Шетел әдебиеті. шетел әдебиеті ж.т. 1701-29 тобы. ОТстік азастан мемлекеттік педогогикалы университеті таырыбы Сурат кофеханасы
 Скачать 26.22 Kb.
|
|
ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК ПЕДОГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ  Тақырыбы: «Сурат кофеханасы» Л.Н. Толстой Дайындаған: Усупбаева Айгерим Тобы: 1701-29 Қабылдаған: Кажиакбарова Раушан Шымкент 2022 ж. Сурат кофеханасы Бернарден де Сен-Пьердің айтуы бойынша: Үндістанның Сурат қаласында кофехана болған екен. Әрі әр елден келген саяхатшылар мен шетелдіктер бас қосып, осындай жиі сөйлесетіп пікір алмасады екен. Күндердің күнінде ол жаққа парсы тілінің ғұламасының жолы түседі. Ол өмір бойы тәңірдің болмысын зерттеп, ол туралы кітап оқып, жазған екен. Ұзақ ойланып, Құдай туралы оқып, жазып, ақыл-ойы ақыл-ойдан асып, басында бәрін шатастырып, Құдайға сенуден қалған жағдайға жеткізеді. Сонымен ол хабар патшаның құлағына жетіп, оны Парсы патшалығынан қуып жібереді. Сөйтіп, ол өмір бойы бірінші себеп туралы дауласып, байғұс теолог абдырап қалып, енді оның ақыл-парасаты жоқ екенін түсінудің орнына, дүниені басқаратын бұдан жоғарырақ себеп жоқ деп ойлай бастапты. Бұл теологтың әрдайым соңынан еретін африкалық құлы бар екен. Теолог кофеханаға кіргенде, африкалық аулада, есіктің сыртында қалып, ыстық күн астында тасқа отырып оны күтеді екен. Ол сонда отырып құры отырмас үшін шыбындарды қуып отырады екен. Ал теологтың өзі кофеханадағы диванға жатып, құлына бір мезетте бір кесе апиын әкелуді бұйырады. Тостағанды ішіп, апиын миын шайқай бастағанда құлына бұрылып. Бір сәтте дінтанушы: «Е, жексұрын қызметші», - деді. -« Айтыңызшы, сіз қалай ойлайсыз, Құдай бар ма, жоқ па?» - «Әрине бар!» – деп, құл бірден белбеуінен кішкентай ағаш пұтты алып шықты. – «Міне», – деді құл, – «Мына дүниде өмір сүргенімнен бері мені сақтаған Құдай. Бұл Құдай еліміздегі барлық адамдар табынатын сол қасиетті ағаштың бұтағынан жасалған». Дінтанушы мен құлдың бұл әңгімесін кофеханада отырғандар естіп, таң қалды. Қожайынның сұрағы оларға таңқаларлық болып көрінді, ал құлдың жауабы одан бетер таң қалдырды. Құлдың сөзін естіген бір брахман оған бұрылып: -«Бейшара ақымақ! Адамның белбеуінің артында Құдай тұр деп ойлауға бола ма? Құдай бір – брахма. Және бұл брахма бүкіл әлемнен үлкен, өйткені ол бүкіл әлемді жаратты. Брахма – жалғыз, ұлы құдай; Ганг өзенінің жағасында храмдар салынған құдай, оның жалғыз діни қызметкерлері брахмандар қызмет ететін құдай. Бұл діни қызметкерлер ғана шынайы Құдайды біледі. Жиырма мың жыл өтті, дүниеде қаншама сілкіністер болса да, бұл діни қызметкерлер бұрынғы қалпында қалады, өйткені оларды жалғыз шынайы құдай Брахма қорғайды. Брахман осылай деді». Барлығын сендіргісі келді, бірақ бұрынғы еврей ақша айырбастаушы оған бірден қарсылық білдірді. -«Жоқ», - деді ол. – «Шынайы құдайдың ғибадатханасы Үндістанда жоқ. Ал Құдай брахман кастасына қамқорлық жасамайды. Шынайы құдай брахмандардың құдайы емес, Ибраһимнің, Ысқақ пен Жақыптың құдайы. Ал сендердің айтып жатқан Құдайларың өз халқының бірі Исраилді ғана қорғайды. Жаратушы Алла тағала біздің бар халқымызды тынымсыз жақсы көріп, сүйеді. Ал егер қазір біздің халқымыз жер бетінде шашыраңқы болса, онда бұл тек сынақ және Құдай уәде еткендей, ежелгі ғажайып Иерусалим ғибадатханасын қалпына келтіру үшін, Израильді билеуші ету үшін өз халқын қайтадан Иерусалимге жинайды»-деп, барлық халықтардың атынан жауап берді. Бір сәтте Яһудидің көзінен еріксіз жас шығып кетті. Ол сөзін жалғастырғысы келді, бірақ осында болған итальяндық оның сөзін бөлді. «Сіз шындықты айтпайсыз», - деді итальяндық еврейге. Сіз Құдайға әділетсіздік жасап жатырсыз. Құдай бір адамды басқалардан артық сүйе алмайды. Керісінше, егер ол бұрын Израильге қамқорлық жасаған болса да, Құдай ашуланып, оның ашуының белгісі ретінде бұл халықты жер бетіне шашыратып жібергеніне 1800 жыл өтті, осылайша бұл сенім ғана емес. Құдай ешбір халыққа артықшылық бермейді, бірақ құтқарылғысы келетіндердің барлығын бір Рим-католик шіркеуінің қойнына шақырады, оның сыртындаешкімге рақым жоқ»- деді, Итальяндық. Бірақ осында болған протестанттық пастор бозарып, католиктік миссионерге былай деп жауап берді: — «Құтқарылу тек сіздің мойындауыңыз арқылы мүмкін деп қалай айта аласыз? Біліңдер, Ізгі хабарға сәйкес, Исаның заңы бойынша Құдайға рухпен және шындықпен қызмет ететіндер ғана құтқарылады»-деді. Сосын бірден түтікше тартып отырған сүрет кеденіндегі түрік шенеунігі екі христианға қарап: -«Сіз римдік сеніміңіздің ақиқатына соншалықты сенімді болмауыңыз керек», - деді ол. «Сіздің сеніміңіз шамамен алты жүз жыл бұрын Мұхаммедтің шынайы сенімімен ауыстырылды. Өзіңіз көріп отырғандай, Мұхаммедтің шынайы сенімі Еуропада, Азияда, тіпті ғұлама Қытайда да көбірек таралуда. Яһудилерді Құдай қабылдамағанын өзіңіз де мойындайсыз және соған дәлел ретінде яһудилердің қорланғанын және олардың сенімінің таралмайтынын келтіресіз. Олай болса, Магомет сенімінің ақиқатын мойындаңыз, өйткені ол ұлылықта және үнемі таралуда. Алланың соңғы пайғамбары Мұхаммедке сенгендер ғана құтқарылады. Сонда Әли емес, Омардың жақтастары ғана, өйткені Әлидің жақтастары кәпір»-деп ашып айтты. Бұл сөздерге Әли мәзһабындағы парсы теологы қарсылық білдіргісі келді. Бірақ сол кезде кофеханада осында болған әртүрлі діндер мен конфессиялардың барлық шетелдіктер арасында үлкен дау туындады. Ол жерде абиссиндік христиандар, үнді ламалары, исмаилиттер және отқа табынушылар болды. Барлығы Алланың заты, оны қалай құрметтеу керектігі жайында дауласып жатты. Әрқайсысы тек өз елінде ғана шынайы Құдайды біледі және оған қалай табыну керектігін біледі деп мәлімдеді. Барлығы дауласып, шулап жатты. Осы жерде болған бір ғана қытайлық Конфуцийдің шәкірті кофехананың бір бұрышында тыныш отырды да, сөзге келмеді. Шәй ішті, олардың айтқанын тыңдады, бірақ өзі үнсіз қалды.Даудың ортасында оны байқаған түрік оған бұрылып: – «Тым болмаса мені қолдаңыз, жақсы қытай»-деді. «Сіз үндемейсіз, бірақ менің пайдама бірдеңе айта аласыз. Қазір Қытайда әртүрлі конфессиялар енгізіліп жатқанын білемін. Сіздің көпестеріңіз маған бірнеше рет сіздің қытайлықтар басқа діндердің ішінде Мұхаммедтерді ең жақсы деп санайтынын және оны ықыласпен қабылдайтынын айтты. Менің сөздерімді қолдап, шынайы Құдай мен оның пайғамбары туралы не ойлайтыныңызды айтыңызшы» дегенде. — «Иә, иә, не ойлайсың, айт», — деп басқалары да оған бұрылды. Конфуцийдің шәкірті қытай көзін жұмып, ойланып, содан кейін ашып, киімнің кең жеңінен қолын суырып, кеудесіне қайырып, жайбарақат үнмен сөйледі. «Мырзалар», – деді ол. – «Менің ойымша, адамдардың сенім мәселесінде келісуіне бәрінен де артық мақтаныш кедергі болып көрінеді. Егер сіз мені тыңдауға қиналсаңыз, мен мұны сізге мысалмен түсіндіремін»-деді. «Мен Қытайдан Суратқа әлемді шарлаған ағылшын пароходымен шықтым. Жолда су алу үшін Суматра аралының шығыс жағалауына қондық. Түске таман қонып, арал тұрғындарының ауылынан алыс емес жерде кокос пальмаларының көлеңкесінде теңіз жағасына отырдық. Бізді әр елден келген бірнеше адам отырғызды. Біз отырғанымызда қасымызға бір соқыр адам келді. Бұл кісі күнге тым ұзақ және табандылықпен қараудан кейін білгеніміздей, соқыр болып қалған. Және ол күннің не екенін түсінгісі келгендіктен күнге ұзақ және қатты қарады. Күннің нұрын түсіру үшін осыны білгісі келді. Ол ұзақ күресті, барлық ғылымды іске қосты, күннің бірнеше сәулесін түсіріп, оларды ұстап, бөтелкеге тығындауды қалады. Ол ұзақ күресіп, күнге қарап отырды, ештеңе істей алмады, оған бар болғаны күннен көзі ауырып, соқыр болып қалды». Сосын өзіне: - «Күн сәулесі сұйықтық емес, өйткені ол сұйықтық болса, оны құюға болады және ол су сияқты желден ауытқиды. Күннің жарығы да от емес, өйткені ол от болса, суда сөніп қалар еді. Жарық та рух емес, өйткені ол көрінеді, дене емес, өйткені оны қозғалтуға болмайды. Ал күн нұры сұйық емес, қатты емес, рух емес, дене емес болғандықтан, күн сәулесі ештеңе емес. Сөйтіп, пайымдап, бір кездері күнге қарап, соны ойлап жүргенінен көзі де, санасы да жоғалып кетті. Ол мүлдем соқыр болған кезде, ол күннің жоқ екеніне толықтай сенімді болды. Осы соқырмен бірге оның құлы да келді. Ол қожайынын кокос ағашының көлеңкесіне отырғызып, жерден кокос алып, одан түнгі шам жасай бастады. Ол кокос талшығынан шам жасап, жаңғақтан майды қабықшағын сығып, оған шамды батырды. Құл түнгі жарығын жасап жатқанда, соқыр күрсінді де: – «Е, құл, мен саған күн жоқ деп шын айттым ба? Қараңызшы, бұл қаншалықты қараңғы. Және олар айтады - күн ... Ал күн дегеніміз не?»-деп. «Бірақ мен күннің не екенін білмеймін», - деді құл. «Мен оған бәрібір. Бірақ мен әлемді білемін. Сондықтан мен түнгі шам жасадым, ол маған жарық болады, мен оларға қызмет көрсете аламын және өз үйімде бәрін таба аламын»-деп өз ойын білдірді. Ал қызметші оның қабығын қолына алдыда: «Міне»- дейді ол. «Менің күнім»-дегенде. Дәл сол жерде балдақ ұстаған шал отыр екен. Ол мұны естіп күліп жіберді. Ол соқырға: «Сен тумысынан соқырсың ғой, күннің не екенін білмейсің» - деді. Оның не екенін айтайын: «Күн – отты шар, ал бұл шар күн сайын теңізден шығып, біздің аралдың тауларында күн сайын кешке батады, оны бәріміз көріп тұрмыз, егер көзіңмен көрсең көрер едің» деді. Бұл сөздерді дәл сол жерде отырған балықшы естіп, шалға: «Ал сіз ешқашан өз аралыңыздан асып көрмегеніңіз анық. Ақсақ болмасаңыз, теңізде саяхаттасаңыз, күн біздің аралдың тауларында батпайды, бірақ теңізден шыққан сайын кешкісін теңізге қайта батады. Мен шындықты айтып отырмын, өйткені мен оны күнде өз көзіммен көріп жүрмін»-дейді. Оны үнділер естіді: «Қызық» – деді ол. – «Зиялы адам мұндай бос сөзді қалай айта алады? Отты шар суға түсіп, сөнбей қалуы мүмкін бе? Күн – отты шар емес, күн – құдай. Бұл құдай Бикеш деп аталады. Бұл құдай алтын Сперувья тауының төңірегінде аспан арқылы арбамен жүреді»-деп өз түсініктерін айтты. -« Рагу мен Кету зұлым жыландар Девке шабуыл жасап, оны жұтып қояды, содан кейін қараңғы болады. Бірақ біздің діни қызметкерлер құдайдың босатылуын сұрайды, содан кейін ол босатылады. Сен сияқты өз аралынан асып көрмеген надандар ғана күннің тек өз аралында ғана жарқырап тұрғанын елестете алады»-деді. Одан кейін мысырлық кеменің бұрынғы иесі сөз сөйледі: «Жоқ»- деді ол. -« Бұл дұрыс емес, күн құдай емес және тек Үндістан мен оның алтын тауын айналып өтпейді. Мен Қара теңізде және Арабия жағалауында көп жүздім, Мадагаскар мен Филиппин аралдарында болдым - күн барлық жерлерді нұрландырады, тек Үндістан ғана емес, ол бір тауды айналып өтпейді, бірақ аралдардың жанында көтеріледі. Жапонияның, сондықтан және сол аралдар Япен деп аталады, яғни олардың тілінде Күннің туған күні және ол Англия аралдарынан әрі қарай алыс батысқа қарай батады. Мен мұны жақсы білемін, өйткені мен өзім де атамнан көп нәрсені көрдім, көп естідім. Ал атам теңіздің ең шетіне дейін жүзіп келген»-деп еді. Бірақ сондағы кеменің ағылшын матросы оның сөзін бөліп жіберді. - «Англиядан басқа жер жоқ» - деді ол. -«Олар күннің қалай қозғалатынын жақсы біледі. Күн, Англияда бәріміз білетіндей, ешқашан шықпайды және ешқашан батпайды. Және ол жерді үнемі айналып жүреді. Біз мұны жақсы білеміз, өйткені біз өзіміз жерді жаңа ғана аралап, күнді еш жерде кездестірмедік. Барлық жерде дәл осы жердегідей, таңертең көрініп, кешке тығылады». Ал ағылшын таяқшасын алып, құмға шеңбер сызып, аспандағы күннің жерді айналып қалай қозғалатынын түсіндіре бастады. Бірақ жақсы түсіндіре алмай, кеменің штурвалын нұсқап: «Алайда ол маған қарағанда білімді және мұның бәрін саған жақсырақ түсіндіреді»-деп еді, Штурвалшы парасатты кісі екен, әңгімені үнсіз тыңдады да. Бірақ қазір бәрі оған бұрылғанда ол сөз бастады да: «Сендер бір-біріңді алдайсыңдар, өздерің де алданасыңдар. Күн жерді айналмайды, бірақ жер күнді айналады және өзі әлі күнге дейін айналады, жиырма төрт сағат ішінде күнге бұрылады, және біз отыратын Жапония, Филиппин аралдары және Суматра. , және Африка, Еуропа, Азия және басқа да көптеген елдер. Күн бір тау үшін емес, бір арал үшін емес, бір теңіз үшін емес, тіпті бір жер үшін емес, жер сияқты көптеген планеталар үшін жарқырайды. Осының бәрін әрқайсыңыз аяғыңызға емес, аспанға қарасаңыз, күн тек өзіне немесе туған жердің біріне түседі деп ойламас едіңіз»- дүниені көп шарлап, аспанға көп қараған дана тізгінші осылай деп жауап қатты. -«Иә, адамдардың сенімдегі адасулары мен келіспеушіліктері менмендікке байланысты», - деп жалғастырды Конфуцийдің шәкірті қытайлық. «– Күн қандай болса, Құдай да солай. Әр адам өзінің ерекше құдайы немесе ең болмағанда туған жерінің құдайы болғанын қалайды. Кез келген халық өзінің ғибадатханасына бүкіл әлем құшағына ала алмайтын адамды қамауға алғысы келеді. Қандай ғибадатханада барлық адамдарды бір конфессия мен бір сенімге біріктіру үшін Құдай өзі салған ғибадатханамен салыстыруға болады? Барлық адам храмдары осы ғибадатхананың үлгісіне сәйкес жасалған - Құдайдың тыныштығы. Барлық храмдарда қаріптер, қоймалар, шамдар, белгішелер, жазулар, заңдар кітаптары, құрбандықтар, құрбандық үстелдері және діни қызметкерлер бар. Қандай ғибадатханада мұхит сияқты шрифт бар, мұндай қоршау, аспан қоймасы, мұндай шамдар, күн, ай және жұлдыздар, мұндай бейнелер қандай, адамдарға өмір сүретін, сүйетін, көмектесетін не бар? Алланың адамдардың бақыты үшін әр жаққа шашып жіберген игі істері сияқты түсінікті Алланың жақсылығы туралы жазулар қайда?»- Конфуцийдің шәкірті қытайлықтар осылай деді. Кофеханадағылардың бәрі үнсіз қалды және енді кімнің сенімі жақсы екендігі туралы дауласпады. |