Қияр. 7.ияр ияp калоpиялы ндылыы тмeн азытлік, c жнe каpотин дpумeндepіні нeгізгі кзі
 Скачать 27.76 Kb.
|
|
7.Қияр Қияp – калоpиялық құндылығы төмeн азық-түлік, C жәнe каpотин дәpумeндepінің нeгізгі көзі. Өcімдіктің нeгізгі құpамы 94-95% cу болып табылады. Қияpдың құpамында C жәнe β-каpотин дәpумeндepінeн баcқа, аздаған қант (1,5-2%), ақуыз (1%), жаcұнықтаp (0,75%), В2 дәpумeні (pибофламин), никотин қышқылы (PP), тиамин (В1), cонымeн қатаp хош иіcті заттeктep, жануаp ақуызының cіңіpілуінe әcep eтeтін пeктиндік фepмeнттep болады. Баcқа көкөніcтep мeн каpтопқа қаpағанда, қияp жeміcіндe йод көбіpeк болады [4]. Қияр дақылында адам ағзасының ас қорыту жүйесін реттейтін, асқазан сөлінің қышқыл-сілтілі ортасын бейтараптандыратын дәрумендер мен минералды тұздар өте көп болады. Жаңа піскен жемістері, әсіресе бүйрек ауруларының бастапқы кезеңінде, өт шығару жолдарында тұз шөгінділерінің 8 түзілуі барысында аса пайдалы. Қияр жемісі асқазан сөлінің қышқылдылығы жоғары адамдарға пайдасы зор. Өкінішке орай, қазіргі таңда елге қиярдың жаңа піскен жемістері маусымаралықтарда жеткіліксіз екені білінуде. Отандық нарық көрші елдерден келген өнімдер сапасының құрамы күмәнді және құны өте жоғары көкөністерді ұсынуда. Сондықтан, сапасы жоғары жылыжай көкөністерін, соның ішінде қияр өндірісін арттыру республика үшін маңызды міндет болып отыр. Жылыжайда көкөніс өндірістерін арттыру негізінде жоғары технологиялық тәсілдерге сүйене отырып, зиянды организмдерден қорғау үшін тиімді құралдарды пайдалану қажет етеді. Сонымен қатар, тамшылатып суаруды пайдалана отырып, топырақсыз субстратта аз көлемді технологияларды қолданып өсіруге назар аудару керек. Жоғарыда айтылған, технологиялық үрдісті жетілдіруді қарастыратын, жүргізілген зерттеулерді ескере отырып, материалдық шығындар және адамдар мен қоршаған ортаға (топырақ, экологиялық таза өнім және т.б.) түсірілетін экологиялық жүктемені азайту үшін жылыжайда өсірілетін қиярдың өнімділігін арттырып, сапасын жоғарлату өзекті болып табылады. Жылыжай қиярының жоғары және сапалы өнімін алу үшін барлық кешенді шараларды өз уақтысында жоғары деңгейде жүргізу керек. Барлық агротехнологиялық күтіп-баптау шараларын дұрыс сақтау кезінде ғана, өсімдікті суару, тыңайтқыш, қорғау және т.б. сияқты шараларға қосымша шығындарды төмендетіп, өндірістің пайдалылығын жоғарлатуға болады. Сондықтан, жылыжай жағдайында қиярдың жоғары өнімін алу үшін өсімдіктерді кешенді технологиялармен өсіруді қамтамасыз ету керек. Бұл технологияларға әртүрлі негізделген топырақ-субстраттарын қолдану, топырақтың қолайлы ауа және су режимдерін жасау, органикалық және минералдық тыңайтқыштардың үйлестірілген мөлшерлерін беру, өсімдіктерді егу және түптерін қалыптастырудың қолайлы сұлбаларын жасау кіреді. Сондайақ, зиянкестер, аурулармен және арамшөптермен күресуде негізгі агротехникалық шаралардың бірі, ауыспалы егістерді менгеру және енгізу болып табылады. В.Д. Мухинның (1991) мәліметтері бойынша, бір дақылды бір орында екі және одан көп жылдар ішінде өсірсе, топырақтың бір жақты әлсіреуіне алып келеді. Дара дақыл егісі қауіпті емес, ол топырақта ауру тудырғыш негіздер мен көп мөлшерде зиянкестердің жиналуына алып келеді. Сондықтан, қияр жемістерінің жоғары өнімін алуда оның алғы дақылдары және оларды ауыспалы егісте орналастыру аса маңызды рөл болып табылады. Көпжылдық шөптер, біржылдық азықтық қоспалар, астық пен дәнді-бұршақ дақылдар, көк азыққа жүгері мен ерте сүр шөптер, қырыққабат, пияз және басқа дақылдар ең жақсы алғы дақылдары болып табылады. Олар танапты ерте босатып, топырақты дайындауға жақсы мүмкіндік береді. Қызанақ пен картоп мүмкін болған алғы дақылдары. Қиярды асқабақ, қарбыз, қант қызылшасы мен күнбағыстан кейін отырғызудың қажеті жоқ. Басқа көкөніс дақылдары сияқты, қияр өсімдігінің өнімділігіне тұқымдарды себу мерзімдері мен көшеттерді отырғызу үлкен әсер етеді. Қиярдың барлық будандары мен сорттары үшін себу және отырғызу мерзімдері бойынша жалпыланған мәліметтер бар. Қияр жарық сүйгіш дақыл болғандықтан, өсімдікті тығыз отырғызбау керек. Бұл жарық режимінің нашарлауына алып келеді. Пленкалы жылыжайларда жүйектерде өсімдіктің қатараралығы 30-40 см болу керек. Жылыжайда өсімдіктерді тығыз отырғызса, аурулардың тез таралуына алып келіп, өсімдіктер бір-бірінен шіри бастайды. Бұл туралы көптеген ой-пікілер бар. Көптеген ғалымдар отырғызу тығыздығы сорттан, жарықтылықтан, сондай-ақ топырақтың қоректену жағдайына байланысты деп тұжырымдайды. Қияр өсімдігі жылуды өте талап етеді. 20º С температурадан төмен болған кезде, барлық даму кезеңдері ұзаққа созылады, ал 10º С температурада өсу тоқталып, 0º С-та қиярдың барлық сорттары өледі. Қияр көленкелі жағдайда әлсіз өсуі мүмкін, бірақ толық жарықта оның өнімділігі артады. Қиярдың өсу үрдістері басында қарқынды жүреді, ол үшін температура жоғары болу керек. Өсімдік жасының ұлғаюымен қолайлы температура төмен болады. Түнгі температура қиярдың өсуі мен жеміс беруіне едәуір әсер етеді: күндіз жиналған температурадан жоғары болған сайын, фотосинтез өнімдері тез таралады. Сондықтан, қиярлар тезірек пісуі үшін түнде температураны 21-23º С дейін көтеру керек. Бірақ бұл жағдайда өсімдіктер тез қартаяды. Түнде жоғары температуралардың ұзаққа созылуы (жеміс берудің 2-3 аптадан өте) өсімдіктерді әлсіретеді. Жаңа бүйір өркендері 18 нашар дамып, түйіндерінің айтарлықтай бөлігі қурап, стандартты емес жемістерінің бөлігі арта түседі. Сондықтан, жеміс беру ұзақтығын қамтамасыз ету үшін өсімдік қалпына келетіндей, 7-10 күнге түнгі температураны 16-18º С дейін төмендету керек. Мұндай температуралардың жоспарлық алмасуы өсімдіктерден, біріншіден негізгі өркендерінен, содан бүйірлерінен барынша мол өнім жинап алуға мүмкіндік береді. Ауа температурасы 25° С жоғарлауынан, аталық гүлдерінің саны ұлғая түседі. Ал 20° С төмендеткен кезде, аналық гүлдерінің саны көбейеді. Сондықтан, жылыжайда ауа температурасын реттей отырып, қиярдың өнімділігін айтарлықтай мөлшерде жоғарлатуға болады [40; 41]. Бүгінгі күннің нарықтық жағдайы ауылшаруашылық дақылдарын энергия мен ресурсты үнемдеу технологиялармен өсіруді ендіруді талап етеді. Қияр дақылын дәстүрлі технологиямен өсіруден айырмашылығы, шпалерды тамшылатып суарумен бірге қолданғанда, жеміс беруін тиімді пайдаланып, ең жақсы жарықта зиянкестер мен аурулармен аз зақымдалуға көмектеседі. Өнімді жинауға, өсімдік қорғауды жүргізуге, арамшөптермен күресуде өте ыңғайлы. Өсірудің шпалерлік тәсілі қиярдың өнімділігін едәуір деңгейде жоғарлатуға мүмкіндік береді. Вертикальды шпалерде қиярды өсіру бойынша еуропалық елдердің тәжірибесі шпалерлік тәсілмен жемістерінің беруі, кәдімгі технологиямен салыстырғанда (17 т/га) орташа 46 т/га болғанын дәлелдейді. алдында 40 см тереңдікте 85% HB топырақ ылғалдылығымен сәйкестендіріп, N290P200K320 мөлшерінде минералды тыңайтқыштармен қоректендіру арқылы қол жеткізуге болады. Көктем кезде пленкалы жылыжайларда 40 см және 15 см тереңдікте топырақ ылғалдылық шегі 85% НВ болған жағдайда, су пайдалану мөлшерінің жиынтығы орташа есеппен 2063- 2204 м³/га құрайды. 8.Тәтті бұрыш Бұрыш өте термофильді және фотофильді. Ол үшін ыңғайлы температура + 20-25°C төмен емес. Басқа өсімдіктер оны күн сәулесінен қорғай алмайтындай етіп, бақтың оңтүстік жағына бұрыш салыңыз. Жылыжайда немесе ашық жерде өсірген кездегі бұрышты күтім дұрыс суарудан, үстіңгі қабаттан тазарудан, арамшөптен және қопсытудан тұрады. Бұрыш бұталарын суару керек, өйткені топырақтың жоғарғы қабаты кебеді. Сонымен қатар, оны толығымен құрғатуға болмайды, өсімдіктер өліп кетуі мүмкін. Суарғаннан кейін жерді қопсытуға кеңес беріледі. Бұрыш - ерте пісетін дақыл, сондықтан оны көшеттермен бірге өсіреді. Біз ақпанның аяғы мен наурыздыбасында көшеттерге тұқым себеміз. Тұқым отырғызбас бұрын, топырақты дайындаңыз. Егер ол суық жерде, отырғызудан бірнеше күн бұрын сақталса, біз оны жақсы жылыту үшін үйге әкелеміз. Отырғызудан бір күн бұрын біз топырақты калий перманганаты бар ыстық судың бозғылт қызғылт ерітіндісімен өңдейміз. Бұл зиянды микрофлорадан дезинфекция, сондай-ақ соңғы жылыту үшін қажет. Бұрыш көшеттерінің жақсы өсуі үшін біз бақшадан қарапайым жерлерді 1: 1 қатынасында шымтезек негізіндегі топырақпен араластырамыз. Бұл өсімдіктердің одан әрі дамуына жағымды әсер етеді. Алынған қоспаға 1:15 қатынасында ағаш күлін қосыңыз. Күл - бұл калийдің тамаша көзі, ол өсімдіктердің толық дамуы үшін қажет. Содан кейін біз көшеттерге арналған контейнерді дайындалған топырақпен толтырамыз және оны суарамыз. Негізінде, сіз қосымша шығындардан қорықпасаңыз, тұқымдарды дайын топырақта отырғыза аласыз. Бұрыш тұқымын 1-1,5 см тереңдікке отырғызу ұсынылады, ол үшін біз қажетті тереңдіктегі жерге тесіктер жасаймыз. Бұл мақсаттар үшін қалам немесе қарындаш сияқты кез келген көлбеу затты пайдалану ыңғайлы. Көптеген өсімдіктер өсетін контейнерге бір-бірінен 3-5 см қашықтықта тұқым себеміз. Содан кейін болашақта көшеттерді суға батырудың қажеті болмайды. Көшеттерді тездету үшін біз «жылыжай эффектін» жасаймыз: дақылдарды пленкамен жабамыз (кәдімгі целлофан пакеті де қолайлы). Тұқым көгі пайда болғаннан кейін бірден пакетті алып тастаңыз. Әйтпесе, бұрыш өскіндері өсіп, өте әлсіз болады. Көшеттері бар ыдыстарды ауа температурасы + 18-20°С-тан кем емес жылы және жарық жерге қою керек. Біз көшеттерді топырақ әрдайым ылғалды болу үшін 1-2 күн аралықпен суарамыз. Алғашқы күндері - әрқашан температурасы + 25-3 °С-тан төмен емес жылы су. Өсімдіктерді суару таңертең немесе кешке жақсы. Суармас бұрын, мезгіл-мезгіл топырақты 5-7 см тереңдікке босатыңыз. Біздің бұрыш сәл күшейген соң, біз ауа температурасын + 22-27°C-қа дейін көтереміз. Бұл олардың жақсы өсуіне ықпал етеді. Содан кейін 3-4 негізгі жапырақтардың пайда болу кезеңінде біз келесі температураны сақтаймыз: күндіз ауа райында + 22-25 ° C, бұлтты + 19-22°C, түнде + 16-18°C. Вегетация кезеңінде көшеттерді 3 рет тамақтандыру керек. Алғашқы жоғарғы байлау көшеттер басталғаннан бастап 2 аптадан кейін, өсімдікте 3-4 өсімдік қалыптасқан кезде жүзеге асырылады. Бұл кезеңде бұрыш толығымен азотпен қамтамасыз етілуі керек. Мұны істеу үшін 10 литр суға 1 ас қасық несепнәр қосыңыз, араластырыңыз және көшетті суарыңыз. Суармас бұрын өсімдіктердің айналасына күлді себуге болады. Екінші жоғарғы байлау бірдей схемаға сәйкес 2-3 аптадан кейін жасалады. Үшінші жоғарғы байлам көшеттері жерге отырғызудан 4 күн бұрын жасалады. 10 л суда біз 1 ас қасық несепнәр және 1 ас қасық суперфосфат қосамыз. Көктемде немесе жаздың басында тұрақты жерге бұрыш көшеттерін отырғызуға асықпаңыз. Бұл мәдениетке жақсы жылыған топырақ және үнемі жылы ауа-райы қажет. Сонымен қатар, түнгі аяз қаупі толығымен өтуі керек. Жылы климаты бар аудандар үшін бұршақты ашық жерге отырғызудың ең жақсы уақыты - мамырдың аяғы - маусымның басы. Суық үшін - маусымның ортасы немесе соңы. Ашық жерге немесе жылыжайға отырғызудан 2 апта бұрын, бұрышыңызды жұмсарта бастаңыз. Бұл не? Алғашқы күндері терезені ашыңыз. Содан кейін біз көшеттерді балконға немесе подъезге өсімдіктерді тікелей күн сәулесінен қорғайтын жерге қоямыз. Егер балкондағы немесе түнгі верандадағы температура +14°C-тан төмен түспесе, онда көшеттер өзін жақсы сезінеді. Содан кейін біз оны үйге кіргізбейміз. Осыдан кейін біз бұрышты жерге толтырамыз және көп мөлшерде жылы су құйамыз. Өсімдіктің айналасындағы топырақты тығыздаймыз. Әрине, біз ыстық көшеттер мен таңертең ерте немесе кешке ыстық көшеттер отырғызамыз. Бұрышты алғашқы тамақтандыру тұрақты жерге отырғызғаннан кейін 2 аптадан кейін жүзеге асырылады. Сіз несепнәрмен тамақтандыруға болады, және жақсырақ - 1:20 қатынасында су құстарының тамшыларында сұйылтылған. Әр зауыттың астына осындай қоректік ерітіндіден 1-2 литр құйыңыз. Біз екінші жоғарғы байытуды жемістерді байлап бастағанда орындаймыз. 1:10 пропорциясында суда сұйылтылған коровяканы қолданыңыз. Ағаш күлімен төсек бұрышын себуге кеңес беріледі. Үшінші тамақтандыру егін басталғаннан кейін тауықтың тамшысын бірдей ерітіндімен жүргізеді. Тәтті бұрышқа күтім жасаудың ең маңызды ережелерін сақтаңыз, сонда сіз өз бақшаңызда мол өнім аласыз! Топырақ дайындау: Бұрыш үшін дайын топырақ сатып алған дұрыс («Терра-Вита» немесе «Бағбан»). Бұл топырақ қазірдің өзінде қажетті микроэлементтермен байытылған және құрамында зиянды микроорганизмдер жоқ. Егер сіз қарапайым бақша топырағын қолдануды шешсеңіз, алдымен оны калий перманганатының қанық ерітіндісімен кальцийлеңіз, содан кейін су құйыңыз. Немесе байытылған топырақты дайындаңыз: Сод жері 2 бөліктен тұрады Гумус 1 бөлім Таза, електен өткен құмның 1 бөлігі Сод жері шабындық жоңышқа өсетін жерден алынады. Күлді кез-келген топыраққа қосу керек (әр 10 кг топырақ үшін 2 кесе күл). Бұрыш жердегі тұз құрамына және қышқылдық деңгейіне өте сезімтал. Топыраққа доломит ұнын немесе әк қосыңыз (1 кг топырақ үшін 16 грамм зат алыңыз). Арнайы гидрогельдерді қолдануға болады. Ол үйді көгалдандыруға арналған. Гидрогельдер топырақпен араласқан кезде олар ісіп кетеді, артық суды сіңіреді және бір уақытта қоректік заттарды сақтай отырып, топырақты жұмсақ етеді. 9. Аскөк, ақжелкен және салат жапырағының агротехникасы Ақжелкекке топырағы жеңіл, қарашіріндіге бай танаптарды, әдетте өзен арналарын, таңдап алады. Ауыр саздақ топырақтарда өнімі төмендейді, тамырлары тарамдалған, сапасыз болады және жинау қиындайды. Ақжелкек үшін сүдігер терең,тереңдеткішті қолданып, 35-40 см жыртады. Жырту қабаты терең топырақтарда тамырлары тез жуандайды және оларда көптеген бір жылдық балапан өскіндері болады. Жыртқан кезде гектарына 60-70 т көң, 3-4 ц суперфосфат, 1 ц хлорлы калий, ал көктемде отырғызу алдындағы өңдеу астына 3 ц аммиак селитрасы енгізіледі. Қалемшелерді күзде, өнімді жинаған кезде дайындайды. Аналық өсімдіктің төменгі жағында қалыптасқан бір жылдық қалемшелерді алады: ұзындығы 25-30 см, жуандығы 0,7-1,0 см. Бұдан жіңішкелері бір жылда жуан тамырлар қалыптастырып үлгермейтіндіктен, оларды қазбай екі маусым өсіруге тура келеді, бұл өнімдердің өзіндік құнын көтереді. Қалемшелерді кейін дұрыс отырғызу үшін, оларды дайындаған кезде тамырлардың жоғарғы және төменгі ұштарын белгілеу керек: аналық өсімдікке жақын ұшын көлденең, ал төменгі ұшын қиғаш кеседі. Бір жылдық бір тамырдан 2-3 қалемше алады. 1 гектар егістікке 1-1,5 т қалемше дайындайды. Оларды көкөніс қоймаларында құммен алма кезек салып, 0 0С сақтайды. Отырғызатын қалемшелер жетпегенде жіңішке тамырларды да пайдаланады. Мұндайда оларды жүйектерге отырғызып (50х35 см сұлбасымен) өсіріп жетілдіреді, сосын келесі жылы ғана танапқа отырғызады. Көктемде отырғызар алдында қалемшелерді қатты кенеппен сүртеді немесе пышақтың қырымен қырнап, оның ортаңғы бөлігіндегі бүйірлік бөлшектерін сылып тастайды, сонда бүйірлік тамыршалар пайда болмайды және көген тамыры пішінін қожыратпайды. Қалемшенің жапырақтары дамитын жоғарғы бөлігінің 1-1,5 см, бір жылдық тамырлары түзілетін төменгі бөлігінің 2-3 см тиіспейді. Топырақтың жағдайы қалай жұмыс бастауға мүмкіндік бергенде, күзде дайындалған телімге қалемшелерді отырғызады. Отырғызудың ең жақсы нәтижесі қалемшелерді атыздың түбіне көлбеулетіп немесе қабырғасына орналастырғанда байқалған. Атыздың түбіне отырғызғанда қалемшелердің жоғарғы бөлігіне, атыздың жиегіндегі топырақтан салып, оның жоғарғы бөлігін 3-5 см, ал төменгі бөлігін 12-15 см жабады. Атыздың жиегіне отырғызғанда қалемшелері өзінен-өзі көлбеу орналасады. Атыздардың арақашықтығы 70 см, қалемшелердің арасы – 40 см. Қалемшелерді жылдамдықты баяулатқышы бар «Беларусь», Т-38 тракторларына тіркелген көшетотырғызғыштармен де отырғызуға (8 сағаттық жұмыста – 1,5 га) болады. Егер топырақтың жоғарғы қабаты құрғақ болса, қалемшені отырғызарда телімді суландырады. Қатараралықың бірінші өңдеуін 6-8 см тереңдікке, жапырақтарының пайда болуының басында, екіншісін – 10-12 см-ге, маусым айының 15-і кезінде жүргізеді. Өсу-даму кезеңінде гектарына 300-400 м3 су беріп, 5-6 рет суарады. Ақжелкектің тамырының жуандығы 2 см кем еместе, қыркүйектің соңы және қазан айының басында жинайды. Тамырлары жіңішке болса, онда егістікті келесі жылға қалдырады. Жапырақтарын алдын ала орып алады. Көлемі үлкен егістіктерде, жеміс-жидек тұқымбақтарында екпе көшеттерді қазып алатын, аспалы ВПН-2 соқасын пайдаланады. Соқа гиравликалық жүйелері бар 3 класты тракторларға ілінеді. Қазып алу тереңдігі 40-50-ден 70 см дейін. Ақжелкекті бір жылдық дақыл ретінде өсіргенде қазып алу сапалы жүреді, ал екі жылдықта танапты қайырмасыз соқамен қайтадан жырту қажеттігі туындайды. Ақжелкекті, сондай-ақ картопқазғыштардың, қызылшақопарғыштардың көмегімен қазып, барлық тамырларын мұқият жинап алады. Ақжелкекті бау-бақша айырымен де жинайды. Аскөк – Аnethum graveolens. Тез көктейтіндігі, өсетін ортасына жоғары талап қоймайтындығы, сондай-ақ өніммен жыл бойы қамтамасыз ету мүмкіндігі аскөкті бағалы татымды-дәмді дақылдардың қатарына қояды. Аскөкті Қазақстанның солтүстігінде ашық жерде өсіргенде көгі мамыр айының соңына қарай, ал техникалық мақсатқа өсімдік гүлдегеннен кейін – жаппай көктеп шыққаннан 45-60 тәулік өткен соң дайын болады. Көгін алу үшін өсіргенде өнімі 120-200 ц/га жетеді, ал техникалық мақсатқа – 200-300 ц/га. Аскөктің жас өсімдіктерін әртүрлі тағамдарға дәмқосар, ал ересек өсімдіктері көкөністерді тұздағанда және маринадтағанда дәмдеуіш ретінде пайдаланады. Аскөк каротинге, С және Р дәрумендеріне бай, ақуыз және фитонцидтер бар. Ересек адамның тәуліктік С дәруменіне деген қажеттілігін 25 г аскөк көгімен өтеуге болады. Халық емінде аскөк шаншуды және тырысуды басатын амал ретінде қолданады. Аскөк тұқымынан стенокардия және холецистит ауруларын емдейтін анетин дәрмегін дайындайды. Аскөк – бір жылдық өсімдік. Суыққа төзгіш, 5-6оС аязға шыдайды. Тұқымы 3оС жылылықта өне бастайды. Тұқымында эфир майы көп болғандықтан, ол өте ұзақ бөртеді де, өскіндері себілгеннен 10-15 тәулік өткеннен кейін пайда болады. Өсу-даму кезеңінде және тұқым байланғанда өсімдік жылуға жоғары талап қояды. Шуақты күн гүлденуге және жеміс байлануға, сондай-ақ өсімдіктің хош иістенуіне қолайлы жағдай жасайды. Аскөк борпаң, ылғалы жеткілікті топырақта жақсы өседі. Ылғалдылықты сүйеді, бірақ ойпаң, аса дымқыл жерлерде сусоқтанады және опат болады. Оны ашық және қорғаулы жерлерде өсіреді. Ашық жерде оның көгін алу үшін өсіргенде, көбінесе оны басқа дақылдарға жиілеткіш егіс (негізгі дақылдың тұқымына аскөк тұқымының 5-10 % араластырады) ретінде пайдаланады. Көгін 2-8 жапырақ кезінде пайдаға асырады. 10.Жылыжайдағы гүлді өсімдіктер 11.Лимон ағашы Оның құрамында пектин, эфир майлары, биофлавоноидтар бар. Лимон асқазандағы қорытуға көмектесетін заттардың бөлінуіне әсер етіп, ағзаға темір мен кальцийдің сіңіруін жеңілдететін энзимдарды бөледі. Өзі қышқыл болғанына қарамастан, ол асқазан суларының қышқылдығын төмендетеді. Дұрыс күтіп баптаса , лимон үй жағдайында да гүлдеп, жеміс береді. Үйде өсірілетін лимонның қабықтары жұқа, дәні майда, хош иісі көбірек болады. Дәнінен өсірген лимон 7-8 жылдан, кейде 15-20 жылдан кейін ғана жеміс береді. Бұл процесті тездету үшін, бір жылдық көшетті жеміс беретін ағаштың бұтағымен телу керек . Лимон – құрамындағы дәрумендердің мол болуына байланысты оның адам ағзасына тигізер пайдасы зор Анемияны және ревматизмді емдеуге жәрдемдеседі. Катарактаның қалыптасу қаупін азайтады, кіші қан тамырлардың қабырғаларын қатайтады. Құрамындағы калийдің маңыздылығы соншалықты, жүрек-қан тамыр жүйесінің жұмысын реттейді, яғни қан қысымы жоғарылаған науқастарға, жүрек инфарктін, инсульттің алдын алуда пайдасы зор. Кейде тіпті, адамның көңіл-күйі болмаған кезде, тәбеті тартпай тұрса, 1 тілім лимонды шайға салып ішсеңіз болады. Бәріміз білеміз, лимон С дәруменіне бай, ал ол қыс мезгілінде иммунитетті жоғарлатуда, әртүрлі тыныс жолдарының ауруларында көп септігін тигізеді. Біле білсеңіз, 100 г лимонда 150 г С дәрумені бар. Ал, ересек адамға тәулігіне 60 г С дәрумені қажет. Ол әрі тіске пайдалы, әрі қызыл иектің қанауында көмектеседі. Суға лимон шырынын қосып, тісіңізді шайсаңыз да болады. Күнделікті күйбең тіршіліктен, жұмыстан шаршағанда, жайлы, тыныш, еркін демалуды қалаймыз. Ал мұндай жайлылықты қалыптастыруға бөлме өсімдіктерінің көмегі өте көп екен. Сондай жасыл желектердің ішіндегі пайдалысының бірі - лимон ағашы. Қазіргі кезде лимонды тек жеміс ретінде ас-ауқатқа ғана емес, өзге түрлі тазарту, ағарту құралдарына, кейбір жәндіктерден құтылу үшін де пайдаланатынына көз жеткізіп жүрміз. Бұрындары таңсық болатын цитрусты жемісті, қазір жер таңдамай өсіре берудің түрлі амалдары жасалған. Лимон ағашын, тіпті, шай ішетін кеседе (кружка) өсіруге болады екен. Хош иісті, қай мезгілде болсын жасыл қалпында қалатын осы өсімдікті дәні арқылы өсіріп көріп, жанға жайлы жайлылықты үйіңізден табыңыз. Лимон қалай өседі? Бірінші кезекте лимонның үлкен тұқымдарын алдын ала іріктеп дайындап алу керек; Дәндер тезірек өнуі үшін сыртындағы жұқа қабықтардан толық тазарту қажет; Дайын болған дәндерді жылы суға саламыз; Жыл суға салынған дәндер 3-4 күнде-ақ бөртеді, тек суын күн сайын жаңалап тұру керек; Орташа көлемдегі кесе (кружка) тауып, астына аздап ұсақ тас пен топырақ салып дайындаймыз; Дәндердің сүйір жағын топыраққа қадап, араларын бес миллиметрге жуық етіп отырғызу қажет; Үстінен ірі құм себіледі; Келесі кезекте ыдыстың бетін пленкамен жауып қоямыз; Күн сайын су сеуіп ылғалдап, желдетіп тұру керек; Пайда болған ірі өсінділерді бес айдан кейін жеке ыдысқа қондыру қажет Көшетіне қалай күтім жасалады? Үй лимонын күту кезінде қалыпты, уақтылы суғарып отыру керек. Жапырақтарын шаңнан тазартып, сүртіп, су бүркіп ылғалдап отыру қажет. Сондай-ақ көшеттер бірдей өсу үшін ай сайын сол орнынан қозғамай 2см айналдырып тұрған дұрыс. Өскін көтерілген сайын үлкен көлемдегі ыдысқа отырғызылады; Міндетті түрде түрлі және арнайы лимонға арналған тыңайтқыштармен қоректендіріп отырған жөн; Тек жаздың ыстық айларында ғана тіке түскен күн көзінен қалқалау қажет, басқа уақытта жарықта жақсы өседі. Қыс айларында 12-14ºС төмен болмағаны дұрыс, егер осы температуралық жағдай жасалмаса өсімдік көктемде гүлдемей қояды. Ал, гүлдегенде, түйін салғанда 18ºС төмен болмауы керек. Азынақ желден, температураның кенет өзгеруінен қорғау керек. Жалпы, лимонның биіктігі 5-8 метрге дейін жетеді. Ал үйде өсірілетіні 2 метрге жуықтайды. Лимон ағашы 60 жылға дейін жасаса, үй жағдайында өсірілетіндері 40 жыл өмір сүреді. Ал егер жақсылап бабын жасасаңыз, одан ары тағы 10 жыл қосуы мүмкін. Дәннен өсірген лимон ағашының алғашқы жемісін ұзақ күтуге тура келеді. Олар 7-8 жыл, кейде 10 - 15 жылдан кейін ғана жеміс береді. Бұл процесті тездету үшін, бір жылдық көшетті жеміс беретін ағаштың бұтағымен телу керек. Мұндай өсімдік 2-3 жылда гүлдей бастайды. Бір лимон жемісі толық жетілу үшін сабақ бойында кем дегенде 10-15 жапырақ болуы керек. Лимон ағашы баяу өскенімен, үйге әкелер пайдасы шаш-етектен. Лимонның жапырақтары фитонцидтер шығарады, бұл дегеніміз - биологиялық белсенді заттектер. Ол бактериялардың дамуына және саңырауқұлақшалардың өніп-өсуіне жол бермейді. Бөлмені жағымды жұпар иіске бөлейді. 12. Жылыжай өсімдіктерінің зиянкестері мен аурулары |