фаризаабдииии (1). СЖ 5 Таырыбы Далалы жне лабораториялы экспериментті айырмашылыы Орындаан
 Скачать 247.86 Kb.
|
|
Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті  Философия және политология факультеті Әлеуметтану мамандығы СӨЖ № 5 Тақырыбы Далалық және лабораториялық эксперименттің айырмашылығы Орындаған:Әбдрай Фариза Тексерген: Сарсенова Асель Бериковна Алматы,2020 ж. Эксперимент (ғылыми тәжірибе). Психология жөнінде ғылыми-зерттеу жүргізуде эксперименттік әдіс кеңінен қолданылады. Эксперименттік әдістің артықшылығы, бізге керекті үрдіс пен құбылыс қашан көрінеді деп күтіп отырудың қажеті жоқ. Эксперимент жасағанда психикалық үрдістерді неғұрлым дәлме-дәл көрсететін олардың уақытын, өту шапшаңдығын т.б. өлшейтін арнаулы аспаптар, аппараттар қолданылады. Эксперименттің екі түрі бар: лабораториялық және табиғи. Лабораториялық экспериментті алғашқы рет В. Вундт, Лейпциг қаласында 1879 жылы жүргізді. Лабораториялық эксперимент, мысалы, балалар зейінінің қасиеттерін, сезгіштік қасиеттерін, ақыл-ойының даму деңгейін, белгілі мамандыққа икемділігін анықтайтын құрал-жабдықтарды қолдана отырып, арнайы жабдықталған орындарда өткізіледі. Табиғи экспериментті психологияға 1910 жылы А. Ф. Лазурский енгізді. Табиғи эксперимент бойынша психологиялық зерттеулер адамның өмір тіршілігіндегі үйреншікті жағдайына сәйкес жүргізіледі. Кейбір жағдайларда бұл әдіс психологиялық және педагогикалық эксперимент деп те аталады. Психологиялық-педагогикалық зерттеулер бойынша әр түрлі жас к езеңдерінде адамның қалыптасуы қарастырылады. Әр түрлі кезеңдерге сәйкес зерттеу арқылы түрлі жастағылардың айырмашылықтары шартты түрде алынған белгілерге негізделеді. Эксперименттер әртүрлі формада және мөлшерде келеді. Бұрын зерттеушілер лабораториялық эксперименттер мен далалық эксперименттер арасындағы үзіліссіз тәжірибе ұйымдастыруды табысты анықтады. Алайда, қазір зерттеушілер эксперименттерді аналогтық эксперименттер мен цифрлық эксперименттер арасында екінші континуум бойынша ұйымдастыру керек. Бұл екі өлшемді конструкторлық кеңістік әртүрлі тәсілдердің күшті және әлсіз тұстарын түсінуге және үлкен мүмкіндіктердің бағыттарын айқындауға көмектеседі Эксперименттерді ұйымдастыруға болатын бір өлшем - зертханалық өріс өлшемі. Әлеуметтік ғылымдарда көптеген эксперименттер зертханалық эксперименттер болып табылады, онда бакалавриат студенттері курстық несие бойынша зертханада елеулі тапсырмаларды орындайды. Бұл тәжірибе психологиядағы зерттеулерге басымдық береді, себебі зерттеушілерге әлеуметтік мінез-құлық туралы нақты теориялардың нақты оқшаулануына және сынақтануына арналған жоғары басқарылатын параметрлерді жасауға мүмкіндік береді. Дегенмен, белгілі бір қиындықтар үшін, ерекше ерекше жағдайларда осындай ерекше міндеттерді орындайтын ерекше адамдардан адам мінез-құлқына қатысты қатаң тұжырымдар жасау туралы бірер нәрсе елестетеді. Бұл алаңдаушылық далалық эксперименттерге қозғалысқа әкелді. Өрісті эксперименттер рандомизацияланған бақылау эксперименттерінің күшті дизайнын біріктіреді, ол табиғи орталарда көп кездесетін тапсырмаларды орындайтын қатысушылардың неғұрлым өкілдік топтары болады. Кейбір адамдар зертханалық-далалық эксперименттерді бәсекелес әдістер деп санаса да, оларды әр түрлі күшті және әлсіз жақтары бар қосымша ретінде қарастыруға болады. Мысалы, Correll, Benard, and Paik (2007) «аналық жазалау» көздерін табуға тырысқан кезде зертханалық эксперимент және өріс экспериментін пайдаланды. Құрама Штаттарда аналар баласыз әйелдерге қарағанда аз ақша табады. ұқсас жұмыс орындарында жұмыс істейтін ұқсас дағдылармен әйелдерді салыстыру. Осы үлгі бойынша көптеген түсініктемелер бар, олардың біреуі жұмыс берушілердің аналарға қарсы болып табылады. (Бір қызығы, әке-шешелерге қарағанда, керісінше, әдеттегідей баласыз адамдардан артық табыс табуға болады). Аналарға ықтимал бұрмалауды бағалау үшін Коррелл мен әріптестер екі тәжірибені өткізді: біреуі зертханада және біреуінде. Эксперимент – зерттеудің ең күрделі түрі. Белгілі психолог экспериментатор П.Фресс, Ж.Пиаже былай деп жазады: «Эксперимент әдісі бұл ақыл тәсілінің формасы. Өзінің логикасы мен өзінің техникалық талаптары бар. ОЛ асығыстықты жақтырмайды, баяулық, сенімділік қуанышын сыйлайды». Экспериментсіз ғылым да, практик да мүмкін емес. Эксперимент – бұл ғылыми және қолданбалы болжамдарды тексеруге бағытталған зерттеу түрі. Болжамсыз эксперимент жоқ, себебі қазіргі талаптарға жауап беретін сенімді теориялық және статистикалық дәлелдеулер де жоқ. Зертханалық эксперименттер көбінде жабық кеңістіктерде жеке тәжірибе ретінде жүргізіледі. Шешім қабылдаумен байланысты, қоғамдық басшы мен бағынушы жайлы, тұлғаға қоғамдық ықпал ету жайындағы мәселелер зерттелінетін эксперименттер олардың классикалық үлгілері болып табылады Далалық экспериментте обьект (топ) қызмет етуінің үйреншікті жағдайларында (мәселен, жұмыс орнында, сабақта және т.с.с.) болады. Сондай-ақ, топ мүшелері өздерінің экспериментке қатысатындары жөнінде хабардар болуы да болмауы да мүмкін. Олардың хабардарлығы жайлы шешім әрбір нақты жағдайда эксперименттің барысына қаншалықты әсер ете алатынына байланысты қабылданады. Зертханалық Экспериментті жүзеге асырудың жоспарлануы мен қиысыны. Психологтар эксперименттің даярлануы мен жүргізілуі бірқатар мәселелердің ретпен шешілуін болжайтынын айтады: 1) Эксперименттің мақсатын анықтау; 2) Экспериментті (сондай-ақ байқау) тобы ретінде обьектіні (обьектілерді) іріктеу; 3) Эксперименттің пәнін нақтылау; 4) Байқау, факторлы және бейтарап белгілерді іріктеу; 5) Эксперименттің шарттарын анықтау және- эксперименттің жағдайды қалыптастыру; 6) жорамалардарды құрастыру және міндеттерді анықтау; 7) эксперименттің барысын байқау тәсілдері мен индикаторларын іріктеу; 8) нәтижелерді тіркеу әдісін анықтау; 9) эксперименттің тиімділігін тексеру. Эксперименттің ғылыми жорамалдарды тексеру әдісі ретінде қолданылуы менеджменттегі зерттеулерді беделін көтереді, басшының басқару мүмкіндітерін кеңейтеді. Ол арнайы жағдайлардағы зерттеліп отырған құбылыстың белсенді түрде қайта жаңғыруын қамтамасыз етеді; *бұл ойлау процесінің ашылуына әсер ететін факторларды айқын анықтауға; *зерпттеудің жағдайларын қайталауға және онымен статистикалық мәліметтерді жинақтауға,; *жағдайларды түрлендіруге және сонымен себеп–салдарлық қатынастарды анықтауға мүмкіндік береді. |