солтүстік қз билет 2. 1. Солтстік азастанны топыра климатты жне жадайы
 Скачать 6.25 Mb.
|
|
Билет 5 1.Солтүстік Қазақстанда мәдени дақылдардың арамшөптермен күресу шаралары 1.Солтүстік Қазақстанда мәдени дақылдардың арамшөптермен күресу шаралары Арамшөптермен күрес шаралары. Қазіргі егiншiлiкте арамшөптермен күресудiң көптеген шаралары бар. Олар бiр-бiрiнен тиiмдiлiгiмен, пайдалану мерзiмiмен, шығынның мөлшерімен және тағы басқа көрсеткіштерi арқылы ерекшеленедi. Олардың барлығын негiзгi үш топқа бөлуге болады: Ұйымдастыру шаралары 1. Танаптардың ластануын анықтау. 2. Танаптардың ластануын бағалау және экономикалық зияндылықтың шегiн анықтау. 3. Танаптардың ластануының картасын жасау. 4. Арамшөптермен күрестiң кешендi бағдарламасын дайындау. Алдын алу шаралары 1. Мәдени дақылдардың тұқымдарын тазалау. 2. Жемдi, мекендi, сабанды малға ұнтақталған немесе буландырылған күйiнде беру. 3. Жол бойындағы, бос жерлердегi, қора жайлардың маңындағы арамшөптердi гүлдегенге дейiн шауып тастау. 4. Арамшөптердің сыртқы және iшкi карантинiн сақтау. 5. Көңді арамшөптердің тұқымдары өнгіштігін жоғалтатындай етiп дұрыс сақтау және пайдалану. Жою шаралары I. Агротехникалық шаралар 1. Сүрi танаптарды өңдеу. 2. Күзгi топырақ өңдеу. 3. Топырақты көктемгі өңдеу. 4. Топырақты өсімдіктердi күтiп-баптау кезiнде өңдеу. 5. Ауыспалы егiсте дақылдарды алмастыру. 6. Агротехникалық тәсiлдердi қолдану арқылы екпе дақылдардың арамшөптерге қарсы бәсекелестiк қабiлетiн арттыру. II. Химиялық шаралар 1. Таңдап әсер ететiн гербицидтердi егiн сепкенге дейiн пайдалану. 2. Мәдени өсімдіктердің егiстiктерiнде таңдап әсер ететiн гербицидтердi пайдалану. 3. Ауыл шаруашылығы дақылдарын жинап алғаннан кейiн жаппай немесе таңдап әсер ететiн гербицидтердi пайдалану. 4. Сүрi танаптарда жаппай немесе таңдап әсер ететiн гербицидтердi пайдалану. III. Биологиялық шаралар 1. Фитофаг жәндiктердi пайдалану. 2. Арамшөптерге ауру туғызатын вирустар, бактериялар мен саңырауқұлақтарды пайдалану. IV. Арамшөптермен күресте электр қуатын пайдалану 1. Өте жоғары жиiлiктегi электромагниттiк қрiстi пайдалану. 2. Жоғарғы қуатты электр тогын қолдану. V. Физикалық шаралар 1. Газ шiлтерi бар отты культиваторды пайдалану. 2. Суаратын ашық жерлердiң жанындағы арамшөптердi жағуға отты машиналарды қолдану. Арамшөптермен күресте ең жоғарғы тиiмдiлiкке шараларды кешендi және жүйелi түрде жүргiзгенде ғана жетуге болады. Бұл одан әрi ауыспалы егiстiң бiр немесе екi айналымында тек алдын алу және агротехникалық күрес шараларын пайдаланумен шектелуге мүмкiндiк бередi. 2.Солтүстік Қазақстанның егіншілік жүйесінің ерекшеліктері Дәстүрлі технология. Егіншілік жүйесі дегеніміз ауылшаруашылығынын ғылыми тұрғыдан жүргізу деген сөз. Егіншілік жүйесі жайында түсінік агрономия ғылымы мен бірге пайда болды. Республикамыздың солтүстігінде орналасқан жауын – шашын молырақ далалық,орманды – далалық аймақтарда төрт – бес танапты дәнді – парлы ауыспалы егіс қолданылады,бұл ауыспалы егістерде пардан кейін дәнді масақты дақылдар үш – бес рет егіледі.Кейде алты – жеті танапты дәнді – парлы – отамалы ауыспалы егістер қолданылады.Бұл ауыспалы егістерде көбінесе пар бір танапты,дәнді масақты дақылдар бес – алты танапты,сүрлемге арналған жүгері бір танапты алып жатады. Билет 6 1.Солтүстік Қазақстандағы минемалды және ресурстарды үнемдейтін технологиялар. Ресурстарды үнемдеитін технологиялар(Ресурсосберегающие технологии; грек, techne — өнер, шеберлік және ...логия) — отынды және энергияның басқа да кездерін (энергия үнемдейтін технология), сондай-ақ шикізатты, материалдарды, суды, ауаны, т.б. ресурстарды технологиялық мақсат үшін барынша аз тұтынып, өнім өндіруді қамтамасыз ететін технологиялық операциялардың жүйелі жиынтығы. Ресурстарды үнемдеитін технологияларда табиғи ресурстарды қолданудың меншікті нормалары біршама төмен; оларда кешенді өңдеу (өндірістің қалдыктарын пайдалануды қоса), екінші реттік ресурстарды (металлолом, шыны сынықтары, макулатура, т.б.) пайдалану, сондай-ақ жылуды, баска энергияны, суды, т.б. айналымға жіберу маңызды орын алады. Ресурстарды үнемдеитін технологиялар табиғи ресурстарды үнемдеуге және қоршаған ортаның ластанбауына мүмкіндік береді. 2.Топырақтың агрофизикалық, ылғалдылық қасиеттерін анықтау. Топырақтың агрофизикалық қасиеттері оның құнарлылығының ең маңызды шарттары болып табылады. Топырақтың қасиеттері олардың жай-күйін анықтайды және сипаттайды: өлшемдері бойынша бөлшектердің арақатынасы, өзара орналасуы (қосудың тығыздығы мен иілгіштігі, құрылымды қалыптастыру қабілеті және т.б.), барлық су-ауа қасиеттерін және, демек, топырақ құнарлығын анықтайды. Топырақ тығыздығы (көлемдік масса) - табиғи құрамда алынған, текше сантиметрге (г/см3) граммен көрсетілген абсолютті құрғақ топырақтың бірлік көлемінің массасы. Топырақтың тығыздығы минералды-механикалық құрамына, органикалық заттардың құрамына, құрылымы мен құрамына байланысты. Қатты фазаның тығыздығы топырақтың агрофизикалық қасиеттерінің бірі болып табылады. Кеуектілік – барлық кеуектер мен топырақтың қатты фазасының бөлшектері арасындағы кеңістіктердің жалпы көлемі, топырақтың жалпы көлеміне пайызбен көрсетілген. Топырақтың кеуектілігі топырақтың құрылымына, тығыздығына, механикалық және минералогиялық құрамына байланысты. Кеуектіліктің ең агрономиялық қолайлы қатынасы қара топырақта байқалады: жалпы кеуектілік 58 – 64%, жеке агрегаттардың кеуектілігі – 38 – 40%, ауа алып жатқан кеуектер – 20 – 27% дейін, белсенді емес кеуектер 10%-дан аз. Топырақтың агрегаттарға ыдырау қабілетін құрылым деп, ал мөлшері, пішіні және сапалық құрамы әртүрлі агрегаттардың жиынтығын топырақ құрылымы деп атайды. Құрылымның агротехникалық маңыздылығы оның топырақтың физикалық қасиеттеріне, тотығу-тотықсыздану, микробиологиялық және қоректену режиміне, физикалық-механикалық қасиеттеріне, топырақтың эрозияға төзімділігіне оң әсерін тигізуінде. Билет 7 1.Топырақ құрылымы – топырақтың жетілген кезде көлемі мен пішіні, құрамы әр түрлі болатын жеке бөліктерге (құрылымдық бөліктер, агрегаттар) бөліну қабілеті. Топырақ құрылымы түзілген кезде өсімдік тамырлары мен топырақтың коллоидтарының жабысқақтық қасиеті үлкен рөл атқарады. Топырақ құрылымы. топырақтың ауа мен су алмасу режимінің негізгі ерекшеліктерін анықтайды, сондықтан топырақ құнарлылығын арттырудың негізгі факторының бірі болып табылады. Оның құрылымы бірнеше рет өңдеу жүргізгенде, сонымен қатар хим. және микробиологиялық процестердің нәтижесінде бұзылады. Жыртылған топырақтың құрылымын сақтап, одан әрі жақсарту үшін көп жылдық шөп себіледі және басқа да агротехникалық шаралар жасалынады. Топырақ құрылымы мен топырақтың су сыйымдылығы, су өткізгіштігі, өңдеуге пісіп-жетілуі, топырақ эрозиясына шыдамдылығы, тағы басқа тығыз байланысты. 2.Солтүстік Қазақстанның кең таралған арамшөптері және олармен күрес жүргізу шараларын құрастыру. Арамшөптер – ауыл шаруашылығы алқаптарында өсуге бейімделген жабайы өсімдіктердің ерекше тобы. Улы арамшөптер бұдан да қауіпті: аққұйрық, қырықбуын, жабайы шалғам, қарақұйрық, қарақұйрық, егістік балауыз, дала қыша, т.б., оларды жеген кезде жануарлар уланады, кейде өліммен аяқталады, әдетте жайылымдағы мал тимейді Жабайы сұлымен күресудің табысты болуы күзде тұқымды топыраққа жақсы орналастыруға және дәнді дақылдарды себудің оңтайлы мерзімін дұрыс таңдаумен біріктірілген егіс алдындағы мұқият өңдеуге байланысты. Ауыспалы егістік алқаптарындағы арамшөптер тыңайғандағы арамшөптермен күресудің тиімділігіне өте тәуелді болғандықтан, оларды күтіп-баптау қажет. Алдыңғы дақылды жинап алғаннан кейін өңдеуді BIG-3-пен 4-6 см тереңдікте (жеңіл эрозияға бейім топырақта) немесе ЛДГ-10;15;20 (орташа және ауыр топырақта) қопсытқыштармен жүргізеді. Топырақта қыстап шыққан жабайы сұлы және басқа да жас арамшөптердің тұқымдары топырақ бетінде қыстағандарға қарағанда бірнеше есе көп көшет беретінін есте ұстаған жөн. Топырақ өңдейтін құрал-саймандардың күзгі жұмыстары сапасыз жүргізілсе немесе сұлы фондары күзден бері өңделмеген болса, көктемде топырақ пісіп жатқанда ылғалды жабудың орнына, ылғалды топыраққа жабайы сұлы дәндерін ерте көктемде төсеу. қабат жүзеге асырылады. Билет 8 .Ластану деңгейіне байланысты күресу шараларын қалыптастыру. Егіс алдында немесе бидай, арпа өнгенге дейін жабайы сұлыны жою үшін топыраққа әсер ететін гербицидтерді қолдануға болады - Avadex BV48 % a.e. (АҚШ) және triallat 40% а.е. (Башқұртстан). Химиялық құрамы мен өсімдіктерге әсері бойынша препараттар ұқсас. Тұтыну нормалары Avadexa BV 1,7–3,4 л/га.Препараттардың белсенді заты өсетін жабайы сұлы тұқымдарының колеоптиліне әсер етеді, ол топырақта 3-4 апта бойы сақталады. Топырақ гербицидтерін қолданғанда жер үсті шашыратқыштарын қолданған жөн. Жұмыс сұйықтығын тұтыну нормасы 100-ден 400 л/га дейін өзгеруі мүмкін, әдетте, үлкен тұтыну нормалары қолданылады. Препараттар өте ұшпа болып табылады, сондықтан оларды топыраққа дереу және бүркуден кейін 1-2 сағаттан кешіктірмей енгізу керек. Топыраққа гербицидтерді енгізу БИГ-3, БМШ-15, БМШ-20, ЛДГ-10 (-15–20) тырмаларымен максималды шабуыл бұрышымен немесе егіс алдында тегіс кескіштермен, сепкіштермен өңдеу кезінде жүзеге асырылады. . Препараттар жақсы өңделген және тегістелген топыраққа қолданылады. 2.Топырақтың органикалық заттары мен органикалық тыңайтқыштардың мөлшері мен құрамы. Топырақтың органикалық заттары көміртегі, азот, калий, фосфор, микроэлементтер қорын жинақтайды, топырақтың оңтайлы жағдайы мен құрылымын жасауға ықпал етеді, эрозия процестерін болдырмайды, улы заттардың әсерін әлсіретеді. Солтүстік Қазақстан жағдайында өсімдіктердің азотпен қоректенуін неғұрлым объективті сипаттау және бағалау үшін 0–40 см топырақ қабаты жеткіліксіз екендігі айтылады, өйткені жаздық бидай терең қабаттардағы азоттың қолда бар түрлерін пайдалана алады. Осыған байланысты біз 40-100 см топырақ қабатындағы нитраттардың азот құрамының динамикасына зерттеу жүргіздік. Нәтижелер жаздық бидайды егіске дейін нитраттардың азот құрамының зерттеу жылдарында топырақта 39,7–58,5 мг/кг, ал жинағаннан кейін – 22,7–53,4 мг/кг аралығында ауытқығанын көрсетті. Күңгірттен кейін және дәстүрлі технология бойынша өсірілетін екінші-жетінші бидайдың астындағы нитрат азотының мөлшері де бидай өсіру кезінде тұтынудың артуына байланысты егін жинау кезінде азайды, ал бұл азудың мөлшері күздік бидайдағы азоттың азаюына ұқсас болды. 40–100 см қабаттағы нитрат азотының мөлшері мен динамикасына сәйкес тарақталған самандық нұсқалар 0–40 см қабаттағыдай ерекшелікті көрсетеді – илеусіз (бақылау) нұсқалармен салыстырғанда нитрат азотының аз мөлшері, өсімдіктердің бидайдың көбірек тұтынылуын, ылғалмен қамтамасыз етілгендей еңбекпен, бусыз предшественники нұсқаларда көбірек қозғалғыштығы мен жақсы сіңімділігін тағы да көрсетеді, бұл кестеде келтірілген топырақтағы азоттың орташа мөлшерінен анық көрінеді. Билет 9 Карантиндік арамшөптер –белгілі бір өңірде жоқ және аз таралған, бірақ өте тез таралуға бейім келетін арамшөптердің аса зиянды түрлері. Біздің ауданымызда екі карантиндік арамшөп таралған, олар - жатаған у кекіре және арамсояу(сарышырмауық). Жатаған у кекіре - гүлділер тұқымына жататын атпатамырлы көпжылдық арамшөп. Өміршеңдігі өте жоғары болғандықтан аса қауіпті арамшөптер қатарына жатады.Тамыр жүйесі өте қуатты және күрделі болады. Тіке кететін тамыры 3-8 м тереңдікке дейін жетіп, жер асты суларынан нәр алатын мүмкіндігі бар. Осының арқасында шөлге өте төзімді. Кекіре өскен алқаптарда өсірілген бидайдан шығарылған нан өнімдері жарамсыз болады, оны тек малға азық есебінде пайдаланады. Арамсояу(сарышырмауық) - шырмауық туыстарына жататын паразиттік арамшөп. Өсімдіктердің жер бетіндегі бөлігіне зиян жасайды. Жоңышқа, көкөніс, бақша, картоп, мақсары т.б егістерге көп зиян келтіреді. Негізінен тұқым арқылы көбееді, үзіліп түскен сабақтарымен де көбейе алады. Жабысқан өсімдіктердің қорегін пайдаланып, оның өсіп өркендеуін тежейді, өнімділігін күрт төмендетіп жібереді.Тұқымы топырақта ұзақ сақталады, малдың ішінен өміршеңдігі жойылмай түседі. 2.Егістік пен топырақтың арамшөптенуін есепке алу әдістері Егістіктердің арамшөптермен ластануын есептеу әдістері 1) Ауылшаруашылық дақылдар егістіктеріндегі арамшөптердің тығыздығын және таралуын анықтау 2) Арамшөптерге қарсы күрес шараларын жүргізуін тиімді жоспарлау ауылшаруашылық жерлердің ластану болжамын ғылыми негізде атқарылуын көздейді. 3) Көпжылдық болжам – арамшөптердің биологиялық топтары және кейбір экономикалық зиян келтіретін қауіпті түрлерінің нақты егістікте, шаруашылықта, аймақта келешекте таралу деңгейінің адамдардың өндірістік қызметі, даму болашағы, арамшөптердің қорғау жүйелерін жүргізуіне байланысты сипаттайды. 4) Ұзақ мерзімді болжам (жылдық немесе маусымдық) – бір жылға немесе маусымға жасалады. Бұл болжам келесі жылда немесе маусымда арамшөптердің жалпы биологиялық топтардың, түрлерінің нақты егістікте, шаруашылықтағы дақылдарда ауданда, облыста, республикада популяциядағы тығыздықтарын ескере отырып күтілетін ластану дәрежесін көрсетеді 5) Қысқа мерзімді (фенологиялық) болжау – бір, екі күннен бір ай кезеңді қамтиды, арамшөптердің ауа райының ықпалына, дақылдың өсіп-дамуына, агрошараларға байланысты нақты жағдайларда ластануын айқындау үшін қажет және тиімді күрес жүргізуді анықтайды. 6) Қорыта келе ластанудың барлық болжамдары – арамшөптердің зияндылығының бағасын беру және күрес шараларының мақсатқа сәйкес жүргізілуіне бағытталған. 7) Арамшөптермен ластану болжамының ақпараттық негізін ауылшаруашылық жерлердегі арамшөптердің таралу мәліметтері, топырақтың ластануы, биологиялық өзгерістерін ескеру, арамшөптердің популяциясына табиғи факторлардың әсері, агрошалар, күресу тәсілдері органикалық тыңайтқыштарды қолдануында, егін суаруда, тұқымдық материалдан арамшөптер қорының толу мәліметтері құрайды; Билет 10 Билет 10 1.Экономикалық зиянды шек ЭЗШ. Зияндылықтың экономикалық шегі (ЗЭШ) – зиянды объектінің саны немесе өсімдіктердің зақымдануы, дақылға зияны байқалады, ал ЗЭШ-зиянды объектінің саны немесе өсімдіктердің зақымдануы, онда қорғау іс-шараларына жұмсалатын шығындар өтеледі немесе олар шығынмен салыстырылады. Зияндылықтың экономикалық шегі химиялық бақылау шараларының қажеттілігі туралы шешім қабылдаудың бастапқы нүктесі болып табылады, ол бір уақытта қарапайым және күрделі. 2.Ауыспалы егістің ғылыми негіздерінің дамуы. Ауыспалы егіс дегеніміз-танаптардағы ауыл шаруашылық дақылдары менарды пғылыми ұсыныстарға сүйене отырып ауыстырып отыру. Ауыспалы егістің экономиялық негізі-ғылыми ұсыныстарға сүйеніп анықталған егілетін дақылдардың алатын жер көлемі.Әр дақылдың алатын жер көлемін белгілегенде мына жағдайлар есептеледі. келешек-Шаруашылық орналасқан жердің ауа райы, топырағы шаруашылықтыңте өркендеу уақыты. -Ауылшаруашылық өнімдерін сату жоспары -Мал шаруашылығына қажет жем-шөппен толық қамтамасыз етілуі. Егер дақыл көп жылдар бойы бір жерге егіле берсе, оны ауыспайтын дақыл, шаруашылық тек бір дақылды егетін болса, оны дарадақыл, дақыл бір жерге сегіз жылдан кем егілетін болса оны кайталап егу деп атайды.Ауыспалы егістің алмасуынан уақытша шығарылған танапты шықпа танап дейді. . Әдетте шықпа танап ретінде көп жылдық шоп егілетін танап қалдырылады. Мысалы; жоңышқа егілген танап 4-5 жыл ауыспалы егістен шығарылып тасталады. Бұл мерзім өтіп, жер тыңайғаннан кейін бұл танап ауыспалы егіске енеді де басқа бір танапқа жоңышқа себіліп ауыспалы егістен шығарылады. Ауыспалы егістегі дақылдар мен пардың белгілі тәртіппен танаптарда ауысып тұратын ауыспалы егістің ротациялық кестесі деп атайды. Ауыспалы егіске кіретін әрбір танаптың өзінің номері болады, бұл номер рим цифрімен белгіленеді. Дақылдар мен пардың ауыспалы егісте орналасу ретін оның схемасы дейді. |