матем сауаттылық тест. Математикалық сауаттылыққа тест тапсырмалары (1) — копия. Сандар тізбегі Сандар тізбегі
 Скачать 2.88 Mb.
|
|
Яғни 8,4,2,6 осы төрт цифр қайталана беретін тізбектегі 227-ші цифр керек. Осы төрт цифр қайталанғандықтан, біз 227-ні 4-ке бөлеміз. Сонда 227:4=56 және 3 қалдық. Яғни "3 қалдық" деген сөз 8,4,2,6 сандарының үшіншісі деген сөз. Сонымен 298227 саны 2 цифрмен аяқталады: 298227= ...2 Жауабы : Д) 2  11-МЫСАЛ. 542349123 саны қандай цифрмен аяқталатынын табыңыз. А ) 9 В) 1 С) 3 Д) 8 E) 5 Шешуі :Негіздің сонғы цифры және дәреже ғана мағызды.Сонда біз ...9123 саны қандай цифрмен аяқталатынын тапсақ жеткілікті. Жоғарыдағы ережеге сәйкес 9 санының тақ дәрежелері 9-бен аяқталады, ал жұп дәрежелері 1-мен аяқталады.
Сонымен 123-тақ сан болғандықтан ...9123 саны 9 цифрымен аяқталады: 542349123= ...9 Жауабы : А) 9 Бірнеше натурал санның ең үлкен ортақ бөлгіші (ЕҮОБ) Ең алдымен "санның бөлгішідеген не?" сұрағына жауап берейік. Санның бөлгішідегеніміз сол саннан бір немесе бірнеше есе кіші сан. Кез келген санның шектеулі бүтін бөлгіштері бар. Мысалы: 12 санының бөлгіштері:1, 2, 3, 4, 6, 12 20 санының бөлгіштері: 1, 2, 4, 5, 10, 20 Енді осы 12 мен 20 сандарының ортақ бөлгіштерін жазайық: 1,2,4. Осы ортақ бөлгіштердің ең үлкені: 4 саны. Одан үлкені жоқ. Яғни 12 мен 20 сандарының ең үлкен ортақ бөлгіші: 4 саны. ЕҮОБ (12,20) = 4 m және nсандарының ең үлкен ортақ бөлгіші (ЕҮОБ) деп сол сандардың ортақ бөлгіштерінің ең үлкенін айтады. Келесі түрде белгіленеді: • ЕҮОБ (m, n); • (m, n).
Сандардың ең үлкен ортақ бөлгішін табу үшін: Оларды жай көбейткіштерге жіктеу Тек ортақ көбейткіштердің дәрежесі кішісін таңдау Таңдалған көбейткіштерді бір-біріне көбейту Шыққан мен – сол сандардың ең үлкен ортақ бөлгіш болады. 1-МЫСАЛ. ЕҮОБ (175,105) = ? Шешуі : 1. 175 мен 105 сандарын жай көбейткіштерге жіктеу керек:
= 52 • 8 және 105 = 3 • 5 • 7 2. тек ортақ көбейткіштердің дәрежесі кішісін таңдау: 175 = 52 • 8 және 105 = 3 • 5 • 7 Екеуінеде ортақ 5 және 7 саны бар. Біреуінде 52, ал екіншісінде 5. Біз дәрежесі кішісін таңдаймыз. Яғни 5-ті 7 саны екеуінде де бар.Сондықтан бір ғана 7 санын таңдаймыз. 3.таңдалған көбейткіштерді бір-біріне көбейту: 5•7=35 4.шыққан мән-сол сандардың ең үлкен ортақ бөлгіші болады. Жауабы: ЕҮОБ (175,105) = 35 Екі немесе одан да көп сандарды жай көбейткіштерге жіктегенде 1 санынан өзге ортақ көбейткіштері жоқ болса, онда олар өзара жай сандардеа аталады. Өзара жай сандардың ЕҮОБ-і 1-ге тең. 2-МЫСАЛ. ЕҮОБ (9,14) = ? Шешуі :
9= 32 және 14 = 2 • 7 Бұл 9 және 14 сандары өзара жай сандар. Бұл сандардың 1-ден басқа ортақ көбейткіштері жоқ. Екеуі де тек 2 санына ғана бөлінеді. Яғни ЕҮОБ (9,14) = 1 Жауабы : ЕҮОБ (9,14) = 1 Кітап беті Күнделікті өміріміздегі кітаптардың беттері цифрлармен нөмірленеді. Есеп шарты бойынша кітап бетін нөмірлеуге пайдаланылған цифрлар саны берілген болса, сол кітаптың неше беттен тұратынын табуға болады. Оның формулалары төмендегідей: (n-кітаптың беттерін нөмірлеу үшін пайдаланылған цифр және 189 < n ≤ 2889). Егер кітап 1-беттен басталса:  Егер кітап 3-беттен басталса:  Цифрды бетке айналдыру формуласы Бетті цифрға айналдыру формуласы   1-МЫСАЛ. Кітаптың беттерін нөмірлеу үшін 600 цифр пайдаланылды. Осы кітапта барлығы неше бет екенін анықтаңыз. А ) 200 В) 235 С) 215 Д) 300 E) 236 Шешуі : Ешқандай қосымша ақпарат берілмесе, кітап 1-беттен бастап нөмірленген мағынада. Формула бойынша: Кітап беті =  + 99 =  + 99 =  + 99 = 137 + 99 = 236Жауабы : E) 236 2-МЫСАЛ. Кітаптың беттерін нөмірлеу үшін 430 цифр пайдаланылды. Егер кітап 3-беттен басталса, осы кітапта барлығы неше бет екенін анықтаңыз. А ) 195 В) 202 С) 178 Д) 180 E) 183 Шешуі: қосымша ақпарат берілген, яғни кітап 3-беттен бастап нөмірленген. Олай болса екінші формула бойынша бойынша: Кітап беті =  + 99 =  + 99 =  + 99 = 81 + 99 = 180Жауабы : Д) 180 3-МЫСАЛ. 203 беттік кітаптың беттерін 1-ден бастап нөмірлеу үшін неше цифр пайдаланылғанын табыңыз. А ) 522 В) 432 С) 501 Д) 450 E) 504 Шешуі : осындай есептерді екі түрлі әдіспен шығаруға болады :  Жауабы : C) 501 Газет – журнал беті Математикалық сауаттылық емтихандарында газет және журнал беттеріне байланысты есептер бар. Оларды шығару үшін мынадай ережені білу қажет:
М  ысалы 40 беттен тұратын газетті қарастырайық. Оның ең алғашқы бетінде "1"нөмері, ал ең соңғы бетінде "40"нөмірі жазулы тұрады.Осылай қос беттен жаятын болсақ, газеттің бір жағында "1"нөмері , ал екінші жағында "40"нөмері тұрады. Екеуінің қосындысы: 40+1=41 Ал осы беттердің артында, яғни 1-ші беттің артында "2"нөмері, ал 40-шы беттің артында "39"нөмері жазулы тұрады. Олардың да қосындысы тұрақты болады: 39+2=41
1-МЫСАЛ. Асқар көшеден бір газет парағын тауып алды. Оның бір жағында 27-ші бет , ал екінші жағында 10-шы бет жазулы тұрды. Сонда газет неше беттен тұрған? А ) 40 В) 37 С) 36 Д) 44 E) 46 Шешуі : Ереже бойынша: егер газет немесе журнал n беттен бұрса, онда кез келген қос бетінің қосындысы n+1 болады. Осы ереже бойынша қос бетінің нөмірлерін қосамыз: n+1 = 27+10 n+1 = 37 Сонымен газет 36 беттен тұрады. n = 37-1 n = 36 Жауабы :C) 36 2-МЫСАЛ. Айбек ортасындағы парақтары жыртылған журнал тауып алды. Оның бір жағында 18-ші бет, ал екінші жағында 59-шы бет жазулы тұрды. Сонда журнал неше беттен? А ) 78 В) 74 С) 77 Д) 75 E) 76 Шешуі: Ереже бойынша: егер газет немесе журнал n беттен бұрса, онда кез келген қос бетінің қосындысы n+1 болады. Осы ереже бойынша қос бетінің нөмірлерін қосамыз: n+1 = 18+59 n+1 = 77 Сонымен газет 76 беттен тұрады. n = 77-1 n = 76 Жауабы : Е) 76 Сандардың арифметикалық ортасы Бірнеше санның арифметикалық ортасы деп сол сандардың қосындысын қосылғыштар санына бөлгенде шығатын бөліндіні айтады.  1-МЫСАЛ. Шахмат ойыны жарысында 11-сынып оқушылары: 13, 13, 12, 13, 10, 13, 12, 10 ұпайлар алды. Олардың осы алған ұпайларының арифметикалық ортасын табыңыз. А ) 13 В) 12 С) 10 Д) 11 E) 14 Шешуі: Оқушылардың алған барлық ұпайларының қосындысын тауып, оны ұпайлар санына бөлу керек:  Оқушылардың алған ұпайларының арифметикалық ортасы 12. Жауабы : В) 12 Шаманың модасы Шаманың модасы– оның берілген мәндерінің ішіндегі жиілігі ең көбі. 1-МЫСАЛ. Оқушының тоқсан ішіндегі математикадан алған бағалары: «5», «5», «5», «4», «3», «4», «5», «4», «5», «5». Оқушының осы алған бағаларының модасын табыңыз. А ) «4» В) «2», «3» С) «3» Д) «5» E) модасы жоқ Шешуі : Оқушының тоқсан ішіндегі математикадан алған : «5»-тік бағасының жиілігі 6-ға тең, «4»-тік бағасының жиілігі 3-ке тең, «3»-тік бағасының жиілігі 1-ге тең. Жиілігі ең көп баға «5»-тік баға. Демек, оқушының тоқсан ішіндегі математикадан алған бағаларының модасы «5»-тік баға. Жауабы : Д) «5» 2-МЫСАЛ. Оқушының тарих пәнінен алған бағалары : «3», «4», «5». Оқушының осы алған бағаларының модасын табыңыз. А ) «4» В) «2», «3» С) «3» Д) «5» E) модасы жоқ Шешуі : «5»-тік бағасының жиілігі 1-ге тең, «4»-тік бағасының жиілігі 1-ге тең, «3»-тік бағасының жиілігі 1-ге тең. Жиілігі ең көп баға жоқ. Демек, мұндай жағдайда оқушының алған бағаларының модасы жоқ. Жауабы : E) модасы жоқ 3-МЫСАЛ. Оқушының география пәнінен алған бағалары: «5», «4», «3», «3», «4», «3», «4», «5». Оқушының осы алған бағаларының модасын табыңыз. А ) «4» В) «3», «4» С) «3» Д) «5» E) модасы жоқ Шешуі : Оқушының тоқсан ішіндегі математикадан алған : «5»-тік бағасының жиілігі 2-ге тең, «4»-тік бағасының жиілігі 3-ке тең, «3»-тік бағасының жиілігі 3-ке тең. Жиілігі ең көп бағалар «3», «4»-тік баға. Демек, оқушының географиядан алған бағаларының модасы «3», «4»-тік баға. Жауабы : В) «3», «4». Шама мәндерінің өзгеріс ауқымы Өзгеріс ауқымы дегеніміз дегеніміз берілгендер қатарындағы ең үлкен мән мен ең кіші мәннің айырымы. 1-МЫСАЛ. Наурыз айының бірінші аптасындағы ауаның тәуліктік орташа температурасы: 30, 40, 50, 80, 60, 40, 70 болды. Осы аптадағы ауаның тәуліктік орташа температурасының өзгеріс ауқымын табыңыз. А ) 30 В) 70 С) 50 Д) 80 E) 40 Шешуі : Ең үлкен температурадан ең кіші температураны азайтамыз: Демек, осы аптадағы ауаның 80-30=50 тәуліктік орташа температурасының өзгеріс ауқымы 50. Жауабы : С) 50 Медиана Берілген сандардың саны тақ болса, онда олардың медианасы – осы сандардың өсу (кему) ретімен орналастырғанда қақ ортасында тұрған сан. Берілген сандардың саны жұп болса, онда олардың медианасы – осы сандардың өсу кему ретімен орналастырғанда ортада тұрған екі санның арифметикалық ортасына тең болады. Берілген сандар қатарының медианасын табу үшін: Берілген сандарды өсу ретімен немесе кему ретімен орналастырып жазу керек; Осылайша орналастырылған сандар қатарының қақ ортасындағы санды табу керек; Сол сан берілген сандар қатарының медианасы болады. 1-МЫСАЛ. Қазан айының бір аптасындағы ауаның тәуліктік орташа температурасы: 140 С, 150 С, 160С, 140С, 170С, 170С , 200 С болды. Қазан айының осы аптадағы тәуліктік температуралардың медианасын табыңыз. А ) 170С В) 200 С С) 150 С Д) 140 С E) 160 С Шешуі : Апта ішіндегі ауаның орташа температураларын өсу ретімен орналастырып жазамыз: 140 С, 150 С, 160С,140С,170С, 170С, 200 С яғни, 14, 14, 15, 16, 17, 17, 20 Осы сандар қатарының қақ ортасындағы сан: 16. Қазан айының осы аптасындағы тәуліктік температуралардың медианасы 160 С. Жауабы : E) 160 С Біз қарастырған 1-мысалда берілген сандар саны жетеу еді. 7-тақ сан. Оның қақ ортасында бір ғана сан бар. Енді берілген сандардың саны жұп болғанда, олардың медианасын табуды қарастырайық. 2-МЫСАЛ. Мұз айдынында мәнерлеп билеуге қатысушылардың алған ұпайлары: 5,4; 5,2; 5,7; 5,3; 5,5; 5,6; 5,2; 5,6 болады. Мұз айдынында мәнерлеп билеуге қатысушылардың алған ұпайларының медианасын табыңыз. А ) 5,2 В) 5,7 С) 5,6 Д) 5,45 E) 5,75 Шешуі : алдыңғы мысалда сандарды өсу ретімен орналастырған болатынбыз. Енді осы мысалда ұпайлар мәндерін кему ретімен орналастырайық: 5,7 ; 5,6 ; 5,6 ; 5,5 ; 5,4 ; 5,3 ; 5,2 ; 5,2 . Бұл жағдайда берілген сандар қатарында 8 саны бар, олардығ ортасындағы екі сан: 5,5 және 5,4. Берілген сандар қатарының медианасы осы қатардағы 5,5 және 5,4 сандарының арифметикалық ортасы болады: Медиана  Берілген сандар қатарының медианасы 5,45 саны. Демек, мұз айдынында мәнерлеп билеуге қатысушылардың алған ұпайларының медианасы 5,45 болады. Жауабы : Д) 5,45 Бөлшектердің бөліміндегі иррационалдықтан құтылу Бөлшектердің бөліміндегі әр түрлі болуы мүмкін. Кейбір бөлшектердің бөлімі натурал сан болуы мүмкін, ал кейбір бөлшектердің бөлімі иррационал сан болуы мүмкін. Иррационал сан дегеніміз шексіз және периодты емес ондық бөлшек. Немесе түбірдің астына бүтін сан шықпайтын сандар деп айтуға да болады. Мұны біз осы кітаптың ең бірінші тақырыбында өткен болатынбыз. Иррационал сандар:  ;  ;  ; е; : ;  ; ...Мысалы:  бөлшегінің бөлімі натурал сан: 3. бөлшегінің бөлімі иррационал сан:  Жалпы математикада бөлшектің бөлімінде иррационал сан болмау керек. Егер бөлшектің бөлімінде иррационал сан тұрған болса, сол бөлшектің бөліміндегі иррационал саннан кұтылу керек. Бөлімі иррационал өрнек болатын бөлшекті, мәні бірдей, бөлімі рационал өрнек болып табылатын бөлшекпен алмастыру бөлшектің бөліміндегі иррационалдықтан құтылу деп аталады. Кез келген бөлшектің алымын да, бөлімін де бірдей санға көбейтсек немесе бөлсек сол бөлшекке мәндес бөлшек шығады. Осы ережені пайдаланамыз. Мысалы : бөлшегінің иррационалдықтан құтылу үшін бөлшектің алымын да, бөлімін де -ке көбейтеміз. Сонда :  Міне осылайша біз бөлшек бөліміндегі иррационалдықтан құтылдық. Бөлшектің алымында иррационал сан бола береді. Бірақ бөлшектің бөлімінде болмауы керек. Осыдан мынадай формула шығаруға болады:
1-МЫСАЛ. Бөлшектің бөліміндегі иррационалдықтан құтылыңыз:  А)  В)  С) Д) E)  Шешуі : Бөлшектің алымын да, бөлімін де -ге көбейтеміз: Жауабы : E) 2-МЫСАЛ. Бөлшектің бөліміндегі иррационалдықтан құтылыңыз:  А)  В) С)  Д)  E)  Шешуі : Бөлшектің алымын да, бөлімін де -ге көбейтеміз: Жауабы : С) |
