бзн. бзн.17.37.57. Сратары 17. Зологиялы тжірибелер туралы жазыыз
 Скачать 23.58 Kb.
|
|
Сұрақтары: 17. Зологиялық тәжірибелер туралы жазыңыз. Зоологиялық ғылыми-зерттеу арқылы жануарлардың халық шаруашылығындағы рөлі анықталады. Олардың ішіндегі пайдалылары, ауылшаруашылығы және орман шаруашылығының зиянкестері, түрлі аурулар таратушылары ажыратылады. Зоология зерттеу мақсатына байланысты бірнеше салаларға бөлінеді: жануарлар жүйеленімі, жануарлар морфологиясы, жануарлар анатомиясы, жануарлар эмбриологиясы, жануарлар гистологиясы, жануарлар физиологиясы, жануарлар генетикасы, жануарлар палеозоологиясы және зоогеография. Сондай-ақ зерттейтін объектілеріне қарай зоологияның: протозоология, энтомология, ихтиология, герпетология, орнитология, териология бөлімдері бар. Алға қой өлінеді. Олар жануарлар систематикасы, жануарлар эмбриологиясы, жануарлар физиологиясы, жануарлар генетикасы, жануарлар экологиясы, филогениясы, этологиясы, зоогеографиясы, палеозоологиясы. Зерттеу объектілеріне байланысты З. протозоология, омыртқасыздар зоологиясы, омыртқалылар зоологиясы, ал оның ішінде, гельминтологияға, малокологияға, карцинологияға, энтомология, ихтиология, герпатология, орнитология, териологияга бөлшектенеді. Жануарларды суреттеп жазу ерте дүниеде жүргізілген. Бұл істер Ежелгі Грекиядан басталады да, негізінде Аристотельдің еңбектерімен байланысты. Ол 500 жануарлар түрін сипаттап, оларды жіктеген. 16-17 ғасырда жануарлар әлемі жөнінде мол мағлұматтар жиналған. Микроскоптың пайда болу нәтижесінде көзге көрінбейтін жануарлар әлемі зерттеле бастаған. Қазіргі уақыттағы жануарлар әлемінің жіктелу негізі 17 ғ. мен 18 ғасырдың бірінші жартысында Дж. Рей мен К. Линней еңбектерімен қаланды. Чарльз Дарвин, органикалық әлемнің эволюциялық теориясымен З. өзіндік үлкен үлесін қосқан. Ол «Бигл» кемесімен дүниежүзілік саяхатының нәтижесінде 1839 ж. «Ізденіс күнделігі» атты еңбегін жариялады. Бұл еңбектерінде ол бірінші рет оңтүстік американдық және аралдардағы кемірушілер, жыртқыш құстар, кесірткелер, бақалар т.б. жануарларды сипаттап жазған. Оның З. аса маңызды еңбектері: маржан рифінің жаратылу тарихы «Зоология», (1-5 том, 1839-1843 жж.), және «Мұртаяқты шаяндылар», (1-2т. 1845). Зоологияның дамуына көптеген ғалымдардың еңбектері үлес қосты. Олардың арасында аса көрнекті ғалымдар: Ж.Л. Бюффон, Ж. Кювье, Э. Жоффруа Сент-Илера, П.С. Паллас, Жан Батист Ламарк, К.Ф. Рулье, К. Вольф, К.М. Бэр, А. Уоллес, Р. Оуэн, Э. Геккел, Ф. Мюллер, А.О. Ковалевски және В.О. Ковалевскилер, И.И. Мечников, М.А. Мензбир, И.И. Шмальгаузен, В.Н. Беклемишев т.б. бар. Қазіргі уақытта салыстырмалы зерттеулермен қатар, 3. жануарлардың физиологиясы, экологиясы, эмбриологиясының ерекшеліктерін экспериментальдық зерттеулер арқылы анықтауда. Зоология, жануарларды қорғау және пайдалану, ауыл шаруашылық өсімдіктерімен орман шаруашылығына, тағамдық және өндірістік қорға зиян келтіретін, сондай-ақ адамдар мен жануарларға қауіпті ауру коздырушыларын тасымалдаушылардың санын реттеудің ғылыми негізі болып табылады. Қазіргі заман зоологиясы медицина, ауыл шаруашылық және ветеринариямен тығыз байланысты, ал оның кейбір бөлімдері паразитология, гидробиология, эпизоотология, эпидемиология құрамына енеді. Зоологиялық тәжірибелерді арнайы институттарда зерттелінеді. Институттың лабораториясында (сүтқоректілер, құстар, палеозоология, су жәндіктерінің экологиясы, жәндіктер, жалпы паразитология, паразитоценология, жануарлар генофонды, омыртқасыздарға биологиялық бақылау жасау, жануарларды білезіктеу) жүздеген ғылыми қызметкерлер жұмыс істейді. Институт зерттеулерінің негізгі бағыттары: республиканың жануарлар дүниесінің көп түрлілігін сақтаудың теориялық негіздерін жасау; хайуанаттар қорын қорғау, оны тиімді пайдалану; паразиттер мен олардың иелерінің арасындағы қарым-қатынастардың ерекшеліктері және экологиялық негіздері; жануарлар мен өсімдіктер паразиттерімен күресудің биологиялық жолдары; биологиялық және техногенді әсерлердің нәтижесінде зиянды және пайдалы жануарлар тобында болатын реттеуші процестерді экожүйелік тұрғыдан талдау; организмге тигізетін радиация әсерінің заңдылықтары мен механизмдерін зерттеу. 37. Зоологиялық зерттеулерде қолданылатын негізгі әдістерді түсіндіріңіз. Бақылау-объектілер мен құбылыстарды бағытталған және жоспарлы қабылдау қоршаған шындық. Бұл нысандар зоотехнияда жануарлар болып табылады. Сондықтан зоотехниядағы бақылау-бұл жануарларды табиғи жағдайда зерттеу олардың мінез-құлқына араласусыз. Байқау-зерттеудің ең көне әдісі. Жабайы кірпіктерді бақылау жануарлар, олардың өмір сүру жағдайлары, адамдар білім, тәжірибе жинақтады. Алғашқы үй жануарлары ит болды. Академик Н. Я. Марр әзілмен атап өтті, ит адамды адамдарға әкелді. Ғылыми бақылау-алдын-ала жоспарланған жоспарға негізделген, жүзеге асырылады жүйелі түрде оның қатаң белгіленген міндеті бар. Ғылыми бақылау мыналарды қамтиды: таңдау Нысананы анықтау (мысалы, сиырлар), мақсатты анықтау (мінез-құлық реакцияларын зерттеу), сипаттама, қорытындылар. Бақылаудың сәттілігі мақсаттың анықтығы мен нақтылығына, қол жетімділігіне байланысты талдау білігінен байқалатын объектілер туралы қажетті алдын ала білімді және бақылау материалдарын жүйелеу, бақылау нәтижелерін белгілеудің анықтығынан сипаттама, сызба, сурет, фотосурет және т. б. түрінде. Бақылау кезінде әртүрлі техникалық құралдар қолданылады: бинокльдер, өсу мен дамуды бақылауға арналған фотоаппараттар, кино және бейнеаппаратура және т.б жануарларды тиісті жабдық (таразы) арқылы өлшейді, өлшеу таспалары, компастар және т.б.). Бақылаулардың сипаттамасы әртүрлі формаларға ие болуы мүмкін: құрылымдық, функционалды, генетикалық. 1) құрылымдық сипаттау кезінде экстерьердің, Конституцияның ерекшеліктері тіркеледі., 2) функционалдық кезде– организмнің жекелеген органдары мен жүйелерінің, олардың өзара әрекеттесу, 3) генетикалық жағдайда – Генезис процестері (genesis-шығу тегі) жануарлардың тұқымдары, желілері. Сипаттама сияқты барлық элементтер жарықтандырылған кезде сипаттама толық болуы мүмкін қаңқаның барлық сүйектері. Толық сипаттама тек құрамдас элементтер болған кезде ғана мүмкін болады. Зерттеу нысаны салыстырмалы түрде аз, егер олар зерттеушіге қол жетімді болса және егер бұл қажеттілік бар. Көп жағдайда үлгі сипаттамасы қолданылады. Мысалы, мүмкін емес осы тұқымның барлық жануарларын сипаттаңыз, олардың ең жақсысын сипаттаңыз. Қорытындылар-бақылау нәтижелерін логикалық жалпылау. Жасау үшін объективті тұжырымдар, эрудиция, талант және кейбір жағдайларда гений қажет зерттеуші. Мысалы, бәрі судағы дененің оңайырақ болатынын және тек Архимед бұл бақылауды өзгермелі денелер Заңын ашу үшін қолданды, оның негізінде барлық кемелердің дизайны негізделген. Зерттеу ғылыми зерттеулерде маңызды рөл атқарады. Бұл бақылау органолептикалық әдістерді қолдана отырып, объектілер мен құбылыстарды аспаптарды, аппараттарды кейіннен сипаттаумен. Жиі тексеру жүргізіледі нақты деректерді алуға мүмкіндік беретін экспедициялық әдіспен елдің табиғи аймақтары. Зоотехникалық эксперимент (тәжірибе) – бұл реакцияны зерттеу арнайы жасалған, реттелетін және бақыланатын жағдайларда жануарлар. Бірі жауап бірінші кезекте өнімділік көрсеткіштерін анықтайды. Бірақ үшін өнімділіктің өзгеру себептерін анықтаңыз, физиологиялық, биохимиялық және басқа Көрсеткіштер. Академик И. П. Павловтың пікірінше табиғат оған ұсынатын нәрсені жинайды, тәжірибе табиғаттан қалағанын алады. 57. Ғылыми идея туралы түсінікті көрсетіңіз. Ғылыми идея-құбылысты (процесті) интуитивті түсіндіру аралық аргументация, бүкіл популяцияны түсінбестен байланыстар негізінде қорытынды жасалады. Диссертация келесі қорытынды жасады: ғылыми идея-бұл идеяның нақты формасы; басқалары бар нақты формалар; ғылыми идея танымда маңызды рөл атқарады және күрделі, қарама-қайшылықты құрылымға ие; егер кез-келген идея ой болса, онда кері тұжырым дұрыс емес, өйткені кез-келген ой қатаң категориялық мағынада идея емес, тек одан әрі дамуға қабілетті және сайып келгенде іс жүзінде жүзеге асырылатын ой; бұл бастапқыда білім дамуының абстрактілі бастауы, сондықтан іс-әрекеттегі идея бастапқыда нәтиже де, адам қызметінің алғышарты да болып табылады. Әрі қарай, идеяның қалай пайда болғандығы, идеяның ғылыми, көркемдік, практикалық, діни және философиялық сияқты нақты түрлеріне қалай саралануы туралы мәселе қысқаша зерттеледі. Автордың пікірінше, идея бастапқыда пайда болатын ой ретінде пайда болады, онда қалай және неге ешқандай айырмашылық жоқ. Бұл білім мен іс-әрекеттің сатысына байланысты, онда білім практикалық іс-әрекетке тікелей енеді. Синкретикалық белсенділік танымдық және практикалық іс-әрекеттерді органикалық түрде біріктірді. Эпистемологиялық образ ретіндегі Идея (шындықтың көрінісі ретінде) үш компоненттің тұтас бірлігін қамтамасыз етті: бейнелі-эмоционалды, ұтымды (бейнелі-логикалық, маңызды-объективті), операциялық (жедел). Біз бұл негізгі идеяны мифологиялық деп атаймыз, өйткені ол нақты әлем мен бейнелер әлемі арасындағы, қалай, неге, не арасындағы шекараларды алып тастайды. Идея объективті және субъективті арасындағы шекараларды ерітіп, объектіге мүлдем ұқсас объектінің абсолютті орынбасары ретінде сезімтал болады. Бастапқы біртекті идеядан идеялардың үш түрі ерекшеленеді: үш компоненттің бірлігінде сенсорлық-бейнелі жағы басым болатын көркемдік идея; ұтымды-бейнелі (пәндік-логикалық) жағы басым болатын ғылыми идея; операциялық компонент басым болатын практикалық идея. Сонымен қатар, діни және философиялық идеялар оқшауланған. Діни идеяда объективті және субъективті біріктірілген, бірақ бұл бірліктің негізі айқын көрінеді - абсолютті ретінде Жалпыға бірдей "51", қалай және неге деген сұрақтарды алып тастайды. Философиялық идея бұл сұрақтарды жалпыға ортақ, бірақ жеке және ерекше алып тастайтын әмбебап, салыстырмалы және көптіктің шексіз алуан түрін қамтиды. Барлық осы идеялар моральдық компонентке енеді. Талдау негізінде идея рефлексия объектісін білдірудің дерексіз формасы ретінде анықталады. Әрі қарай, осы дерексіз формалардың заттары бөлінеді. Философиялық идеяда мұндай зат абсолютті, әмбебаптылық, маңыздылық болып табылады. Діни идеяда-өте күшті; көркемдік идеяда - әрқашан жеке тұлға-жақсылық, Сұлулық. Сонымен қатар, ғылыми идеялар бір-біріне ауысып, өздерінің "жүйелік" құрылымдарын қалыптастыру үшін өзара әрекеттеседі. Ғылыми идея белгілі бір білім формаларының оқшаулануына, шектелуіне (және бөлінуіне) қарама-қайшы келеді, өйткені ол ғылыми білімнің кез-келген нақты формаларына еніп, адам ойын шектеулерді бұзуға, білім формасынан тыс шығуға итермелейді. Идея эвристикалық болып табылады. Идеяның "басқа" (белгілі бір пішінге) және оның ішіндегі "жарылысқа" көшуінің бұл процесі автордың пікірі бойынша екі жоспарлы сипатқа ие процесс болып табылады. Эмпирикалық идея соңғы тәжірибемен байланысты және ойды белгілі бір шектеулерден тыс шығарады. Белгілі бір процестің мәні эмпирикалық идеямен нақты зерттеулерге де, субъектіге де сәйкес келмейді. Эмпирикалық идея сезімталдықтан асып түседі, бірақ белгілі бір пәндік аймақтың ақыл-ойына келмейді. Теориялық идея зерттеушінің ойы болмыспен байланысы жоқ субъектіге "келді" дегенді білдіреді. Теориялық идея нақты, түпкілікті тәжірибеден асып түседі. Бірақ мәні өзінің таза түрінде ашылады, байланыстардың байлығы мен әртүрлілігі басқа маңызды байланыстарға қарамастан, осы нысанды тікелей анықтайтын кешен ретінде ескеріледі. Фундаменталды идея дегеніміз, идея барлық мүмкін тәжірибелерден тыс болған кезде ақыл-ой ұғымы болып табылады. Содан кейін нақты, тәжірибемен шектелген және бөлінген процестің мәні басқа субъектілермен, тұтастай алғанда табиғи процестің мәнімен байланысты субъект ретінде ашылады. Таным нәтижесінен идея кез-келген зерттеудің алғышарты, негізіне айналады. Бірінші жоспар эмпирикалық идеяның іргелі идеяға ауысуы ретінде ашылған ғылыми білімнің процедуралық сипатын көрсетеді. Идеялар ғылыми білім жүйесіне дамып келе жатқан жүйенің сипатын береді, олар ғылыми білімді ғылыми емес, ғылыми емес білім кешенімен байланыстырады. Ғылыми идея, демек, ғылыми білім жүйесінің негізгі және біріктіруші элементі болып табылады. Ғылыми идеяны талдау ғылыми білім деңгейлерінің өзара әрекеттесуін, ғылыми білімнің дүниетаныммен өзара әрекеттесуін түсінуге және сол арқылы ғылымды жалпы мәдениеттің элементі ретінде түсінуге мүмкіндік береді. |