Слайд. Таырыбы Адренергиялы заттар Жоспар Адренергиялы заттар, жіктелуі
Скачать 1.13 Mb.
|
Тақырыбы: Адренергиялық заттар Жоспар 1. Адренергиялық заттар, жіктелуі 2. Тікелей әсер ететін альфа-, бета-адреномиметиктер, сипаттамасы, қолданылуы, жанама әсерлері 3. Альфа -адреномиметиктер, препараттары, негізгі фармакологиялық әсерлері, қолдануы, жанама әсерлері 4. Бета-адреномиметиктер, негізгі препараттарының салыстырмалы сипаттамасы 5. Тікелей емес адреномиметиктер (симпатомиметиктер), фармакологиялық әсерлері, қолданылуы, жанама әсерлері Тақырыптың өзектілігіАдренергиялық (симпатикалық) жүйке жүйесіне әсер ететін заттар медициналық практикада кең қолданылады. Соның ішінде адренергиялық синапстарға ынталандырғыш әсер ететін заттар (адреномиметиктер) практикалық маңызды көптеген әсерлер шақырады, атап айтқанда, қан тамырларын тарылту, артериялық қысымды жоғарылату, атриовентрикулярлық өткізгіштікті жақсарту, миокардтың жиырылғыштығын жоғарылату, бронхтарды кеңейту және т.б. Топ препараттары медицинаның барлық салаларында кең қолданылады: кардиология – жүрек тоқтап қалғанда, әртүрлі себепті артериялық қысымның төмендеуі (коллапс, шок), пульмонология - бронх өткізгіштігі бұзылыстары синдромында (демікпе ұстамасын тоқтату үшін және алдын алу үшін), акушерлік практикада – түсік түсудің алдын алу үшін, стоматологияда – жергілікті анестетиктердің әсерін ұзарту үшін және т.б. Сондықтан, адренергиялық жүйеге ынталандырғыш әсер ететін заттардың фармакокинетикасының және фармакодинимикасының ерекшеліктерін білу өзекті мәселе болып табылады. Адренергиялық заттар – бұл адренергиялық синапстың қызметіне әсер ететін заттар Адренергиялық синапс бойынша импульcтің берілуі норадреналин медиаторы арқылы жүзеге асады Адренорецепторлардың түрлері, орналасуыα адренорецепторлардың 2 түрі бар: α 1 , α 2 α 1 адренорецепторлар негізінен постсинапстық мембранада орналасқан: - Қан тамырлары (тері, шырышты қабық, іш қуысы мүшелері) - Көздің радиалды бұлшық еті - АІЖ сфинктері - Жатыр (жүкті емес) - Шаш фолликуласы - Көк бауыр капсуласы α 2 АР пресинапстық мембранада орналасқан. Бұл рецептор норадреналин медиаторының синапстық саңлаудағы деңгейін анықтайды. Пресинапстық α 2 АР ынталанғанда норадреналин медиаторының бөлінуі төмендейді. Бұл механизмі кері теріс байланыс механизмі деп атайды Адренорецепторлардың түрлері, орналасуыβ адренорецепторлардың 3 түрі бар: β 1 , β 2 , β3 β1 адренорецепторлар постсинапстық мембранада: - жүрек - бүйрек β2 адренорецепторлар постсинапстық және пресинапстық мембранада орналасады Постсинапстық β2 адренорецептордың орналасуы Өкпе және бронхтар Қан тамырлары (қаңқа бұлшық еті, тәждік қан тамырлар) Бүйрек Ұйқы безі Жатыр (жүкті) Пресинапстық β2 адренорецепторлар ынталанғанда норадреналин медиаторының бөлінуі жоғарылайды. Бұл үрдісті оң кері байланыс механизмі деп атайды АДРЕНОМИМЕТИКТЕР – адренорецепторларды ынталандыратын заттар АДРЕНОБЛОКАТОРЛАР – адренорецепторларды тежейтін заттар Адреномиметиктердің жіктелуіI. Тікелей әсер ететін адреномиметиктер 1. α және β –адренорецепторларды ынталандыратын заттар Адреналин гидрохлориді (α1, α2 , β1., β2) Норадреналин гидротартраты (α1, α2 , β1) 2.Негізінен α-адренорецепторларды ынталандыратын заттар Мезатон (α1) Нафтизин (α2) Галазолин (α2) 3.Негізінен β адренорецепторларды ынталандыратын заттар Изадрин (β1 и β2) Добутамин (β1) Салбутамол (β2) Фенотерол (β2) Тербуталин (β2) Сальметерол (β2) Формотерол (β2) II. Тікелей емес әсер ететін адреномиметиктер Эфедрин гидрохлориді Адреналин - α, β адреномиметикНегізгі фармакологиялық әсерлері Жүрек ырғағының жиілігін және күшін ↑ Жүректің соққы және минуттық көлемін ↑ Қан тамырларын тарылтады, артериялық қысымды жоғарылатады - прессорлық әсер шақырады. Прессорлық әсері жылдам басталады, бірақ өте қысқа уақытқа созылады АдреналинКөз ішілік қысымды төмендетеді Бронтың тегіс салалы еттерінің тонусын ↓ (бронхолитикалық әсер) Ішектің, несепағардың тегіс салалы еттерінің тонусын ↓ Зат алмасуға: қанда глюкозаның және бос май қышқылының деңгейін жоғарылатады АдреналинҚолданылуы Анафилакциялық шок Шок және коллапс Гипогликемиялық кома (инсулинді мөлшерінен жоғары енгізгенде) Бронхиалды демікпе (жедел ұстамаларын тоқтату үшін) АдреналинСтоматология - жергілікті анестетиктермен бірге Офталмология - глаукомада Кардиология - атриовентрикулярлық тосқауылдарда Жүрек тоқтап қалғанда (тікелей жүрек ішіне) Жанама әсері Аритмия НорадреналинНегізгі фармакологиялық әсері Қан тамырларын тарылту, АҚ жоғарылату (прессорлық әсер) Ерекшелігі: Прессорлық әсері белсендірек және ұзақ әсер етеді Жүрекке әсері айқын емес Тек қана көк тамырға енгізіледі НорадреналинҚолданылуы Әр түрлі себепті гипотензияларда: - хирургиялық шараларда - жарақаттарда - улануларда Жанама әсерлері флебит, аритмия МезатонНегізгі фармакологиялық әсерлері Қан тамырларын тарылту (прессорлық әсер) Рефлекторлы брадикардия Ерекшелігі: Норадреналин мен адреналиннен салыстырғанда қан қысымын біртіндеп жоғарылатады, бірақ ұзақ уақыт әсер етеді, себебі құрамында 1 ғана гидроксил тобы бар, сондықтан КОМТ бұзылысқа ұшырамайды Ішке тағайындағанда белсенді МезатонҚолданылуы 1. Гипотензиялар (коллапс, шок) - операция кезінде дамитын - интоксикацияларда (улануларда) - инфекциялық ауруларда 2. Ринитте, конъюнктивитте - жергілікті 3. Жергілікті анестетиктермен бірге (адреналиннің алмастырушысы ретінде) Жанама әсерлері бас ауру, бас айналу, брадикардия Нафтизин, ГалазолинҚан тамырларын тарылту (жергілікті) Қолдануға көрсетілулері Жедел ринит Гаймор қуысының қабынуы Мұрыннан қан кету Аллергиялық конъюнктивит Жергілікті анестетиктермен бірге Жанама әсерлері Иіс сезудің бұзылыстары β адреномиметиктерФармакологиялық әсерлері Жүректің жиырылу жиілігін, өткізгіштігін, жиырылғыштығын жоғарылатады Бронхолитикалық әсер Жатырды босаңсытады (токолитикалық әсер) Қан тамырларын кеңейтеді, АҚ ↓ β адреномиметиктер Қолданылуы Жедел жүрек жеткіліксіздігі Айқын брадикардия Атриовентрикулярлық тосқауыл Бронхиалды демікпе Өкпенің созылмалы обструктивті аурулары Түсік түсу қаупінде Жанама әсерлері Тремор Миокардтың оттегіне қажеттілігі ↑ Тахикардия Аритмия Бейімделу ЭфедринӘсер механизмі Норадреналин медиаторының пресинапстық мембрана арқылы бөлінуін жоғарылаты және кері нейроналды ұсталуын тежейді, нәтижесінде синапстық саңлауда НА деңгейі жоғарылайды ЭфедринНегізгі фармакологиялық әсерлері адреналинге ұқсас Ерекшелігі: Әсері ұзақ, себебі құрамында гидроксил тобы жоқ, сәйкес КОМТ бұзылысқа ұшырамайды Белсенділігі төмен ОЖЖ жақсы өтеді, айқын қоздырғыш әсер көрсетеді ЭфедринЭфедрин Қолданылуы Бронхиалды демікпе Тамырлық коллапс Ринит - жергілікті Ұйықтатқыштармен және наркотикалық заттармен улану Нарколепсия ЭфедринЭфедрин Жанама әсерлері Қозу Ұйқысыздық Тремор Тахифилаксия Материалды меңгеру деңгейін тексеруге арналған сұрақтар1. Альфа 1 – адреномиметикті атау 2. Симпатомиметиктердің (эфедрин гидрохлориді) негізгі қолдануға көрсетілулері Антиадренергиялық заттар1.Адреноблокаторлар 1.1. α – АДРЕНОБЛОКАТОРЛАР α 1 - Празозин Доксазозин α 1, α2 - Фентоламин Дигидроэрготамин 1.2. β– АДРЕНОБЛОКАТОРЛАР β1, β2 - Пропранолол (анаприлин) Окспренолол β1 - Метопролол Атенолол 1.3. α және β – АДРЕНОБЛОКАТОРЛАР Лабетолол Карведилол 2.Симпатолитиктер Октадин Резерпин Фентоламин –Фентоламин – α1α2 - адреноблокатор Негізгі фармакологиялық әсерлері Артериялық қысымды төмендетеді (10- 15 мин.) Шеткі қан тамырларының қарсыластығын төмендетеді Қолданылуы Гипертониялық ауру (кризді тоқтату үшін) Шеткі қан тамырларының патологиялары -Рейно синдромы, облитерациялық эндоартерит Аяқтың трофикалық жарасы, үсік Феохромоцитоманы анықтау үшін Өкпе ісінуі ФентоламинФентоламин Жанама әсерлері Гиперсаливацияң Лоқсу, құсу Тахикардия Ортостатикалық коллапс Празозин –Празозин – селективті α-адреноблокатор Негізгі фармакологиялық әсерлері Артериялық қысымды төмендету (феноламиннен ерекшелігі ұзақ уақыт әсер етеді) Шеткі қан тамырларының қарсыластығын төмендету Сфинктерді босаңсыту Празозин Қолданылуы Артериялық гипертензия (емдеу үшін) Шеткі қан тамырларының бұзылыстары Қуық асты безінің аденомасы ПразозинПразозин Жанама әсерлері “Бірінші доза феномені” – АҚ күрт төмендеуі, сондықтан ұйқы алдында қолдану қажет Бас айналу, бас ауру Ұйқысыздық, әлсіздік, шаршағыштық Іш қату, ауыздың құрғауы Доксазозин α1 -адреноблокаторНегізгі фармакологиялық әсерлері Артериялық қысымды төмендетеді Гиполипидемиялық әсер (липопротеиндердің атерогендік фракциясының құрамын төмендетеді) ↓ Тромбоциттердің агрегациясы ↓Сфинктерлерді босаңсытады ДоксазозинҚолданылуы Қуық асты безінің қатерлі емес гиперплазиясы Жанама әсері Бас ауру, бас айналу Пропранолол селективті емес β1β2 адреноблокаторНегізгі фармакологиялық әсерлері Артериялық қысымның төмендеуі (гипотензивті әсер) Жүрек ырғағының сиреуі - брадикардия (антиаритмиялық әсер) Миокардтың оттегіне қажеттілігінің төмендеуі (антиангиналды әсер) ПропранололАнтиангиналды әсер механизмі Жүректің жиырылу жиілігін азайтады Миокардтың жиырылғыштық қасиетін төмендетеді Миокардтың оттегіне қажеттілігін төмендетеді Тромбоциттердің агрегациясын төмендетеді (қан айналымды жақсартады) Тәждік қан айналымды ишемиялық ошақта жақсартады ПропранололАнтигипертензивті әсер механизмі Жүрек шығарылымын төмендетеді, ЖМК Бүйректе ренинннің секрециясын төмендетеді Простациклиндердің бөлінуін жоғарылатады Шетке симпатикалық импульстың түсуін төмендетеді Брадикардия шақырады, айналымдағы қанның көлемін азайтады ПропранололАнтиаритмиялық әсер механизмі Жүректің өткізгіштік жүйесіне аритмогендік симпатикалық әсерді жояды Атриовентрикулярлық түйін бойынша қозуды және автоматизмді төмендетеді Рефрактерлік кезеңді ұзартады ПропранололҚолданылуы Артериялық гипертония Стенокардия Аритмиялар Глаукома (тимолол) ПропранололЖанама әсерлері Жүрек жеткіліксіздігі Айқын брадикардия Бронхоспазм Сұйықтықтың жиналуы - ісіну Депрессия, ұйқысыздық, галлюцинация Метопролол, Атенолол селективті β1 адреноблокаторларНегізгі фармакологиялық әсерлері және қолданылуы пропранололға ұқсас Ерекшелігі: бронхоспазм шақырмайды, себебі β2 АР әсер етпейді Резерпин - симпатолитикӘсер механизмі Адренергиялық нерв ұштарында норадреналин медиаторының қорын азайтады (резерпин везикулаларда жиналып, норадреналиннің қорға жиналуына кедергі жасайды) РезерпинНегізгі фармакологиялық әсерлері Қан тамырларын кеңейтеді – гипотензивті әсер көрсетеді (гипотензивті әсері өте баяу дамиды, максималды әсері 1-2 тәуліктен кейін басталады, бірақ ұзақ әсер етеді) ОЖЖ айқын тежегіш әсер көрсетеді, нәтижесінде: -тыныштандырғыш әсер -психозға қарсы әсер РезерпинҚолданылуы Артериялық гипертония (тек емдеу үшін, себебі әсер өте баяу дамиды) Психиатрияда және неврологияда (сирек) -алкоголдік психоз -айқын ұйқысыздық -шизофрения және т.б. Препарат аталған патологиялық жағдайлар АҚ жоғарылауымен жүргенде тиімді және комплекстік емнің ішіне кіреді РезерпинЖанама әсерлері Брадикардия Диарея Гиперсаливация Ринит көріністері, ісіну Ұйқышылдық Депрессия Жалпы әлсіздік ОктадинНегізгі фармакологиялық әсері, қолданылуы, жанама әсерлері резерпинге ұқсас Ерекшелігі ОЖЖ тежегіш әсер көрсетпейді, сондықтан тыныштандырғыш әсер шақырмайды Жанама әсерлері бойынша -ұйқышылдық, депрессия байқалмайды -ортостатикалық коллапс шақырады Қолдану ерекшеліктеріАльфа адреноблокаторлар стоматологиялық практикада жергілікті қан айналымды белсендіру, микроциркуляцияны жақсарту үшін пародонтопатияда қолданылады Әдебиеттер1. Харкевич Д.А. Фармакология. Мемлекеттік тілдегі аудармасы Алматы, 2004 ж. 604 б. 2.Харкевич Д.А. Фармакология: Учебник. – 10-е изд., перераб., доп. и испр. –М.: ГЭОТАР-Медиа, 2008 - 752 с. 3.Машковский М.Д. Лекарственные средства. Издание пятнадцатое. – М.: Новая волна, 2007 – 1206 б. 4. Маркова И.В., Неженцев М.В. Фармакология. С-Петербург. 2001. Б.48-68. 5. Аляутдин Р.Н. Фармакология. Учебник. Москва. Изд. дом «ГЭОТАР-МЕД». 2004. Б. 128-155. 6. Лекции по фармакологии для врачей и провизоров/ Венгеровский А.И. – 3-е издание, переработанное и дополненное: учебное пособие – М.:ИФ «Физико-математическая литература», 2006. – 704 б. 7. Лоуренс Д.Р., Бенетт П.Н. Клиническая фармакология. – М.: Медицина, 2002, т.1-2. – 669 б. 8. Клиническая фармакология /под ред. В.Г. Кукеса. М., 1999. – 517 б. 9. Базисная и клиническая фармакология /под ред. Бертрама Г. Катцунга. – С.-П., 1998. – 1043 б. |