Макола. Озарбайжонда таълим тизими ва Ўзбекистон билан хамкорликги. Озарбайжон Республикаси таълим тизими ва збекистон Республикаси билан алоалари
 Скачать 51.71 Kb.
|
|
Озарбайжон Республикаси таълим тизими ва Ўзбекистон Республикаси билан алоқалари Ўзбекистон ва Озарбайжон халқи азалдан дўст ва яқин қардошлик муносабатлари узоқ тарихга бориб тақалади. Икки давлатнинг дипломатик муносабатлари 1995 йили 2 октябрь санасида расмий тарзда йўлга қўйилган. 1996 йили ватанимизда Озарбайжон Республикасининг Элчихонаси очилди. Икки давлат орасидаги хамкорлик иқтисодий муносабатларни, товар алмашишни ривожлантириш, шунингдек, транспорт ва энергетика, маданий муносабатларни мустаҳкамлаш хамда таълим тарбияни масалаларида хам яққол кўзга ташланмоқда. 2008 йили 11-12 сентябрь кунлари Ўзбекистонда Озарбайжон шоири Низомий Ганджавига ҳайкал ўрнатиш ва унинг очилиш маросимида Озарбайжон Президентининг иштироки ва шу йилнинг 12 сентябрь санасида Озарбайжонда улуғ ўзбек шоир Алишер Навоий ҳайкалининг очилиш маросимида Ислом Каримовнинг иштирок этиши дўстлик муносабатларини янада мустаҳкамлади. Мазкур икки давлатнинг, азалий қардош ва қўшни миллатнинг муносабатлари кундан-кунга мустаҳкамланиб бормоқда. Бугунги кундаги Ўзбекистон Республикаси президенти Шавкат Мирзиёев Озарбайжон президенти Илҳом Алиевни сайловида ишончли ғалабага эришгани билан самимий табриклади(2018/04/12 ЎзТАГ). Сайлов натижалари қардош озарбайжон халқи Илҳом Алиевни кенг қўллаб-қувватлаши ва унга улкан ишонч билдиришини, давлат раҳбарининг шахсий хизматлари ҳамда мамлакатда барқарорликни, изчил иқтисодий тараққиётни таъминлаш, халқаро нуфузини мустаҳкамлаш борасида амалга оширилаётган самарали сиёсатни юксак баҳолашини яна бир бор намоён этгани алоҳида таъкидланди. [1] Ўзбекистон ва Озарбайжон таълим –тарбия сохасида хам ўзаро самаралий ҳамкорликни йўлга ўйган. Шу ўринда Озарбайжон Республикаси таълим тизимининг ривожланиши ва ўзига хос жихатларига тўхталиб ўтсак. Озарбайжон мустақилликни қўлга киритгандан сўнг, таълим тизимида ёзувни кирилл алифбоси ўрнига лотин алифбосига ўзгартиришдан ташқари озгина таркибий ўзгаришларни амалга оширди. ЮНИСЕФ маълумотларига кўра, 2008-2012 йилларда катталар саводхонлигининг умумий даражаси 99,8 фоизни, бошланғич мактабга қамраб олиш даражаси эса 87,3 фоизни ташкил этди. Озарбайжон таълим тизими учта асосий босқичга бўлинади: бошланғич мактаб, умумий ўрта мактаб ва тўлиқ ўрта мактаб, ундан кейин олий маълумот ёки касб-ҳунар таълими. Талабалар, одатда, олти ёшдан мактабга борадилар ва ҳар бир муассаса маълум бир ўқув дастурига амал қилиши шарт. Дарслар одатда ҳар йили сентябр ойида бошланади ва май ойигача давом этади. Озарбайжон тили асосий таълим тили сифатида таъкидланади, кўпинча рус ва инглиз тиллари иккинчи тил сифатида ўқитилади. Озарбайжон Таълим вазирлиги миллий таълим тизимини назорат қилади ва ҳар қандай янги ўзгаришларни тартибга солади. Озарбайжонда таълим тизими: Мактабгача таълим Умумий таълим Ихтисослаштирилган таълим Аспирантурадан кейинги тайёргарлик Магистрлик даражаси Докторлик Мактабдан ташқари фаолият ва эркин таълим Кадрлар тайёрлаш ва малакасини ошириш Озарбайжонда бошланғич таълим одатда олти ёшдан бошлаб ўқувчилар учун бошланади ва мактабнинг дастлабки тўрт йилига тўғри келади. Бошланғич мактаб ўқув дастурида ўқиш, ёзиш ва ҳисоблаш муҳимлиги таъкидланган. Шунингдек, у ўқувчиларга жамият тўғрисидаги асосий тушунчаларни ва мантиқий фикрлардан фойдаланиш қобилиятини ривожлантиришга ёрдам беришга қаратилган. 2008-2012 йилларда бошланғич мактабга қатнашувчиларнинг аниқ қатнашиш коеффициенти ўғил болалар учун 88,4 фоиз, қиз болалар учун 86 фоизни ташкил этди, шу даврдаги тегишли давомат коеффициентлари 73,8 ва 72,4 фоизни ташкил этди. Умумий ўрта таълим мажбурий бўлиб, мактабнинг бешинчи тўққизинчи йиллари ва 10 ёшдан 14 ёшгача бўлган даврни қамраб олади. Умумий ўрта таълимнинг асосий вазифалари қуйидагиларни ўз ичига олади: ёзувчилик маҳоратини ривожлантириш, фикрлар ва маълумот алмашиш учун оғзаки нутқдан фойдаланиш, мантиқий фикрлаш қобилиятини мустаҳкамлаш ва замонавий ўрганишни энгиллаштириш учун технологиялар ва алоқа воситалари. Барча ўқувчилар умумий ўрта мактабни тугатгандан сўнг расмий равишда баҳоланади ва муваффақиятли ўтганлар кейинги босқичга ўтиш учун номзодлигини кўрсатадиган сертификат олишади. 2008-2012 йилларда Ўрта мактабларда қатнашиш учун соф талабалар коеффициенти ўғил болалар учун 87,1 фоизни, қиз болалар учун 84,9 фоизни ташкил этди ва давоматнинг тегишли нисбати 82,8 ва 82 фоизни ташкил этди. Тўлиқ ўрта таълим 10 ёшдан 11 ёшгача ва 15 ёшдан 16 ёшгача бўлган ўқувчиларни ўз ичига олади. Тўлиқ ўрта мактаб ўқувчилари ўзларининг шахсий таълим йўналишлари бўйича ихтисослашишни бошлашлари мумкин. Кенг ихтисослашув соҳаларига техник, гуманитар ва табиий мавзулар киради. Талабалар, шунингдек, бир ёки бир нечта хорижий тилларда мулоқатли кўникмаларга эга бўлишлари кутилмоқда. Умумий ўрта мактабда бўлгани каби, ҳар бир ўқувчининг тўлиқ ўрта маълумоти тугагандан сўнг, унинг олий маълумотни давом эттириш ҳуқуқини аниқлаш учун якуний баҳо берилади. Муваффақиятли талабалар мактабни тугатгандан сўнг давлат маълумоти тўғрисидаги гувоҳномани олишади. Озарбайжонда олий таълим муассасаларига университетлар, академиялар, коллежлар, институтлар ва консерваториялар каби хусусий ва давлат муассасалари киради. Институтлар ўз ўқувчиларига таълим беришда қандай ёндашувни танлаши, ўқув дастурларининг аниқ таркибини танлаши ва ҳар бир ўқиш йўналиши бўйича илмий режаларини тузиши мумкин. Олий таълим тизимидаги муҳим ислоҳот 2009 йилда, Озарбайжонда Республикаси Олий таълим тизимида ислоҳотлар бўйича давлат дастурини амалга оширишидан бошланди. Ушбу ислоҳотнинг мақсади: мамлакатдаги олий маълумотни эвропа таълими соҳасига мослаштириш унинг таркибини 2005 йилда қўшилган Болоня жараёнига мос равишда ўзгартиришдир. ўқитувчиларнинг малакасини ошириш қайта тайёрлашни таъминлаш дастурини яратишни ўз ичига олади. Бундан ташқари Озарбайжон олий таълимнинг битирувчиларига чет элда, шунингдек, ёш мутахассисларни қишлоқда иш топишга ундайдиган мавжуд дастурлари кенг йўлга қуйилган.[2] Мактаб таълими босқичлари  Озарбайжонда таълим жамият ва давлат ривожланишининг асосини ташкил этадиган, стратегик эҳтиёткорлик ва устунликка эга бўлган фаолият соҳаси сифатида қаралади. Озарбайжон Республикасида таълим тизими демократик, дунёвий характерга эга ва унинг асосини миллий ва халқаро қадриятлар ташкил этади. Барча фуқаролар 9 йиллик мажбурий умумий таълим олиш ҳуқуқига эга. Таълим олиш ҳуқуқи Озарбайжон Республикаси фуқароларининг асосий ҳуқуқидир. Бу Озарбайжон Республикаси Конститутсиясида ва Озарбайжон Республикасининг Таълим тўғрисидаги қонунида белгиланган. Озарбайжон Республикаси Конститутсиясининг 42-моддасида фуқароларнинг таълим олиш ҳуқуқи қуйидагича белгиланган: Ҳар бир фуқаро таълим олиш ҳуқуқига эга; Давлат бепул мажбурий умумий ўрта таълимни тақдим этади; Давлат таълим тизимини назорат қилади; Давлат истеъдодли шахсларнинг моддий аҳволини ҳисобга олмаган ҳолда ўқитилишини кафолатлайди; Ҳукумат минимал таълим стандартларини белгилайди; Ҳар бир инсон давлат стандарти доирасида таълим олиш ҳуқуқига эга; Миллати, дини, ирқи, тили, жинси, ёши, соғлиғи ва ижтимоий ҳолати, фаолият доираси, яшаш жойи ва сиёсий қарашлари каби фарқлардан қатъи назар, Озарбайжонда барча фуқароларнинг таълим олиш ҳуқуқи кафолатланади. Олти ёшдан ўн беш ёшгача бўлган болалар учун таълим бепул ва мажбурийдир. Асосий мактаб таълими учга бўлинади: бошланғич таълим, умумий ўрта ва тўлиқ ўрта таълим. Таълим дастурлари бўйича Озарбайжонда таълим тизими тугатилган таълим дастурлари, таълим муассасалари тармоқлари, таълим тизимининг бошқарув органлари ва таълим ва тарбия билан шуғулланадиган бошқа муассасалардан иборат. Менежмент турли хил хусусиятларга эга бўлган мукаммал тизим функсиясининг бир қисми сифатида унинг баъзи тузилмаларининг сақланишини, ишлаш режимини, дастурини ва мақсадларини муваффақиятли бажарилишини таъминлайди. Таълимни бошқариш учун давлат идоралари ва жамоат ўзини ўзи бошқариш органлари тизими яратилмоқда.[3] Озарбайжон университетлар хақиди гапирсак, О зарбайжонда 38 та давлат ва 11 та хусусий университетлар мавжуд. Вазирлик томонидан чиқарилган ҳисоботларда айтилишича, 2016 йилда 34224 талаба университетларга ўқишга кирган. Университетларда мамлакатда 11,566 профессор ва 12,616 профессор-ўқитувчилар ишлайди. Озарбайжон иқтисодиётида нефт саноатининг роли туфайли бир нечта касб-ҳунар институтлари нефт саноати ва бошқа бирламчи тармоқлар учун техник ходимларни тайёрлайди. 1997 йил 18 июнь Ўзбекистон Республикаси ва Озарбайжон республикалари хукумати ўртасида “Таълим соҳасида ҳамкорлик қилиш тўғрисида” битим имзоланади.[4] Бу битимга кўра Ўзбекистон Республикаси Ҳукумати ва Озарбайжон Республикаси Ҳукуматилари: икки халқ ўртасидаги дўстликнинг тарихий илдизларига таяниб, анъанавий ҳар томонлама Ўзбекистон — Озарбайжон алоқаларини ҳисобга олиб, таълим соҳасида тенг ҳуқуқли ҳамкорликдан ўзаро манфаатдорлик ва унга тайёрликни ифодалаб ҳамда уни қўллаб-қувватлаш ва ривожлантиришга интилиб, таълим сиёсатида ва ушбу соҳада ўзларининг ўзаро муносабатларида умуминсоний қадриятлар, Инсон ҳуқуқлари умумжаҳон Декларацияси принциплари, боланинг ҳуқуқлари тўғрисидаги Конвенциянинг устунлигини тан олиб ва уларни амалда рўёбга чиқаришга интилиб, таълимнинг давлат тизимини этник қарашлилиги, сиёсий ва диний қарашлари ҳамда эътиқодларидан қатъи назар, ҳар иккала давлат фуқароларининг тўлақонли ривожланишига кўмаклашувчи яхлит тизим сифатида қараб, ҳар иккала давлатда яшовчи халқларнинг маданий-таълим эҳтиёжлари қондирилишига муқим аҳамият бериб ҳамда тенг ҳуқуқлилик ва ҳурмат асосида улар ўртасидаги дўстлик ва ҳамкорлик муносабатларини янада ривожлантириш ва мустаҳкамлашни истаб, 17 моддадан иборат бандлардан иборат энг муҳим таълим масалаларида келишиб олдилар. Хулоса ўрнида кўп асрлик дўстлик ва стратегик шерикликка асосланган Ўзбекистон ва Озарбайжон муносабатлари изчил ривожланаётгани ва мустаҳкамланиб бораяпти. Халқларимизнинг тарихи, маданияти ва дини умумий, маънавий қадриятлари, анъана ва урф-одатлари муштарак, дея қайд этилади шундан сўнг фаол маданий-гуманитар алмашинувлар давом этмоқда, қўшма тадбирлар мунтазам ўтказилмоқда.[5] Фойдаланилган адабиётлар: 1.Газета.уз нашри https://www.gazeta.uz/ru/2018/04/12/talk/ 2. Shenel Ozisik https://www.borgenmagazine.com/education-azerbaijan/ 3. Википедия https://en.wikipedia.org/wiki/Education_in_Azerbaijan 4. lex.uz https://lex.uz/docs/2198914 5.Uz.News https://uztag.info/uz/news/zbekiston-prezidenti-ozarbayzhon-prezidentini-mamlakatga-davlat-tashrifi-bilan-kelishga-taklif-ildi |