Байлар туралы миф. БАЙЛАР. "Байлар жаума, лде большевиктерді жала жабуыны рбаны ма"
 Скачать 15.71 Kb.
|
|
“Байлар жаума, әлде большевиктердің жала жабуының құрбаны ма?” Неге осы мәтін десеңіз, басты себеп мында қызылдардың Алашты жамандауында “Преспешники баев”, “Они поддерживали эксплуататоров” және осыған ұқсас кеңес үкіметінің пропагандасының сөздерінің қолдануы. Сондықтан, біз бүгін “Жаман байлар” туралы мифті жоюға тырысамыз. Бірінші айтып кететініміз, сол кездегі қазақ қоғамын класстарға бөлінбеген, яғни байлар жай халықтан шыққан адамдар болды және олар өз ауылының жерін жекеменшік ретінде қолданған жоқ. Себебі, сол ауылдың жері руға тиесілі болды, ал бай сол жерлерді қараушысы болды. Ауыл байының міндетіне барлық тұрғындардың қорғалатын және қаржылық жағынан қауіпсіз болатын жағдайларды қамтамасыз ету болды. Сонымен қатар, егерде бай керек кезінде қалыңдық құнын төлеуге немесе қанжығасын беруге жәрдемдесу, ас немесе асар ұйымдастыру, жұт құрбандарын қолдау және т.б. жағдайларда көмектесепе айтыскерлер, не басқа өнер адамдары сол байды кез келген шарада мазақ етуі мүмкін еді. Оған қоса, байлар газет, журналдардың шығуын, мектептердің ашылуын, оқымысты балалардың оқуын қарлыжандырған, Алаштың орнауында да үлкен рөл атқарған. Менің айтқаныма мысал оқиға: (1) Әкесі Дүйсен Шәріпұлы Бақзе ауқатты адам болған. Бүкіл отбасы молшылықта өмір сүрді, жазда олар өздеріне көмектесу үшін жұмысшыларды жалдады. Ауыл Ақмола облысы Омбы ауданының құрамында болды. 1930 жылдары болып жатқан ашаршылық кезінде Бақзе амалы таусылған, аш адамдар үйіне асырап алды. Оларға төбе беріп, аяққа тұрғызған кедейлер Бақзені құрметтеп, ризашылықпен оған көмектесіп, оның жанында тұруға қалды. Осылайша айналада көбірек аулалар пайда болды. Халық арасында жақсы ауыл туралы әңгіме шығып, «кімдікі?» деп жиі сұрайтын. ал баспанаға алғыс ретінде бүкіл жұрт «бұл Бақзенің ауылы» деп сөйледі. Сөйтіп, ауылдың аты шықты. (1937 жылы Бақзе халық жауы ретінде Омбыда репрессияға ұшырап, атылды) (2) Қазіргі М.Әуезов пен А.Иманов көшелерінің қиылысында Байкөп Қосшығұлов салған Тас мешіт болған. Мешіт 1930 жылға дейін өмір сүрді, сол жылы ғимарат тарихи-өлкетану мұражайына, ал 1940 жылы сыра зауытына берілді, ал 70-жылдары ғимарат толығымен бұзылды. Ал Абай даңғылы, 24-үйдегі қазіргі ғимараттың орнында Байкөп салған медресе мектебі болған. (3) Мысалы, сол Байкөп Қосшығұлұлы Ақмолада өз қаражатына кітап дүкені мен тұңғыш қазақ-мұсылман мектебін ашып қана қоймай, мектеп мұғалімдеріне жалақы, шәкірттеріне шәкіртақы төлеп отырған. Айта кету керек, Байкөптің барлық бай мұрасынан тек аталған мектептің ғимараты ғана ғажайып түрде сақталған, ол қазір Әлихан Бөкейхан мен Абай көшелерінің қиылысында орналасқан (қазір Казкоммерцбанктің филиалы бар, тіпті жоқ. оның даңқты тарихы туралы мемориалдық тақта). (4) Бай Маманның ұрпақтары – Тұрысбек, Сейбаттал, Есенғұл, олардың ұлдары Құдайберген, Тәңірберген де қазақ даласына белгілі Мамания мектебін салып, күтіп ұстаған, оның директоры мен мұғалімдерін қомақты жалақымен ғана емес, тегін баспанамен де, оқушылармен де қамтамасыз еткен. шәкіртақыларымен және интернаттағы орындарымен. Бұл мектептің есігі қыздарға да айқара болды – оларға сабақ беру үшін өнертанушы да шақырылып, тігін шеберханасы да ашылды. Бұл жайт қазақ әйелі тек кеңес өкіметінің арқасында ғана теңдікке ие болды деген аңызды жоққа шығарады. Мәлімет көздері: https://exclusive.kz/expertiza/obshhestvo/121646/ https://vk.com/dala_marjani https://e-history.kz/ru/news/show/32525/ https://zhanaozen1216.wordpress.com/2015/06/12/12-06-2015-казахские-баи-меценаты-kazakh-rich-people-philantropists/ |