Глоссарий. Дріс таырыбы Физика тарихы курсына кіріспе

• Название: Дріс таырыбы Физика тарихы курсына кіріспе
• Анкор: Глоссарий
• Дата: 20.10.2022
• Размер: 1.58 Mb.
• Имя файла: 357423.docx
• Тип: Документы; #745220
• страница: 21 из 21

Бірақ ғылымның осы барлық жетістіктері соңынан келесі терең алаңдатарлық сұрақ туады: Ғылым қайда барады? Болашақта ол адамдарға не алып келеді? Сұрақ қуантарлық емес. Физика, химия, биология жердегі барлық тіршілікті жоюға қауқарлы бүлдіру мен жоюдың теңдессіз күшті құралдарын жасады. Бейбітшілік пен әлеуметтік прогресс сұрақтары қазіргі өзекті мәселелерге айналды.

Ғылым Мысыр мен Вавилондық ескерткіштерден атомдық электрстанцияларына, лазерлерге, ғарыштық ұшулар мен нанотехнологияларға дейін үлкен де, қиын жолдардан өтті. Ол өрлеу мен жылдам даму алмасқан құлдырау мен тежелудің мызғымайтын уақыттарын бастан кешірді. Шығыс тізбек бойынша оның үздіксіз дамуы Коперник пен Галилейден басталып, салыстырмалы түрде алғанда көп болған жоқ. Осы қысқа жол аралығында батыл үміттер күдік және күмәнмен сан мәрте алмасты. Бірақ сана жеңіп, алға жетеледі.

Мегаәлемнің физикасы. Жалпы толқындық астрономия. Физика тарихында астрономиялық ашылулар физиканың дамуын толық анықтайтын кезең де болған. Осындай кезең болып ХХ ғасырдың соңғы онжылдығы саналады. Астрономия немесе қазір мегафизика деп аталатын, қазіргі заманғы физиканың дамуын анықтайды. Сондықтан мұнда біз оның жетістіктерін де қарастырамыз. Бұл қалып астрономияның оптикалықтан жалпы толқындық ғылымға айналуымен түсндіріледі. Мегафизика қазіргі заманғы құрал-жабдықтар үлкен мүмкіндіктер тудырады. Дүниеде астрофизикалық комплекстер бар. Оларды жасауға қазіргі заман физикасы мен техниканың мүмкіндіктері қолданылады. Тіпті қазіргі заманғы жоғары технологиялардың шыңы болып табылатын әскери және ғарыштық техниканың өзі астрофизикадан төмен тұрады.

Нейтрондық жұлдыздар мен пульсарлары. Қара құрдым. Жаңа жұлдыздар. Квазарлар және галактика ядролары. Ғарыштық струналар. Нейтрондық жұлдыздарды, пульсарларды, квазарларды зерттеу мегаәлемді тануға деген қазіргі заманға сай мысал бола алады. Бұл объектілердің жерден аса үлкен қашықтықта орналасқанымен ғалымдарға тіпті олардың құрылыстарын байқауға мүмкіндік болды. Жалпы толқындық астрономияның барлық құралдарын қолдану, қазіргі заманғы физиканың заңдарын біліп олардың стандартты емес қолдану, мысалы заттың қасиетін және нейтрондық жұлдыздың құрылысын, пульсарлардың радиолық сәуле шашу механизмін және т.б. тура дәлдікпен анықтауға мүмкіндік береді. Дәл осы жерде мегафизиканың (спецификалық) заңдылықтарын анықтауға апаратын ақпарат жиналады. Бұл процестің қазіргі уақытта да жүріп жатқанына, мысалы, мегаәлемге ғана тән ғаламдық струналарды жылдам теориялық зерттеу дәлел бола алады.

Нейтрондық жұлдыздар бар деген гипотеза 1934 ж. айтылған. 1967-1968 жж. Англия Джосели Белл және Энтони Хьюшимен нейтрондық жұлдыз-пульсарлардың радиосәуле шашылу тұрақты жиілікпен өзгереді. Сондықтан импульстары оны алғашында Жер шарынан тыс тіршілік белгілері деп пайымдаған. Кейіннен пульсарлардың физикалық табиғатын Георгий Гомов (1904-1968) түсіндірген. Пульсар - жылдам айналатын магниттелген нейтронды жұлдыздар. Қарапайым жұлдыздың нейтронды жұлдызға айналу кезіндегі жылдам айналу мен алып магнитті өрістің пайда болуы қозғалыс саны мен магнитті өрістің моментінің сақталуымен түсіндіріледі.

Қазіргі таңда пульсарлар рентгенді және гамма-диапозонда ашылған. Осы күнде радиоимпулсі Р (ол сонымен қатар жұлдыздың айналу периоды) 4,3 с-қа дейін болатын шамамен 1000 пульсар анықталған. Р-0,1-1с тең пульсарлардың магнит өрісі В-10⁸ Тл. Табиғатта мұндай аса күшті магнитті өрістердің бар екендігін анықтау - үлкен жаңалық болып табылады. Соңғы уақытта магниттік өрісі 10¹¹-10¹² Тл болатын нейтронды жұлдыздар (магнетарлар) ашылды. Магнетарларда радиосәуле шашу жоқ, бірақ олар әлсіз гамма-сәулелер шашады. Қазіргі уақытта нейтрондық жұлдыздар құралуының негізгі каналы – аса жаңалардың жарқырауы деп саналады.

Жоғарыда айтылып кеткендей, мегафизика енді-енді өзінің спецификалық теорияларын құрып жатыр. Мүмкін, олардың біріншісі - қара құрдым физикасы. Қара құрдым - өте қызықты физикалық объектілер. Оларды бақылау мүмкін еместігіне қарамастан, олардың бар және ғарышта үлкен орын алатындығына ешкім күмәнданбайды. Шындығында, екілік системаның көрінбейтін компонентасын нейтронды жұлдыз сияқты анықтауға мүмкіндік бар. Қара құрдымды оған құлайтын немесе маңында айналатын заттардың (арекционды диск) облысынан шашыраған сәуле арқылы анықтауға болады. Галактикада жоғарыда аталғандай мүмкіндіктері бар көптеген қара құрдым табылған.

Квазарлар (квазижұлдызды радиокөздер) 1963 жылы ашылған. Олар үлкен көлемді объектілер классы - квазижұлдызды көздер классына жатады. Квазарлар мен квазижұлдызды объектілер - жұлдыздармен қоршалған алып галактикалар ядросы. Бұл жарық көздер - олардың интегралдық жарықтануы 10⁴⁸эрг/с (біздің галактикамыздың жарықтануы 10⁴⁴эрг/с). Толық энергия шығару 10⁶¹-10⁶²-ге жетеді. Сәуле шашушы ядро дегеніміз - жұлдыздардың шоғыры немесе қара құрдым болуы мүмкін. Қазіргі таңда атақты массивті қара құрдым үлгісі. Осы бағыттағы зерттеулер жылдам қарқынмен жүріп жатыр.

Ғарыштық струналар - аса экзотикалық объект. Олар кеңістіктегі фазалық өтулерден пайда болған кейбір топологиялық дефектілер. Олар қалыңдығы Lcs10^-29-10^-30 және ғарыштық масштабпен тұйықталуы мүмкін болатын жіпке ұқсас. Ғарыштық струналар әлі бақыланбады, олар теориялық зерттеулердің объектісі.

Жоғарыда айтылғандардың бәрі, мегафизиканың мәселелерінің қандай маңызды екендігін көрсетеді. Олардың жолындағы зерттеулер қарқыны өте жылдам. Ғалымдардың ойынша, мегаәлемнің облысындағы зерттеулері болашақта күтпеген бағыт алуы мүмкін және жоғарыда келтірілген объектілерді зерттеу ғылымға жалпы адамзатқа өте маңызды.
Студенттің өзіндік жұмысына арналған сұрақтар:

1. Макро және метафизиканың негізгі мәселелері.

2. XX ғасырдағы ғылыми аспаптар жасау.

3. XX ғасырдағы физика мен медицинаның байланысы.

4. XX ғасырдағы ашылулар.

5. XXI ғасыр басындағы физикадағы ашылулар.

6. Ғылымдағы соңғы ғылыми жаңалықтар мен ашылулар.

7. XXI ғасыр басындағы техниканың даму қарқыны.
Білім алушылардың білімін бағалау өлшемдері

Білім алушылардың білімі, білігі, дағдысы мен шеберлігі бақылаудың барлық түрлері бойынша тікелей пропорционалдық қатынасы бар бағалаудың балдық-рейтингілік таңбалық жүйесі бойынша анықталады Пайыздық мөлшері 95-100% және 4,0 сандык баламасы бар «Өте жақсы» деген бағалауға А, пайыздық мөлшері 90-94% және 3,67 сандық баламасы болса А- бағалауына сәйкес келеді. Бұл бағалар білім алушыға, егер ол бағдарламалық материалдарды толық игеруін көрсеткен және қандай да бір қателіктерге бой алдырмай дұрыс орындаған зертханалық және бақылау жұмыстарын уақытылы әрі дүрыс орындаған және ол бойынша есептер тапсырған, бұған қоса өзіндік бірегей ойлау қабілетін танытқан, коллоквиумды тапсыруда қандай да бір қателіктер жібермеген және үй тапсырмаларын орындаған, ғылыми-зерттеу жұмыстарымен айналысып, пәнді оқьш-үйрену барысында ездігінше қосымша ғылыми әдебиеттерді пайдаланған, бағдарламалық материалдарды өз еркімен жүйелей білген жағдайда қойылады. Пайыздық мөлшері 85-89% және 3,33 сандық баламасы бар «жақсы» деген бағалауға В+ сәйкес келеді және осы бағалауда пайыздық мөлшері 80-84% және сандық баламасы 30 болса В_. Пайыздық мөлшері 75-79% және 2,67 сандық бағалауы В— ға сәйкес келеді. Бұл бағалар студентке, егер ол бағдарламалық материалдарды 75%-дан кем игермесе және бұған қоса жауап беру кезінде айтарлықтай қателіктер жібермеген_, зертханалық және бақылау жұмыстарын уақытылы орындаған және оны тапсыруда негізсіз ескертулері болған, коллоквиумдар мен үй тапсырмаларын дұрыс әрі уақытында орындап негізсіз ескертулермен тапсырған, оқытушының нұскауы бойынша қосымша әдебиеттерді пайдаланған, ғылыми-зерттеу жұмыстарымен айналысьга, немесе негізсіз ескертулер болған және елеулі қателіктері студенттің өздігімен түзетілген, бағдарламалық материалдарды оқытушының көмегімен жүйелей білген жағдайда қойылады. Пайыздық мөлшері 70-74% және 2,33 сандық баламасы бар «қанағаттанарлық» деген бағалауға С+ сәйкес келеді және осы бағалауда пайыздық мөлшері 65-69% және сандық баламасы 2,0 болса С_, пайыздық мөлшері 60-64% және 1,67 сандық бағалауы С-% пайыздық мөлшері 55-59% және 1,33 сандық баламасы бар D+. Пайыздық мөлшері 50-54% және сандық баламасы 1,0 болса D сәйкес келеді. Бұл баға студентке егер ол зертханалық материалдардың кем дегенде 50% игерген, бұған қоса зертханалық және бақылау жұмыстарын, үй тапсырмаларын орындау кезінде оқытушыньщ көмегін қажет еткен, коллоквиум тапсыру кезінде толымсыз жауаптары мен негізсіз ескертулері болған, зерттеу жұмыстарында белсенділік көрсете алмаған, тек қана оқытушы көрсеткен әдебиеттермен ғана шектелген, материалдарды жүйелеуде біршама қиыншылықтарға бой алдырған жағдайда қойылады. Пайыздық мөлшері 0-49% және 0 сандық баламасы бар «қанағаттанарлықсыз» деген бағаға Ғ бағалауы сәйкес келеді. Бұл баға студентке, егер оның бағдарламада қарастырылған негізгі материалдарды оқуда кемшіліктері білінген, пән бағдарламасының жартысынан астамын игермеген, жауаптарында елеулі кателіктер жіберген, ағымдағы формалармен қарастырылған жеке және ағымдағы және қорытынды бақылауларды орындамаған, бағдарламада қарастырылған барлық негізгі әдебиеттермен жұмыс жасамаган жағдайда қойылады.
Әдебиеттер тізімі
1 Кудрявцев П.С. Курс истории физики. спец. - 2 изд., испр. и доп. - М. : Просвещение, 2016

2 Абрамов А.И. История ядерной физки. Учебное пособие. Изд. 2-е, испр. - М.: КомКнига, 2016. ИСтория развития представлений об атоме с античных времен до конца XX века.

3 Ильин В.А. История физики. - М: Издательский центр “Академия”, 2018.

4 Волькенштейн В.С. Сборник задач по общему курсу физики, СП,: Книжный мир, 2018

5 Дорфман Я.Г. Всемирная история физики с древнейших времен до конца ХVІІІ в. М.:Наука 2015

6 Джонсон Д. Десять самых красивых экспериментов в истории науки. М.: КоЛибри, 2019.

7 Льоцци М. История физики. М.:Мир, 2015

8 Павлов А.М. История развития физики от Аристотеля до Ньютона. Монография.-Усть-Каменогорск, 2019.-250 с.

9 «Основатели советской физики» М.: Просвещение, 2018 г.

10 М.Құлбекұлы, Ш.Қамраев. Электр және магнетизмнің физикалық негіздері.

11 В.Карцев. Приключения великих уравнений.

12 Араго Д.Ф. Биографии знаменитых астрономов, физиков и геометров. 2019 - 61 гг.

13 1. Голин Г.М. Вопросы методологии физики в курсе средней школы.- М: Просвещение, 2017.

14 Голованов Я. Этюды об ученых. - М: Молодая гвардия, 2013.

15 Дуков В.М. Исторические обзоры в курсе физики средней школы. - М: Просвещение, 2016.

16 Дягилев Ф.М. Из истории физики и жизни её творцов. - М: Просвещение, 2017.

17 Карасова И.С., Пекин П.В. Изучение фундаментальных физических теорий на факультативных занятиях в средней школе. - Челябинск, 2005.
Аблязимова Нұржамал Махаматовна

«Физика тарихы» пәнінен дәрістер жинағы

Баспаға жіберілді________________

күні. айы.жылы.

Қағаздың форматы XxY 1/16

Типографиялық қағаз. Офсеттік баспа. Көлемі 4,6 б.т

Тираж 50 дана. Тапсырыс № …*

© М.Ауезов атындағы Оңтүстік Казахстан университетінің баспасы, 2022


М.Ауезов атындағы ОКУ баспа орталығы, Шымкент қ., Тауке-хан даң.,5