ьиллплл. 14-семинар БТ (1). Семинар Нерв лпасы Эктодермадан дамиды. Жасушалардан (нейрондардан) жне нейроглиядан трады

• Название: Семинар Нерв лпасы Эктодермадан дамиды. Жасушалардан (нейрондардан) жне нейроглиядан трады
• Анкор: ьиллплл
• Дата: 27.02.2022
• Размер: 4.82 Mb.
• Имя файла: 14-семинар БТ (1).ppt
• Тип: Семинар; #376008

НЕРВ ҰЛПАСЫ

Алматы 2020 ж.


№14 семинар

Нерв ұлпасы

Эктодермадан дамиды.
Жасушалардан (нейрондардан) және нейроглиядан тұрады.
Дерлік жасушааралық заты жоқ (жасушааралық сұйықтық өте аз).
Нейрондардың көбінде пролиферацияға қабілеттілігі болмайды.
Нейроглия жасушалары жақсы жаңартылады.
Жоғары дифференциалды тіндерге жатады. Оның элементтері жүйке жүйесін қалыптастырады.


Негізгі функциялары:
Сыртқы және ішкі ортадан түсетін ақпаратты алу, сақтау және өңдеу.
Ағзаның әртүрлі жүйелерінің қызметін реттеу және үйлестіру.


Нерв ұлпасы


Нерв ұлпасы


Спецификалық функция
атқарушы нейрондар


Нейроглия


макроглия


микроглия


глиальды
макрофагтар


эпендимоциттер


астроциттер


олигодендроциттер

Нерв ұлпаларының жетілуі

Нерв пластинкаларынан - эктодерманың қалыңдауынан дамиды
Оның шеттері қалыңдап, жүйке білікшелері ретінде көтеріледі, олардың арасында жүйке науасы пайда болады
Білікшелер бірігеді және жүйке түтігі пайда болады (нейрондар мен ОЖЖ макроглияларының қалыптасуы)
Жасушалардың бір бөлігі жүйке түтігінің құрамына кірмейді – жүйке тарағы (ганглий нейрондарының, жұмсақ және торлы ми қабықтарының жасушаларының, бүйрек үсті безінің милы жасушаларының, тері меланоциттерінің және т. б. түзілуі).

Нерв ұлпаларының жетілуі

Нейробластар миграция басталғаннан кейін бөлу қабілетін жоғалтады.
Цитоплазмада дифференцировкаға қарай ЭПТ каналшалары мен цистерналары пайда болады, рибосома саны азаяды, нейрофиламенттер мен микротүшіктер саны артады.
Дене алмұрт тәрізді пішінге ие болады, өткір ұшынан аксон/нейрит қалыптасады.
Нейробластар нейрондарға айналады.


Балапанның ұрығының нерв түтікшесінің қалыптасу схемасы
(А. Г. Кнорре бойынша)
А-жүйке пластинкасының сатысы
Б-жүйке түтігінің тұйықталуы
В - эктодермадан нерв түтігі мен ганглиозды пластинканың оқшаулануы
1-жүйке науасы; 2-жүйке білікшелері; 3-тері эктодермасы;4-хорба; 5-мезодерма;6-ганглиозды пластинка;7-жүйке түтігі;8-мезенхима;9-энтодерма

Нерв ұлпаларының жетілуі

Глиобластар көші-қон үдерістері аяқталғаннан кейін жоғары пролиферативті белсенділікті сақтайды.
Олар глия жасушаларына айналады.

Нейрондар

Жасушалардың функционалдық тізбегін – рефлекторлық доғалар құрайды.
Туғаннан кейін пролиферация қабілетін көрсетпейді, өмір бойы сақталады.
Тек өсінділердің регенерациясы мүмкін.
Орта есеппен жыл ішінде шамамен 10 млн. нейрон өледі.
Өмір бойына ми барлық нейрондардың 0,1% жоғалтады.

Нейрон құрылысы

Нейроциттер дене (перикарион) және өсінділерден (дендриттер және аксон) тұрады

Нейрон құрылысы

Өсінділердің 2 түрі болады:
Бірнеше дендрит (жасушаның денесіне қабылдайтын аппараттардан тітіркену);
Бір аксон (нейрон денесінен әсерлі жасушаға немесе басқа нейронға жүйке импульсін береді).
Нейронда 1 ядро, 2-3 ядрошығы бар.

Нейрондар: дендриттер

Бір және одан көп
Қысқа, тармақталған
Нейрон денесіне серпін береді
Құрамында нейрофибриллалар, аЭР және гЭР, митохондриялар бар
Плазмалеммада нейромедиаторлар рецепторлары бар

Дендриттер

Дендритті транспорт – 3 мм/сағ.
Әдетте нейронда 5-15 тармақталған дендриттері бар, өйткені нейронда көптеген кіру табалдырығы болуы керек.
Оған ақпарат басқа нейрондардан арнайы байланыстар арқылы түседі («шипики» д.а.)

Нейрон денесі - перикарион

Құрамында ядро және оны қоршаған цитоплазмасы бар.
Ядросы орталықта (деконденсирленген хроматин, ядро).
Өлшемдері әр түрлі: 4-6 мкм (мишық), 135 мкм (Бец жасушалары), формасы әртүрлі.


А. Препарат:
Жұлын нейроциттеріндегі базофильді зат. Ниссля әдісі бойынша тионинмен бояу.


Б. Жұлын нейроциттеріндегі нейрофибрилла препараты. Азот қышқылды күміспен Импрегнация.

НЕЙРОН ДЕНЕСІ

Функциялары:
Ақпараттық;
Трофикалық (өз өсінділері мен олардың синапстарына қатысты).
Аксон немесе дендритті кесу дистальды кесіндіге жататын өсінділердің, демек, осы өсінділердің синапстарының өлуіне әкеледі;
Дендрит пен аксонның өсуін қамтамасыз етеді. 

Нейрондар: аксон/нейрит

Әрқашан біреу
Ұзын (ұзындығы 1 мм-ден 1,5 м-ге дейін, диаметрі-1-20 мкм), аз тармақталған
Нейроннан импульс беріледі (жауаптық)
Құрамында синаптикалық көпіршіктер, нейрофибриллалар, митохондрия, агр. ЭПТ бар, ал гр. ЭПТ болмайды.
Аксон көлемі нейронның 99% алуы мүмкін.


1. Функционалды:
Сезімтал (рецепторлы, афферентті) - сыртқы немесе ішкі орта әсерлерінің белгілі бір түріне жауап береді;
Ассоциативті – бір нейроннан екіншісіне сигналды өткізеді;
Эффекторлы (эфферентті) – жұмысшы органдарға сигналдарды өткізеді.

2. Морфологиялық

2. Морфологиялық
А. Униполярлы клеткалар
Б. Псевдоуниполярлы клеткалар
В. Биполярлы
Г. Мультиполярлы клеткалар


Классификация нейронов

Нейроглия

Глиальды индекс -лимфоциттер санының нейрондар санына арақатынасы (глиальды жасушалар нейрондардан 10-50 есе көп).


Рудольф Людвиг Карл Вирхов
(1821-1902г.)

Нейроглия

Глия функцилары:
Тірек
Трофикалық
Шекаралық
Қорғаныштық
Секреторлы
Репаративті
Миелинтүзуші


     Жұлын каналы мен ми қуысын төсейтін жасушалардың тығыз қабаты.     
Беткі қабатында кірпікшелері бар.
Жалпы маңызы бар органоидтар (әлсіз дамыған), ірі митохондриялар және трофикалық қосылыстар.


       Функциялары:
Жабындық
Трофикалық
Цереброспинальды сұйықтықтың алмасуы

Макроглия Астроциттер

Көптеген өскіндері бар ұсақ жасушалар. Өскіндері нейрондарды, қантамырларды, эпендимоциттерді шырмап жатады.
Цитоплазмада жақсы дамыған: гр.ЭПТ, АГ, митохондриялар, везикулалары да бар.

Макроглия. Астроциттер

Функциялары:
ОЖЖ тірек аппаратын құрайды.
Нейрондарды сыртқы әсерден оқшаулайды.
Тамырлардан метаболиттерді тасымалдау.
Гематоэнцефалдық тосқауыл элементі
Фагоцитоз
Нервтердің өсу факторының секрециясы

Макроглия. Астроциттер

2 клетка түрін ажыратады:
Протоплазматикалық – сұр затта. Ақшыл түсті ядро, көптеген тармақталған өсінділері бар. Шектеуші және трофикалық функциялар атқарады
Талшықты – ақ затта. 20-40 өсінділері бар. Олар мидың қолдаушы аппараты –периваскулярлы глиялық шекаралық мембраналар.


Ең көп таралған топ.
Нейролеммоциттер – нерв талшықтары мен нерв ұштарының сыртын құраушы элемент (Шванн жасушалары)
Синтетикалық аппарат жақсы дамыған.
Тарамдалмаған өскіндері бар.


Функциялары:
Миелин синтезі;
Нервтік импульстің қалыпты берілу жағдайларын қамтамасыз етеді
Жүйке талшығының регенерациясы

Олигодендроциттер

ОДЦ өскіндері нейронның өскіндерін жауып тұрады және жүйке талшығының қабығын қалыптастыра отырып, оған оратылады.

Глиалық макрофагтар (микроглия)

Шығу тегі – қан моноциттерінен.
Көптеген тарамдалған өсінділері бар.
Жасушалары ұсақ, жылжымалы.
Цитоплазмада АГ және лизосомалар жақсы дамыған.
Зақымданған кезде белсенді бөлінеді.

Микроглия

Функциялары:
Жасушааралық сұйықтықтың химиялық құрамының тұрақтылығын қолдайды.
Сұйықтықтың артық кезінде ГМ ісінуінің дамуына кедергі жасайды.
Трофикалық функцияны орындайды.
Иммундық қызметі: ересек мидағы патогендерді және ауру жасушаларды жояды.
Эмбриондардағы ОЖЖ үшін қауіпті мөлшердегі артық бағаналы жасушаларының (нейрондардың ізашары) фагоцитозы.

Нерв талшықтары

Олигодендроциттердің қабығымен қапталған жүйке жасушаларының өсінділері нерв талшықтары деп аталады


Нерв талшықтары


Миелинсіз


Миелинді
(d= 1-20 мкм)


Вегетативті нерв жүйесінде орналасады.
Осьтік цилиндрлерден (нейрон өскіндері) және Шванн клеткаларынан тұрады.


Егер Шванн клеткасының цитоплазмасында бірнеше (10-20) осьтік цилиндрлер болса, онда мұндай талшықтар кабельдік талшықтар деп аталады.


Миелинсіз нерв талшықтары


Миелинсіз нерв талшықтары (гематоксилин-эозин)


1. Нерв талшықтары(1).
2. Олигодендроциттердің созылыңқы ядролары (2).

Миелинді нерв талшықтары

ОЖЖ-да және перифериялық жүйке жүйесінің соматикалық бөлімдерінде кездеседі.


Миелинді нерв талшықтары


Миелин қабаты осьтік цилиндрдің айналасында шоғырланған олигодендроцит мембранасының бірнеше қабатымен қоршалған болады.


Миелинді нерв талшықтары


1-осьтік цилиндр
2-миелин қабаты
3-нейролемма
4-леммоцит ядросы


Миелинді нерв талшықтары


Миелинді нерв талшықтары (осмий қышқылымен импрегнация).


осьтік цилиндр (1) және миелиндік қабат (2)
Ранвье каналшықтары (3)
3. Миелинді қабатта жіңішке, қисық орналасқан аралықтар – миелин насечкалары (насечки миелина)


Нерв талшықтарының регенерациясы


А-зақымданғанға дейін.
Б-перифериялық кесіндіде аксон регенерациялайды, жасушалар пролиферацияланады.
В-орталық бөліктегі аксонның регенерациясы, аксон тармақтарының шеткі бөлікке өсуі.
Г-талшықтың толық регенерациясы.
Егер кесілген нервтің кесінділері бөлінген болса-тыртық түзіледі, аксондар ампутациялық неврологиялық түзе отырып, ретсіз өседі.


Нерв ұштары
Нерв талшықтары нерв ұштарымен аяқталады


Рецепторлы – (сезімтал немесе афферентті) - сезімтал нервтердің дендрит ұштары.
Нейронаралық синапстарды құрайтын ұштары:

А) аксодендритикалық;
Б) ақсосоматикалық;
В)ақсо аксональды.


3. Эффекторлы (қозғалыс және секреторлық)
Аксондардың ұштары:
А) нейроэффекторлық нейрондар (тінтуірге.талшықтарда),
Б) нейросекреторлық нейрондар (капиллярларда).

Рецепторы

Классификациясы	Рецепторлы нерв ұштарының түрлері
Сигнал қабылдауына қарай	1. Экстерорецепторлар, 2. Интерорецепторлар.
II. Сигналдар табиғатына қарай	Механо-, баро-, хемо-, термо- и др. рецепторлар.

 А-Мейснер денешігі; Б - Краузе колбасы; в - Пачини денешігі; Г - Меркель дискілері; Д - Руффини денешігі; Е-шаш фолликулдарының сезімтал нерв ұштары; Ж-сезімтал нервтердің бос ұштары

Бұлшықеттер мен сіңірлердегі рецепторлар

1.  Жүйке-бұлшықет байламдары.
Бұлшықет талшықтары ұзындығының өзгеруін және олардың өзгеру жылдамдығын реттейді.
2. Жүйке-сіңір байламдары.
Бұлшықеттер қысқарған кезде сіңірге қоса берілетін кернеуге жауап береді.


Синапс – нерв клеткаларынан басқа нерв клеткаларына немесе эффекторлы органдарға сигналдарды өткізуші қызмет атқарады.

Синапс жіктеледі:

Синапс жіктеледі:
1. Пресинапстық бөлім;
2. Синапстық аралық қуыс;
3. Постсинапстық бөлім.


Химиялық синапса сигнал химиялық зат-медиатордың көмегімен беріледі.


СИНАПСТАР


Химиялық


Электрлік


Жүйке өсіндісінің пресинапстық ұшы кеңейтілген және құрамында пресинапстық көпіршіктері болады.


2. Қозу кезінде көпіршіктерден синапстық аралық қуысқа медиаторлар босап шығады.


3. Постсинапстық мембранада медиаторларға арналған рецепторлар бар. Оларға медиатордың әсері постсинапстық жасушаның қозуына немесе тежелуіне әкеледі.


Сигналдарды өткізуіне қарай:


СИНАПСТАР


Қоздырушы


Тежеуші


Медиаторлар табиғаты бойынша:
-Холинергиялық (медиатор-ацетилхолин)
-Адренергиялық (медиатор-норадреналин)
- Серотонинергиялық және т.б.


Қозғалыс нейронының аксонының бұлшық ет немесе секреторлы жасушасымен синаптикалық байланысы:
Нейро (жүйке)бұлшықет
Нейро (жүйке) секреторлы


Эфферентті (қозғалтқыш) нерв ұштары

Нервно-мышечные окончания:

Жүйке-бұлшықет синапсы


Препарат-жүйке-бұлшықет ұштары. Азот қышқылды күміспен Импрегнация.


бұлшық ет талшықтары (1), миелинді нерв талшықтары (2), терминалдарға тармақталады (3).