеге асады. Бұл жол тісті ядродан басталып,мишықтың жоғары аяқшалары бойымен ортаңғы мидағы қызыл ядроға жетеді де мидың алдыңғы желкенінде қарама-қарсы жағына өтіп,қызыл ядро-жұлын жолымен төмен түсіп жұлынның алдыңғы мүйізіндегі клеткаларға келіп тоқтайды. Стриарлы жүйеге қандай анатомиялық құрылымдар жатады Құйрықты ядро Скорлупа Бозғылт шар Қара зат Субталамустық ядро Қызыл ядро Паллидо-нигральді жүйеге қандай анатомиялық құрылымдар жатады Бозғылт шар Қара субстанция Қызыл ядро Вестибулярлы ядро Төменгі олива Люесов денесі Даркшевич денесі Жолақты дененің зақымдалу симптомдары Гиперкинетикалық моторлы бұзылулар тыныштықтың треморымен — аяқ-қолдың, бастың және дененің басқа да бөліктерінің дистальды және проксимальды бұлшықеттерінің еріксіз ритмикалық қысқаруымен көрінуі мүмкін. Басқа жағдайларда олар хорея — құйрықты ядросының нейрондарының, көкшіл дақтың және басқа құрылымдардың дегенерациясының салдарынан пайда болатын дененің, аяқ-қолдың, беттің (гримастар) кенеттен, жылдам, күшті қимылдарымен көрінуі мүмкін. Құйрықты ядросында нейромедиаторлар — ГАМК, ацетилхолин және нейромодуляторлар — энкефалин, р заттары, динорфин және холецистокинин деңгейінің төмендеуі анықталды. Хорея көріністерінің бірі атетоз-қоршаудың функциясының бұзылуымен байланысты аяқ-қолдың дистальды бөліктерінің баяу, ұзақ қысқа қозғалысы. Субталамиялық ядролардың бір жақты (қан құйылу кезінде) немесе екі жақты зақымдануы нәтижесінде кенеттен, күшпен, үлкен амплитудада және қарқындылық, дененің қарама-қарсы (гемибаллизм) немесе екі жағында балғамен, екпінді қозғалыстармен байқалатын баллизм дами алады. Жолақ дененің аймағындағы аурулар дистонияның дамуына әкелуі мүмкін, ол күшт, баяу, қайталанатын, қолдың, мойынның немесе торстың бұлшық еттерінің қимылдарымен көрінеді. Жергілікті дистонияның мысалы — жазу спазмы кезінде білек пен қолдың бұлшықеттерінің еріксіз қысқаруы болуы мүмкін. Базальдік ганглийлер саласындағы аурулар дененің әртүрлі бөліктерінің бұлшық етінің кенеттен, қысқа мерзімді күшпен қозғалуымен сипатталатын тиктердің дамуына әкелуі мүмкін. Базальды ганглий аурулары кезінде бұлшықет тонусының бұзылуы бұлшықеттердің ригидтілігі байқалады. Буындардағы жағдайды өзгерту әрекеті бар болса, науқастың тісті доңғалаққа ұқсас қозғалысымен жүреді. Бұлшықеттер қарсыласу белгілі бір аралықтарда пайда болады. Басқа жағдайларда буындағы барлық қозғалыс интервалында қарсылық сақталатын балауыздық ригидтік дамуы мүмкін. Гипокинетикалық моторлы бұзылулар кідіріспен немесе қозғалысты бастау мүмкін еместігімен (акинезия), қозғалысты орындау және олардың аяқталуының баяулығымен (брадикинезия) байқалады. Базальды ганглий аурулары кезінде моторлық функциялардың бұзылуы бұлшық ет парезіне немесе керісінше, олардың спастикалығына ұқсас аралас сипатқа ие болуы мүмкін. Бұл ретте қозғалыстардың бұзылуы өздігінен қозғалыстарды басуға қабілетсіздікке қозғалысты бастау қабілетсіздігінен дамиды. Паркинсонизмнің басқа диагностикалық белгілері ауыр, мүгедектермен қатар жиі паркинсониялық маска деп аталатын беймәлім адам болып табылады. Оның белгілерінің бірі-взордың өздігінен жылжуының жеткіліксіздігі немесе мүмкін еместігі. Науқасты бұзу қатып қалуы мүмкін, бірақ ол оны команда бойынша визуалды нысан бағытында жылжыта алады. Бұл фактілер базальды ганглийлер күрделі көз қозғағыш нейрондық желіні пайдалана отырып, көтерілу мен көру зейінінің жылжуын бақылауға тартылған деп болжайды. Акинетико-ригидті синдромның симптомдарын атаңыз Әр түрлі дәрежеге жететін ерікті қозғалыстардың бәсеңдеуі, отыру, тұру, қозғалу мүмкіндігіне дейін (акинезия).Бұлшықет тонусының өсуі (Шеррингтонға сәйкес пластикалық тон). Біріктірілген (достастырылған) қозғалыстардың жоғалуы: серуендеу кезінде қолдың қимылдары болмайды, басын көзқарас қараған жаққа бұру және т.б. кішігірім біріккен (достық) қозғалыстар да құлдырайды, олар әрбір еркін қозғалысқа жеке ерекшелік береді. Мимикалық қимылдарды бұзу, мысалы, қимылдар, бет-әлпет (амимия дамиды). Бұлшықет тонусының өзгеруі нәтижесінде аяқ-қолдар мен магистралды бекітетін бұлшықет контрактілері пайда болады, бұл пациенттің бастапқы қалпын анықтайды. Бұлшықет тонусының қаттылық деңгейіне күрт жоғарылауымен (Ферстердің акетикалық-қатаң синдромы) науқас толығымен иммобилизацияға ұшырауы мүмкін. Пассивті қозғалыстармен аяқтар оларға бекітілген позицияда қалады. Созылу кезіндегі патологиялық бұлшықет қозғыштығының нәтижесінде парадоксалды Вестфал құбылысы пайда болады. Акинетикалық-қатаң синдромы бар науқастардың барлығында пластикалық типтегі бұлшықет тонусының нашарлығы және жоғарылауы байқалмайды. Сонымен, фенотиазин сериясының кейбір препараттарын нейропсихиатриялық бұзылыстарды, мотордың бұзылыстарын емдеу кезінде - қаттылық, қозғышсыздық - бұлшықет тонусын экстрапирамидті түрде жоғарлатпай, жанама әсерлер пайда болуы мүмкін 8 Мишықтың зақымдалу симптомдары Мишықтың зақымдалу синдромы тепе-теңдіктің, қозғалыс үйлесімділігінің және мишық тонусының бұзылыстарынан байқалады. Тепе-теңдік бұзылысы статикалық атаксия болып табылады. Статиканың бұзылысы кезінде науқас Ромберг қалпына тұрған кезде мишықтың зақымдалған жарты шары жағына қарай ауып кетеді. Ауыр жағдайда статикалық бұзылыстың қатты білінгені сонша, ауру адам тіпті екі аяғын бір бірінен алыстатып тұра да алмайды, отыра да алмайды. Қозғалыс кезіндегі тепе-теңдік пен үйлесімділіктің бұзылуы динамикалық атаксия деп аталады. Динамикалық атаксия жүру кезінде көрінеді, оны “саусақ-мұрын” және “тізе-өкше” сынағын жүргізу арқылы табуға болады. Сонымен қатар қарқынды дірілдеу байқалады. Мишықтың зақымдалуы нәтижесінде гиперметрия байқалады—қозғалыстың шамадан артық орындалуы түріндегі сәйкессіздігі. Гиперметрия пронаторлы сынама өткізу арқылы анықталады. Ауру адамға қолын алдына созып тұрып, алақанының жайылған немесе жоғары қараған (супинация) жағдайынан тез арада төмен қараған (пронация) жағдайына ауыстыруын сұрайды. Мишықтың бұзылу себебінен, зақымдалған жақтағы қол алақанының шамадан артық айналып кетуі байқалады. Қарама-қарсы қозғалыстардың алмасып орындалуының бұзылысы адиадохокинез деп аталады. Адиадохокинез қол буынының супинациясы мен пронациясының кезекпен-кезек тез жасалуынан көрінеді. Ауру адамда бұл қозғалыстар баяу, біртүрлі икемсіз болады, калыптан тыс қозғалыс байқалады. Мишықтың зақымдалу себебінен сөз баяулап, буындарға бөлініп шығатын болады. Көз алмасының қозғалысы кезінде көздің қағып тұруы —нистагм байқалады. Тремор мен майда қимылдар үйлесімінің бұзылуы нәтижесінде науқастың жазуы өзгереді. Ол тегіс және біркелкі болмайды, әріптердің сызығы қисық болып келеді. Ал әріптердің өзі өте үлкен болып жазылады. Мишықтың зақымдалуы бұлшық ет гипотониясына әкеп соқтырады. 9 Атаксия түрлері Атаксия (гр. ἀταξία — ретсіз) — ағзаның қозғалу функциясының бұзылуы[1]. Атаксияға шалдыққан адам бойын билей алмай шайқалақтап жүреді. Әрбір қозғалыс бұлшық еттің үйлесімді қатысуынан туады, ал бұлшық еттің жиырылуы жүйке жүйесінен келетін импульстерге байланысты. Демек, Атаксия жүйке жүйесі қызметінің бұзылуынан және ми мен жұлынның зақымдануынан пайда болады. Жүйке жүйесі қызметінің бұзылуы түріне қарай, Атаксия үш түріне бөлінеді: сензитивтік - Атаксия жұлын мен органдар жүйке жүйесін зақымдануына байланысты, мишықтық - Атаксия мишықтың зақымдануына байланысты, лабиринттік - Мидың ісуінен және онымен байланысты нервтің зақымдануына байланысты пайда болады. 10 Экстрапирамидалық бұлшықет гипертониясының пирамидалық жүйеден айырмашылығы Экстрапирамидалық бұлшықет гипертониясының пирамидалық жүйеден айырмашылығы, анатомиялық және функционалды жүйесінде . Ол ми қыртысының кейбір бөліктерін, базальды ядроларды, бас сүйектерінің ядролық түзілімдерін, церебральды, жұлынның сегменттік аппараттарын, сондай-ақ моторлық және мінез-құлық актілерін кешенді ұйымдастыруды қамтамасыз ететін көптеген нейрондық жүйелердің жедел функционалды интеграциясын қамтамасыз ететін кең байланыстарды біріктіреді. |