микробиология. №1 сабақ. профилактикалы медицинакафедрасы тжірибелік сабатара арналан дістемелік нСаулар
 Скачать 325.12 Kb.
|
|
АХМЕТ ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ МЕДИЦИНА ФАКУЛЬТЕТІ «ПРОФИЛАКТИКАЛЫҚ МЕДИЦИНА»КАФЕДРАСЫ ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚТАРҒА АРНАЛҒАН ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР Пән коды: ММ2217 Білім беру бағдарламасы:6В10155-Жалпы медицина Академиялық кредит/академиялық сағат:5/150 Тәжірибелік сабақтар:2/60 Білім алушының оқытушымен бірге жасайтын өзіндік жұмысы:1,5/45 Білім алушының өзіндік жұмысы:1,5/45 Курс:2 Оқу семестрі: III, IV Емтихан: III, IV Түркістан-2021 ж. № 1 тәжірибелік сабақ Сабақтың тақырыбы: Жалпы микробиология. Бактериологиялық лаборатория құрылысы Жұмыс істеу ережесі. Микроағзалардың классификациясы мен жүйеленуі. Прокариоттар. Шар тәрізді, таяқша және иректелген бактериялардың морфологиясы. Жағындыны дайындау техникасы. Қарапайым бояу. Микроскоптау техникасы. Сабақтың жоспары: 1. Бактериологиялық лаборатория құрылысы Жұмыс істеу ережесі. 2. Микроағзалардың классификациясы мен жүйеленуі. 3. Прокариоттар. Шар тәрізді, таяқша және иректелген бактериялардың морфологиясы. 4. Препаратты дайындау және микроскоптау техникасы. Жағындыларды бояу әдістері. Сабақтың мақсаты мен міндеттері: студенттерді микробиологиялық зертханалардың құрылысымен және олардағы жұмыс ережелерімен, олардың мақсаттарымен таныстыру. Бактериялардың морфологиясы мен құрылымын зерттеу үшін жағынды дайындау техникасын және микроскопиялау техникасын игеру. Сабақтың мазмұны: 1.Микробиология /micros-ұсақ, bios-өмір, тіршілік, ілім/ - өте майда организмдердің /микроорганизмдердің/ олар мекендейтін ортадағы тіршілігі мен дамуының заңдылықтарын зерттейтін ғылым. Микроорганизмдердің топырақта, ауада, суда, адамдар және жануарлардың организмінде, өсімдіктерде, жалпы қоршаған ортада кездеседі. Сондықтан микробиология көптеген мәселерді қарайды. Медициналық микробиология патогенді микроорганизмдерді, олар адам организміне енгенде болатын процесстерді және қоздыратын ауруларды зерттейді. Ол жалпы (микробтардың морфологиясын, физиологиясын, генетикасын, метаболизм процесін, сыртқы ортада таралуын т.б. зерттейтін) және арнайы немесе жеке микробиологияда (жеке микроорганизмдердің қасиетін, олар қоздыратын аурулардың микробиологиялық диагностикасын, сфецификалық профилактикасы мен емдеуін зерттейтін) бөлінеді. Клиникалық микробиология клиниканың әртүрлі бөлімшелерінде (хирургиялық, терапиялық, педиатриялық т.б.) микробтар себепкер болатын соматикалық ауруларды, және де госпиталды инфекциялар мәселелерін, олардың даму ерекшеліктерін, сақтану тәсілдерін зерттейді. Микробиология зерттейтін мәселердің әртүрлі болуына байланысты. Бұл ғылым дәрігерлер дайындауда маңызды орын алады. Микробиологияның теориясы мен практикасының негізгі бағыттарын зерттеу студенттер үшін жалпы биологиялық және дәрігерлік ой өрісін дамыту, және де адамдарда инфекциялық патология қоздырудағы микроорганизмдердің рөлі туралы түсінік алуына қажет. Дәрігер қандай мамандықты қаласа да ол патогенді микробтар, олар қоздыратын патологиялық процесстер туралы айқын түсінігі болуы керек. Дәрігердің антибиотиктер туралы, оларды өндіріп алу көздері, преператтардың антимикробтық белсенділігі, антибиотикпен емдеудің зиянды жақтары, одан сақтау тәсілдері туралы білімі болуы керек. Жұқпалы ауруларды емдеуге және одан сақтауға қолданылатын биологиялық бактериялық препараттардың алу принципін және пайдалану негіздерін білуі қажет. Микробтар әлемін алғаш рет ашқан Голландия зерттеушісі Антоний Ван Левенгук /1632-1723/. Ол 160-300 есе үлкейтетін аспап микроскоп ойлап тапты. Ол «Табиғат сырын деген кітабында тіс күсінде, нәжісте, әртүрлі тұнбаларда мекендейтін «тірі жануардардың» сипаттамасын берді. Микробтар әлемінің ашылуы микробиология ғылымының морфологиялық кезеңінің басталуына себепкер болды. Луи Пастердің ашқан жаңалықтары /1822-1895/ бұл ғылымды жаңа сапаға көтеріп, микробиологияның физиологиялық кезеңі басталды. Пастердің жұқпалы ауруларды зерттеу жұмыстары медициналық микробиологияның негізін қалады. Микробиологияның дамуына Роберт Кох зор үлес қосты. Ол микробтың таза дақылын бөліп алудың әдістерін, микроскопта қарау үшін иммерсиялық жүйені қолдану тәсілдерін ұсынды. И.И.Мечников иммунитеттің клеткалық теориясын фагацитоз туралы ілімінің негізін қалады. Микробиология-микроорганизмдердің морфологиясын, физиологиясын, генетикасын және экологиясын зерттейтін биологиялық ғылымдар кешені. Қазіргі уақытта микроорганизмдер жер биосферасында тұратын организмдердің ең маңызды және әр түрлі бөлігі болып табылады. Бұл барлық микроорганизмдерді 4 үлкен патшалыққа бөлуге негіз болды: бактериялар, саңырауқұлақтар, протозоа және вирустар. Объектіге байланысты бактериология, вирусология, Микология, протозоология және аллергология, қолданбалы мақсаттарға байланысты – жалпы, медициналық, санитарлық, ветеринарлық, өнеркәсіптік, ауылшаруашылық, теңіз, ғарыштық микробиология бөлінеді. Медициналық микробиологияны зерттеу пәні-адам үшін патогендік (патогендік) және шартты патогендік микроорганизмдер, сонымен қатар олар тудыратын жұқпалы аурулардың микробиологиялық диагностикасы, ерекше алдын-алу және этиотропты емдеу әдістерін жасау. Медициналық микробиологиямен қатар иммунология құрылды, ол адамдар мен жануарлардың ағзаларын патогендерден және басқа да проблемалардан қорғаудың нақты механизмдерін зерттеумен айналысады. 2. Бактериологиялық, вирусологиялық зертханалар санитариялық-эпидемиологиялық станциялар (СЭС) мен ірі ауруханалардың құрамына кіреді. СЭС зертханаларында науқастардан және олармен байланыста болған адамдардан алынған материалдарға бактериологиялық, вирусологиялық, серологиялық талдау жүргізіледі, бактерия тасымалдаушылар тексеріледі және суды, ауаны, топырақты, тамақ өнімдерін және т. б. санитариялық-микробиологиялық зерттеулер жүргізіледі. Ауруханалардың бактериологиялық және серологиялық зертханаларында ішек және іріңді инфекциялар (дифтерия, туберкулез және т.б.) кезінде диагностикалық зерттеулер, сондай-ақ дезинфекциялау және стерильдеу сапасын бақылау бойынша зерттеулер жүргізіледі. Аса қауіпті инфекциялардың (оба, тырысқақ, туляремия, бруцеллез, күйдіргі және т.б.) диагностикасы арнайы зертханаларда жүргізіледі. Вирусологиялық зертханаларда вирустардан (тұмау, кене энцефалиті, полиомиелит және т.б.) хламидиоз (орнитоз және т. б.) және риккетсиядан (бөртпе сүзегі, Ку-қызба және т. б.) туындаған аурулардың диагностикасы жүргізіледі. Зертханалар әдетте бірнеше бөлмелерде орналасады, олардың ауданы жұмыс көлемімен және мақсаттарымен анықталады. Әр зертханада келесі Үй-жайлар қарастырылған: 1) бактериялардың жекелеген топтарымен немесе вирустармен жұмыс істеуге арналған- бокс бөлмесі. 2)серологиялық зерттеулерге арналған бөлмелер, 3) қоректік ортаны дайындау, 4) стерильдеуге арналған бөлме (автоклав), 5) ыдыстарды жууға арналған (жуу) бөлмесі. 6) сау және тәжірибелік жануарларға арналған – виварий бөлмесі. 7) Қабылдау және талдау беру үшін- тіркеу орны. 8) Вирусологиялық зертханаларда зерттелетін материалды арнайы өңдеуге және жасуша дақылдарымен жұмыс істеуге арналған бокстар. Зертханалар мынадай жабдықтармен жарақтандырылған: биологиялық иммерсиялық микроскоптармен, люминесцентті микроскоппен, термостаттармен, анаэростаттармен, стерильдеуге арналған аспаптармен (автоклава, Кох аппараты, кептіру шкафы), рН-метрмен, дистиллятормен, центрифугалармен, сүзуге арналған аппаратурамен (зейтц сүзгісі және т. б.), су моншаларымен, тоңазытқыштармен, мақта-мата дайындауға арналған аппаратпен (бактериологиялық ілмектер, шпательдер, инелер), және т.б.), зертханалық ыдыстармен (пробиркалар, колбалар, Петри табақшалары, т. б.). Зертхананың барлық бөлмелері желдеткішпен, су құбырымен, кәрізбен, электр энергиясымен қамтамасыз етілуі тиіс. Қабырғалар майлы бояумен боялуы немесе плиткамен, еден линолеуммен жабылуы керек. Ірі зертханаларда микроорганизмдерді жаппай өсіруге арналған термостат бөлмелері бар. Зертхананың әрбір жұмыс орны газ жанарғымен немесе спиртовкамен, дезинфекциялау ерітіндісі бар банкамен жабдықталуы тиіс. Зертханалық үстелдер жарықтандырғышы бар микроскоппен, препараттарды бояуға арналған бояғыштар мен реактивтер жиынтығымен, бактериялық ілмектермен, ілмекпен, инемен, шпательмен, пастерлік және градуирленген пипеткалармен, заттық және жабын шынылармен, пинцеттермен, жағындыларды дайындауға және бояуға арналған ванналармен, шыны ыдыстағы мақтамен, шыны бойынша қарындашпен, сүзгі қағазымен жабдықталады. Медициналық мекеменің микробиологиялық зертханасында жұмыс жұқпалы аурулардың қоздырғыштарымен жүргізілетінін ескере отырып, қызметкерлер инфекциядан қорғау үшін ішкі тәртіп ережелерін қатаң сақтауы керек: 1) Зертханаға тек медициналық халаттарда, бас киімдерде және ауыстырылатын аяқ киімде жұмыс істеу. Қажет болған жағдайда персонал бетіне дәке маскасын киеді. Аса қауіпті микроорганизмдермен жұмыс арнайы регламенттеледі және режимдік зертханаларда жүргізіледі. 2) Зертханаларда тамақ ішуге, темекі шегуге тыйым салынады. 3) Жұмыс орны тәртіппен ұсталуы тиіс, қызметкерлердің жеке заттары арнайы бөлінген орында сақталуы тиіс. 4) Инфекциялық материал үстелге, еденге, киімге, аяқ киімге кездейсоқ тиген жағдайда бұл орынды дезинфекциялық ерітіндімен өңдеу қажет. 5) Пайдаланылған заттық шынылар, шпательдер, мақта тампондары дезинфекциялық ерітіндісі бар ыдысқа салынуы қажет. Пинцеттерді, бактериялық ілмектерді, инелерді өт жалынында қыздыру керек. 6) Өңделген дақылдарды, пайдаланылған микробтық материалды, жұқтырған жануарлардың өлекселерін зарарсыздандыру үшін тапсыру қажет. 7) Микроорганизмдердің дақылдарын сақтау, бақылау және оларды жою арнайы нұсқаулыққа сәйкес жүргізілуі тиіс. Патогенді микроорганизмдердің барлық дақылдары арнайы журналда тіркеледі. 8). Жұмыс аяқталғаннан кейін қолды мұқият жуып, қажет болған жағдайда дезинфекциялық ерітіндімен өңдеу керек. 3. Микроорганизмдердің жіктелуі. Микроорганизмдерді зерттеп оларды бір бірінен ажырату /идентифиациялау/, яғни жұқпалы ауруларға дұрыс диагноз қою микробтардың жіктелуі негізінде атқарылады. Жіктелу /классификация/ ол бір біріне ұқсас белгілері бойынша микробтарды топтарға бөліп /таксондарға/ түрін анықтау. Систематика түрлердің көптігі және сол түрлердің организмдер жүйесіндегі орыны туралы ғылым. Бактериялар үшін мынадай таксономиялық катерогиялар (таксондар) бар: Түр- вид- Species; Туыстастық- род- Cienus; Тұқымдастық- семейство- Familla; Реттілігі –порядок- Ordo; Класы- класс-classis; Бөлімі- отдел- Divisio; Әлемі – царство- Regium; Мысалы: Ішек таяқшасының таксономиясы; Әлемі- Procarytes; Бөлімі –Scotobacteria; Тұқымдастығы- Escherichiа; Туыстастығы- Escherichia; Түрі- Escherichia coli; Морфологиялық варианты /морфовар/ - «S» пішінді; Биохимиялық варианты/биовар/ Патогендік варианты/патовар/- Lac + энтеропатогенділік плазмида; Серологиялық варианты /серовар/-0-55, 0-26, 0-111 т.б; Фагтық варианты/фаговар/ - 2. Микробтардың түрден төменгі таксондарын, яғни варианттарын анықтаудың эпидемиологиялық маңызы бар. Негізгі таксономиялық бірлік ол түр болып есептелінеді. Түр /вид/ бұл генотипі және шығу тегі бір, биологиялық белгілері бойынша ұқсас, ұрпаққа берілетін тиісті процесстер қоздыра алатын қабілеттілігі бар микроорганизмдер бірлестігі. Штамм бұл әр жерден немесе бір жерден бірақ әртүрлі мерзімде /уақытта/ бөлініп алынған бір түрге жататын микроб дақылы. Бір түрге жатқанымен штаммдардың вируленттілігі, антибиоттикке төзімділігі немесе ферменттік белсенділігі бойынша айырмашылығы болуы мүмкін. Клон бір бактериялық клеткадан алынған бактериялар популяциясы /ұрпағы/. Таза дақыл микробтың бір түрінен тұратын дақыл жиынтығы. Бактерияларды жіктеу (классификациялау) 18 ғасырда басталған болатын. Алғашқы кездегі жіктеу бактериялардың морфологиялық қасиеттеріне негізделген еді. Тірі әлемнің жіктеуін ұсынған К.Линней / 1707-1771/ микробтардың барлығын жалпы бір тұтастыққа жатқызды оны хаос /сhaos/ деп атады. О.Мюллер микробтарды үш туыстастыққа бөлді бациллалар, спириллалар, вибриондар. Петри /1852/ микроорганизмдерді екі топқа бөлді: 1. Protoza, 2. Protophyta. Ценковский /1855/ микробтарды жануарлар және өсімдіктер тобына жатады деп бөлді. Леман және Нейман /1860/ барлық микроорганизмдерді үш тұқымдастыққа бөлді. Сoccaceae, Spirillaceae, Bucteriaceae. Шаттон /1937/ барлық тірі клеткаларды эукариоттарға / жануарлар мен өсімдік тектестер/ және прокариоттарға /бактериялар/ бөлді. Қазіргі кезге дейін белгілі микроорганизмдерді жіктеу бактериялардың морфофизиологиялық қасиеттерінің ұқсастығына негізделген, және практикалық мақсаты микробтарды бір бірінен жылдам ажырату үшін оптимальды кілтін табу. Міне осындай жалпы қабылданған прокариоттардың Халықаралық классифакациясына Бергидің бактериялар анықтауышы жатады. /Beryly,S manuasi of Sistematic Bacterioloji/. Бұл анықтаушының негізінде прокариоттардың құрылымы, яғни олардың клетка құрылысының ерекшелігі жатыр.
Прокариоттар әлемі бөлімдерден /части – Divisio/ тұрады. Ыңғайлы болуы үшін бөлімдерді топтарға (группы) бөледі Топ (группа) – таксономиялық статусы жоқ, рангадан тыс түсінік. Бұл әдістің бактериялардың түрін ажыратуда маңызы күшті болғанымен, жоғары сатыдағы таксондарды анықтауда нәтижесі төмен. Осы ғасырдың жылдары прокариоттарды жіктеу мақсатында, эволюциялық процесс кезінде өте баяу өзгеріске ұшырайтын рибосомалық РНҚ ның нуклеотидтық құрамын пайдалану ұсынылды. Барлық микроорганизмдер бір-бірінен көптеген белгілері бойынша, ең алдымен геномдарды ұйымдастыру деңгейі, белоксинтетикалық жүйелер мен жасуша қабырғасының болуы мен құрамы бойынша ерекшеленеді. Осы белгілерге сәйкес барлық белгілі тіршілік иелері 4 патшалыққа бөлінеді: эукариоттар, эубактериялар, архебактериялар, вирустар және плазмидтер. Эубактериялар мен архебактерияларды біріктіретін прокариоттарға бактериялар, төмен балдырлар, спирохеттер, актиномицеттер, риккетсиялар, микоплазмалар жатады. Қарапайым, ашытқы және жіп тәрізді саңырауқұлақтар-эукариоттар. Систематика организмдердің түрлерін сипаттаумен, олардың арасындағы туыстық қатынастардың дәрежесін анықтаумен және оларды әртүрлі жіктеу бірліктеріне (таксондар) біріктірумен айналысады. Биологиядағы негізгі таксономиялық бірлік-бұл түр, кейінгі таксономиялық бірліктер: жынысы, отбасы, тәртібі және класы. Бұл міндетті категориялар: Субгенус, субгенус, триб, субфамилия, субкласс – қосымша категориялар Берджи детерминантына сәйкес, прокариоттар патшалығы олардың жасуша қабырғаларының сипатына байланысты 4 үлкен топқа немесе бөлімдерге бөлінеді. 1) Грациликуттар немесе жұқа терілер - оған грам теріс бактериялар жатады. 2) Фирмикуттар немесе қалың терілер - оған грам-позитивті бактериялар кіреді. 3) Тенерикуттар немесе нәзік - жасуша қабырғасы жоқ организмдер – микоплазма. 4) Мендосикуттар, бактериялар, олардың көпшілігінде жасуша қабырғасы болса да, құрамында пептидогликан жоқ - бұған архебактериялар жатады. Берджидің жіктелуіне сәйкес барлық прокариоттар 17 бөлікке бөлінеді. Бактериялардың түрлерін белгілеу үшін тұқымның атауынан (бас әріппен жазылады) және түрден (әрқашан кіші әріппен жазылады және бір сөзден тұрады) тұратын екілік номенклатура қолданылады. Жасушалардың пішініне сәйкес бактериялар сфералық, таяқша тәрізді және бүктелген болып бөлінеді. Сфералық бактериялар-сфералық пішінді кокки. Кейбіреулері кездейсоқ (микрококктар), басқалары жұп (диплококктар), басқалары – тізбектер (стрептококктар), төртеуі (тетракокктар) немесе сегіз (сарциналар) коккадан тұратын пакеттер түрінде орналасқан. Егер кокки жүзім шоғырына ұқсайтын кластерлерді құраса, оларды стафилококктар деп атайды. Цилиндрлік пішінді таяқша тәрізді бактериялар жасуша пішінінде, өлшемінде ерекшеленеді. Бактериялардың бұралған формалары спиральдың бір немесе бірнеше бұрылыстары бар иілген таяқшалармен ұсынылған. Бактериялардың морфологиясы бойынша жіктелуі:
Иректелген пішінді бактериялар: Спирохеталар
4. Препаратты дайындау үшін майсыз зат әйнегіне бір тамшы дистирленген су қолданылады, оған зерттелетін материал ілмекпен енгізіледі және диаметрі шамамен 1-1,5 см болатын жұқа және біркелкі суспензия дайындайды. Жағындыны фиксациялау үшін заттық шыны (жағынды жоғары) баяу оттық жалыны арқылы 3 рет жүргізіледі. Бекітілген жағынды бояғыштардың кез-келгенімен боялады, мысалы, су фуксині (1-2 мин) немесе метилен көк (3-5 мин), сумен жуылады, кептіріледі және микроскоптайды. Микробиологиялық зерттеулер үшін микроскопияның бірнеше түрі қолданылады (сәулелі, фазалық-контрастты, түнек-айдынды,). Отандық маркалардың биологиялық микроскоптары (МБР-1, МБИ-2, биолам р-1 және т.б.) көлемі кемінде 0,2-0,3 мкм болатын микроорганизмдердің пішінін, құрылымын, мөлшерін және т. б. зерттеуге арналған. Микроскоп екі бөліктен тұрады – оптикалық және механикалық. Оптикалық бөлікке фронтальды және түзету линзаларынан тұратын линзалар кіреді, олардың көмегімен нысанды үлкейтуге және оның оптикалық бейнесін түзетуге қол жеткізіледі. Линзалар құрғақ және иммерсиялық болып бөлінеді. Иммерсиялық микроскоптың шекті ажыратымдылығы 0,2 мкм. Микроскоптың жалпы ұлғаюы линзаның ұлғайту көбейтіндісімен анықталады. - Иммерсиялық объективі бар препараттарды микроскопиялау тәртібі: 1. Дайындалған және боялған жағындыға бір тамшы иммерсия майын жағыңыз, препаратты үстелшеге қойыңыз. 2. Иммерсиялық линзаны орнату х90. 3. Линзаны иммерсиялық майға батырғанға дейін микроскоптың түтігін абайлап түсіріңіз. 4. Макровинттың көмегімен бағдарлы фокусты орнатыңыз. 5. Препараттың микровинтпен соңғы фокустауын жүргізіңіз. Объективтің препаратпен жанасуына жол бермеу керек, препараттың немесе фронтальды линзаның сынуы мүмкін. Жұмыстың соңында иммерсиялық майды линзадан шүберекпен мұқият сүрту керек. -Түнек айдынды микроскопия: Қараңғы көру өрісіндегі Микроскопия Тиндаль әсерін қолдануға негізделген (сұйықтықта тоқтатылған ең кішкентай бөлшектердің күшті бүйірлік жарығында жарықтың дифракциясы). Ол үшін микроскоптағы кәдімгі конденсор параболоидпен немесе кардиоид конденсорымен ауыстырылады. Қараңғы конденсордан шығатын шеттік сәулелер қиғаш бағытта өтеді, объективке кірмейді, осыған байланысты көру өрісі қараңғы болып қалады. Линзадан шағылысқан сәулелер объективке еніп, қараңғы фонда препаратта орналасқан микробтық жасушалардың жарқын жарқыраған контурларының тән бейнесін құрайды. Оқытудың техникалық және инструментальдық құралдары: проектор, сызба, кестелер,микроскоптар, стерильді заттық шынылар, бактериологиялық ілмектер, дистирленген су, тушь, иммерсиялық май, сүзгі қағазы, бояулар жиынтығы. Сабақты өткізу тәртібі: - сабақ жоспарына сәйкес оқу пәнiнiң сұрақтарын талқылау; - білім алушылар ұсынған сұрақтар мен тапсырмаларды талқылау; - микробиологиялық зертханаларда қолданылатын негізгі құралдар мен жабдықтармен танысу; - сәулелі микроскоптың иммерсиялық жүйесімен танысу; - бактерия дақылдардан фиксирленген жағындыларды дайындау және оларды қарапайым әдістермен бояу; - боялған препараттарды иммерсиялық жұйемен микроскоптау. Деңгейлік тапсырмалар (20 баллға дейін): I деңгей: 1. Микробиология дамуының қысқаша тарихы. 2. Ғылымның дамуына үлес қосқан әйгілі микробиологтар. II деңгей: 1. Микробиологиялық зертханада жұмыс істеу ережесі. 2. Бактериологиялық, вирусологиялық және серологиялық зертханаларды ұйымдастыру және жабдықтау принциптері. III деңгей: 1. Бактериялардың негізгі пішіндері және оларды зерттеу әдістері. 2. Қарапайым бояу әдістері Студенттердің өзіндік жұмысына арналған тапсырмалар (30 баллға дейін): Медициналық микробиологияның медициналық прогресстегі ролі. Микробиология,вирусология және иммунологияның тарихи дамуының мақсаты мен міндеті. Осы пәндердің тәжірибелік дәрігердің тәжірибесіндегі ролі. Сабақ тақырыбына сәйкес әдебиеттер тізімі: 1. Тақырып бойынша дәрістер. 2. Борисов Л. Б. с.авт. "Медициналық микробиология, вирусология, иммунология" 2002 ж. ш. 29-31 бет 3. Борисов Л. Б. с.авт. "Микробиология бойынша зертханалық сабақтарға Нұсқаулық" 1984 ж. в. 5-8, 14-15 беттер 4. Коротяев А. И. с.авт. "Медициналық микробиология" 2000 ж. ш. 14-20, 31-32 беттер 5. Покровский В. И. "Медициналық микробиология" 1998 ж. 6. Бердж бактерияларының анықтаушысы 1997 ж. 7. Маяский а. н. "дәрігерлерге арналған Микробиология" 1999 ж. 8. Тец П. Н. " лабораторияға басшылық. микробиология бойынша сабақтар " 2002 ж. ш. |
