|
Практикалы_ саба_тар_а арнал_ан тапсырмалар (Стоматология) Талд_. Тапсырма 1. Терминді ш тілді атап, аза тілінде анытама берііз Анытама берііз Термин
Практикалық сабақтарға арналған тапсырмалар
Талдғыштар физиологиясы. Жалпы қасиеттері. Көру, есту, тепе-теңдік, иіс сезу талдағыштары
Тапсырма №1.Терминді үш тілді атап, қазақ тілінде анықтама беріңіз
Анықтама беріңіз
Термин
|
анықтамасы
|
Қазақша
|
На русском
|
English
|
Талдағыш (сезім жүйесі)
|
Анализатор (сенсорная система)
|
Analyzer (sensory system)
|
Ақпаратты қабылдап, кодтап, өткізіп және ми қыртысында талдап, сезімді қалыптастыратын күрделі морфофункциялық жүйе
|
Тапсырма №2.Талдағыштың бөлімдері және олардың қызметтері. Кестені толтырыңыз
Талдағыштың бөлімі
|
Құрылым
|
Қызметі
|
Шеткі (рецепторлық) бөлімі
|
Талдағыштардың шеткі бөлімін морфологиялық айырмашылығы бар және арнаулы физиологиялық бағытқа икемделген көптеген қабылдағыштар (рецепторлар) құрады.
|
Тітіркендіргішті қабылдап, сыртқы энергияның барлық түрлерін жүйке импулсіне айналдыру
Сигналды табу және ажырату
Кодтау (ақпаратты шартты түріне түрлендіру)
|
Өткізгіш/аралық бөлімі
|
Афференттік талшықтар, нейрондар мен қыртысасты орталықтар
|
Ақпаратты рецепторлардан ОЖЖ-не жеткізу
Ақпаратты біріншілік өңдеу.
|
Орталық бөлімі
|
Ми қыртысының бөлімдері
|
қабылдау
Алынған ақпаратты талдау немесе өңдеу, сезім қалыптастыру.
|
Тапсырма №3.Рецепторладың жіктелуі. Кестені толтырыңыз
|
Түрлері: қай талдағышқа тән
|
Рецепторларын тітіркендіргенде туындайтын сезім сипатына қарай
|
Көру, есту, иіс сезу, дәм, сипап сезу, ауырсыну, терморецепторлар, проприорецепторлар, вестибулорецепторлар
|
Рецепторларының орналасуына қарай
|
Сыртқы (экстерорецепторлар)-есту, көру, иіс сезу, дәм, сипап сезу сезімдерін жеткізеді
Ішкі (интерорецепторлар):
а) тепе-теңдік және проприорецепторлар (тірек-қимыл аппараты)
б) висцерорецепторлар (ішкі ағзалардың жағдайын бақылайды)
|
Тітіркендіргіштің табиғатына қарай
|
Фоторецепторлар-көру
Механорецепторлар-есту, тактилдік, тепе-теңдік және проприорецепторлар, жүрек тамыр жүйесінің барорецепторлары
Хеморецепторлар-дәм, иіс рецепторлары, тамыр және тін рецепторлары
Терморецепторлар-тері мен ішкі органдардың рецепторлары
Ноцицепторлар – ауырсынуға сезімтал болады
|
Ортамен жанасу сипатына қарай
|
Дистантті-көру, есту және иіс сезу талдағыштарына
Контактілі-дәм, тактилдік сезімдерінде тән
|
Құрылымдық ерекшеліктеріне қарай
|
Біріншілік сезетін (ӘП 1-ші нейрондарда туындайды)-иіс сезу, тактилдік және проприорецепторлар
Екіншілік сезетін (рецепторлық жасуша арқылы ӘП 1-ші нейронда туындайды) – көру, есту, дәм, тепе-теңдік аппаратының рецепторлары.
|
Тапсырма №4.Рецепторлардың қозу механизмі.Кестені толтырыңыз
Рецепторлар
|
механизмі
|
Біріншілік сезімтал
|
Тітіркендіргіш әсері- рецептор мембранасының ақуыз молекуласымен әрекеттесу-мембрананың иондарға өтімділігінің өзгеруі-деполяризация-ӘП
Бұларда тітіркендірістерді ұғыну және өңдеу үшін қозу толқыны сезгіш нейрондардың тікелей өзінде пайда болады.
|
Екіншілік сезімтал
|
Тітіркендіргіш әсері-мембрана рецепторларымен әрекеттесу-рецепторлық потенциал-медиатордың бөлінуі-генераторлық потенциал-ӘД
Бұл қабылдағыштарда қозу механизмі сезгіш нейрондар мен тітіркендіргіш арасында маманданған жасушалар арқылы жүреді
|
Тапсырма №5.Рецепторлардың сипаттамасы.Кестені толтырыңыз
Біріншілік сезімтал рецептор
|
Екіншілік сезімтал рецептор
|
Арнайы рецепторлық жасушасы жоқ
|
Арнайы рецепторлық жасушасы бар
|
Стимулды афферентті нейронның сезгіш ұшымен қабылдайды
|
Стимулды арнайы рецепторлық жасуша қабылдайды. Ол афферентті нейронның ұшымен синапс арқылы байланысқан
|
Медиатор бөлінбейді
|
Медиатор бөлінеді
|
Рецепторлық потенциал мен генераторлық потенциал бір
|
Генераторлық потенциал постсинапстық мембранада қалыптасады
|
ӘП аксон түбінде (аксон төмпешігі) немесе бірінші Ранвье үзілісінде туындайды
|
ӘП постсинапстық мембрана маңында туындайды.
|
Тапсырма №6.Талдағыштардың физиологиялық ерекшеліктері.Кестені толтырыңыз
Ерекшелік
|
сипаттамасы
|
1. Рецепторлары адекватты тітіркендіргішке өте сезімтал
|
Әрбіррецептордыңадекваттынемесебарабартітіркендіргішіболады,рецепторсолтітітіркендіргішкежоғарысезімталболыпкеледі.Мысалы, көздіңторлықабығындағырецепторларжарықсәулесінеөтесезімтал,сондықтанкөру талдағышыжарықтыңаздағанквантынан тітіркене, қабылдай алады
|
2. Рецепторлары адекватты емес тітіркендіргішке сезімталдығы төмен
|
Рецепторға адекватты емес тітіркендіргішпен әсер еткенде ол оның әсерін қабылдайды,алайда оның сезімталдығы өте төмен болады немес әрекет тұрпайы сипат алады.Мәселен,көзге тиген соққы оның адекватты емес тітіркегдіргіші болып табылады да,
қатты соққы тигенде жарқыл пайда болады.
|
3. Адаптация – ұзақ әсер ететін тіріркендіргішке бейімделу
|
Ұзақ әсер ететін тітіркендіргішке рецепторың бейімделуі жүреді,бейміделгеннен кейін тітіркендіргіш
әсеріне рецепторлардың сезімталдығының
төмендейді.Мысал ретінде,қараңғыдан жарыққа шыққандағы көздің жарыққа бейімделуін, салқын бассейнде адам денесінің (тері рецепторларының) үйренісуін қарастыруымызға болады.
|
4. Вебер-Фехнер заңы
|
Вебер-Фехнер заңы тітіркендіргішкүшінің өсуін анықтайды. Мәселен, колдың үстіне қойылған бұрынғы жүкке қосымша жүк қосылса, кейінгінің ауырлығын сезіну үшін ол алғашқы салмақтың 3%-іне тең болуы тиіс (бастапқы 100 г жүкке 3 г, ал 200 г болса 6 г қосу қажет).Сезу әсерлесінің тітіргендіргіш күшінен тәуелділігі E=a-logI+b теңдеуімен анықталады, мұнда Е - сезіну шамасы, I - тітіргендіргіштің күші, a+b - тітіргендіргіштің түріне қарай тұрақты шамасы.
|
5. Ақпаратты ажырату, өңдеу және кодтау.
|
Анализаторладыңрецепторларытітіркенудіқабылдап,оныкодтапөткізгішафференттінейрондарарқылы ми қыртысынажөнелтеді.Тітіркендіргішәсерінентуындағанақпаратсерпіністертүріндеорталыққажеткізіледі. Олардың стандарттыөлшемдеріболады (амплитудасы, ұзақтығы, формасы). Топтасқансерпіністердің саны, жиілігі, ұзақтығытірікендіргішсипатынақарайәр түрліболады.
|
Тапсырма №7.Талдағыштардың бөлімдері. Кестені толтырыңыз, талдағыштардың бөлімдеріне сәйкес құрылымдарды көрсетіңіз.
Анализатор
|
Бөлімдері
|
Шеткі (рецепторлық)
|
Өткізгіш
|
орталық
|
Көру
|
Көздің ішкі қабығы торлы қабықтаекі түрлі қабылдағыштары-таяқшалар мен сауытшалар бар
|
Мидың көру аймағында қабылдау аясының нейрондары орналасқан.Бұлар ми қыртысынан барлық қабаттарынан өтетін нейрондар саласын құрастырады
|
Сыртқы иімді,дене,төрт төбешіктің уалдыңғы бұдырлары мен бағанының шатырға дейінгі нейронынан тұрады
|
Есту
|
Корти мүшесінің сезгіш түкті жасушалары (ішкі құлақта орналасқан)
|
Ұлудың спиралды түйінінен- есту жүйкесі (мидың VIII жұп жүйкесі құрамында) - сопақша ми (кохлеарлы ядролардың нейрондары) - есту тракты - жоғарғы олива нейрондары - ортаңғы ми төрт төмпешігінің төменгі бұдырлары - ішкі (медиалды) бүгілмелі дене.
|
Ми қыртысының самай бөлімі
|
Тепе-теңдік
|
Самай сүйегінің лабиринтінде орналасқан (кіреберіс аппараты), кіреберіс және үш имекті арнадалардан тұрады
|
кіреберіс жүйке талшықтары (мидың VIII жұп жүйкесінің құрамында) - сопақша ми, Швалбе, Бехтерева, Дейтерса, Манакова ядролары) - жұлын, мишық, ортаңғы ми (қөз қозғалтқыш ядро), вегетативті ганглилер, торлы құрылым.
|
Артқы орталық қатпардың төменгі бөлігі.
|
Иіс сезу
|
Рецепторлары мұрынның жоғарғы кеуілдерінің кілегей қабатында орналасқан – иіс эпителиі.
|
. Иіс жүйкесі -торлы сүйекті тесіп өтеді - ми сауыты, иіс пиязшығы (2-нейрон) - иіс тракті (tractus olfactorius), ол маңдай бөлігінің негізімен өтеді - иіс орталығы. Иіс тракті бірнеше будадан тұрады, олар мидың түрлі бөліктеріне бағытталады: пириформды қыртысқа, иіс сезу ядросына, лимбиялық жүйенің жүйке құрылымдарына, гипоталамустың вегетативтік ядроларына, торлы құрылымға және т.б.
|
Самай бөлігінің ішкі беті, гиппокамп.
|
Дәм сезу
|
Дәм рецепторлары – дәм сезу баданалары, әрбіреуі 2-6 қабылдағыш және тірек жасушалардан тұрады.
|
Рецепторлардан – бет жүйке (VII) талшығы (дабыл ішегі), тіл-жұтқыншақ (IX) жүйкесі -сопақша мида tractus solitarius ядросы (1-нейрон) - ми бағаны жалғыз будасы (2-нейрон), оның аксоны медиалды ілмек құрамында - таламус ядролары (3-нейрон).
|
Артқы орталық қатпардың төменгі бөлігі (силви сайы)
|
Тапсырма №8.Көздің құрылымы. Кестені толтырыңыз
Бөлім
|
Құрылым
|
Жарықты сындырушы ортасы
|
Светопреломляющий аппарат глаза представляет собой сложную систему линз, формирующую на сетчатке уменьшенное и перевёрнутое изображение внешнего мира, включает в себя роговицу (диаметр роговицы — около 12 мм, средний радиус кривизны — 8 мм), камерную влагу — жидкости передней и задней камер глаза (периферия передней камеры глаза, так называемый угол передней камеры (область радужно-роговичного угла передней камеры), имеет важное значение в циркуляции внутриглазной жидкости), хрусталик, а также стекловидное тело, позади которого лежит сетчатка, воспринимающая свет.
|
Жарықты қабылдаушы бөлімі
|
Внутренняя, или сетчатая, оболочка глазного яблока, - сетчатка -это рецепторная часть зрительного анализатора, здесь происходит непосредственное восприятие света, биохимические превращения зрительных пигментов, изменение электрических свойств нейронов и передача информации в центральную нервную систему. Она состоит из двух частей: внутренней светочувствительной нервной части сетчатки и наружной пигментной.
|
Тапсырма №10.Кестені толтырыңыз.Берілген сипаттамаға / анықтамаға сәйкес қызметті / бұзылысты / аномалияны үш тілде атап жазыңыз
қызмет / бұзылыс/ аномалия
|
сипаттама / анықтама
|
Қазақша
|
На русском
|
English
|
|
Далтонизм
|
Дальтонизм
|
Daltonism
|
түсті қабылдау аномалиясы (ерлер х-хромосомасында белгілі бір геннің болмауы)
|
Бинокулярлық көру
|
Бинокулярное зрение
|
Binocular vision
|
екі көзбен қарағанда заттың бейнелері торлы қабықтың тиісті немесе бірдей бөлімдеріне түседі және осы екі бейне ми қыртысындағы көру орталығының бір аймақтарына келіп түседі. Сондықтан түйсігінде бірігіп біреу болып көрінеді.
|
Сфералық аберрация
|
Сферическая аберрация
|
Spherical aberration
|
көз бұршағының шетінен өткен сәулелер оның ортасынан өткендерге қарағанда күштірек сынады
|
Көру өткірлігі
|
Острота зрения
|
Visual acuity
|
көз ажырата алатын екі нүкте арасындағы ең аз қашықтық
|
Анық көру нүктесі
|
Четкая точка зрения
|
Clear point of view
|
зат анық көрінетін көз бен зат арасындағы ең қысқа қашықтық
|
дейтеранопия
|
дейтеранопия
|
deuteranopia
|
жасыл түсті қабылдай алмау
|
протанопия
|
протанопия
|
protanopia
|
қызыл түсті қабылдай алмау
|
тританопия
|
тританопия
|
tritanopia
|
көк және күлгін түсті қабылдай алмау
|
Қараңғыға бейімделу
|
Адаптироваться к темноте
|
Adapt to the dark
|
көздің жарыққа сезімталдығының артып (көру пигменттерінің қалпына келуінен), әлсіз жарық жағдайына бейімделуі
|
ахромазия
|
ахромазия
|
Adapt to the dark
|
түсті мүлем ажырата алмау (сауытша аппаратының зақымдалуы)
|
Жарыққа бейімделу
|
Адаптация к свету
|
Adaptation to light
|
көздің жарыққа сезімталдығының төмендеп, қатты жарық жағдайына бейімделуі
|
Көз рефракциясы
|
Преломление глаз
|
Eye refraction
|
сәулелердің аккомодациялық өзгерістерсіз сындырылуы
|
Аккомодация
|
Преломление глаз
|
Eye refraction
|
көздің әр түрлі қашықта орналасқан заттарды анық көруге икемделуі
|
Көру аймағы
|
Поле зрения
|
Field of view
|
көзді бір нүктеге қадағанда көрінетін кеңістік
|
Тапсырма №11.Аккомодация. Сұрақтарға жауап беріңіз
1. Адам қай нысанды анық көре алады?
|
|
2. Адам қай нысанды анық көре алмайды?
|
|
3. Қай нысанды қарағанда аккомодация механизмі іске асады?
|
|
Тапсырма №12.Аккомодация.Суреттер мен олардың сипаттамаларын сәйкестендіріңіз
Сипаттамасы
|
Суретке сәйкес әріп
|
1. Алыстағы заттарға қарағанда
|
В
|
2. Жақын орналасқан заттарға қарағанда
|
А
|
|
|
|
|
А
|
В
|
Тапсырма №13.Рефракция аномалиялары, оларды түзету.Атаулар мен суреттерді сәйкестендіріңіз
атауы
|
Суретке сәйкес әріп
|
1. Астигматизм
|
F
|
2. Гиперметропия
|
B
|
3. Астигматизмді түзету
|
C
|
4. Гиперметропияны түзету
|
E
|
5. Миопияны түзету
|
D
|
6. Миопия
|
A
|
7. Эмметропия
|
G
|
Тапсырма №14.Көру пигменттері. Торлы қабат рецепторларын үш тілде атап, оларды пигменттерімен сәйкестендіріңіз
Рецепторлық жасушалар
|
Сәйкес пигменттің әрпі
|
1. сауытшалар
|
А Йодопсин
С Эритролаб
DХлоролаб
|
2. таяқшалар
|
В Родопсин
|
|
|
Пигменттер
|
|
A Йодопсин
|
|
B Родопсин
|
|
C Эритролаб
|
|
D Хлоролаб
|
|
Тапсырма №15.Торлы қабыт рецепторларындағы фотохимиялық әсерленістер. Ретін анықтаңыз
1 жарық квантын жұту
2 родопсин ретинал мен опсинге ыдырайды, цис-ретинал изомерленеді
3 транс-ретиналь
4 Са2+ иондары белсенеді, Na+ иондарына өтімділік артады
5 рецепторлық потенциал туындайды
6 медиатор бөлінеді
7 ӘП
Тапсырма №16.Құлақтың құрылысы мен қызметі. Кестені толтырыңыз
|
Құрылымдар
|
қызметі
|
Сыртқы құлақ
|
|
|
Ортаңғы құлақ
|
|
|
Ішкі құлақ
|
|
|
Тапсырма №17.Дыбыс толқындарының берілуі. Ретін анықтаңыз
|
дыбыс
|
|
жабынды мембранамен жанасқаннан түкті жасушалардың деформацияланады
|
|
жоғарғы және төменгі арналарда перилимфа тербеледі
|
|
дабыл жарғағы
|
|
рецептолық потенциал туындайды
|
|
төс
|
|
ӘП
|
|
негізгі мембрананың түкті жасушалары тербеледі
|
|
ортаңғы арнада эндолимфа тербеледі
|
|
сопақша терезе тербеледі
|
|
балғаша
|
|
жүйке талшығы
|
|
сыртқы дыбыс жолы
|
Тапсырма №18.Тепе-теңдік аппараты. Кестені толтырыңыз
Тепе-теңдік аппаратының элементі
|
Орналасқан жері
|
Неге сезімтал?
|
Отолиттік аппарат
|
|
|
Рецепторлық түкті жасуша
|
|
|
Тапсырма №19.Иіс сезудің бұзылуы. Кестені толтырыңыз
Қазақша
|
На русском
|
English
|
Атауы
|
сипаттамасы
|
Название
|
Описание
|
Term
|
description
|
|
иіс сезімталдықтың төмендеуі
|
|
|
|
|
|
иіс сезімталдықтың жоғарылау
|
|
|
|
|
|
иісті сезбеу
|
|
|
|
|
|
иістерді дұрыс қабылдамау
|
|
|
|
|
Тапсырма №20.Дәм сезудің бқзылыстары. Кестені үш тілде толтырыңыз
Қазақша
|
На русском
|
English
|
Атауы
|
сипаттамасы
|
Название
|
Описание
|
Term
|
description
|
|
Дәм сезудің жойылуы / болмауы
|
|
|
|
|
|
Дәмге сезімталдықтың жоғарылауы
|
|
|
|
|
|
Дәмге сезімталдықтың төмендеуі
|
|
|
|
|
|
Дәмге сезімталдықтың айнуы
|
|
|
|
|
Орындаған студент
|
Бекболатова Асем
|
Топ-
|
004-2к
|
Мамандық-
|
стом
|
|
|
|
|
|
|
Тақырып қабылданды, күні
|
17,02,22
|
|
Оқытушының қолы
|
|
|
|
|
Скачать 264.26 Kb.
