Ғылыми жоба. Ғылыми жоба ,Жасыл желек өсімдіктерді гидропоникада өсіру Сансыз. 1 Блім жасыл желек сімдіктеріне(салат жапыратары,аскк) жалпы сипаттама
 Скачать 1.81 Mb.
|
КіріспеӘлемдегі озық дамыған елдерде ауыл шаруашылығын дамытуды қолдау арқылы өздерін азық–түлікпен толық қамтамасыз ету мемлекеттің негізгі міндеттерінің бірі болып саналады. Қазақстан халқына Жолдауында Мемлекет басшысы ауыл шаруашылығы өніміне өсіп отырған жаһандық сұраныс жағдайында ауыл шаруашылығын ауқымды жаңғырту қажеттігін мәлімдеді. Мемлекет басшысы біздің алдымызда әлемдік азық-түлік нарығының көшбасшысы болу және ауыл шаруашылығы өндірісін арттыру мақсаты тұрғанын атап өтті. Ол үшін егістік алаңын ұлғайту, жаңа технологиялар енгізу есебінен егістік түсімін елеулі көтеру, әлемдік деңгейдегі мал шаруашылығы жемшөп базасын құру үшін үлкен әлеуетке ие болу міндеттерін алға қойды. Алайда, жер, су ресурстарының шектеулігіне байланысты ауыл шаруашылығы өнімін өндіруге қажетті табиғи ресурстардың тапшылығы жылдан-жылға ұлғаюда. Сонымен қатар климаттың, ауа – райының қолайсыздығынан өсімдіктерді топырақта өсіру мүмкіндігі болмауы мүмкін. Осы мәселені шешу барысында, яғни халықты азық – түлікпен қамтамасыз ету үшін жылыжайлар қолданылып келеді. Ал жылыжайларда көкөністерді өсіру әрқашан мүмкін емес. Себебі жылыжайға көптеген шығын кетеді. Атап айтсақ энергия шығыны, тыңайтқыштар, су, топырақ, қызметкерлердің еңбегі және т.б. шығындар. Яғни жылыжайларға шығын көп кететіндіктен көкеністердің бағасы да қымбат болып келеді. Қазіргі уақытта дүкен сөрелерінен жаңа піскен көкеністер, жасыл желек өсімдіктерді табу қиын. Себебі бір күн тұрғаннан кейін олар сапасын жоғалтады. Көкеністермен қамтамасыз ету қыс айларында қиыныраққа соғады. Сақтау үшін химикаттар қолданылады. Ол адам ағзасына үлкен зиян келтіреді. Немесе жаз айларында тез өсіріп дүкендерге сату үшін пестицидтер қолданады. Ол да өз кезегінде адам азғасына зиян келтіреді. Ол фермерлерге ақшасын үнемдеуге пайдасын әкелсе, адам ағзасына өте зиян. Міне осындай көптеген мәселелердің шешуі ретінде гидропоника болып табылады. 1 БӨЛІМ: ЖАСЫЛ ЖЕЛЕК ӨСІМДІКТЕРІНЕ(салат жапырақтары,аскөк) ЖАЛПЫ СИПАТТАМА 1.1Салат жапырақтарының,аскөктің шығу тарихы. Салат (салат, салат) (Lactucasativa L.) – біржылдық өсімдік, Asteraceae тұқымдасына жатады. Салат - жасыл көкөніс дақылы.Салат жапырақтары Жерорта теңізі аймағындағы ең көне өсімдіктердің бірі болып саналады. Бұл мәдениеттің бастаушысы - Еуропада, Солтүстік Африкада және Азияда жабайы өсетін компас салаттары болды .Бұл салаттың тарихы өте ертеден келеді. Бұған ғалымдардың жаңалығы дәлел. Египет пирамидаларын зерттеу кезінде қабырғадағы суреттерде ұзын, жіңішке сына тәрізді жапырақтары бар өсімдіктер табылды, олар ромен салатының жапырақтарына өте ұқсас. Егер сіз Ежелгі Греция тарихшыларының жазбаларына сенетін болсаңыз, онда шамамен б.з.д. 550 жылы Парсы билеушілерінің дастарханында салаттар ұсынылды. Камбездің тұсында сарайдағы салат ең құрметті деликатестердің бірі болды. Ежелгі Римде салат өте танымал болды. Өсімдік туралы көптеген ежелгі Рим шежірешілерінде айтылған. Жергілікті тұрғындар оны десерт ретінде пайдаланған. Біраз уақыттан кейін өнім тәбетті арттыратын таптырмас дәмдеуішке айналды. Император Август билікке келген кезде салатты жаңа піскен кезде ғана емес, сонымен қатар маринадталған күйде де тұтынылды. Римдіктер бұл дақылдың бірнеше сорттарын өсірді. Бірқатар ұқсас өсімдіктер Грецияда да өсірілді. Өкінішке орай, салат Еуропада нақты қашан пайда болғаны туралы ақпарат жоқ. Бірақ гректер египеттіктерден өсіру әдістерін қабылдады деп дәл айта аламыз. Мұнда өсімдікті тамақ ретінде де, дәрі ретінде де пайдаланған.Францияда Авиньон қаласында салат XIV ғасырда Рим папасының бағбанының арқасында келді. Сол жерден оның «рим» немесе римдік атауы пайда болды. Салат өсіру Людовик XIV кезінде қыс айларында билеушінің үстеліне қызмет ету үшін басталды.Роман 1700 жылы Францияда жылыжайларда өсірілді. Жапондықтарда алғаш рет 10 ғасырда пайда болды. Ұзақ уақыт бойы бұл өсімдік мұнда басқа тағамдарды безендіру үшін ғана қолданылған. Алайда, 20 ғасырдың ортасына қарай бұл елде салат кең таралып, басты түрлерінен майлы және қытырлақ жапырақты сорттары өсіріледі.Орталық Еуропада алғаш рет салат Карл билігі кезінде пайда болды. Одан әрі оның ұлы Луидің тұсында феодалдардың кейбір ірі қожалықтарында көкөніс өсіруге арналған учаскелер пайда болды, олар «орти» - «хорти» деп аталдды.Славяндар христиандықты қабылдаған кезде көкөністер туралы білді. Содан кейін Грекиядан келген уағызшылар гректер мен римдіктердің үлгісіне сәйкес өсіруді енгізді. Шежірелер бойынша Византиядан әкелінген бірқатар көкөністер болған. 19 ғасырдың ортасына қарай бұл дақылды өсіру өнеркәсіптік ауқымға жетті. Салат Санкт-Петербургтің өнеркәсіптік бақтарында өсірілді. Жоғары тағамдық құндылығымен, төмен температураға төзімділігімен, тез пісетіндігімен және өнімділігімен бұл дақыл әлемнің барлық түкпірінде дерлік өсіріледі. Бұл көптеген халықтардың ең құрметті мәдениеттерінің бірі. Бұл Батыс Еуропада өте кең таралған.Өсімдікті Англияға 14 ғасырда Чарльз I тұсында бағбан әкелген, ал басқа деректер бойынша ол 1520 жылы Голландиядан әкелінген. [1]. Германияда спаржа салаты 1835 жылы пайда болды. Салат 1875 жылдан бастап өсіріледі. Дегенмен, мұндай сорттар өте әртүрлі емес және тек шаруашылық учаскелерінде өсіріледі. Еуропа мен Америка Құрама Штаттарына тез тарады.Қазіргі уақытта салаттың көптеген сорттары өсіріледі - барлығы екі жүзден астам. Аскөктің тарихы. Аскөк- шатыршагүлділер тұқымдасына жататын бір жылдық және көп жылдық шөптесін өсімдіктер. Шыққан жерлері Сирия, Түркия, Үндістан. Қазақстанда иісті Аскөк өседі. Оның сабағының биіктігі 40-120 сантиметр болады, бұтағы тік келеді. Өткір хош иісті болады. Жапырақтары жіңішке, үшкір, көп тілімді, түсі жасыл. Гүлдері майда, ашық сары, қос жынысты. Тұқымдары ұсақ сопақша, түсі сұрғылт қоңыр, тұқымының айналасы жұқа қатпарлы қабатпен көмкерілген. Аскөк құнарлы топырақта екі, үш жыл бойы өседі. Жасыл жапырақтарында аскорбин қышқылы, каротин, хош иісті дәм беретін эфир майлары бар. Аскөк тұқымын күзде немесе ерте көктемде 10-12 күн аралығында, бірнеше қайталап себеді. Жапырақтарының биіктігі 15см-ге жеткенде 25-30 күннен кейін, ал тұқымдарын 80-120 күннен кейін жинап алады. [2].  1.2 Салат жапырағының ,аскөктің химиялық құрамы жәнеадам ағзасына маңызыСалат жапырақтарының химиялық құрамы және адам ағзасына маңызыСалмақ қадағалаушылар жапырақ салатында қанша калория бар екеніне алаңдамайды. Бұл тамаша диеталық өнім: калория жасыл жапырағы салат - 15 ккал, қызыл - 16 ккал, орамжапырақ басы - 13 ккал. 100 г салатта 1,36 г белок, 0,15 г май, 2,87 г көмірсу, 1,3 г диеталық талшық, 94,98 г су, 0,62 г күлі бар. Салатта маңызды және маңызды емес амин қышқылдары, май қышқылдары (Omega-3 және Omega-6, қаныққан, біртекті емес, поли-қанықпаған), сондай-ақ: -Витаминдер: A (RE), бета-каротин, B1, B2, B4, B5, B6, B9, C, E, K, PP (NE). -Элементтер: темір, марганец, мыс, селен, мырыш. -Макронутриенттер: калий, кальций, магний, натрий, фосфор. Салат жапырағының денсаулыққа пайдасын бірі білсе, бірі біле бермейді. Назарларыңызға салат жапырағының емдік қасиеттерін ұсынамыз. 1. Салат жапырағының құрамында Р, С дәрумені және кальций, темір, йод, калий, мырыш, фосфор мен мыс секілді минералды заттар бар. Сонымен қатар көп кездесе бермейтін лактуцин деген зат бар. Ол жүйке жүйені тынықтырып, ұйқыңызды жақсартады. Ағзадағы тұздың мөлшерін реттейді. 2. Құрамындағы фолий қышқылы мен пектин ішек жолдарының жұмысын реттеп, ағзадағы холестеринді шығарады. Темір тапшылықтың орнын толтырып, қаназдықтан құтқарады. Р дәрумені қан тамырларды жақсартады. 3. Жапырақтың құрамындағы каротиноид көздің көру қабілетін жақсартып, қырағы етуге ықпал етеді. Сонымен қатар терінің саулығын сақтап, альцгеймер деген аты жаман аурудан сақтайды. 4. Адам ағзасы үшін ең пайдалы фолий қышқылын да осы көктің құрамынан аласыз. Бұл қышқылдың әсіресе жас балалар мен жүкті аналарға тигізер көмегі көп. Ол балалардың қысылмай өсуіне, ақыл-ойының дамуына, иммундық жүйесінің мықты болуына ықпал етеді. 5. К дәрумені сүйек пен қан қысымы ауруларында таптырмайтын дәрумен. Бұл тапшы әрі бағалы затты салат жапырағынан алуға болады. Дәрігерлер өзі арзан, өзі дәмді, өз пайдалы жапырақты «жасыл дәрігер» деп атайды. 6. Тұмауды дәріге қарағанда салат жапырағы тез емдейді. 7. Салат жапырағынан дайындалатын балғын шырынды сумен араластырып ішсеңіз, созылмалы гастрит, асқазан мен он екі елі ішек жарасына керемет ем болады. 8. Салат жапырағын үздіксіз қолданып жүрсеңіз, қан айналымды реттеп, зат алмасуды жақсартады. Сонымен қатар ағзаңызды бір тәуліктік С дәруменімен қамтисыз. Негізінде ересек адамдар тәулігіне 90 мг С дәруменін алу қажет. Ал 100 гр салат жапырағында 10-нан 50 мл дейін С дәрумені болады. 9. Халық емінде салат жапырағының шырынын шаштың түбін нығайту үшін, ал дәнінен жасалған тұнбаны көкірек сүтін көбейту үшін колданылады. [3]. Аскөктің химиялық құрамы және адам ағзасына маңызыБүгінде аскөк оның дәмі үшін ғана емес, оның фармацевтикасы үшін де бағаланады - оның химиялық құрамы көкөністер мен жемістердің санына қарағанда бай. Мұның бәрі аскөктің химиялық құрамына байланысты. А дәрумені күрделі метаболикалық процестерге қатысады:көру механизмін қалыптастырады;дененің өсуіне жауапты;жасушаларды қалпына келтіреді. 100 г аскөкте 0,380 мг каротин шоғырланған, ол күнделікті норманың төрттен бір бөлігі. Тиамин (Витамин B1) қажетті жүйке және бұлшықет жүйелер. Ол организмде жинақталмайды және күнделікті диетада қажет, әйтпесе бұлшықеттер мен жүйке жасушаларының функциялары бұзылады. 100 г зәйтүн дәмдеуіштері 0,58 мг заттардан тұрады - күнделікті құнның жартысы. Витамин B2 немесе рибофлавин аскөк үшін көп нәрсе, дене үшін қажет:теріні қартаюдан қорғайды;ми қызметінің белсенділігін ынталандырады; тәбетті арттырады;100 г аскөкте шамамен 0,3 мг рибофлавин бар. Е витамині қалыпты қорыту, бұлшықеттер мен нерв клеткаларының дамуына қажет. Оның жетіспеушілігі терінің және жүректің денсаулығына әсер етеді. Сау адамдарда Е дәрумені майлы тіндерге жиналады және сұраныс бойынша босатылады, бірақ ол мезгіл-мезгіл толтырылуы керек. Мұны істеу үшін биологиялық антиоксиданттармен және шөптермен, атап айтқанда аскөкті пайдалану керек. Аскорбин қышқылы денеден шығарылмайды, сондықтан ол жүйелі түрде толықтырылады. Онсыз коллаген синтезделмейді, тамырлы қабырғалар жұқа болады, вирустар мен бактерияларға төзімділік азаяды. 100 г аскөк - 85 мг С дәрумені - күнделікті қажеттілікке қарағанда 15 мг артық. Ниакин - витамин PP немесе никотин қышқылы гемоглобинді қалыптастырады, метаболизмді жеделдетеді, жүйке белсенділігін тұрақтандырады. 100 грамда 1,57 мг болады. Рутин және цитрин (Витамин Р) қорғасындарды қалпына келтіру процестері. Флавоноидтар - кверцетин, кафемерол және изораметин - Ультракүлгін сәулені сіңіру, қан тамырларын күшейту. Темір және мырыш, мыс және марганец аскөк жасылдарының негізгі элементтері болып табылады. 100 г хош иісті шөптерде олар күнделікті осы элементтерге қажеттілігін ішінара жабуға жеткілікті.Аскөкте аминқышқылдары шоғырланған. Аскөктер көбінесе тағамға қосуға пайдаланылады. Аскөк адамның тамаққа деген тәбетін кіргізеді. Аскөктер әртүрлі дәмді салаттар жасауға да қолданылады. Аскөктер өте күшті иісі мен дәмі арқылы ерекшеленеді. Жас аскөк жапырақтары дәмдеуіштермен бірге ыстық, суық тағамдарға да қосылады. Қырыққабаттарды, қияр, қызынақтарды тұздауға пайдаланылады. Аскөктер адам организіміне өте пайдалы. Әртүрлі ауруларға емдік қасиеттері бар. Бауырға, бүйрекке, асқазан ауруларына пайдасы зор. Аскөк құрамында ( темір, калий, кальций, фосфор ) болады. Аскөктер медицинада өте көп пайдаланылады. Олардың жапырақтарының гипертониялық ауруларға пайдасы зор. Аскөк ұрықтары бронхит ауруларына, аллергиялық және тері ауруларына, гемморой ауруларына да пайдасы бар. Қолшатырлы аскөктер көбінесе аптекалық дәрі дәрімек ретінде қолданылады. Адам ағзасының әлсіреуіне, көз жанарының жақсы көруіне, уақытша арықтауына да пайдасы көп тиеді. Сонымен қатар порфимериялық косметикаларды дайындауға да аскөктің пайдасы бар. Аскөктерден тіс тазалағыштар, крем, иіссулар жасауға пайдаланады. [4]. 2. БӨЛІМ: ЗЕРТТЕУ ӘДІСТЕРІ МЕН МАТЕРИАЛДАРЫ2.1 Зерттеу әдістеріСалат жапырақтары мен аскөкті, яғни мен қарастырған жасыл желек өсімдіктерді өсіру үшін гидропоникалық құрылғылар қолданылды. Гидропоника (гр. һуdro — су, ponos — жұмыс) . 1)өсімдіктерді (көкөніс, мал азығындық шөптер, т.б.) топырақсыз физиологиялық ерітінділерде — малтатас, кұм немесе жабық ауа кеңістігінде — әлсін-әлсін қоректік ерітінділерді бүрку арқылы өсіру; 2) өсімдіктерді топырақсыз, жасанды ортада — қоректік заттардың судағы ерітіндісінде өсіру. Өсімдікті топырақсыз өсірудің бірнеше тәсілі бар. Бұлар ашық және жабық грунттарда гүл, қияр, бұрыш, қызанақ, жүзім, жидек және т.б. өсіруде қолданылады. Гидропоникада қолданылатын ерітінділердің құрамы өсімдіктердің биологиялық қасиетіне қарай әр түрлі болады, көп тарағаны — кноп және гельригель ерітінділері. Өсімдік тамыры ерітіндіде ауытқымай тұру үшін әр түрлі қиыршықтас, құм, қож және т.б. пайдаланылады. Өсімдікке қажетті ауа желдеткіш арқылы беріліп тұрады. Онда өсімдік тамыры арнайы дайындалған субстратта (топырақ орнына қолданылатын заттар) орналасады. Гидропониканың бірнеше түрі бар: су дақылды Гидропоника – тамыр жүйесінің тіршілік ортасы – минералдық тұздардың судағы ерітіндісі; агрегатопоника – қатты агрегатты субстратта (қиыршықтас, керамзит, құм, вермикулит, перлит, шлак, полимер материалдар) дақыл өсіру; хемопоника – минералдық тыңайтқыштардың ерітіндісімен ылғалдандырылатын органик. субстратта дақыл өсіру, тамыр жүйесінің тіршілік ортасы – борпылдақ органик. материалдар (таза шым, сабан, ағаш үгіндісі және басқа да органик. материалдар); ионитопоника – екі түрлі шайыр қоспасы – катионит пен анионитте дақыл өсіру; аэропоника – тамыр жүйесінің тіршілік ортасы – ауа. Өндірістік жылыжайларда, көбінесе, агрегатопоника мен хемопоника қолданылады [5]. Өсімдіктер калий, қорғасын, темір, магний, кальций, азот және фосфор ерітінділерінде жақсы өсетінін тәжірибеде зерттелді. Калий өсімдіктің өсуіне керек, өсімдікке калий жетіспесе ол өсуін тоқтатады. Тамыр жүйесінің дамуына кальций қажет, темір мен магний хлорофилл түзілуі үшін керек. Протоплазма мен ядрода нәруыз түзілуі үшін қорғасын мен фосфор керек. Сонымен қатар микроэлементтердің маңызы өсімдік үшін өте зор. Аз мөлшерде болсада микроэлементтер де керек. Гидропоника жайлы айтқанда қазіргі замануи технология деп айтады. Бірақ оны түбі ертеде жатыр. Гидропоника арқылы өсімдіктерді өсіру әдісі - бұрыннан белгілі. Гидропониканың бірінші үлгілері Бабыл және мавритан ацтектер кезінде құрылған құбылмалы бақтар «Қатаюшы бақтар» деп аталады. Атап айтсақ: Б.з.д 1000 жыл бұрын - Орталық Америкадағы үндістердің жүзбелі бақтары, Б.з.д 600 жыл бұрын - Ежелгі Вавилондағы Семирамида бақтары (әлемдегі жеті кереметтің бірі), Марко Поло Қытайдан тапқан жүзбелі бақтарды суреттеді және тағы басқа көптеген мысалдар келтіруге болады. [ 6]. Орталық Америкадағы үндістердің жүзбелі бақтары  Ежелгі Вавилондағы Семирамида бақтары  Гидропониканың артықшылығы: бір қалыпты минералдық қоректендіру мүмкіндігі, автоматиканы кеңінен пайдалануға болады, бұл әдіспен өндірілетін көкөніс дақылдары топырақта өсірілетін дақылдарға қарағанда өнімді ертерек (салат жапырақтары, аскөк - 2 күн, қияр 3 – 4 күн, қызанақ 15 – 18 күн бұрын) береді, жалпы өнімділігі де жоғары болады. Үй гидропоникасы өсімдік өнімдеріндегі ион құрамының қажетті параметрлерін қалыптастыруға мүмкіндік береді. Бұл минералды тағамның құрамын өзі бағдарламалау арқылы жасалады. Мұндай өсімдіктер жылдам, гүлдену және жеміс тез өседі. Витаминдер, қант пен органикалық қышқылдардың концентрациясы оларда қалыпты жағдайларға қарағанда әлдеқайда жоғары. Гидропониялық өсірілген кезде өсімдік өсімдіктің топырақта өсетініне қарағанда әлдеқайда мол. [7]. Кемшіліктері: қоректік ерітінді жасап, оны жылыжайдағы өсімдікке беретін механизмдер мен құрал-жабдықтар қымбатқа түседі . Алғашқы зерттеу жұмыстары әл-Фараби атындағы IT лицей қабырғасында орналасқан «Жаңа жасыл технологиялар зертханасында» бастау алды. Бұл зертхана гидропондық құрылғылармен толығымен қамтылған. Зерттеу жұмысын оқушы үстелінде орналастырылған кішкене гидропондық құрылғыға аскөк пен салат жапырақтарының тұқымын егуден бастадық.( 1-сурет)   1– сурет. Аскөк пен салат жапырақтарын гидропондық қондырғыға егу Ең алдымен қондырғы ыдысына су толтырылып, оған ауа реттегішті орналастырдық. Содан соң өсімдік тұқымын ектік. Салған тұқымымыз өте тез арада, яғни 12 сағат ішінде өніп шықты. Бұл көрсеткішке мен таң қалдым, себебі топыраққа егілген өсімдік тұқымы тек қана 5 күннен кейін өнді.Ал гидропоникада өсіре бастаған өсімдік аз уақыт ішінде мені қуантты. Жалпы бөлменің температурасы 17-20°C аралығында болатын. Судың мөлшері бірқалыпты етіп құйып отырылды. Күнделікті өсімдікке қажет ауа, су, жарық пен жылудың мөлшерін қадағалап отырдық (2 – сурет).   2-сурет .Аскөк пен салат жапырақтарын гидропондық қондырғыда бақылау . 3 БӨЛІМ: ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ ЖӘНЕ ОНЫ ТАЛҚЫЛАУ 3.1Салат өсімдігінің морфологиялық ерекшеліктеріСалат Lactuca sativa L. - күрделі гүлділер тұқымдасына жататын дақыл. Салат негізінен бір жылдық, ерте пісетін көкөніс дақылы. Салаттың тамыр жүйесі тез дамиды және жайылып өседі. Барлық салат түрлерінің ішінде ең көп тараған латук салат түрлері: жапырақты салат; қауданды салат; ромэн салаты, спаржа салаты. Бірақ көптеген елдерде жапырақты салат көп өсіріледі . Жапырақты салат (var. sativa L.) күшті дамыған жапырақ дегелектерін түзеді. Жапырақты сорттарының негізгі ерекшелігі - жапырақ шеті бүтін және жапырақтары қатты тарамдалып, қаудан түзбейді, жапырақ тақтайшасы бүтін болады. Жапырақты салаттың жас өсімдіктерінің жапырақтары жұқа, нәзік, сорттарына байланысты жұмыртқа тәрізді немесе кері жұмыртқа тәрізді, ланцет тәрізді жапырақ дегелегін қалыптастырады, қатты шашақталған болады . Жапырақтарының түсі: жасыл, ашық-жасыл, көбіне сарғыш, жасыл антоцианды дақтарымен болады. Өсімдік түбі орташа өседі (76-89см). Тамыр мойынындағы дегелегінен гүлдегіш сабақтарын қалыптастырады, гүлдеген кезде, жапырақтары қатайып, ащы болып, жеуге жарамайды. Салаттың тамыры өзекті, жоғары жағы жуандау келген, көп шашақталған. Тамыр жүйесі тез өседі, бірақ терең бойламайды. Тұқымдары қара және ақ түсті келеді . Жапырақты салаттар басқа түрлерімен салыстырғанда тез пісіп жетіледі, 30-40 күннен кейін жеуге жарамды . Сосын биіктігі 60-120 см сабақ қалыптастырып, гүлдеп, тұқым береді. [ 8].   3– сурет. Салат өсімдігінің жапырағы Салат өсімдігінің 50 дана тұқымын отырғызған едік. Солардың ішінен 90 пайызы өніп шықты. Салат өсімдігі өсіп-өнген сайын, суретке түсіріліп, ерекшеліктері бақыланып отырды(3 – сурет). Өсімдіктердің өсуін бақылау барысында гидропондық қондырғыда отырғызылған өсімдіктер жылдам өсіп отырды. Зерттеу жұмысы жүргізілу барысында 16.02.2022 ж және 16.03.2022ж аралығындағы салат өсімдігінің жапырақтары қандай қарқындылықпен өскені бақыланды. (4 – сурет).   4– сурет. Жапырақтың өсу қарқындылығын бақылау
1-Кесте. Салат жапырағының өсу қарқындылығы 3.2 Салат өсімдігінің анатомиялық ерекшеліктері Өсімдіктер анатомиясы дегеніміз оның құрылысын микроскоп арқылы зерттеу. Сондықтан да салат өсімдігінің анатомиялық ерекшеліктерін зерттеу мақсатында оның жапырақтары пайдаланылды. (5– сурет). Ол үшін ең алдымен жапырақтары алынып, 70% этил спирті ерітіндісіне біраз уақытқа фиксацияға салынды. Зерттеу жұмыстары басталмас бұрын қажетті-құрал жабдықтарды, яғни жарық микроскопы, глицерин, дистелденген су, сорғыш қағаз, пипетка, заттық шыны, заттық әйнек, дәке, мақта, 70% этил спирті ерітіндісі, саптық ине, пинцет, петрий табақшалары және лезвия дайындалды).  5 – сурет. Салат жапырағының морфологиясын зерттеу. Кейіннен жарық микроскопы орнатылып, керекті тұстарына келтіріліп, зерттеу жұмыстары басталды. Ең алдымен дистелденген суға салынған бақылау ерітіндісінен өніп шыққан өсімдіктің жапырағынан басталды. Бірінші жапырақ 70% этил спирті ерітіндісінен алынып, оның дәл ортасынан кесіп алып, ол тағы да жұқа етіп кесілді. Заттық шыныға пипетка арқылы бір тамшы су тамызылып, үстіне кесінді салынды. Содан кейін сорғыш қағаз арқылы суды сорып алып, үстінен бір тамшы глицерин тамызылды. Келесі кезекте заттық әйнекті алып, жасалған препараттың арасында ауа мен глицерин тамшылары қалмайтындай етіп жауып, саптық инемен түзеп, артық қалған глицеринді сорғыш қағаздың көмегімен сорып алынды. Осылайша жапырақтан жасалған препарат дайын болды.  6– сурет. Бақылау нұсқасындағы жапырақтың кесіндісі Зерттеу жұмысы нәтижесінде өсімдіктің анатомиялық құрылысы біртекті болып келетіні анықталды.Салат жапырақтарындағы өткізгіш шоқтары тұйық коллатеральды болып келеді екен. Гидропоника әдісінің тиімділігі оның үй жағдайында қолдана алуында. Керекті құрал – жабдықтарды да табуға болады, яғни қолжетімді. ҚОРЫТЫНДЫ Зерттеу жұмыстары басталмас бұрын жасыл желек өсімдіктер,соның ішінде салат жапырақтары мен аскөк туралы мәліметтер жинақталып, оларға жататын түрлермен танысу жұмыстары жүргізілді. Гидропоникада өсу жағдайына байланысты салат жапырағының морфологиялық ерекшеліктері анықталды. 16.02.2022 жылы салат тұқымының 50 данасы егіліп, оның 90 пайызы өніп шықты. Соның нәтижесінде ұқсастықтары мен айырмашылықтарын салыстыра отырып зерттеу жұмыстары жүргізілді. Зерттеу жұмыстары барысында салат өсімдігінің өсу қарқындылығы, сағағының көлденең кесіндісінің пішіні анықталды. Көкеністерді,жасыл желек өсімдіктерді,соның ішінде салат жапырақтары мен аскөкті жыл бойы өсіру үшін жылыжайларды да қолдануға болады. Бірақ жылыжай үшін жер керек. Жылыжайда өсіру үшін экономика жағынан да тиімсіз екенін жоғарыда айтылды. Жыл бойы жасыл желек өсімдіктерді ,көкеністірді өсірудің ең тиімді жолы гидропоника деп ұйғардым. Әдебиеттермен танысып, интернет желісінен мәліметтер жинадым. Таныса келе керекті құрал – жабдықтарды үй жағдайында да жасап алуға мүмкіндік бар екенін, қол жетімді екенін анықтадым. Мен мынадай қорытындыға келдім: гидропоника әдісі – қазіргі уақытта ғаламшарымыздың керекті ресурстарын, яғни су мен топырақты үнемдеуге қолайлы. Гидропоника әдісі арқылы судың мөлшерін, тек бір абиотикалық факторды реттей отырып, біздің үстелге сапалы "тағамдық" көкеністі жеткізуді шешуге болады. Осы әдіс арқылы қыс уақытындағы суық тию ауруларында және көктемгі авитаминоз кезінде дәрумендерге бай жасыл желек өсімдіктермен,көкеністермен қамтамасыз етіп, адам иммунитетін көтеруге көп ықпал етер еді. Гидропониканың арқасында осындай көптеген сан түрлі өсімдіктерді өсіруге болатындығына көзіміз жетті. Болашақта гидропониканы қолдана отырып аз уақыт ішінде әрі қарай адам ағзасына пайдалы өсімдіктерді өсіруге тырысамыз. ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.1.Өтешқалиев А.У. Көкөніс өсіру технологиясы. - Алматы «Білім», 2008. - 354 б. 2.Лутова Ю.В., Епифанцев В.В. Разные сроки сева салата снизят дефицит витаминной продукции на Дальнем Востоке // Картофель и овощи. - 2008. - №3. - С.18-19. 3. Аутко А.А. Салатные овощные культуры // Белорусское сельское хозяйство. - 2010. - № 11. - С.70-71. 4. Ағелеуов Е., Дөненбаева К., Агитова К., Иманқұлова С. Ботаника: Өсімдіктер анатомиясы мен морфологиясы.-Алматы «Санат»,1998. – 133 б. 5.Савинова Н.И. Технология выращивания овощных культур на торфяных и минераловатных субстратах (малообъемная гидропоника). - М.: «ВИНТИ», 1988. - С. 59-64. 6.Интернеттен google.kz сайтынан ашық энциклопедиядан материал 7. М.К.Естұрсынова, Жаратылыстану негіздері және дүниетануды оқыту әдістемесі /М.К.Естұрсынова, Ш.С.Набидоллина/ - Астана, «Фолинат», 2007 8. Бавтуто Г.А. лабораторный практикум по анатомии и морфологии растений. Минск, Высш шк, 1985  3 |