әдебиет теориясы. Әдебиет теориясы. Тексерген рмамбаева . С орындаан Ада Жаныл Топ
 Скачать 20.56 Kb.
|
|
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті СӨЖ Тақырыбы: Қазақ әдебиетін оқыту әдістемесінің басқа ғылымдармен байланысы Тексерген: Құрмамбаева Қ.С Орындаған :Адақ Жаныл Топ :Кя 801 2020 жыл. «Әдебиет теориясы» пәні бірқатар ғылымдармен байланысты болады. Өйткені әдебиет сұлулықты, талғампаздықты суреттейді. Сондықтан осы орайда эстетика, өнермен байланысты болады. Сондай-ақ көптеген көркем шығармаларда оқиға, авторлық дүние таным, көз-қарас, кейіпкерлердің сөздері, сөз, сөздік қоры оқырмандарды ойға қалдырып, ойландырады. Осындай жағдайда әдебиет теориясы философия, тіл ғылымымен етене байланыста болады. Қандай пән болмасын оның өзіне тән табиғаты болады. Ал әдебиет анық ішінде көркем әдебиеттің табиғаты қандай деген сауалға? Көпшілік ғалымдар әдебиетші зерттеулер жауап іздеген, бас қатырған. Талдаулар жасап, сараптамалар түзген. Әдебиет сөзінің өзі әдеп деген қазақи ма,ғынадағы сөзге ұқсас десек те, дегенмен араб тілілнде сөз деген мағынаны аңғартады. Орысша литература сөз. Литер әріп (латынша) әріп деген мағынаны белгілейді. Өнердің түрі көп. Мысалы: сәулет, өнер (архитектура) мүсін өнері, (әдебиет кескін өнері). (Живопись) т.б. Жалпы бұл күнде әрбір кәсіпті мамандықты көтеру деңгейіне қажеттігі үнемі сөз болып жүр. Әдебиет қандай өнер? Әдебиет ең алдымен сөзге, оның құдіретіне, қасиетін сүйеніп сөз үні, көш, әр ұлттың өз сөзі болады. Сөз тілге сүйенеді. Осы жерде тілдің пайда болғаны жөнінде аңызды айта кеткен жөн. Адамда жиналып өзіне жаратушы иесін көрмек болады. Биік ғимарат салады. Алла тағала олар бәрібір шағым шекпей қоймайды деп әрбіріне бір-бір тілден берген. Әр тілде сөйлеген көптеген адамдар бір-бірінің сөзін түсінбей құрылысты тастап кеткен дейді. Ал дүнеиеде үш мыңдай тілдің түрі бар. Көркем әдебиеттің табиғатына нақтылық, заттылық тән. Өйткені көркем әдебиетті қолмен ұстайсын, көзбен көресің оқисың. Бүгінгі техниканың да өзінің әсері алайда қандай десекте, көркем әдебиет киелі өнер. Әдебиет күрделілігі сала оның табысын түсіну оңайға соқпайды. Әдебиет теориясы және әлемдік әдебиеттану ғылымы, озық әдеби теориялық ой- пікірлер, жаңаша көзқарастар бұл пәнде басты назарда болады.Әлемдік әдебиеттану ғылымы бүгінде әдебиетте тек тәрбие құралы ретінде ғана емес, адам баласының санасына әсер етуді мақсат тұтады. Көркем әдебиеттің түрі, пішіні оқиғаның өрбуі кейіпкері дүниесінің бір-бірімен қарым-қатынасы үйлесімділігі, қақтығысуы бәрі-бәріде өмірдіің нақ өзіндегі ерекшелігі көтеруде айрықша ролге ие. Әдебиет елінің, халқының мұрасы. Жалпы алғанда халықтық әдебиеттің деген сөз кейін пайда болды. Алайда әдебиеттің түрлері көп екені рас. Қазірде әдебиет теориясы ғылымы ұлттық мүддемен тікелей байланысты. Әрбір ұлт өз әдебиетін дамытуға елеулі мән береді. Атап айтқанда Батыс және Шығыс әдебиеті арасында елеулі айырмашылық бар екені рас. Батыс әдебиеті көбінесе кейіпкерлердің сыртқы бейнесіне көңіл аударса, шығыс әдебиеті кейіпкерлердің ішкі дүниесіне назар салады. Қазақ әдебиетінде қазірде әдебиет теориясы ғылымы негізінен алғанда ұлттық мүддемен байланыстырыла зерттелуде. Ұлттық қадір-қасиет, психология, ойлау жүйесі төл әдебиетіміздің негізгі өзегін құрап отыр. Алдағы кезде де осы бағдар әдебиет теориясы ғылымында басымдыққа ие болады. Еліміздің егемендік алуымен байланысты әлеуметтік–экономикалық салаларымыздың барлық жақтарында жаппай өзгерістер , жаңа бастамалар, серпінді қадамдар жасалып жатыр. Білімнің мазмұны ғылымдардың өзара байланысы, өндіріс пен қоғамдық дамудың жаңару барысына тікелей ықпал жасайды. Осы орайда мектептің оқу-тәрбие үдерісінің пәнаралық байланыс негізінде ұйымдастырылуы, ғылымдар жүйесінің бір арнаға тоғысуы , адамның интеллектуалдық өрісін байытумен бірге , бүкіл адамзаттық құндылықтар көзінің де бірлігін, жалпы ақиқат дүниенің біртұтас жүйе екендігі туралы ғылыми көзқарастың қалыптасуына мүмкіндік береді. Мектептерде әр сыныпта сабақты түрлі пәндермен байланысты оқытудың жаңа технологиялар арқылы ұйымдастыру баланың ойлау белсенділігін арттырады, оқушыларды құбылыс мәніне терең үңілуге, мүмкіндіктерін нақты жағдайда қолдануға үйретеді. Пәнаралық байланыстарды ұйымдастыру оқушылардың шығармашыық қабілеттерінің оянуына да септігін тигізеді. Жалпы өскелең ұрпақты жетілдіруде мектептің білім мазмұнын одан әрі жаңарту, жоғары деңгейге көтеру үнемі ғылымдар жүйесінің бір –бірімен тығыз байланыста болуы пәнаралық байланыстың негізінде қарастырылуы керек. Пәнаралық байланысты жан–жақты педагогикалық–психологиялық, әдістемелік жағынан зерттеуге бұрынғыдан да зор маңыз беріліп отыр. Бұл мәселемен көптеген ғалымдар:М.А.Данилов, В.В.Давыдов, Р.Г.Лемберг, В.Н. Малахов, Я.А. Коменский, Н.Г. Чернышевский шұғылданып келді. Олар пәнаралық мәнін, құрылымын әдіснамалық деңгейде қалыптастырған. Пәнаралық байланысты жан-жақты қарастырғандар: Н.В.Малахов, И.А.Лошкарева, И.Д.Зверев, М.Р. Львов, Н.Я.Велинкиндер болды. Республикамызда пәнарлық байланысты зерттеп, өзіндік пікір айтып жүрген Ғалымдарымыз баршылық, мәселен: Қ.Мұханов,С.Мұсабаев,А.А.Бейсенбаева, Р.Абасова тағы басқалар болды. Көптеген педагогтар мен психологтардың пікірлеріне қарағанда , оқушылардың түрлі пәндердегі білімдер мен біліктерді, бейімділіктердің жеке элементтері арасындағы байланыстарды байқап және қабылдауы олардың білімдерін бір жүйеге келтіреді, ақыл-ойына серпіліс тудырады, таным қызметіне шығармашылық сипат береді. Пәнаралық байланыстың философиялық негізінде дүниедегі барлық заттардың , құбылыстардың бірімен –бірінің өзара байланыстылығы туралы тұжырымдалған дүние туралы білімдер де бірімен –бірі байланыста болады. Негізінен оқу пәндері әр ғылымның логикасына сүйенетіндіктен, олар бір – бірінен өз алдына оңашаланып бөлектенбейді. Сондықтан ғылымның міндеті өзара байланыстылықты танып білу. Пәнаралық байланыс кезінде материалдардың өзара байланысын, бір- біріне тигізетін ықпалын, ортақ, негізгі тенденцияларын, әлеуметтік, экономикалық, Бұл мәселемен көптеген ғалымдар: М.А.Данилов, В.В.Давыдов, Р.Г.Лемберг, В.Н. Малахов, Я.А. Коменский, Н.Г. Чернышевский шұғылданып келді. Олар пәнаралық мәнін, құрылымын әдіснамалық деңгейде қалыптастырған. Пәнаралық байланысты жан-жақты қарастырғандар: Н.В.Малахов, И.А.Лошкарева, И.Д.Зверев, М.Р. Львов, Н.Я.Велинкиндер болды. Республикамызда пәнарлық байланысты зерттеп, өзіндік пікір айтып жүрген ғалымдарымыз баршылық, мәселен: Қ.Мұханов, С.Мұсабаев, А.А.Бейсенбаева, Р.Абасова тағы басқалар болды. Көптеген педагогтар мен психологтардың пікірлеріне қарағанда , оқушылардың түрлі пәндердегі білімдер мен біліктерді, бейімділіктердің жеке элементтері арасындағы байланыстарды байқап және қабылдауы олардың білімдерін бір жүйеге келтіреді, ақыл-ойына серпіліс тудырады, таным қызметіне шығармашылық сипат береді. Пәнаралық байланыстың философиялық негізінде дүниедегі барлық заттардың , құбылыстардың бірімен –бірінің өзара байланыстылығы туралы тұжырымдалған дүние туралы білімдер де бірімен –бірі байланыста болады. Негізінен оқу пәндері әр ғылымның логикасына сүйенетіндіктен, олар бір –бірінен өз алдына оңашаланып бөлектенбейді. Сондықтан ғылымның міндеті өзара байланыстылықты танып білу. Пәнаралық байланыс кезінде материалдардың өзара байланысын, бір- біріне тигізетін ықпалын, ортақ, негізгі тенденцияларын, әлеуметтік, экономикалық, рухани ортақ белгілерін бір –бірімен сабақтастыру, ортақ белгілерін бір –бірімен салыстыру, ортақ заңдарын ашуды көздеуі тиіс. Оқушылардың білімдері сайып келгенде, әрбір жеке тұлғаның көзқарасына, сеніміне, өмірлік құндылық бағдарына, мінез –құлқының қағидасына айналуы керек. Пәнаралық байланыстарды тәрбиелеу функциясы оқушыларды диалектикалық–материалистік дүниетанымды, дұрыс дүниеге көзқарасты қалыптастыруды көздейді. Осыған сәйкес мектеп оқушыларына білім және тәрбие берудің, дүниетанымын қалыптастырудың аса маңызды құрылымының бірі- пәнаралы байланыс болғандықтан, пәнаралық байланыстың негізгі міндеттеріне тоқталсақ. 1) Оқушылардың оқыту үдерісіндегі пәнаралық байланысты түсінуін, саналы қабылдауын, танымдық белсенділігін қалыптастыру жұмыстарын ұйымдастыру. 2) Оқу пәндерінің оқушыларға білім мен тәрбие беру , пәнаралық байланысты орнату мүмкігндіктерін айқындау мақсатында білім беретін орта мектептің оқу жоспары мен бағдарламаларына талдау жасау. Барлық мұғалімдердің пәнаралық байланысты практикалық қызметінде пайдалану. 3) Мектептен тыс және сыныптан тыс жұмыстардың пәнаралық байланыста жүргізілуі. 4) Пәнаралық байланыс оқу пәндерінің арасындағы өзара байланыстың дамуына және танымдық іс-әрекеттің белсенді, ауқымды болуына жол ашады. 5) Пәнаралық байланыс мектеп мұғалімінің жүргізетін педагогикалық әрекетін ғылыми негізде ұтымды ұйымдастыруына себепкер болады. Қазіргі мектептердің жалпы білім беру мазмұны, оның ішіндегі оқу жоспарлары пәнаралық байланыс негізінде жетілдіріп келеді. Осыған орай , ғалым зерттеушілердің, шығармашылық еңбек етушімұғалімдердің ізденістері жүйеленген, қорытындыланған жаңа пәндердің оқу –тәрбие үрдісінде қажет екендігін дәлелдеп отыр. Пәнаралық іскерлік оқушының бір пәннен меңгерген білім іскерлік дағдыларын , екінші жақын пәндерді меңгеруді пайдалана білу қабілетінен көрінеді . Пәнаралық байланыстың ең негізгі дидактикалық міндеті- ол оқыту үдерісінің білім беру, тәрбие беру, дамытушылық сипатының арасындағы байланысты құру болып есептеледі. Білім оқушының табиғи және әлеуметтік жаңа ортаға икемделуін , әр алуан әрекет түрлерін меңгеруін , айналадағы дүниемен жекебас тұлғалық қарым –қатынасын , этикалық , адамгершілік нормаларды бойына дарытуын және белгілі бір қажетті деңгейде болуын қамтамасыз ететін құрылымдық жағынан өзара тығыз байланысты мынандай компоненттерден тұрады. 1) Дүниенің біртұтас ғылыми бейнесі туралы білім. 2) Дүниені логикалық –танымдық және ғылыми тұрғыда зерделеп білудің әдіс –тәсілдері туралы білім. 3) Оқушыда қалыптасуы тиіс әрекет түрлері туралы білім. Пәнаралық байланыстың қай түрін , қалай жүзеге асырудың жолдары алуан түрлі және оны талдау, көп жағдайда, мұғалімнің шығармашылық шеберлігіне ізденісіне де байланысты. Пәнаралық байланыс білім, білік және дағдының тұтас жүйесінің дұрыс қалыптасуына жағдай жасайды, әрі оқушылардың әр түрлі пәндерден алған білімін орынды қолдана білуіне көмектеседі. Сауат ашу мен тіл дамыту , айналамен таныстыру пәндері о бастан –ақ бір–бірімен пәнаралық байланыста жүргізіледі. Оқу бағдарламаларында жеке пәндердің оқу материалы басқа кейбір пәндердің тақырыптарымен өте тығыз байланыста болып келеді. Бұл жағдайда сабақтың өң бойында пәнаралық байланысты жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Әрбір сабақ оқушыларды қоршап тұрған дүниені тану жолының бір көрінісі. Міне осы жолмен қазіргі кездегі ғылым, техника және мәдениет негіздерімен қаруландырып мұғалім өз оқушыларын өмірге дайындайды. Бір жерде тоқырап тұрып қалу немесе аршындап алға басу сабақ кезінде оқушыларға білімнің тиянақты жинақталуына байланысты екені даусыз нәрсе. Әр сабақта оқушылар өздерінің жұмысы барысында жаңа дағды мен скерлікке ие болады. Сондықтан мұғалімдер мектепте оқу – тәрбие үдерісін ұйымдастыруда пәнаралық байланысты жүзеге асыру мүмкіндіктерін көрсетуі қажет. Оқу пәндерінде қарастырылған табиғат , қоғам, адамдардың өзара әрекеті жөніндегі негіздер оларды білім беру мазмұнының біртұтас жүйесінде біріктіреді.Осы арада пәнаралық байланыстың дүниеге көзқарыс қызметі өте маңызды. Адам баласының ерте заманнан бастап күні бүгінге дейін қолы жеткен ғылыми табыстарының қорытынды нәтижелерімен танысады. Сөйтіп, оқушылардың білімі молаяды, дүние танушылық қабілеті артады, ақыл-ойы парасаты дамиды, тәрбиеленеді. Осының негізінде оқушылардың өз дәрежесіне сай адам қоғамы мен табиғат дүниесінің әр алуан сырларын біліп шығуын қамтамасыз етеді. көрінісі. Міне осы жолмен қазіргі кездегі ғылым, техника және мәдениет негіздерімен қаруландырып мұғалім өз оқушыларын өмірге дайындайды. Бір жерде тоқырап тұрып қалу немесе аршындап алға басу сабақ кезінде оқушыларға білімнің тиянақты жинақталуына байланысты екені даусыз нәрсе. Әр сабақта оқушылар өздерінің жұмысы барысында жаңа дағды мен скерлікке ие болады. Сондықтан мұғалімдер мектепте оқу – тәрбие үдерісін ұйымдастыруда пәнаралық байланысты жүзеге асыру мүмкіндіктерін көрсетуі қажет. Оқу пәндерінде қарастырылған табиғат , қоғам, адамдардың өзара әрекеті жөніндегі негіздер оларды білім беру мазмұнының біртұтас жүйесінде біріктіреді.Осы арада пәнаралық байланыстың дүниеге көзқарыс қызметі өте маңызды. Адам баласының ерте заманнан бастап күні бүгінге дейін қолы жеткен ғылыми табыстарының қорытынды нәтижелерімен танысады. Сөйтіп, оқушылардың білімі молаяды, дүние танушылық қабілеті артады, ақыл-ойы парасаты дамиды, тәрбиеленеді. Осының негізінде оқушылардың өз дәрежесіне сай адам қоғамы мен табиғат дүниесінің әр алуан сырларын біліп шығуын қамтамасыз етеді. Пайдаланылған әдебиетттер: .1.А.Көшімбаев «Қазақ әдебиетін оқыту әдістемесі» «Мектеп» баспасы Алматы – 1969 ж 2.Бейсенбаева А.А. «Пәнаралық байланыс негізінде оқу процесін ұйымдастыру». Алматы, 1995 3.Мұсабеков О. « Пәнаралық байланысты жүзеге асыру».// Пәнаралық байланысты жүзеге асыру».// Қазақстан мектебі , 1989 №13, 49-50 бет 4 Ж.Жиембаев « Оқу үрдісін жекелендіру үшін педагогикалық |