сентябрь 1. сентябрь 1 эки турачылар. Тыванын экитурарчыларынга тураскааткан, сактыышкын Дайынчыга монге алдар Сорулгалары
 Скачать 31.56 Kb.
|
|
Тыванын эки-турарчыларынга тураскааткан, сактыышкын «Дайынчыга монге алдар» Сорулгалары: - Тоогуну унелээри,бедик мозулуг, патриотчу кижизидилгелиг. Дайын чыларында эрес-дидим чоруу-биле боттарын коргускен, Тыванын маадырларынынын дугайында билип, оларны танып, оларга чоргаарланып, эки мозулуг, чурттунга ынак кижилер болурунга кижизидери. Башкарыкчы: Хундускунун мендизи-биле хундулуг чонум! Тыва эки-турачыларывыска тураскааткан сактыышкын хуну-биле силерге байыр чедирип тур мен! Тиилелге – бистин чонувустун ортээ турбас эртинези-дир. Он-он, чус-чус чылдар эртсе-даа бистин чуртувуска эн чырыткылыг болгаш кол байырлал болуп кезээде артар. Аныяк оол сени ынчан Ада-чурттун дайынынче Аван, ачан эргеледип, Аас-кежиин кузеп удээн. Кара фашист дайзын биле Хайыра чок тулушкан сен. Ада-чурт дээш, Тыва чер дээш Амы-тынын оскунган сен! Тыва эки-турачыларывыска тураскааткан сактыышкын хуну-биле база улуг тиилелгенин 75 чылы-биле силерге байыр чедирип сос алыры-биле суму чагырга даргазынын хулээлгезин кууседип турар даргазы Монгуш Артыш Николаевчиге состу берип тур бис. - Бистин Тыва Республиканын чурт баштыны Шолбан Валерьевич Кара-оолдун 2015 чылдын апрель 27-нин хунунде ундурген доктаалы езугаар, сентябрь 1-нин хунун тыва эки-турачыларывыска тураскааткан сактыышкын хуну кылдыр доктааткан. 75 чыл бурунгаар бо хун Тывадан Совет Социалистиг Республикага (амгы уеде Россияга) дузалал кылдыр Ада-чурттун улуг дайынынга, фашистерге удур демиселге киржири-биле, тыва эки-турачы эскандронун, капитан Тюлюш Кечил-оолдун башкарылгазы-биле (соолунде кээп ол Совет Союзтун маадыры болган) аъттандырып чоргускан. Коргунчуг, хой кижинин амы-тынын алган, олумнуг дайыннын киржикчилери, бисти шак мындыг тайбын амыдыралга эккелген, хундулуг фронтовиктеривисти сактып, оларнын чамдыызы бистин аравыста чок-даа болза оларга чоргаарланып чоруур ужурлуг бис. Бай-Тайга кожуундан 17 эки-турачылар дайынга эрес-дидим киржип чораан, оларга тураскаадып кылган тураскаалга Тиилелге хунунде база сентябрь 1де байырлыг баыйрлалды чылдын-на эртирип турар бис. Бистин чангыс чер чуртуувус, эки –турачы Данзын-оол Салчак Даржаа оглу 1923 чылда Бай-Тайганын Коп-Соокке торуттунген. 1941 чылдан ТАРЭ кежигуну Араттын Революстуг Шериинге 1941 чылда келдирткен. Каттышкан аъттыг полктан дайынче аъттанган. Дортку взводтун ийиги салбырынга Салчак Данзын-оол Ровнонун чигир заводу дээш тулчуушкуннарнын уезинде дайызыннын куштуг от точкаларын узуткаарынга маадырлыг чоруктарын коргускен. Сурмичи дээш тулчуушкуннарнын бирээзинге аар балыглаткаш, 1944 чылдын тончузунде бир буду чок чанып келген. Салчак Данзын-оолдун маадырлыг чоруун «Эрес дидим чорук дээш» деп медаль биле Совет чазак демдеглээн. ТАР чазаа «Дайынчы шылгырыл дээш» деп медаль биле шаннаан. Тайбын уеде Салчак Данзын-оол Бай-Тайганын «Тиилелге» колхозунун база бир ундезилекчизи. 1968 чылда мочээн. Уран-номчулга «Данзын-оол даай» хундулуг фронтовигивис, эки- турачы Данзын-оол Салчак оглу Даржаанын чээни Чочагай Биче-оол Башкарыкчы: Сактыылынар !.... Чежемейнин чеден чылдар эртсе-даа, Сактыылынар …. Чырык чаагай аас-кежикти биске шаннаан Эки турачы маадырларга чоргаарланып, Сактыылынар!.... Сактыышкыннын минутазын чарладым. Башкарыкчы: Чонум!... Чежемейнин чеден беш чылдар эртсе –даа, Утпаалынар!.... Ада чурт дээш аас-кежик чурталга дээш, Ханныг бакты , ашты –чутту чылча шапкан, Маадырларга кудук базып могейбишаан, Сактыылынар!.... Сактыышкыннын езулалы (возложения венка) Бистин Бай-Тайга кожуундан чангыс- чер чурттугларывыс эки-турачылар 17 кижи ада-чурттун улуг дайынынга киришкен. 11 эки-турачыларывыс дайын шолунден торээн Тывазынче Бай-Тайгазынче орден-медаль хорээн каастаан, онча-менди ээп чанып келген, а 6 кижи дайын шолунге маадырлыы-биле олгеннер. Кымнарыл ол? Оларны маа аттарын адап сактып корээлинер: Агбаан Иргит Эртине оглу 1922 чылда Бай-Тайганын Коп-Соокке торуттунген. Ломпуу Хертек Упсун оглу 1918 чылда Бай-Тайганын Кызыл-Дагга торуттунген. Чалзып Салчак Маскыр оглу 1920 чылда Бай-Тайганын Коп-Соокке торуттунген. Тээжекей Салчак Серен оглу 1920 чылда Бай-Тайганын Коп-Соокке торуттунген. Адыг-оол Григорий Лопсан оглу 1916 чылда Бай-Тайганын Коп-Соокке торуттунген. Данзын-оол Салчак Даржаа оглу 1923 чылда Бай-Тайганын Коп-Соокке торуттунген. Салчак Амыр-Сатович Серен-Дондуп 1920 чылда Бай-Тайганын Коп-Соокке торуттунген. Майын-Тараа Иргит Сайын-Херел оглу 1922 чылда Бай-Тайганын Кара-Хол сумузунга торуттунген. Нордуп Хомушку Кудурукпай оглу 1918 чылда Бай-Тайганын Шуйга торуттунген. Алексей Сайын-оолович Адыгбай 1920 чылда Бай-Тайганын Кара-Холге ядыы арат Хертек Сайын-оолдун ог-булезинге торуттунген. Дарыяа Куулар Намзырай уруу 1924 чылда Бай-Тайганын Шивилигге торуттунген. Докпай Кужугет Калчан-оол оглу 1923 чылда Бай-Тайганын Тээлиге торуттунген. Очур-оол Иргит Дуктугбей оглу 1921 чылда Бай-Тайганын Шуйга торуттунген. Салчак Балчыр Делгер оглу 1922 чылда Бай-Тайганын Шуйга торуттунген. Чудурук Хомушку Эртине оглу 1921 чылда Бай-Тайганын Тээлиге торуттунген. Чудурукпай Иргит Эртине оглу 1921 чылда Бай-Тайганын Шындазын деп черге торуттунген. Байыр Медип-оол Иргитович Бистин чангыс чер-чурттугларывыс тыва эки-турачылар ам бистин аравыста чок. А оларнын маадырлыг чоруу дириг хевээр кажан-даа олбес. Бистернин сеткил-сагыжывыска монгези-биле чурттаар. Шак мындыг чурттун маадырлары-биле чуг-ле чоргаарланыр эвес, а оларны оттунуп, оларга деннежип, чуртувустун толептиг оглу-кызы болуру бистин улуг хулээлгевис. Ынчангаш, кезээ монгеде кижинин «Эки кылган ажылы, элеп-читпес алдары» артып калырын, кажан-даа утпаалынар. Тыва эки-турачыларывыска сактышшкыннын хуну моон биле доозулду келгенинер дээш четтирдивис. Тыва эки-турачылар викторина Бистин чангыс чер чурттуг эки-турачыларывыс каш чылда фронтуже чортканыл? Бай-Тайга кожуундан каш кижи чортканыл дайынче? (1943 чылдын Август) (17) 1943 чылдын август 17 де Тыва Арат Республикадан бирги эки турачылар Тыва танкистер каш кижи дайын шолунче аъттанганыл? (11) «Эки-Турачы аъттыг эскадрон» деп номнун автору кымыл? (М. Сундуй) Бистин сумудан чеже эки-турачы дайын шолунче чортканыл? (9) Аттарын адап корунерем? (Данзын-оол Д, Серен-Дондуп Амыр-Сатович, Адыг-оол Григорий, Ломбуу Хертек, Тээжекей Салчак, Чалзып Салчак Эки-Турачыларны кайы хоорайга тускай белеткелди оореткенил? (Иванов обл, Ковров хоорайы) Бистин чангыс чер чурттуг эки-турачыларывыс кайы хоорайларны хосташканыл? (Деражно, Клевань, Ровно, Сурмичи, Дубно хоорайларны, демир орук станциязын хостаарынга эрес-дидим чоруун коргускеннер) Бистин чангыс чер чуртуувус Данзын-оол Салчак кайы хоорайны хостап тургаш аар балыгланганыл? (Сурмичи дээш тулчуушкуннарнын бирээзинге аар балыглаткан) Ада-чурттун улуг дайынынга Тыва Арат Республикадан киржип чораан тыва эки-турачыларга алдар болдуруп, тоогунун сактыышкын хуну кылдыр кайы хунну доктаатканыл? (Сентябрь 1) Ада-чурттун улуг дайынынга, фашистерге удур демиселге киржири-биле, тыва эки-турачы эскандронун, кым деп эки-турачынын башкарылгазы-биле аъттандырып чоргусканыл? (капитан Тюлюш Кечил-оолдун башкарылгазы-биле (соолунде кээп ол Совет Союзтун маадыры болган) аъттандырып чоргускан) Тывавыстын тову Кызыл хоорайда тыва эки-турачыларга тураскаалды каш чылда байырлыг байдалга ажытканыл? (2016 чылдын сентябрь 1де) 2016 чылдын сентябрь 1 де ажыттынып туттунган Тыва эки-турачыларга туттунган тураскаалдын автору кымыл? (бистин чангыс чер-чурттуувус, Россиянын чурукчулар эвилелинин кежигуну Александр Ойдуп) Александр Ойдуп Тыва эки-турачыларга тураскаадып кылган тураскаалдын автору, ол тураскаалда чуну сиилбип кылганыл? (Селеме туткан солдат аъттыг кижи) |