ДИПЛОМ. ДИПЛОМ, Аружан. Дипломды Жмыс білім беру бадарламасы 6В01504 (5В011200) химия петропавловск, 2022
 Скачать 3.54 Mb.
|
|
І тип. Бұл типтегі есептерді келесідей тұжырымдауға болады. Тапсырма. Мыс (II) сульфатының ерітіндісі берілген (немесе қол жетімді). Одан екі жолмен мыс (II) хлоридінің ерітіндісін алыңыз. Бұл мәселені шешу үшін белгілі бір әрекеттер алгоритмі қажет: АЛГОРИТМ мәселенің мәтінін мұқият оқып шығу; тапсырманың шарты мен талабын белгілеу; қажет болған жағдайда тұздардың жалпы қасиеттерін қайталау; «Тұздар мен негіздердің суда ерігіштігі» кестесі бойынша хлоридтер мен сульфаттардың ерігіштігін анықтап, ерітіндідегі мыс (II) сульфатымен қайтымсыз әрекеттесетін заттарды таңдау; мыс (II) хлоридінен екі әдіспен мыс (II) сульфатын алу бойынша тәжірибе жүргізу. ІІ тип. Бұл түрдегі есептерді күрделірек нұсқада I типті есептер деп санауға болады. Тапсырма. Келесі түрлендірулерді орындаңыз: CuCl2 → CuSO4 → Cu(OH)2 → CuO I типті есептен айырмашылығы, бұл мәселені шешу үш заттың тәжірибелік өндірісіне дейін қысқарады. Сондықтан бұл мәселені шешу алгоритмі басқа әрекеттерді қамтиды (мысалы, тұздардың ғана емес, гидроксидтердің және оксидтердің химиялық қасиеттерін қайталау және т.б.). Кейінгі типтегі (III, IV, V және VI) есептерді шығару иондар мен заттардың сапалық реакцияларын білуді қажет етеді (3.8-кесте). Сапалы эксперименттік есептерді шешу кезінде тармақталу командалары бар алгоритмдерді (блок-схемалар және көмекші сөздері бар мәтіндік алгоритмдер, егер, онда, әйтпесе) қолданған жөн [44]. Мысал 1. Күміс иондарын анықтау алгоритмі: 1.Зерттелетін ерітіндіні алыңыз (мұғалімнен) пробиркаға 1 мл құйыңыз. 0,5 см3 натрий хлориді ерітіндісін қосыңыз; Егер ақ ірімшік тұнба болса Онда зерттелетін ерітіндіде күміс иондары Әйтпесе зерттелетін ерітіндіде күміс иондары жоқ. Мысал 2. Аммоний иондарын тану алгоритмі: 1.Зерттеу шешімін алу (мұғалімнен), пробиркаға 1 мл құйыңыз. 1 мл сілті ерітіндісін қосыңыз. Пробирканы дымқыл лакмус қағазын ұстап тұрып ақырын қыздырыңыз. Егер лакмус қағазы көк болса Онда зерттелетін ерітіндіде аммоний иондары болады Әйтпесе зерттелетін ерітіндіде аммоний иондары болмайды [8]. Кесте 3.7 - Сапалық реакциялар
Жалынды бояу арқылы химиялық элементтерді тану кезінде сапалы химиялық есептерді «құрғақ» әдістермен шешу құрылымы жағынан да тармақталған алгоритмдерді орындауды қажет етеді. Бұл мәселелерді таңдау әдісімен де шешуге болады. Мысал 3. Металл катиондарын жалын түсі бойынша тану алгоритмі: 1.Натрий, калий, кальций, мыстың кристалды хлоридтерін алу (мұғалімнен). Концентрлі тұз қышқылымен нихром ілмегін ылғалдандырып, оны толығымен таза болғанша жалынмен жағыңыз. Ілмекті қайтадан қышқылмен сулаңыз, тұз ілмегін алыңыз және оны алдымен жалынның негізіне, содан кейін ең жоғары температурасы бар бөлікке салыңыз. Сары жалынмен – натрий катионы Күлгін жалынмен – калий катионы Жасыл жалынмен – мыс катионы Кірпіш қызыл жалынмен – кальций катионы. Мысал 4. Ерітіндідегі металл катиондарын анықтау алгоритмі: 1.Пробиркаға 1 мл зерттелетін ерітінді құйыңыз. Сілтілі ерітіндіні тамшылап қосыңыз. Қоңыр тұнбамен – темір (ІІІ) иондары Сұр-жасыл тұнбамен, артық сілтіде еритін - хром (ІІІ) иондары Ашық-жасыл тұнбамен, ауада қоңыр түске боялған – темір (ІІ) иондары Тұнба түссіз болғанда, артық сілтіде, мырыш иондарында ериді Бозғылт қызғылт тұнбамен – марганец иондарымен Ақ тұнбамен – алюминий, магний иондары Ақ тұнбамен, артық сілтіде еритін, - алюминий иондары. Жоғарыда келтірілген мысалдар таңдау командалары бар тармақталу алгоритмдерін, соның ішінде тармақталу командаларын сапалы есептерді шешу кезінде кеңінен жүзеге асыруға болатындығын көрсетеді. Соңғысын таңдау командасының ерекше жағдайы ретінде қарастыруға болады (қосымшаны қараңыз). Сыныптан тыс жұмыста эксперименттік есептерді шешу кезінде циклдік алгоритмдерді жүзеге асыруға болады (оларды дейін қызметші сөздермен құрастыруға болады). Мысал 5. Барий және кальций иондарын тұндыру алгоритмі: 1.Пробиркаға 2 мл зерттелетін ерітінді құйыңыз. Аммоний хлоридінің ерітіндісін және 2 тамшы концентрлі аммиак ерітіндісін қосыңыз. Араластыра отырып, аммоний карбонаты ерітіндісін тұндыру тоқтағанша тамшылатып қосыңыз. Ерітінді тұнбаны, ерітінді түссіз болғанша, ал тұнба кристалл болғанша қыздырыңыз. Ескерту. Сапалық талдауда бұл иондарды бірге тұндыру оларды магний иондарынан бөлу үшін қажет. Химиядан мектеп курсын оқу процесінде тек есептеу және эксперименттік есептерді ғана емес, сонымен қатар есептеу және эксперименттік есептерді де шешуді үйрену қажет. Мысал 6. Тұздың берілген массалық үлесі бар ерітіндіні дайындау алгоритмі: 1.Мұғалімнен тапсырма алу. Берілген массалық үлеспен көрсетілген ерітіндіні дайындау үшін қажетті тұздың массасын және су көлемін есептеңіз. 2.Өлшеу ережелерін ескере отырып, таразыда тұздың қажетті массасын өлшеңіз. Тұзды таза колбаға мұқият құйыңыз.Судың қажетті көлемін өлшеу (сұйықтықтардың көлемін өлшеу ережелерін ескере отырып). Тұзы бар колбаға су құйыңыз. Колбаның ішіндегісін тұз толығымен ерігенше араластырыңыз. Дайындалған ерітіндіні таза бөтелкеге құйыңыз, содан кейін ол тығынмен жабылады. 3.Тұздың химиялық формуласын және оның ерітіндідегі массалық үлесін көрсететін жапсырма жасаңыз. Бөтелкеге затбелгі жапсыру және бөтелкедегі тұз ерітіндісін мұғалімге қайтару [1]. 2.4 Органикалық қосылыстарды зерттеудегі тәжірибелік есептерді шешу алгоритмдері Органикалық химиядағы эксперименттік тапсырмалар химиялық құрылыс теориясын, фактілік материалды (органикалық қосылыстардың химиялық қасиеттері, сапалық реакциялар) терең білімдерін дамытудың маңызды құралы болып табылады, сонымен қатар көптеген пәндік дағдыларды (берілген органикалық затқа тән реакцияларды орындау, тану ұсынылған екіден әрбір зат, пластмассаларды, талшықтарды және т.б. таниды). Органикалық химиядағы тәжірибелік есептерді шешу кезінде сызықтық және тармақталған алгоритмдер де жүзеге асырылады. Эксперименттік есептерді сәтті шешу үшін органикалық заттардың тән реакцияларын білу қажет. Кесте 3.8 - Сапалық реакциялар
Мектептегі органикалық химия курсында эксперименттік есептер әдетте келесідей тұжырымдалады: 1.Осы органикалық заттың құрамында көміртегі бар екенін тәжірибе жүзінде дәлелдеңдер; 2.Осы органикалық затқа тән реакцияларды орындаңдар; 3.Газ тәрізді органикалық заттарды алу және жинау.Осы газдың бар екенін тәжірибе жүзінде дәлелдеңдер; 4.Ұсынылған екі органикалық заттардың әрқайсысына тән реакцияларды пайдаланып анықтаңыз; 5.Пластмассадан (немесе талшықтан) сынамалардың пакеттері.Әрбір пластикті (немесе талшықты) эмпирикалық түрде анықтаңыз; 6.Осы органикалық заттың гидролиз реакциясын жүргізіп, реакция өнімінің түзілуін дәлелдеңдер. Органикалық химияның кейбір тәжірибелік есептерін шешу алгоритмдеріне мысалдар келтірейік. Мысал 1. Қанықпаған қосылыстарды анықтау алгоритмі: 1.Пробиркаға 1 мл үлгіні құйыңыз. 0,5 мл бром суын немесе калий перманганатының ерітіндісін қосады. 2.Бром суының (немесе тұз ерітіндісінің) түсі өзгерсе, онда зерттелетін зат алкен немесе алкин болады. Әйтпесе зерттелетін зат алкан болып табылады. Мысал 2. Ерітіндідегі этанолды анықтау алгоритмі (йодформа үлгісі): 1.Пробиркаға 2 мл үлгіні құйыңыз, ұсақталған йодтың бірнеше кристалын (0,5 г) салып, шайқау арқылы ерітеді. Ерітіндіні 70-80 ° C дейін ақырын жылытыңыз. Натрий гидроксидінің массалық үлесі бар ерітіндіні тамшылатып қосыңыз. 10% қоңыр түс жоғалып, ашық сары түс пайда болғанша (артық сілтіге жол бермеңіз). 2.Йодоформның ерекше иісі бар ашық-сары кристалдардың тұнбасы болса, содан кейін этанол ерітіндісінде, әйтпесе ерітіндіде этанол жоқ. Мысал 3. Ерітіндідегі фенолды анықтау алгоритмі: 1.Пробиркаға 1 мл үлгіні құйыңыз.Темір (III) хлориді 3% массалық үлесі бар ерітіндінің 1-2 тамшысын қосыңыз. 2.Күлгін түс болса, содан кейін фенол ерітіндісінде немесе ерітіндіде фенол жоқ. Мысал 4. Биурет реакциясының алгоритмі: 1.Пробиркаға 1 мл үлгіні құйыңыз. 1 мл сілті ерітіндісін, содан кейін 0,5 мл әлсіз мыс (II) сульфат ерітіндісін қосыңыз, сынауықтың ішіндегіні араластырыңыз. 2.Егер күлгін түстің пайда болуы, содан кейін ерітіндідегі ақуыз молекулалары немесе ақуыз молекулалары болмайды. Мысал 5. Термопластикалық пластмассаларды тану алгоритмі: 1.Көрінісін, жылумен байланысын, олардың ыдырау өнімдерін зерттейді. Жану сипатын анықтау. 2.Мөлдір серпімді көп түсті материал, қыздырғанда жұмсартады, ыдырау өнімдері бром суының түсін өзгертеді, көк жалынмен жанады – полиэтилен. Жұмсақ көп түсті материал, қыздырғанда, жұмсартады және хлорсутек шығарады, күйген кезде ол қара нәзік шарды құрайды – поливинилхлорид. Мөлдір серпімді көп түсті материал, қыздырғанда балқиды, ыдырау өнімдері лакмустың көгеріп кетуіне әкеледі, жану (жағымсыз иіс) қатты қара жылтыр капрон шарын құрайды. Мысал 6. Термореактивті пластмассаларды тану алгоритмі: 1.Көрінісін, жылумен байланысын, олардың ыдырау өнімдерін зерттейді. Жану сипатын анықтау. 2.Қатты сынғыш көп түсті материал, қыздырғанда ыдырайды, ыдырау өнімдері лакмустың көгеріп кетуіне әкеледі, жанбайды, күйдіргіш (өткір иіс) – аминопласт. Серпімді мөлдір материалмен, қыздырғанда ыдырайды, күл – целлулоид түзіп тез күйіп кетеді. Қара түсті сынғыш жылтыр материал қызған кезде ыдырайды, күйеді (фенол иісі) – фенол. Мысал 7. Табиғи талшықтарды тану алгоритмі: 1.Жану табиғатын зерттеу, ыдырау өнімдерін сынау. Азот қышқылының (р=1,4г/см3), күкірт қышқылының (р=1,84г/см3), сілтінің массалық үлесі 0,1 ерітіндісінің әсерін тексеру. 2.Тез күйіп кетеді (күйген қағаздың иісі) қара немесе сұр күлдің пайда болуымен, ыдырау өнімдері лакмустың қызаруын тудырады; күкірт қышқылында ериді, сілтілерде – мақта ісінеді. Қара борпылдақ шардың пайда болуымен баяу күйгенде (күйген шаштың иісі), ыдырау өнімдері көк лакмусты тудырады; азот қышқылында сары түске боялған, күкірт қышқылында жойылған, сілтілерде еритін – жүн (табиғи жібек). Мысал 8. Жасанды талшықтарды тану алгоритмі: 1.Жану табиғатын зерттеу, ыдырау өнімдерін сынау. Азот қышқылының (р=1,4г/см3), күкірт қышқылының (р=1,84г/см3), сілтінің массалық үлесі 0,1 ерітіндісінің әсерін тексеру. 2.Қара қоңыр шар түзіп тез күйіп кетеді, ыдырау өнімдері лакмустың қызаруын тудырады, қышқылдарда ериді, сілтілер – ацетатты талшықтармен сарғыш ерітінді түзеді. Күл түзе отырып тез жанғанда (күйген қағаздың иісі) ыдырау өнімдері лакмустың қызаруын тудырады, азот қышқылында ериді, күкірт қышқылында қызыл-қоңыр ерітінді түзеді, ісінеді және сілтілерде – вискоза талшықтарында ериді. Мысал 9. Синтетикалық талшықтарды тану алгоритмі: 1.Жану табиғатын зерттеу, ыдырау өнімдерін сынау. Азот қышқылының (р=1,4г/см3), күкірт қышқылының (р=1,84г/см3), сілтінің массалық үлесі 0,1 ерітіндісінің әсерін тексеру. 2.Күңгірт сынғыш шардың түзілуімен күйеді, жану өнімдері көк лакмус тудырады, тек күкірт қышқылында – нитронда ериді. Қара нәзік шардың пайда болуымен түтін жалынмен жанғанда (өткір иіс), ыдырау кезінде ол лакмустың қызаруын және күміс нитраты - хлормен ақ тұнбаның пайда болуын тудыратын хлорсутек бөледі. Қатты, жылтыр күңгірт шардың түзілуімен түтін жалынмен жанғанда ыдырау өнімдері пробирканың қабырғаларында сары сақина түзеді, ол тек күкірт қышқылында – лавсанда ериді [1]. 2.5 Химия сабағынан практика өту барысында алгоритм бойынша тапсырмалар дайындау Жаңартылған білім беру жүйесінде мектептерде сабақтарда берілетін тапсырмалардың алгоритмдерін құрастыру. Есеп шығару. Элементтердің массалық үлестері мен салыстрмалы тығыздық бойынша газ тектес заттардың молекулалық формуласын табу.  Алгоритм 1. Есептің берілгенін қысқаша жазу. 2. Заттың салыстырмалы тығыздығының формуласы бойынша салыстырмалы молекулалық массасын табу. 3. Зат құрамына кіретін элементтердің зат мөлшерлерінің қатынастарын табу. 4. Осы қатынастағы сандарды зат мөлшерінің ең кіші мәніне бөліп, заттың жай формуласын табу. 5. Жай формула негізінде салыстырмалы молекулалық массасын табу. 6. Заттың нақты формуасын құру үшін алғашқы табылған (2-амалда) молекулалық массасының соңғы табылған (5-амалда) молекулалық массасына қатынасын табу. 7. Заттың нақты формуласын құру. 8. Есептің жауабын жазу. 1-есеп. Көмірсутек құрамында көміртектің массалық ұлесі 0,8-ге тең, ал оның сутегімен салыстырғанда тығыздығы 15-ке тең болатын қосылыстың формуласын анықтаңдар.  Сурет 1 – Оқушының шығарған есебі  Сурет 2 – Есептің жауабы 2-есеп. Массасы 10 г мыстың (І) оксидімен 10 г мыстың (ІІ) оксидінен тұратын қоспаны сутегімен тотықсыздандырғанда бөлініп шыққан судың массасын есептеңдер.  Бұл есептерді мен мектете практика өту барысында оқушылардың шығарғандары. Алгоритм бойынша жұмыс жасады. Оқушылардың көбісі түсінді, шығарды, ойлау қабілеттерін дамытты. Маған берілген 8-сыныппен осы алгоритм бойынша жұмыс жасадым. Және оқуышларға да, мұғалімдерге де қолдануға болатын әдістемелік-құрал дайындадым. Сол әдістемеде мен өткен тақырыптар бойынша тапсырмалар жинағы берілген [21].  Сурет 3 – «Ерітінді» тақырыбы бойынша тапсырма жинағы Практика бойынша қорытындылай келе, әр сабақта алгоритмді қолдану арқылы оқушылардың ойлау қабілеттерін дамытады. Бұл алгоритмді тек қана есеп шығаруда ғана емес, әртүрлі жаттығудар орындаған кезде де қолдануға болады. Осылайша, алгоритмдердің тиімділігін арттыра отырып, олардың мағынасын асыра айту мүмкін емес. Алгоритмдерді оқушыларға шығармашылық жағынан қолдануға да ұсыныстар ретінде қарастыруға болады. Осы жағдайда алгоритмдерді қолдану оқушы мен мұғалімнің ынтымақтастығын жеңілдетеді, оның тиімділігін арттырады. Жеке басым тәжірибе барысында химияны оқытуда алгоритмдерді қолданудың жоғары тиімділігін көрсетеді. ҚОРЫТЫНДЫ 1.Бейорганикалық және органикалық химиядағы тапсырмалардың алгоритмдеріне шолу жасалынды. 2.Жаңартылған білім беру жүйесінде педагогикалық практика кезінде бекітілген сыныпқа алгоритмі бар тапсырмалар әзірленіп, қолданылды. 3.8-сыныптардың химия сабақтарындағы алгоритімдік тапсырмалар жинағы дайындалды. ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 1. Алексинский В. Н. Занимательные опыты по химии: Пособие для учителя.— М.: Просвещение, 1980.— 127 с. 2. Вивюрский В. Я- Учись приобретать и применять знания по химии: Кн. для учащихся.— М.: Просвещение, 1987.— 96 с. 3. Кушниренко А.Г., Лебедь Г.В., Сворень Р. А.Основы информатики и вычислительной техники.— М.: Просвещение, 1990.— 224 с. 4. Методические рекомендации по использованию основ информатики и электронно-вычислительной техники при решении химических задач/Э. Г. Злотников и др.— Л.: ЛГПИ им. А. И. Герцена, 1986.— 62 с. 5. Основы информатики и вычислительной техники/Под ред. А. П. Ершова, В. М. Монахова.— М.: Просвещение, 1986.— Ч. 2.— 143 с. 6. Пак М. Микрокалькуляторы на уроках химии: Кн. для учителя.— М.: Просвещение, 1988.— 64 с. 7. Пальчиков Д. В. О применении алгоритмов при решении расчетных задач по химии / / Химия в школе.— 1968.— № 3.— С. 61. 8. Петрова Н. С. Использование алгоритмических предписаний при решении расчетных задач//Химия в школе.— 1982.— № 4.— С. 51. 9. Талдыкин В. С. К решению задач с помощью алгоритмов//Химия в школе.— 1969.— № 3.— С. 52. 10. Электронные вычислительные машины: В 8 кн.: Учеб, пособие для вузов / Под ред. А. Я. Савельева. Кн. 3. Алгоритмизация и основы программирования/Г. И. Светозарова.— М.: Высш. школа, 1987.— 128 с 11. https://studopedia.info/1-18157.html 12. https://urok.1sept.ru/articles/410923 13. Вивюрский В.В. Учись приобретать и применять знания по химии: Книга для учащихся. - М.: ВЛАДОС, 1999. – 120с. 14. Ершова А.П. Основы информатики и вычислительной техники – М.: Просвещение,1986. 15. Пак М. Алгоритмы в обучении химии: Кн. Для учителя. – М.: Просвещение, 1993. - 63с. 16. ФГОС второго поколения. Примерные программы по учебным предметам. Химия 8-9 классы. Просвещение 17. Кузнецова Т.М., Кардычко Ю.С. Алгоритмы как инструмент дифференцированного подхода к учащимся // Химия в школе, 2004. №1. С. 33-37. 18. Макаренков Ю.А., Столяр А.А. Что такое алгоритм? М.: Просвещение, 1989 19.Боровских Т.А. Дидактические карточки – задания по химии. 8 класс. М.: Экзамен, 2004, 192 с. 20. Габай Т.В. Педагогическая психология. – М.: Академия, 2009. 21.Химия 8-сынып. Оспанова. 22.Химия 8-9-сыныптар, Усманова.  |