БОЗӢ БОЗИҲОИ ДИДАКТИКӢ БОЗИҲОИ СЕРҲАРАКАТ. 1. Мазмуни Боз бо инкишофи кдак. Бозихои сераракати миллии тоик
 Скачать 0.6 Mb.
|
|
ВАЗОРАТИ МАОРИФИ ОЛИЙ ВА ДАВЛАТИИ ЧУМҲУРИЙ ЎЗБЕКИСТОН ИНСТИТУТИ ДАВЛАТИИ ПЕДАГОГИЯИИ ВИЛОЯТИ ТОШКАНД ШАҲРИ ЧИРЧИҚ  КОРИ МУСТАҚИЛОНА МАВЗУЪ: БОЗӢ. БОЗИҲОИ ДИДАКТИКӢ. БОЗИҲОИ СЕРҲАРАКАТ ГУРУҲИ 19/10 СИНФИ ИБТИДОИ Тоштемирова Нозанин НАҚШАИ КОР: 1. Мазмуни Бозӣ бо инкишофи кӯдак. 2. Бозихои серҳаракати миллии тоҷикӣ 3. Бозиҳои дидактикӣ 4. Таърих ва таснифи бозиҳои серхаракат БОЗӢ, яке аз намудҳои асосии фаъолияти ҷисмию зеҳнӣ, ки дар инкишофи ҳамаҷонибаи фардии бачаҳо муҳим аст. Дар Бозӣ талаби ба олами атроф таъсир расондани кудак зоҳир гардида, сифатҳои фикрӣ, ахлоқӣ ва иродавиаш ташаккул меёбанд. Бозӣ дар кӯдак хамчун шақли баамалбарории фаъолият хидмат менамояд. Амалҳои Бозӣ дар кудакон дар натиҷаи тақлиди онҳо ба рафторҳои калонсолон ҳангоми муошират ташаккул меёбанд. Бозиҳо бештар хусусияти коллективӣ доранд. Дар Бозиҳои дастаҷамъӣ коллективи бачаҳо ба вуҷуд омада, сифатҳои дустӣ ва хамкории онҳо инкишоф меёбад. Бозиҳои гуногуни серҳаракат ва дидактикӣ ба дарки сифатҳои алоҳидаи ашё, инкишофи мушоҳидакорӣ, хулосабарорӣ ва дигар тарафҳои фаъолияти фикрӣ мадад мерасонанд. Кӯдак дар Бозӣ хусусиятҳои барояш номаълуми ашёро дониста, тадриҷан ба дарки таъсири байниҳамдигарӣ ва вазифаи ашё мерасад. Ҳамаи Бозиҳои дастаҷамъона, ки иҷрои онҳо риоя кардани қоидаи муайянро талаб мекунад, ба тарбияи ирода ва талабҳои умум итоат кунондани маҳорати бача ёрӣ мерасонад. Мазмуни Бозӣ бо инкишофи кӯдак низ тағйир меёбад. Дар синни хурди мактабӣ бачаҳо ба сифатҳои ҷасоратнокӣ, пурқувватӣ, чолокии одамон тақлидкунон бозӣ мекунанд. Дар синни миёнаи мактабӣ (хусусан дар 11-14-солагӣ) Бозиҳои дорои мазмуни романтикию қаҳрамонӣ аҳаммияти бештар пайдо менамоянд. Дар ин синну сол Бозиҳо дар худтарбиякунии бачагон нақши бузург мебозанд. Бозиҳо сужетнок, варзишӣ, дидактикӣ, бинокорӣ, конструкторӣ ва ғайра мешаванд. Бозиҳои калонсолон (масалан, варзишӣ) дар инкишофи шуури кӯдакон ва наврасон фаъолона таъсир мерасонанд. Бозиҳои таълимӣ (корӣ, сужетӣ-нақшӣ) низ мавҷуданд, ки солҳои охир дар раванди омӯзиш васеъ истифода мешаванд ва дар худ хусусиятҳои фаъолияти озӣ. ва таълимиро низ таҷассум мекунанд. Бозихо зуҳуроти ҷамъиятиву таърихӣ, намуди мустақими фаъо- лияти ба инсон хос мебошанд. Бозихои серҳаракати миллии тоҷикӣ, ҳамчун бозиҳои халқхои дигар бо вобаста ба машғулияти сокинони ин ё он ноҳия ташаккул ёфтаанд. Маводи таърихӣ ва этнографӣ аз он гувохӣ медиҳанд, ки бозиҳои серҳаракат дар ҳаёти одамон нақши муҳимро мебозанд. Тоҷикон аз давраҳои қадим бозиҳои гуногунро истифода мебур- данд. Ин ба як системаи таърихии тарбияи ҷисмонӣ мубаддал гашта буд.Бо мурури замон бозиҳо шаклу намудҳои навро мегирифтанд. Дар давраи муосир барои инкишофи кӯдакон бозихои ачдодии рангу тобиши миллӣ дошта ахамияти бузургдоранд. Дар машқгоҳ Бозиҳои серҳаракат имрӯз хам дар барномаи тарбияи ҷисмонии мактаббачагон ҷойи махсусро ишғол менамояд. Дар байни мактаббачагони синни хурди мактабӣ бозиҳо бо унсурҳои давидан, партофтан, гузаронидани бор, кашидани банд, гӯштин пахн шудааст. Якчанд намуди онҳоро мисол пешниход меку- нем. «Кӣ зудтар?» Бозӣ бо кӯдакони синни 7-12 – сола дар майдонча ё бинои калон гузаронида мешавад. Дар он аз 10 то 40 нафар иштирок мекунад. Тасвир: Дар маркази майдон давраи калон кашида мешавад. Бозингарон дар гирди давра дар масофаи дастҳои кушода дур аз якди- гар меистанд, барандаи бозй бошад дар марказ. Бо ишора (бо ҳисоби «як, ду») бозингарон ба дохили давра давида медароянд. Баранда кӯшиш мекунад, ки касеро аз онҳо дорад. Агар ин кор ба ӯ муяссар шавад, бозингари дошташуда ёвараш мешавад ва ба давра дохилшуда- гонро медорад. Ҳар як бозингари дошташуда ёвари баранда мешавад. Бозй то даме идома меёбад, ки шумораи зиёди бозингарон ба давра дохил шаванд. Аз байни бозингарон барандаи нав интихоб мешавад ва бозӣ аз нав оғоз меёбад. Қоидаи 1. Баранда ҳуқуқи аз давра баромадан надорад. Қоидаи 2. Танҳо бозингаре дошташуда ҳисоб мешавад, ки баран- да ба ӯ дар дохили давра даст расонад. Қоидаи 3. Аз давра баромадан мумкин нест. Вариант. Агар шумораи бозингарон зиёд бошад, онҳоро ба ду гурӯҳ ҷудо кардан мумкин аст. Гурӯҳи якум дар дохили давра, гурӯҳи дуюм дар атрофи давра ҷой мегиранд. Бозингарони дошташуда аз бозй мебароянд. Бозӣ вақте ба охир мерасад, ки ҳамаи бозингарони дар атрофи даврабуда дошта мешаванд. Сипас, гурӯҳҳо ҷойҳояшонро иваз мекунанд. Гурӯҳе ғолиб меояд, ки зудтар ҳамаи рақибонро дорад. «Кӣ дуртар?» Бозӣ дар байни бачаҳои хурдсол бисёр маъмул аст. Одатан, онро дар баландиҳо бозӣ мекунанд. Тасвир: Бозингарон ҷуфт-ҷуфт дар қатор саф мекашанд. Бо ишо- раи роҳбар ҷуфти бозингарон ҳарду пойро ҷафс намуда, ҷаҳида – ҷаҳида поён ба баландӣ ҳаракат мекунад. Аз ҷуфти бозингарон ҳамоне ғолиб меояд, ки масофаи зиёдтарро тай кардааст. Қоидаи 1. Ҷаҳандаҳобояддармасофаимуайяназякдигаристанд. Қоидаи 2. Дар лаҳзахои ҷаҳидан пойҳо бояд ҷафс карда шаванд. Касе, ки пойҳояшро мекушояд бозиро бой медиҳад. Қоидаи 3. Ғолибон байни худмусобиқа карда метавонанд. «Киро тела диҳем?» Дар ин бозӣ бачаҳои синни мактабӣ аз 6 то 40 нафар иштирок мекунанд. Бозиро дар майдонча, рохрав ё толори варзишӣ гузарони- дан мумкин аст. Тасвир: Дар ду тарафи майдонча (толор) ду хати мувозӣ (парал- лел) дар рӯ ба рӯи ҳамдигар дар масофаи 10-15 м кашида мешавад. Бозингарон ба ду гурӯҳ ҷудо мешаванд ва сардорҳоро интихоб менамоянд. Г урӯххо дар назди хатҳо дар муқобил и хамдигар меистанд. Дар ҳар гурӯҳ бозингарон даст ба даст мекунанд. Бозингаре аз гурӯхи оғозкунандаи бозӣ мепурсад. «Киро тела кунем?» Гурӯҳи муқобил ҷавоб медихад: «Бузи хокистарангро» Бозингари гурӯҳи якум: «Аз дӯстони ман киро тела диҳем?» Гурӯҳи дуюм ҷавоб медиҳад: «Раҳим- ро» (ё каси дигарро). Пас аз ин бозингари гурӯҳи якум давида омада «занҷири» дасти Раҳимро канданӣ мешавад. Агар ин кор муяссар гардад, ҳарду бозингаре, ки занҷири дасти онҳо канда шуд, ба тарафи гурӯҳи рақиб мегузаранд ва аз тарафи муқобил бозӣ мекунанд. Бозин- гари дуюми гурӯҳи якум ба бозӣ шурӯъ менамояд. Агар вай занҷирро канда натавонад дар гурӯҳи рақиб мемонад. Акнун бозингарони гурӯҳи дуюм ба бозӣ шурӯъ менамоянд. Қоидаҳо: Г урӯҳҳо бояд аз хати кашидашуда нагузаранд. Бозингароне, ки бозиро бохтанд, бояд зуд аз гурӯҳ бароянд, ё ин ки аз тарафи гурӯҳ муқобил бозӣ кунад. Дастхоро мустаҳкам доштан лозим аст. БОЗИХОИ ДИДАКТИКИ, бозихое, ки махсус барои амали гардондани хадафхои таълими бачагони синни томактаби ва хурди мактаби мукаррар шудаанд. Онхо кобилияти эхсос намудани шакл, андоза, ранг, чойгиршавии ашё дар фазо, мушохидакори, диккат, хотира, тафаккур, малакаи хисобкуни, нутк, тасаввурот оид ба мухити беруна ва дигар хусусиятхои равонии бачагонро инкишоф медиханд. Бозихои дидактики дар тарбияи маънавию ахлокии кудакон низ ахаммияти бузург доранд. Бозихои дидактики ба воситаи когазчахои ранга, картон, кутичахои расму харфдор, лото, манорачахои чуби ва гайра сурат мегиранд. Онхо дар кудакон эхсоси коллективизм, мустакили, хадафманди, рафтор мувофики меъёрхои чамъияти ва гайраро бедор менамоянд. Аз рӯи таркиби иштирокчиён, яъне бозиҳои писарон, духтарон ё гурӯҳҳои омехта; • аз рӯи шумораи иштирокчиён - инфиродӣ, ҷуфт, гурӯҳи хурд, гурӯҳи калон, дастаи синфӣ, дастаҳои синфҳо ва бозиҳои оммавӣ; • дар ҷараёни бозӣ - андеша, оқилӣ, ихтироъ, амал, рақобат ва ғайра; • Ҷадвал - дарсҳо, қисми ҷадвали дарсҳо, бозиҳое, ки то ба даст овардани ҳадаф идома ёфта, ғолибон муайян карда мешаванд. Баъзе шаклҳои бозиҳои дидактикӣ: • Дарси бози корӣ - машқ дар омӯзиши донишҳои нав тавассути таъмини иштироки фаъоли донишҷӯён дар ҳалли масъалаҳои мавзӯъ; • Дарси нақшакашӣ - мустаҳкам намудани дониши донишҷӯён дар заминаи ташкили нақшҳои пешакӣ муайяншуда дар омӯзиши масъалаҳои мавзӯъ; • дарси театрӣ - пешниҳоди маълумоти саҳеҳ оид ба мавзӯи дарс тавассути ташкили саҳнаҳои вобаста ба мавзӯъ; • дарси «Музояда» - нишон додани он, ки ҳар як донишҷӯ дар бораи ин мавзӯъ, баъзе бахшҳо аз он чӣ қадар дониш дорад; • Дарси одилона - як қатор дарсҳо бо тавзеҳоти ҷолиб дар асоси ҳамкории донишҷӯёне, ки ин мавзӯъро аллакай азхуд кардаанд; • Дарси бозӣ - як машқи экспрессивӣ дар шакли консерт, ки ба донишҷӯён имкон медиҳад, ки дониши худро фаъол ва мустаҳкам кунанд. • Интеграл - дарси ҳамгироиест, ки дар атрофи мавзӯҳои марбут ба дигар мавзӯъҳо ташкил карда мешавад ва ба осонӣ муттаҳид мешавад, шавқи хонандагонро ба як қатор фанҳо афзун мекунад ва онҳоро ба раванди таълим ҷалб мекунад. Бозиҳои дидактикӣ дар ҷараёни таълим низ воситаи асосии ташаккули тафаккури хонандагон мебошанд. Он бояд ҳамчун фаъолияти маърифатӣ баррасӣ шавад, на ҳамчун воситаи истироҳат ва фароғат. Инҳоянд чанде ки барои ман ҷолиб буданд: Таърих ва таснифи бозиҳои серхаракат Бозиҳои қадимтарин ва фаъолтарини рӯзҳои аввал танҳо дар корҳои хона ва хонагӣ буданд. Баъдтар, ин консепсияҳо ба таври назаррас васеъ карда шуданд ва бо доираи васеи мундариҷа бой шуданд. Дар давраи аввал, бозиҳои ҳаракатӣ як ҳолати мустақилона доштанд, ки бештар аз тақлид ва ҷамъбасти он чизҳое ки диданд ва медонистанд ва шикор (ҳамчун як шакли фаъолияти қадимаи инсон) иборат буданд. Аз ин рӯ, ҷанбаҳои муҳтавои бозиҳои амалии бисёр халқҳо бо паррандаҳо, ҳайвоноти ваҳшӣ («Гози ва паррандаҳои сафед», «Гург ва чӯпон», «Рӯбоҳ ва мурғ») ба бозиҳои халқӣ марбутанд. дахлдор "Чӯпон", "Терекҳои сафед, кабудҳои кабуд", "Роҳбар", "Гург", "Гурбаҳо ва мушҳо" ва ғайра. Он маъмулан бозиҳои миллии амалист. Маълум аст, ки тақлидкории меҳнатӣ ҳамчун манбаи объективии зиндагӣ ҳамчун василаи тарбияи ҷисмонӣ, аз афташ, хеле барвақт истифода шудааст. Ҳамин тавр, бо рушди ҷомеа талаботҳои мушаххас ва мувофиқ ба миён омадаанд, яъне интиқоли бозиҳои амалиёт ба шаклҳои дигар хеле шавқовар аст, ба монанди рақс, сурудхонӣ, шеър ва ғайра. Бозиҳои ҳаракаткунанда қобилият, лаззати ѕаблӣ ва ҳадафро ташаккул медиҳанд. Истифодаи онҳо дар дарсҳои тарбияи ҷисмонӣ ба чунин хулоса меорад: истифодаи бозиҳои қадимаи халқӣ дар дарсҳои тарбияи ҷисмонӣ шавқу рағбати зиёдро ба донишҷӯён бедор мекунад, ки ин ба рушди сифатҳои ҷисмонӣ, ақлӣ, ихтиёрии онҳо таъсири мусбӣ мерасонад. Ҳангоми бозии фаъолона кӯдакон қадам мезананд, ҷаҳида мераванд, поймол мекунанд, ягон чизро мепартоянд, ки дар натиҷа мушакҳо ва узвҳои ҳассосии онҳо ривоҷ меёбанд ва фаъолияти ҳаётии организм афзоиш меёбад. Дар бозӣ иродаи кӯдакон ташаккул меёбад, қобилияти тобеъ кардани амалҳои худро ба қоидаҳои бозӣ, ӯ аз рафтори дағалӣ худдорӣ мекунад, дар ҳолати зарурӣ ҳаракат мекунад (пинҳон, давидан, сайд кардан, зуд андеша кардан, роҳи халос шудан аз вазъияти душвор). Интихоби бозиҳои амал бо назардошти хусусиятҳои рушди сифатҳои ҳаракат дар самт гузаронида мешавад.     Хулоса: 1. Муаллим на танҳо дарс медиҳад, балки қобилияти омӯзишии хонандагонро тавассути хониши мустақилона инкишоф медиҳад; 2. Ба донишҷӯён омӯхтани дониш тавассути таҳлили китобҳои дарсӣ, дастурамалҳо, паёмҳои интернетӣ, манбаъҳо; 3. Боварӣ ҳосил кунед, ки донишҷӯ на танҳо дар ҷараёни таълим онро мешунавад, балки иштирокчии фаъоли раванди омӯзиши мазмуни мавзӯи дарс гардад; 4. Агар муаллим қобилият дошта бошад, ки мундариҷа ва моҳияти таълими интерактивӣ, усулҳои онро дар фаъолияти педагогии худ, стандартҳои такмилёфтаи давлатӣ ва барномаҳои таълимии муосир омӯзад, азхуд кунад ва татбиқ намояд. маҳорати мукаммалро кафолат медиҳад, сифат ва самарабахширо кафолат медиҳад. 5. Таҷрибаҳо - натиҷаҳои санҷиш нишон доданд, ки агар дарсҳо аз тариқи калимаҳо, фаҳмондадиҳӣ, маҳорат гузаронида шаванд 10%, агар намоишҳо тавассути намоишҳо ташкил карда шаванд, 50%, раванди таълим иштироки шахсӣ, агар фаъол бошад, 90 фоизи сифат ва самаранокии азхудкуниро ташкил медиҳад. Ин маънои онро дорад, ки агар ҳар як омӯзгор талабаи худро дар синф фаъол кунад, сатҳи хониш, маҳорат, дониш, малака ва қобилияти кӯдак баланд хоҳад буд. АДАБИЁТИ ИСТИФОДА КАРДА: 1. Абдумаликов Р.А., Алибеков Ш., Норкулов Ш. Масъалаҳои маънавият дар заминаи бозиҳои миллӣ. Т., 1995. саҳ.9. 2. Махзани маълумоти "Хусусиятҳои муассисаҳои варзишӣ, иншоотҳо ва дигар объектҳои тарбияи ҷисмонӣ ва варзиши Ҷумҳурии Ӯзбекистон", Идораи патентии Ҷумҳурии Ӯзбекистон 5 (43), 2003, саҳ 182. 3. Системаи менеҷмент ва такмили он дар мусобиқаҳои оммавии варзишӣ Ахматов М. Иқтисод ва маориф. 2003, № 1, саҳ 60-69. |