Не. конарбаева. Шыты электр станциясыны жмыс жасау принципі
 Скачать 96.89 Kb.
|
 Біріктірілген жылу-электр станциясының (ЖЭО) жұмыс істеу принципі су буларының бірегей қасиетіне негізделеді – жылу тасымалдағышы. Қызып тұрған күйінде, қысыммен жүріп жатқандай, ол қуатты қуат көзіне айналады, ол жылу электр станцияларының турбиналарын (ЖЭС) басқарады – мұндай қашықтағы бу дәуірінің мұрасы. Бірінші жылу электр станциясы 1882 жылы Нью-Йоркте Перл көшесінде (Манхэттен) салынған. Ресейлік жылу станциясының отаны – бір жылдан кейін Санкт-Петербург болды. Көрінуі ғажап, тіпті жоғары технологиялардың осы жасында тіпті жылу электр стансалары толыққанды ауыстыруды таппады: жаһандық энергетикалық сектордағы олардың үлесі 60% -дан асады. Бұл үшін жылу энергиясының артықшылықтары мен кемшіліктері болып табылатын қарапайым түсініктеме бар. Оның «қандары» – қазба отыны – көмір, мазут, мұнай тақтатасы, шымтезек және табиғи газ әлі күнге дейін қол жетімді болып табылады және олардың қорлары өте үлкен. Жанармай жану өнімдері қоршаған ортаға елеулі зиян келтіретіні үлкен кемшілігі болып табылады. Иә, табиғи қойма толығымен таусылды, ал мыңдаған жылу электр стансалары біздің өркениетіміздің «ескерткіштері» болады. Шықтық электр станциясының жұмыс жасау принципі Су электр станциясының жұмыс жасау принципі Баламалы энергия көздерінің бірі – бұл су электр станциялары. Жел мен Күн сияқты су да – электр қуатын өндіретін ресурс. Қазіргі таңда сарқырама, мұхит толқыны, ыстық бұлақтардан біршама қуат өндіруге болады. Ал біздің еліміз – алып мұхиттан алыс жатқан мемлекет, сарқырамасы да көп емес. Сондықтан мұхит толқынынан емес, өзен ағысынан энергия өндіріледі. Қазір Қазақстанда 40-қа жуық су электр станциясы бар. Елде өндірілетін энергия көлемінің 15 пайызға жуығын осы су электр станциялары өндіреді. Бұл бір қарағанда аз болып көрінуі мүмкін, алайда газ бен мұнайдан өндірілетін энергиядан әлдеқайда көп. Қазақстан энергияның басым бөлігін жылу электр станцияларынан алады, шамамен, 70 пайыз. Десе де, ЖЭС-ке қарағанда СЭС-тің экологияға тигізер зияны аз. Жыл сайын елдегі СЭС-тар 170 млрд кВт энергия өндіреді. Қазақстандағы ең алғашқы ГЭС 1902 жылы Зырян кенішін энергиямен қамтамасыз ету мақсатында Тұрғысын өзенінде салынды. Оның қуаты 1 мың кВт болды. Соңғы жылдары кешенді мақсатта пайдаланылатын бірнеше ірі су-энергетикалық тораптар іске қосылды: Ертіс өзенінде Өскемен ГЭС-і және Бұқтырма ГЭС-і, Іле өзенінде Қапшағай ГЭС-і және т.б. Елімізде су-энергетика құрылыс объектілерінен басқа 200-ден астам шағын және орташа ГЭС салынған. Қазақстандағы ірі ГЭС-тердің барлығы энергия жүйесі құрамындағы жылу станцияларымен үйлестіріле пайдаланылады. Су электр стансаларында электр энергиясын өндіру бірнеше этаптан тұрады: Қозғалыстағы судың ағынының қуаты өте үлкен болады, сондықтан да электр стансасы оны электр энергиясын өндіруге пайдаланады. СуЭС-ын қозғалыстағы судың жанына тұрғызады, ол ағып жатырған өзен болуы мүмкін немесе судың қозғалысын беретін қолдан тұрғызылған жасанды плотина-бөгет сияқты құрылыс кешені болуы мүмкін. Плотиналар су резервуарларында немесе көлдерде тұрғызылады, оларда судың плотина арқылы жүретін ағынын реттеп тұратын, ашылып – жабылатын затвор-қақпақ болады; Гидростансаның жұмысы барысында энергия өзгереді. Құламалы судың энергиясы – бұл гравитациялық энергия. Бұл су турбинаға-шығырға түскенде, судың турбинаны айналдыру себебінен ол энергия механикалық энергияға айналады; Турбинамен жалғанған генератор-электр өндіргіш айналады да, механикалық энергияны электр энергиясына айналдырады; Трансформатор электр энергиясын қажетті кернеуге түрлендіреді де, электр энергиясын таратушы желілер арқылы таратушы стансаларға береді. Су шығырының жұмыс істеу қағидасы бу шығырының жұмыс істеу қағидасымен бірдей. Су шығырлары да екі түрге бөлінеді: белсенді-активті (5.6 сурет) және теппелік-реактивті (5.7 сурет). Су шығырын тез тоқтатып, қайтадан жіберуге болады. Су қондырғысын жіберу және қуат алуы толығымен автоматтандырылған, оны жіберу үшін бірнеше минут қажет. Қазақстанда ең ірі үш су стансасы Ертіс өзенінде орналасқан. Олар Бұқтырма, Өскемен және Шульба стансалары. Келесі үлкен станса Іле өзенінде Алматының шығысында орналасқан. Осы су стансалары республиканың пайдаланылатын су мүмкіншілігінің 95 пайызын құрайды. Олардан кіші стансалар да бар. Олардың ішінде Алматы СЭС-лары қалған 5 пайызын құрайды. |