ОҚУ САУАТТЫЛЫҒЫ. Оу сауаттылыЫ 1мтін
 Скачать 21.21 Kb.
|
|
ОҚУ САУАТТЫЛЫҒЫ 1-мәтін Бір нәрсеге, не өнерге талпыну үшін адамға алдымен табандылық қажет, Өнер біткеннің бәріне жаратылысынан бейім адамның болуы шындыққа жанаспайды. Өлең өнері сөзбен, ал живопись (жанды жазу) өнері бояуымен құлпырады. Музыканың негізгі мақсаты - адамның эстетикалық қажетін қанағанттандыру. Бұл поэзияға да ортақ қасиет, өйткені тіл мен музыка тілі бір- бірінен етене қатысқан кезде музыканың әсерлілігі арта түседі. Бұл ғылым, яғни музыка өзінің байсалдылығынан айырылған адамды тузеуге, қызба адамды қалпына түсіруге, адамды ылғи да бір қалыпта ұстап тұруға құдіреті жетеді. 1. Мәтін мазмұнына қандай нақыл сөз сәйкес келеді? A) Жігітке жетпіс өнер де аз B) Еңбек ер атандырады C) Өнер - таусылмас азық D) Кең пейілдіге ас көп E) Жолың алыс болса, атыңды қинама 2. Мәтін бойынша музыканың әсерлілігі қай кезде арта түседі? A) Сурет өнері мен музыка үйлескенде B) Тіл мен музыка үйлескенде C) Сәулет өнері мен музыка үйлескенде D) Спорт пен музыка үйлескенде E) Қол өнері мен музыка үйлескенде 2-мәтін Әйгілі жазушы Г.Бельгер: «Неміс тілі, қазақ тілі, орыс тілі - шабытымның үш қайнар бұлағы», - деген екен. Бүгінгі күні бірнеше тілді қатар игерген адамдар саны күн санап артуда деп әбден айтуға болады. Ондаған тілдерді қатар үйренуге қабілетті адамдарды «Полиглот» деп атайды. Орыс жазушысы А.П.Чеховтың «Бірер тіл білмеген адам өзін құжатсыз жандай сезінеді» деген қанатты сөзі бар. Көп тіл игергісі келетіндерге бірнеше кеңес: 1) Үзбей жаттығу. Атақты неміс археологы Генрих Шлиман үнемі жаттығуының арқасында күніне прозалық мәтіннің жиырма бетін жаттап алуға қолы жеткен. Ол орыс тілін 6 апта ішінде үйренген. 2) Алдымен негізгі тілдерді, ал содан кейін сол тілдерге жақын тілдерді үйрену қажет екен. Әрине, адам көбірек тіл білсе, жаңа тілді игеру де жеңіл болады. 3) Ең бастысы - қорықпау керек. Тілді үйрене жүріп, өз ойыңызды сол тілде түсіндіруге тырысу керек. Үйреніп жүрген тілде сұрақ қоя отырып, тіл білетін және өзіңізге көмек көрсете алатын адаммен барынша көбірек сөйлесіңіз. 4) Музыканы көбірек тыңдап, есту қабілетіңізді дамыта беріңіз. Өйткені ол - шетел тілін үйренуде жақсы көмекші. Олай болса, достар, полиглот болғыларың келсе, тек алға ұмтылыңдар! Антик философтарының «тілді бесіктегі деміңнен соңғы деміңе дейін үйренсең де аз» дегенін ұмытпайық! 3. Қандай мақал-мәтел берілген мәтіннің мазмұнын ашып тұр? A) Жеті жұрттың тілін біл, жеті түрлі білім біл. B) Тіл тас жарады, тас жармаса, бас жарады. C) Тіл қаруы - сөз, сөз қаруы - ой. D) Басқа пәле - тілден. E) Тілі тәтті жая жейді, тілі қатты таяқ жейді. 4. Бірінші кеңеске сәйкес тіл үйренуге негіз болатын басты әрекет A) Күн сайынғы жаттығу B) Музыка тыңдау C) Тілдердің ұқсастығы D) Қорқынышты жеңе білу E) Адамның жеке қабілеті 5. Мәтін бойынша адамның есту қабілетін қалай артгыруға болады? A) Көп әңгімелесу арқылы B) Ән шырқау арқылы C) Музыка жазу арқылы D) Әуезді саз тыңдау арқылы E) Әдемі сөйлеу арқылы 6. «Полиглот» деп кімдерді айтамыз? A) Өлең оқу мәнері жақсы адамдарды B) Он шақты тіл меңгергендерді C) Жазушылық қабілеті бар адамдарды D) Екі тілді меңгерген адамдарды E) Музыкалық қабілеті жоғары адамдарды 3-мәтін I. Аршат Оразовты біраздан бері білемін. Өзімен-өзі жүретін қара торы, тұйық, нұр жүзді, жас жігітті бір көргенде бұйығы ма деп қаласың. Сөйтсек, ол бойында үлкен сыр жатқан жігіт болып шықты. Кезінде біраз елдің құлағына ілінген Актөбе облысынан шыққан вундеркинд бала осы екен. Оның кейінгі тағдыры қалай болғанын өзінен сұрап көрелік. - Мен Ақтөбенің Ойыл ауданындағы Сарыбие ауылында тудым. Алдымен, менің зеректігімді, үйренуге талпынысымды көрген атам 2-3 жасымда әріптерді үйретпек болса, мен бәрін де бірден қағып алыппын. Содан төрт жасымда кез келген кітапты зуылдатып оқи бастаған екенмін. Оны өзім білмеймін, кейін айтқан әңгімелерден естідім. Менің әкем - атамның үлкені. Атамның өзі майдангер еді, үлкен немересі болған соң мені бауырына басып, еркелетіп өсірді. Бетімнен қақпай, талап еткен нәрсемнің бәрін де орындай беріпті. II. Бірде мектепті тексеруге облыстық оқу бөлімінен адамдар келеді. Мектепте жүмыс істейтін көршіміз мен туралы айтады. Олар қызығушылык танытып, мені алдырады. Тексерушілер менің кітап оқи алатыныма шүбә келтіреді, бірақ «Бозінгеннің» кез келген жерін зуылдатып оқып бергенімде, шалқаларынан түсе жаздайды. Бәрі де мүғалімдер емес пе, есеп шығартып, баска «білігімді» де тексереді. Сөйтіп, қатты таң қалып, мені қаладағы Мақсат Құсайынов атындағы дарынды балалар мектеп-интернатына алдырмақ болып шешеді. 1-сыныптың 4-тоқсанына ғана келдім. Төртінші тоқсанда оқып жүргенде зерігіп, басқа шаруалармен айнапысып кететінмін, өйткені маған оқу өте оңай болды. Келесі жылы 2-сыныпқа барған едім, бұл жерде де маған сабақ өте жеңіл болып, еш нәрсеге қызықпай, тыңдамай отыратынмын. Сондықтан, мектептің педагогикалық кеңесі мені бірден 3-сыныпқа ауыстырды. III. Сөйтіп, алты жасымнан 3-сыныпта оқи бастадым. Бұл да маған аса қиындық тудырған жок. - Өзіңнен үлкен балалармен оқу қиын болған жоқ па? - Әрине, өзіндік қиындықтары болды. Мәселен, олардың оп-оңай білетін кейбір дүниелерін мен ұға алмай тұрып қалатын кездерім жиі болатын. Оның үстіне бәрі де менен үлкен, бәрі де менен күшті. Ал бала болған соң алысып- жұлысып ойнамай қоймайсың, сондайда бәрі де маган әлімжеттік жасап кететін. Біраз уақыттан кейін менің әке-шешем де қалаға көшіп келді. - Айтқандай, олар мамандықтары бар, оқыған жандар ма еді? IV. - Жоқ, екеуі де карапайым жұмысшылар. Әкем темір жолға орналасты, ал шешем бір асханаға жұмысқа кірді. Жергілікті билік вундеркинд баланың ата-анасы деп менен басқа үш баласы барларға бермей, отбасымыз шағын бізге бес бөлмелі үй бермек болды. Әкем қарсы болып, кейін үш бөлмелі пәтер алдық. 1991 жылы №32 қазақ мектеп-гимназиясына ауыстым. Мұнда бізді профильдерге бөлді, мен химия-биологияны ұнаттым. Сол жылы Қазақстандағы соңғылардың бірі болып Бүкілодақтық пионерлер лагері «Артекке» де барьш, бір ай оқып келдім. Ондағылар 10 жасар баланың жетіншіге қалай өткеніне ұзақ уақыт сенбеді. Артектегі оқу орысша, соған қарамай мен жақсы оқып кеттім. Сонымен бірге спортгық жарыстардан бірнеше грамота, мақтау қағаздар алып қайттым. 7. Мәтін мазмұныны сай келмейтін сөйлемді көрсетіңіз A) Бетімнен қақпай, талап еткен нәрсемнің бәрін де орындай беріпті. B) Отбасымыз шағын болса да бес бөлмелі пәтерге көшіп келдік. C) Бәрі де мұғалімдер емес пе, есеп шығартып, басқа «білігімді» де тексереді. D) Спорттық жарыстардан бірнеше грамота, мақтау қағаздар алып қайттым. E) Қонақтар қызығушылық танытып, мені алдырады. 8. Баланың ерекше қаситетін алғаш таныған кім? A) Әкесі B) Мұгалім C) Атасы D) Мектеп басшысы E) Көршісі 9. Мәтін мазмұнының реттілігін анықтаңыз. 1. Қаладан келген қонақтар. 2. Бүкілодақтық пионер лагері. 3. Үшінші сынып оқушысы. 4. Нұр жүзді жігіт. 5. Дарынды баланың әке-шешесі. A) 1,3,5, 2,4 B) 4, 1,3, 5, 2 C) 3,5, 2,4,1 D) 5, 2,4, 1,3 E) 2, 4, 1,3,5 10. «Кезінде біраз елдің құлағына ілінген» деп автор нені айтқысы келіп отыр? A) Атаққұмарлығын B) Мақтаншақтығын C) Танымалдығын D) Жүрек жұтқандығын E) Қарапайымдылығын 11. Мәтіндегі басты кейіпкер өзінің сүйікті пәнін таңдағаны туралы қай бөлімде айтады? A) II B) І C) V D) III E) IV 12. Неліктен әкесі бес бөлмелі пәтерден бас тартты? A) Ауылға көшіп кетпек болғандықтан B) Біреуге тиесілі үйді бермек болғандықтан C) Аумағы кішкентай болғандықтан D) Отбасы мүшелеріне ұнамағандықтан E) Қалада үйі болғандықтан 4- Мәтін 1. Ұрыс сәрсенбі күні таң ата басталды. Абылай да, Ценан-Доржи да елшілер арқылы уәделескен мезгілдерінде өз әскерлеріне «Аттан!» деп бұйрық берді. Көлденеңі он шақырымдай жазық далада қан төгіс қырғын тез-ақ қызып кетті. Алып майданның екі жақ шетіндегі Сырымбет пен Батыр Баян бастаған қазақ әскері қиын да болса алға қарай жылжып бара жатқаны сезіледі. Тек екі жақтың екі бас қолбасшысы тұрған майданның орта шебі мызғыған жоқ. Тағы: 2. -* Аттан! Аттан! - деген ұран шықты. Сол сағатта-ақ Сеңгірбай, Сағымбай, Қанай бастаган сұлтанның мың жігіті зеңбірек оғы жетпейтін қалың жыңғылды сайдан шыға сала Цеван-Доржидың тұрған төбесіне қарай лап қойған. Бірақ бір шақырымдай шапқан кезде кенет гүрсілдей жөнелген зеңбіректерден жауған жойқын оқтар дәл аттарыныц маңдай алдынан кеп гүрс- гүрс жарылған. Алдыңғы шептегі жүз қаралы ер жүрек жігіттер ат-матымен омақаса жер қауып, заматта арттарында келе жатқан жауынгерлерге бөгет болды. Амал жоқ, лапылдап келе жатқан қалың қол еріксіз кейін шегінді. Абылай бұйрығымен жігіттер тағы шапқан. Бұл жолы да жүзге таяуы қаза тауып, қалғаны кейін серпілді. Зеңбіректі Цеван-Доржиды бұлай ала алмайтынын білген Абылай, енді шабуыл шебін басқаша қүрды. Зеңбіректерге тікелей шаппай, оны ат тағасындай қоршап, жан-жағынан анталауды бұйырды. Бірақ үш рет шабуылға шығып, ең батыр деген үш жүзге тарта ер жігіттерінен айрылған әскер не істерін білмей, тағы дағдарып қалды. Бұған Абылай: 3. - Япырмай, осыншама, қазақтан жауға шабар бір еркек кіндікті тумаған ба? - деді қатты дауыстап. - Қайсың барсың? Осы кезде топ ішінен «Абылай!» деген дауыс шықты. Бүл ұран салған Абылайдың он жеті жасар баласы Жанай еді. Ол тебініп қап, зеңбіректерге қарай атой салды. Бірақ бұдан бұрын гүрсілдеген тажалдардан әбден үркіп қалған астындағы басы қатты кертөбел, бала жігітті жау шебіне емес, бір бүйірдегі жиде тоғайына қарай ала жөнелді. Жұрт тағы тына қалды. Дәл осы кезде, Абылайдың зеңбіректерді қоршаған жігітгерінің оң жақ тұсынан Цеван-Доржи түрған төбеге қарай, басында үкілі камшат бөркі бар, ақбоз атты бір қыз бала «Қабанбай! Қабанбай!» деп ұран тастан, суырыльш шыға берді. Ақбоз ат көсіле сермеп келеді. Қыздың қолында не сойыл, не найза жоқ, бар болғаны тобылғы сапты қамшы. Осынау қарусыз қыздың ерлігін көрген қызба қалың топ, енді шыдай алмады, лап қойды. 4. - Абылай! - Атығай! - Ақжол! - Қарақожа! - Қабанбай! - Абылай! Абылай! «Қабанбай» аты аталған тұстағы Найман жігіттері гуілдей шапқан топтың алдарында келеді. Зеңбіректер ортадағы топтың алдыңғы қатарына ғана оқтарын жіберіп үлгерді. Бірақ екі бүйірдегі сойылгерлер сапы тез-ақ жетіп қалды. Ар жағындағы жоңғар атты әскері келіп үлгергенше, түйелі зеңбіректерді түйе-мүйесімен таптап кетті. Ақ болат сауыты жарқылдап, Жалынқұйрығын көсілте Абылайдың өзі де шапты. Төбе басындағы қонтайшы көк шатырын жинай бастады. Сөйткенше болған жоқ, Жоңғардың шаян құйрықты сары жібек жалауы шығысқа қарай шегіне берді... 5. Осылай жоңғар мен қазақ арасындагы қанды айқастардың жаңа белесі ашылды. Бұл казақ елінің жоңғар қонтайшыларын мүлдем жеңіп, атамекен жерінен қуудын ең алғашқы айқасы еді. Абылай өз шатырына келгеннен кейін, бағанағы қалмақ зеңбіректеріне жападан-жалғыз карсы шауып, бүгінгі жеңіске жол салған қызды іздетті. Бұл Қабанбай батыр мен қазақтың батыр қызы Гауһардан туған жас Назым екен. Бүлдіршіндей жас қыздың осыншама ерлік көрсеткеніне риза болтан Абылай, беліндегі сом алтыннан соғылған жаңа белбеуін шешіп берді. Абылай басқарған осы соғыс екі айға созылды. 13. Автор қазақ халқының ержүректілігін қалай жеткізгісі келді? A) Қабанбай әрекеті арқылы B) Қыз әрекеті арқылы C) Батыр Баян әрекеті аркылы D) Қанай әрекеті арқылы E) Қолбасылар әрекеті арқылы 14. Абылай неге жауынгерлеріне ренжіді? A) Әскерлері соғыс алаңынан қорықты B) Жауынгерлері алға жылжи алмады C) Шабуылды жаңаша жоспарламады D) Әскерлер бас амандығын ойлады E) Қан төгіс қырғын қыза түсті 15. Мәтіннің төртінші азатжолының түйіні A) Жаудың шабуылға шығуы B) Жау шебінің мықтылыты C) Жаудың жеңілісі D) Хан сыйлығы E) Жау зеңбірегінің жеңісі 16. Абылай неге қызға белбеуін сыйға тартты? A) Ерлігіне риза болғандықтан B) Шыққан тегіне риза болғандықтан C) Шабандоздығына риза болғандықтан D) Қыздың жастығына сүйсінгендіктен E) Қабанбайдың қызы болғандықтан 17. Ақбоз атты қыздың ұраны A) «Абылай!» B) «Ағытай!» C) «Қарақожа!» D) «Ақжол!» E) «Қабанбай!» 18. Неліктен қазақ жауынгерлері тығырыққа тірелді? A) Қалмақтың қаруы басым болды B) Қорғандары болмады C) Дұрыс ұйымдаса алмады D) Қолбасшылары болмады E) Аттары шабан болды 19. Мәтіндегі негізгі ой қандай? A) Қазақ батырларының ерлігін дәріптеу B) Соғыс әдістерін үйрету C) Қазақ батырларын таныстыру D) Жоңғардың соғыс күшін суреттеу E) Қазақ пен жоңғар арасындағы соғысты дәріптеу 20. Жанайдың жауға қарсы шыға алмау себебі A) Соғыс әдіс-тәсілін білмеді B) Астындағы аты үрікті C) Аты үйретілмеген болды D) Қолында қаруы болмады E) Жауға жалғыз беттей алмады |