Лаба. лекция 2. Нанесение размеров на чертежах

• Название: Нанесение размеров на чертежах
• Дата: 01.03.2023
• Размер: 1.45 Mb.
• Имя файла: лекция 2.docx
• Тип: Лекция; #962948

Лекция 2

1. Нанесение размеров на чертежах

Все изображения на чертежах должны сопровождаться нанесением раз- меров. При нанесении размеров следует руководствоваться основными поло- жениями ГОСТ 2.307-2011.

На чертеже проставляются размеры истинной величины детали и ее эле- ментов независимо от масштаба, в котором выполнены изображения.

Линейные размеры указываются на чертеже в миллиметрах без обозначе- ния единицы измерения, угловые - в градусах, минутах и секундах с обозначе- нием единицы измерения.

Для нанесения на чертеже размеров проводят выносные и размерные ли- нии (сплошные тонкие линии). При нанесении размера прямолинейного от- резка размерную линию проводят параллельно этому отрезку, а выносные ли- нии - перпендикулярно размерным линиям (рисунок 3.1,а).

При нанесении размера угла размерная линия проводится в виде дуги с центром в его вершине, а выносные линии - радиально (рисунок 3.1,б). При на- несении размера дуги окружности размерную линию проводят концентрично дуге, а выносные линии - параллельно биссектрисе угла и над размерным

числом наносят знак (рисунок, 3.1,а).

Размерные линии предпочтительно наносить вне контура изображения. Не допускается в качестве размерных линий использовать линии контура, цен- тровые и выносные линии. Необходимо избегать пересечения размерных и вы-

носных линий. Размерную линию ограничивают с обоих концов стрелками, упирающимися в выносные, осевые или контурные линии. Размерная линия ра- диуса ограничивается одной стрелкой со стороны определяемой дуги или скругления (рисунок 3.1,б). При указании диаметра окружности независимо от того, изображена она полностью или частично, допускается проводить размер- ные линии с обрывом. Обрыв делают за центром окружности (рисунок 3.1,в). Формы двух видов стрелки и примерное соотношение ее элементов показаны на рисунке 3.1,г.

Выносные линии проводят от линий видимого контура. Выносные линии должны выходить за концы стрелок размерной линии на 1...5 мм (рисунок 3.1,г).

Расстояние между линией контура и размерными линиями выбирается в зависимости от размеров изображения и насыщенности чертежа. Минимальное расстояние размерной линии от параллельной ей линии контура должно быть 10 мм, а минимальное расстояние между параллельными размерными линиями

• 
  7 мм(рисунок 3.1,а,г).
  

Рисунок 3.1


Размерные числа наносят над размерной линией по возможности ближе к ее середине. При нанесении нескольких параллельных размерных линий на небольшом расстоянии друг от друга размерные числа следует располагать в шахматном порядке (рисунок 3.1,а).






Рисунок 3.2



Рисунок 3.3

Линейные размеры при различных наклонах размерных линий и угловые размеры при различных положениях углов наносят так, как показано на ри- сунке 3.2,а. Если размерное число линейного или углового размера, наносимое над серединой размерной линии, попадает в заштрихованные зоны (в пределах угла 30°), то оно выносится на горизонтально расположенную полку линии-вы- носки. Для углов малых размеров при недостатке места размерные числа раз- мещают на полках линий-выносок в любой зоне (угол 5° на рисунке 3.2,б).

Если для нанесения стрелок и размерных чисел недостаточно места, то их

наносят одним из способов, показанных на рисунке 3.3. Размерные числа не допускается разделять или пересекать какими бы то ни было линиями чертежа. В месте нанесения размерного числа осевые, центровые линии прерывают. Ли- нии контура прерывать не допускается. Нельзя наносить размерные числа в местах пересечения размерных, осевых и центровых линий.

Перед размерным числом радиуса помещают прописную букву R(напри- мер, R15), перед размерным числом

диаметра – знак (например, 30). При большой величине радиуса центр дуги окружности допускается приближать к дуге. В этом случае размерную линию радиуса показывают с изломом под углом 90° (рисунок 3.4,а). Если не требуется указывать размеры, опреде- ляющие положение центра дуги ок- ружности, то размерную линию ра- диуса допускается не доводить до цен- тра и смещать относительно него (ри-

сунок 3.4,а). При проведении нескольких радиусов из одного центра размерные линии любых двух радиусов не располагают на одной прямой (рисунок 3.4,б).



Рисунок 3.5

Общее количество размеров на чертеже должно быть минимальным, но достаточным для изготовления и контроля изделия. Размеры одного и того же элемента на чертеже повторять не допускается. Размеры нескольких одинако- вых элементов изделия, как правило, наносят один раз с указанием на полке линии-выноски или под ней количества этих элементов (рисунок 3.5). При этом для элементов, равномерно расположенных по окружности (например, отвер- стий), угловые размеры между ними не ставят при условии, что один из этих элементов лежит на одной из осей симметрии (рисунок 3.5,а). Наносится лишь

размер диаметра окружности, на которой расположены центры отверстий (Æ40 на рисунке 3.5,а). Если ни одно из отверстий не лежит на оси симметрии, то следует задавать угол до первого элемента (рисунок. 3.5,б).

Глубина отверстий на чертежах показывается на разрезе детали, поэтому и их диаметры лучше наносить на этих разрезах (рисунок 3.6).




В случае выполнения изображения со сферой, если ее трудно отличить от других поверхностей, допускается при нанесении размера диаметра (радиуса) сферы писать слово «Сфера» (рисунок 3.7) или наносить знак ○ (например, Сфера R5, ○ Æ40).




Рисунок 3.7
Квадрат на чертеже определяют двумя размерами его сторон или одним размером со знаком □ (рисунок 3.8,а). Диагонали, проведенные тонкими ли- ниями (рисунок 3.8.а), условно обозначают плоскость (ГОСТ 2.305-2008).

Размеры фасок под углом 45° наносят, как показано на левом торце вала на рисунке 3.9,а. Размеры фасок под другими углами указывают линейным и угловым размерами (рисунок 3.8,а– правый торец вала) или двумя линейными размерами (рисунок 3.9,б).


Рисунок 3.8
В случае выполнения на чертеже изображения, на котором вид совмещен с разрезом (вид сверху или слева), а также при вычерчивании симметричной фигуры до оси симметрии

или с обрывом, размер- ную линию проводят с об- рывом, который делают дальше оси или линии об- рыва изображения (рису- нок 3.9).

При недостатке места для стрелок на раз- мерных линиях, располо- женных цепочкой,

стрелки допускается заменять четко наносимыми точками или засечками, на- носимыми под углом 45° к размерным линиям, (рисунок 3.10,а). При недос- татке места для стрелки из-за близко расположенной контурной или выносной линии последние допускается прерывать (рисунок 3.10,б).





Рисунок 3.10

В случае необходимости нанесения размерного числа на заштрихованном поле изображения линии штриховки прерывают (рисунок 3.11).

На технических чертежах не до- пускается наносить размеры в виде замк- нутой цепи, за исключением случаев, ко- гда один из размеров - справочный (см. размер 35* на рисунке 3.8).

Угловые размеры иногда удобно задавать значениями уклона и конусно- сти. Уклон - это тангенс угла наклона данной прямой (плоскости) к какой-либо другой прямой (плоскости). Уклон по- верхности указывают непосредственно у изображения поверхности уклона или на полке линии-выноски в виде соотноше-

ния (рисунок 3.12,а), в процентах (рисунок 3.12,б) или в промилле (рисунок 3.12,в). Перед размерным числом, определяющим уклон, наносят знак , острый угол которого направлен в сторону уклона.




Под конусностью понимают отношение разности диаметров двух попе-

речных сечений конуса к расстоянию между ними. Перед размерным числом, характеризующим конусность, наносят знак ⊳ , острый угол которого должен быть направлен в сторону вершины конуса (рисунок 3.13).



Рисунок 3.13 – Обозначения уклона
При изображении детали в одной проекции на полке линии-выноски (ри-

сунок 3.14,а,б) наносят размер толщины (s0,4) или длины (l200).


Рисунок 3.15 – Изображение детали в одной проекции

Дәрістер 2

Сызбалардағы барлық кескіндерде өлшемдер қойылу керек. Өлшемдерді қою кезінде ГОСТ 2.307-2011 негізгі қағидаларын басшылыққа алу қажет.

Сызбада орындалған кескіндердің масштабына қарамастан бөлшектің және оның элементтерінің нақты шамадағы өлшемдері қойылады.

Сызықтық өлшемдер сызбада өлшем бірліктерінің белгілеуінсіз миллиметрде, бұрыштық өлшемдер – градуста, минуттар мен секундтарда өлшем бірліктерімен бірге көрсетіледі.

Сызбада өлшемдерді қою үшін шығару және өлшем сызықтарын (жіңішке тұтас сызықтар) жүргізеді. Түзу сызықты кесіндінің өлшемдерін қою кезінде өлшем сызығын осы кесіндіге параллель, ал шығару сызықтарын- өлшем сызықтарына перпендикуляр жүргізеді (3.1,а сурет).

Бұрыштың өлшемін қою кезінде өлшем сызығын доға түрінде және центрі оның төбесінде болатындай етіп, ал шығару сызықтарын радиалды (3.1,б сурет) етіп жүргізеді. Шеңбер доғасының өлшемін қою кезінде өлшем сызығын доғаға концентрлі етіп ал шығару сызықтарын – бұрыштың биссектрисасына параллель етіп жүргізеді және өлшем санының үстінен мына белгіні қояды (3.1,а сурет).

Өлшем сызықтарын кескін контурынан тысқары қойған тиімдірек. Өлшем сызықтары ретінде контур сызықтарын, центрлік және шығару сызықтарын пайдалануға жол берілмейді.

Өлшем және шығару сызықтарының қиылысуын неғұрлым болдырмауға тырысу қажет. Өлшем сызығын шығару, өстік және контурлық

сызықтарға тіреп, екі жақ ұшын нұсқалармен шектейді. Радиустың өлшем сызығы анықталатын доға немесе дөңгелену жағынан бір жақты нұсқамамен шектеледі (3.1,б сурет). Шеңбер диаметрін көрсету кезінде, оның толық немесе жартылай сызылғандығына қарамастан, өлшем сызықтарын үзіп жүргізуге рұқсат етіледі. Үзуді шеңбер центрінен кейін орындайды (3.1,в сурет). Екі түрлі нұсқамалардың пішіндері мен олардың элементтерінің жуық арақатынасы 3.1,г суретте көрсетілген.

Шығару сызықтарын көрінетін контур сызықтарынан жүргізеді. Шығару сызықтары өлшем сызығының нұсқамаларының ұшынан 1...5 мм асып тұруы қажет (3.1,г сурет).

Контур сызығы мен өлшем сызықтарының арақашықтығы кескін өлшемдері мен сызбаның қанықтылығына сай таңдап алынады. Өлшем сызығының өзіне параллель контур сызығына дейінгі ең кіші арақашықтығы 10 мм болуы, ал параллель өлшем сызықтарының ең кіші арақашықтықтары – 7 мм болуы тиіс (3.1,а,г сурет).

1. 
   Сурет
   

Өлшем сандарын өлшем сызығының үстіне, мүмкіндігінше оның ортасына жақын етіп қояды. Бірнеше параллель өлшем сызықтарын бір – бірінен онша үлкен емес арақашықтықта қою кезінде өлшем сандарын шахмат тәрізді ретпен орналастырған жөн (3.1,а сурет).

3. 
   сурет
   

Өлшем сызықтарының әртүрлі көлбеулікте орналасуы кезінде сызықтық өлшемдерді және бұрыштардың әртүрлі орналасуы жағдайларында бұрыштық өлшемдерді 3.2,а суретте көрсетілгендей етіп қояды. Егер өлшем сызығының ортасына қойылатын сызықтық немесе бұрыштық өлшемнің өлшем саны сызықталған аймақтарға (30° бұрыш шамасында) түссе, онда ол горизонталь орналасқан шығару сызығының сөресінің үстіне қойылады. Кіші өлшемді бұрыштар үшін орын жеткіліксіз болған жағдайда өлшем сандарын шығару сызықтарының сөрелеріне кез келген аймақта (3.2,б суреттегі бұрыш 5°) орналастыра береді.

Егер нұсқалар мен өлшем сандарын қоюға орын жеткіліксіз болса, онда оларды 3.3 суретте көрсетілген әдістердің бірімен қояды. Өлшем сандарын сызбаның қандайда бір сызықтармен бөлуге немесе қиып өтуге жол берілмейді. Өлшем саны қойылатын жерде өстік және центрлік сызықтардың қиылысқан жерлеріне қоюға болмайды.

Радиустың өлшем санының алдына бас

әріп R(мысалы, R15), ал диаметрдің

3. 
   сурет
   

өлшем санының алдына - (мысалы 30 ) белгісін қояды. Радиус шамасы үлкен болған кезде шеңбер доғасының центрін доғаға жақындатуға болады. Бұл жағдайда радиустың өлшем сызығын 90° бұрышпен іркісін арқылы көрсетеді (3.4,а сурет). Егер шеңбер доғасының центрінің орналасуын анықтайтын өлшемдерді көрсету талап етілмесе, онда радиустың өлшем сызығын центрге дейін жеткізбей және центрге қатысты жылжытып қоюға болады (3.4,а сурет).

Бір центрден бірнеше радиусты жүргізу кезінде кез келген екі радиустың өлшем сызықтарын бір түзудің бойына орналастырмау керек (3.4,б сурет).

Сызбада өлшемдердің жалпы саны неғұрлым аз болуы керек, бірақ жасау мен бақылау үшін жеткілікті болуы тиіс. Сызбадағы бір элементтің өлшемдерінің қайталануына жол берілмейді. Бұйымның бірнеше бірдей элементтерінің өлшемдерін ережеге сай, шығару сызығы сөресінің үстінде немесе астында мұндай элементтердің санын көрсету арқылы бір рет ғана қояды (3.5,а сурет). Шеңбер бойымен біркелкі орналасқан элементтер үшін (мысалы, тесіктер), егерде бұл элементтердің біреуі симметрия өстерінің бірінде жатса, онда мұндай жағдайда бұрыштық өлшемдер қойылмайды (3.5,а сурет). Мұнда тек тесік центрлері орналасқан шеңбердің диаметр өлшемі (3.5,а суреттегі Æ40) ғана қойылады. Егерде тесіктердің бірде–бірі симметрия өсінде жатпайтын болса, онда тек бірінші элементке дейінгі бұрышты беру қажет (3.5,б сурет).

3. 
   Сурет
   

Сызбаларда тесіктердің тереңдігі бөлшектің тілігінде көрсетіледі. Сондықтан да тесіктер диаметрлерін тиісті тіліктерде қойған дұрыс (3.6 сурет).

Сферамен берілген кескінді орындау кезінде, егер оны өзге беттерден айыру қиын болса, онда сфера диаметрінің (радиусының) өлшемін қою кезінде «Сфера» сөзін жазуға (3.7сурет) немесе белгі қоюға (мысалы, Сфера R5, ○ Æ40) рұқсат етіледі.

7. 
   сурет
   

Квадратты сызбада оның екі жағының өлшемдерімен немесе □ белгі қойылған бір өлшеммен көрсетеді (3.8,а сурет). Жіңішке тұтас сызықтармен жүргізілген диагональдар (3.8,а сурет) шартты түрде жазықтықты (ГОСТ 2.305-2008) белгілейді.

7. 
   сурет
   

Бұрышы 45° болатын қиықжиектердің өлшемдері 3.9,а суретте көрсетілген біліктің сол жақ тұйықталатын бетінде көрсетілгендей етіп қойылады.

Басқадай бұрыштармен берілген қиықжиектердің өлшемдерін сызықтық және бұрыштық өлшемдерімен (3.8,а суреттегі біліктің – оң жақ тұйықталатын беті) немесе екі сызықтық өлшемдерімен (3.8,б сурет) көрсетеді. Сызбада көріністің жартысы тіліктің жартысымен (үстіңгі немесе сол жақ) бірге кескінделіп орындалған жағдайда, сондай–ақ симметриялы пішінді симметрия өсіне дейін үзіп орындау кезінде, өлшем сызығын да үзіп жүргізеді және де ол өс немесе кескіннің үзу сызығынан асып тұратындай етіп жүргізіледі (3.9 сурет).





Тізбектеле орналасқан өлшем сызықтарындағы нұсқамаларға орын жеткіліксіз болған кезде, нұсқамаларды айқын қойылған нүктелермен немесе өлшем сызықтарына 45° бұрышпен жүргізілген кесінді сызықтармен алмастыруға рұқсат етіледі (3.10,а сурет). Контур сызықтарының немесе шығару сызықтарының бір–бірімен жақын орналасуының нәтижесінде нұсқамаға орын жеткіліксіз болған жағдайда контур немесе шығару сызықтарын үзуге (3.10,б сурет) болады.

Кескіннің сызықталған аймағында өлшем санын қою қажеттілігі

туындаған жағдайда сызықтау сызықтарын үзеді (3.11 сурет).





3.10 - сурет
Техникалық сызбаларда өлшемдерді тұйықталған тізбек түрінде қоюға болмайды, бұлай қоюға тек осы өлшемдердің бірі анықтамалық өлшем (3.8 суреттегі 35* өлшемді қара ) болған жағдайда ғана рұқсат етіледі.





Кейде бұрыштық өлшемдерді еңістік және конустылық мәндерімен беру ыңғайлы. Еңістік – бұл берілген түзудің (жазықтықтың) қандайда бір басқа түзуге (жазықтыққа) көлбеулік бұрышының тангенсі. Бет еңістігін дәл еңістік бетінің кескінінің үстіне немесе шығару сызығының сөресінің үстіне екі санның қатынасы де (3.12,а сурет), пайызбен (3.12,б сурет) немесе промилемен (3.12,в сурет) көрсетеді. Еңістікті анықтайтын өлшем санының алдына сүйір бұрышы еңістікке қарай бағыттаған белгісі қойылады.

3.12- сурет. Еңістікті белгілеу

13. 
    Сурет. Конустылықтың белгіленуі
    

Конустылық дегеніміз – конустың екі көлденең қималарының айырымдарының олардың араларындағы арақашықтығына қатынасы. Конустылықты анықтайтын өлшем санының алдына төбесі – конус төбесіне қарай бағытталуы тиіс ⊳ белгі қойылады.

Бір ғана проекциядағы бөлшек кескінін орындау кезінде шығару сызығының сөресіне (3.14,а,б сурет) қалыңдық (s0,4) немесе ұзындық (L200) өлшемдерін қояды.

13. 
    Сурет. Бір проекциядағы бөлшектің кескіні