фарм. Фармакотерапияның түрлері. Фармакотерапияны трлері Этиотропты терапия
 Скачать 40.04 Kb.
|
|
Фармакотерапияның түрлері Этиотроптық терапия аурудың себебін жоюға бағытталған, мысалы үшін, жүқпалы ауру кезінде микробтарға қарсы заттарды, ал уытты заттармен уланғанда антадоттар қолдану. Патогенетикалық терапия аурудың даму механизмдері тоқтату немесе тежеуге негізделген. Көптеген дәрілік заттар осы патогенетикалық терапия түрғысынан әсер етеді: гипотензивтік, аритмияға және қабынуға қарсы, психотроптық және т.б.Симптоматикалық терапияаурудың көріністерін біршама басуға немесе жоюға бағытталған. Орын басу терапиясы табиғи биологиялық белсенді заттардың жетіспеушілігі кезінде оны жасанды түрде толтыруға бағытталған. Алдын алу терапиясы ауруды болдырмау,ға бағытталған шаралар жиынтығы. Клиникалық фармакологияны оқытудың негізгі міндеттері: дәрілік затгардың фармакокинетикалық және фармакодинамикалық зерттеу қорытындыларын сараптай білу; дәрілік затгардың фармакодинамикалық әсерлерін бағалауға өте қажетті зерттеу әдісін таңдай біліп және алынған нәтижені дүрыс талдай білу; сэйкес таңцауды жүргізіп, тиімділігі және қауіпсіздігі жоғары дәрілік затты қолдану; науқастың жасын, жынысын, салмағын ескеріп, дәрілік заттарды фармакокинетикалық және фармакодинамикалық түрғьщан бағалап керекті мөлшерін, енгізу жолын анықтай алу; нақты клиникалық жағдайда тиімді болатын дәрілердің комбинациясын тандай алу. Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау Министрлігінің негізгі заңы бойынша медициналық тәжірибеде дәрігерлер тек Денсаулық сақтау Министрлігі бекіткен диагностикалық, алдын-алу және емдеу әдістерін ғана қолдануға міндетті. Дәрілік заттармен жүмыс жүргізуді, яғни клиникалық зерттеулер, жаңа дәрілер мен бүрыннан қолданылып жүрген дәрілерді бағалауды үйымдастыру мақсатында Республикалық Денсаулық сақтау Министрлігінде дәрілердің және медициналық техниканың сапасын юақылайтьш Мемлекеттік инспекция жүмыс істейді. Емдік, диагностикалық және алдын алуда дәрілерді зерттеулер мен сынақтар жүргізу әрі оларды қолдану сүрақтарын жауапты тексеру органы болып Фармакологиялық комитетесептеледі. Фармакологиялық комитет қүрамынажоғары квалификациялы медициналық қызметкерлер және фармация, химия, биология саласының мамандары кіреді. Фармакологиялық комитеттіңнегізгі міндеттері: клиникалық сынама жүргізу мақсатымен жаңа фармакологиялық заттарды бағалау; vклиникалық сынамаларды үйымдастыру; сынамадан өткен препаратгьщ нәтижелерін медициналық тәжірибеге қоддану қажеттілігін анықтау үшін бағалау; шығарылған дәрілердің жаңа көрсеткіштер бойынша жүргізілген сынақ нәтижелерін бағалау; әсері төмен, тиімсіз дәрілерді Мемлекеттік реестрден шығарып тастау үшін, дәрілер номенклатурасын қайта қарау. Құрамы, қызметтері, мақсаттары." 1. Фармакотерапия, фармакотерапияның түрлері. 2. Клиникалық фармакология, Пән, мақсаты. 3. ҚР фармакологиялық комитеті,қызметі және мақсаты. 4. Клиникалық фармакологияның негізгі даму кезеңдері. Клиникалык фамакологияны дамытудағы отандас ғалымдардың атқарар рөлі. 5. ҚР клиникалық фармакологияның, ҚР фармакологиялық және фармакопейлык комитеттердің қазіргі жағдайы. Клиникалық фармакологияда кездесетін дәрігер-заңгерлік және деонтология сауалдары. 6. Жаңа дәрігерлік заттарды клиникалык сынактан өткізудің әдістемелік негізі. 7. Клиникалық сынақ жүргізу барысында провизорлардың атқарар орны мен рөлі. Фармакотерапия - клиникалық фармакология және толықтай дәрігер-биологиялық ғылымдары, сынақ жүргізу мақсатында негіз болған медицина аймағы. Ол рационалды фармакотерапия аймағындағы дәрігерлер мен провизорлардың өз ара тығыз ызметтесуіне негіз. Сондай-ақ, клиникалық тәртіп, экономикалық фармакотерапия саласындағы қауіпсіздік және тиімділіктің негізгі сауалдарын бірауыздан шешу мақсатындағы білімдерін тереңдету. Фармакотерапия мақсаттары; Клиникалық фармакология бойынша дәрілік заттарды рационалды түрде қабылдау үшін оларды оңтайлау мақсатында дәрігерлерді ақпартаттандыру саласындағы провизорлардың қызметін наукастың оңтайлы жағдайына қарай дәрілік заттардың оңтайлы бағасы мен кауіпсіз, аса тиімді қағидаларды жүзеге асыру және ағзадағы негізгі аурулардың белгілерін айқындауға бағдар беру. Жалпы бөлім бойынша фармакотерапияның негізгі мақсаты; а) клиникалық фармакотерапияның, фармакотерапияның теориялық негіздердің толықтай жүйесін үсыну, аурудың негізгі белгілері туындаған сәттен дерттік байланысын қарастыру. б) фармакотерапия және клиникалык фармакология ның жалпы қағидаларын үсыну жолдарын қарастыру. в) дәрілік заттардың фармакокинетикалық параметрларын бағалау және зерттеу. г) дәрілік заттардың фармакодинамикалык тиімділіктерін бағалау және зерттеу. д) дәрілік заттардың фармакокинетикасы мен фармакодинамикасының байланысы мен өзара шарттылығын зерттеу. е) дәрілік заттардың болымды өзара байланыстарының бағасы (фармацевтік, фармакокинетикалық). ж) фармакоркинетиканың және фармакодинамиканың, физиологиялык жағдайда дәрілік заттарды колдану ерекшеліктерін зерттеу. Фармакология - дәрілік заттар туралы ілім, адам бойындағы (жануарлардың) дертті тоқтату немесе оларды жою үшін қолданылады. Бүл дәрі алғаш тарихи заманымызға дейін пайда болған, адамдар жарақаттанған жерлеріне шөптің минералдарын жағатын, сондай-ак денсаулык жағлайын қалыптастыру үшіп ішетін. Мінажат (дінге сиыну) немесе небір салтты би шараларын қолдану арқылы дерттің бетін аластайтын. Мыңдаған жылдар бойы - ауру, денсаулық, дәрілік заттар туралы пікірлері толкымалы болған. Мысалы; үзақ жылдар бойы денсаулықтың ақсауы -ыстық немесе суык, күрғақ немесе дымқыл болу салдарынан деп түсінген. Сондықтан, дертке сәйкес дәрілік заттарды ыстыққа (күшәлә бүрыш), суыкқа (апиын), күргакка (қарандыз), дымқылға (ригув) бөлетін және оларды тепе-теңдік бүзылған жағдайда ішкізетін. Уақыт өте дәрігерлер мен фармацевтер дәріні тексеру қажеттігін түсінді. Осындай амалдар аркылы жаңа клинфармация дүниеге келді. Ерікті медициналық ғылым, клиникалык фармакология классикалык фармакологтардың және клиницист академиктар И.Д.Машковский және Б.Е. Вотчалоның еңбектерімен танымал болған. Россияда клиникалык фармакологияның қайнар көзінде еліміздің жетекші ғалымдары түрған; С.В.Аничков, В.В.Закусов, Вацдман, Харкеевич, Лепохин, Кукес, Белаусов, Крылов, Петров, Какирченко, Маркова, Тусель және т.б. Клиникалык фармакологияның негізін калаушы деп, яғни гылыми клиникалық медицинаның негізін қалаған, С.П.Боткиннің клиникасында клиникалық фармакология зертханасында 11 жылдан астам уақыт бойы жетекшілік еткен академик И.П.Павловдеп тануға болады. Россия министрлігінің 5.01.1997 ж 131 бүйрығы бойынша клиникалык фармакология мамандығы енгізілген. Клиникалык фармакологияны ерікті тәртіпке бөлінуі -30 жыл бүрын жүзеге асырылған. Фармакодинамика, фармакокинетикаиы зерттеу деңгейін көтеру мақсатында «Клиникалык фармакологияны ерікті медициналық ғылым деп тану туралы» 1971 ж. БДҮҮ хаты шыккан. Осы хаттың пайда болған жылдарында клиникалық фармакологияның дүниеге келген күні бар. Клиникалык фармакологияның дамуы 4 кезеңге бөлінеді; 1960-1970 жж. Клиникалық сынақ жүргізу, жағымсыз жактардың мониторингі (терапиялық тиімділіктері) метаболизм мен фармакокине гмканы зерттеу. 1970-1980 жж. фармакогенетиктардың, терапиялык мониторингтің, дәрілердің әсерін зерттеу, тиімділіктің бағасын жақсарту әдістері, дәрілік заттарды зерттеудің әдістемесін жетілдіру. 1980-1990 жж. Фармакоэпидемиология, жағымсыз әрекеттерді тіркеуге алу, дәрілердің жекеше мөлшері, ақпараттар және клиникадағы дәрілік терапияны бақылау. 1990-2000 жж. Молекулярлы фармакогинетика, дәрілік загтарды мөлшерлеу бағасы, тиімділіктің фармакогинетикалык белсенділігі, долелді фармакотерапия жоне фармакоэкономика. Нақты осындай жағдайларға байланысты ғылым академиясындағы клиникалық фармакология экономикалық тиімді колданбалы тортіпке айналуына байланысты клиникалық фармакологияның даму стимулының негізі жаңа нарықтык жағдай себеп болып табылады. Клиникалык фармакология адам заты колданатын дорілік заттардызерттейді. Клиникалық фармакологияның бөлшегі. Фармакология терапиялык зерттеулерді бақылайды, келесі дәрілік заттарды коллануын бакылайды. Клиникалык фармакологтың қызметі; а) жағымды және тиімді дәрілік заттарды кабылдау әдістерін өңдеу жолдары аркылы науқастарды емдеуді арттыру. б) ғылыми зерттеулердің нәтижесінде ақпаратгарды жинау. в) іздену жолдары арқылы жиналған білімді тарату. г) Зертханалык және ақпаратгык қызметтерді ұйымдастыру, сондай-ак зерттеуді жоспарлау бойынша кеңес жүргізу (БДҰҰ, 1971). Клиникалык фармакологияның Ст 3 бөлімі v Фармаодинамика (ФЫ.Д) v Фармакокинетика (Ф.К.) v Дәрілердің өзара әрекеті Дәрілік заттардың тиімділіктерін бақылау әдістері Дәрілік заттарды клиникалық сынақтан өткізу әдістері Ф.Д. - жүмыс істеу механизімін және фармакологиялық тиімділіктерін айқындайды. Тепнде жүмыс істеу механизімі жануарларға сынак жүргізу арқылы зерттеледі. Дәрігердің жүмыс механизімі туралы алған білімі емдеу барысында қажетті дәрі таңдауға себебін тигізеді. Сондай-ак жүмыс механизімін білу дәрілік заттарды ойдағыдай жинактауға қажет; нестроид -қабынуға қарсы дәрілік зат, тормозя синтез простогландин/ир фураселидтің диуретикалық қызметін азайтады. Берілген ауруды немесе белгіні емдеудедәрілік заттарды таңдау жұмыс механизімімен ғана негізделіп қоймай, сондай-ақ дертті айкындауда тиімділік фармакология білімін қажет түтады. Осы екі фармакодинамиканың қүрылған бөлігі дәрігердің фармакотерапияны рационалды таңдауын айкындайды. Ф.Д.Л.С. Бағалау әдісі. Көбіне дәрілік заттар өзінің химиялык күрылымы бойынша биологиялык белсенді заттарға үқсас келеді, сондықтан олар олардың тиімділіктеріне еліктеулері мүмкін немесе, керісінше карсы келуі мүмкін. Дәрілер химиялық реакцияға түсу қабілеттеріне қарай өздерінің әсерін тигізулері мүмкін. Биологиялық үрдістерді үдететін басқадайда әдістері бар. Олар туралы кейінірек сүхбаттасамыз. Дәрі әрбір адамға әртүрлі психотерапиялық күштің әсерін тигізетіндігін есте сақтаған жөн. Дәрілік заттардағы психотерапиялык белсенділігі тікелей науқастың - осы дәрімен емделем деген ниетіне байланысты келеді. Сондай-ақ науқас адамның емделем деген ниеті бауыр-туыстары мен таныстарының ықпалына немесе дәрігердің сендіруіне байланысты болады. Адам ағзасына әсер ететін әрбір дәрінің әрекеті физикалық сияқты биохимиялық өзгерітері әртүрлі болуы мүмкін. Тиімділіктердің айқындалу дәрежесі, туындау және локализация механизімі өзгермелі болады. Сондай-ақ жай ғана тері астына дәрілік сүйықты жіберген уакытта - реакция жүруі мүмкін. Олар дәрінің түрақты әсеріне байланысты туындайды. Баскалары қанға жіберу немесе басқадай ағзалар мен жүйелерге әсер ету әрекетімен негізделген. Дәрігер наукасқа дәрі-дәрмекті үсынбас бүрын дәрінің тиімділік жинағын, қүрылымын және туындау механизімін білуі қажет. Осындай жағдайда ғана дәрілік терапия мәнді болуы мүмкін. Сондай-ақ, мөлшері бір, ағзаның жүмыс істеу деңгейі өзгеріссіз болсада сол бір дәрі әртүрлі әсер етуі мүмкін. Мысалы; анаша кішкене мөлшерде берген болсақ, ганглин аркылы нервті импульстерді жиілеткен болар еді, ал шамадан тыс мөлшерде берген болсақ - тоқтатады. Кейбір дәрілікзаттар үшін әсері сипатты; алғашында енгізген кезде жүмыс істеу қабілетін жиілетеді, соңынан азайтады. Дорілік заттардың әсеріне қарай түрге бөлінеді; а) түрақты (фармакологиялық тиімділік дәріні жіберген мезеттен туындайды) б) дәрілік заіты канға жіберген мезеттен әсер етеді. Себебі арлық ағзалар мен жүйелерді ОНЖ басқарып отырады, сол себепті дорілік заттардың әсер ету объектісі ОНЖ болып табылады. Перифериялык тиімділіктер дәрілік заттардың перифериялық агзалар мен тканьдарға әсер ету салдарынан болады. Мысалы; кофеиннің қан тамырларына тигзер орталық әсері - қан тамырлары қысылады. Рефлекторлы реакция дәрілік заттардың интерон экспертрецепторларға әсер ету нәтижесінде туындайды. Мысалы; нашатырлы спиртті иіскеген кезде тыныс алу жолдарындағы нерв рецепторлары қабынуы мүмкш, сол себепті орталық қаи тамырлары мен тыныс алу нейрондары козып тыныс алу жолдары ашылады, қан тамыр және АҚ тонусы арта түседі. Сондай-ақ дәрілік заттардың тікелей немес қайталанба әсерлері ерекшеленеді. Тікелей әсер - дәрілік заттардың сол немесе басқадай ағзаға тікелей әсерімен негізделеді. Мысалы; Жүрек гликозидтері миокардтың кабілетін азайтуға тікелей әсер етеді. Окситочин, жатырдың бүлшық етін ынталандырады фетонил (наркотикалық аналгетиктар), кеталин (жалпы анестезия заттары) енгізіледі. Трансдельман дәрі түрақты тиімділік алу үшін қолданылады, олар тері арқылы өтіп және тері асты жасушаларда дено қүруға кабілетті, қанға сіңіп және оның қүрамында дәрілік заттардың бір шамасын үстайды. Нәрестелердін алғашқы күнінен бастап жүқа рогы бар нәзік терісі дәрілік заттарды жеңіл сіңіреді. Белсенді түрде қан жүру жүйесіндегі тамырға толықтай түсетін ішке жіберілген дәрілік заттың сол бір мөлшері дәрілердің биологиялык оңтайлық деген үғыммен сәйкес. Дәрілік заттың мөлшері көп болған сайын жақсы сіңіріледі, яғни тиімді ем алу үшін дәрілік затты мөлшерде қабылдаган жөн және өкпе, жкт жағынан кауіпсіздік белгісі шамалы болғаны. Инъекция тері бетін бүзу арқылы енгізілетін әдістерге жатады, оны цорбтивті тиімділік пен түрақты әсер үшін және резорбтивті әсер алу мақсатында жиі колданылуы мүмкін. Инъекциянын. ең басты көңіл болетіні дозаның дәлдігі; тәртіп бойынша ауыз аркылы колданғанға карағанда инъекцияның мөлшері азырақ болады және тиімділігі тез болады. Теріс жағы; трамбозды және гиперволенді енгізу барысында мөлшердсн тыс қолданса, тері асты жасушаларға, бүлшық етке кеткен болса қауіптің леңгейі өте жоғары болуы мүмкін, сондықтан қолданар алдында инфицация жасау керек. В/абортты енгізуде әрбір ағзаға қарай сәйкес дәрілік заттардың жоғары концентрациясын қүру мақсатында қолданылады, сондай-ақ артерия тромбозы, тамыр трамбозына қарағанда аса маңызды асқыну екенін есте сақтау керек. Дәрілік затты инъецирлі тамырға көк тамыр қанының қанығу децгейі; 1. Тамырға дәрілік штты енгізудің жылдамдығымен тікелей байланысты. 2. Көктамырдан канағыштықтың жылдамдығымен керісінше байланысты. Қан тамыры арқылы дәрілік заттарды тез (ауырта), акырын (бірнеше минут бойы), узақ уақытылы (тамызғы) енгізуге болады. Қантамыр арқылы дәрілік заттарды енгізген кезде ауыз аркылы қабылдау болатын бауырдың тез трансвормацияларына сокпайды.. Сондықтан қантамырға жіберілетін дәрінің мөлшері аз болады. В/аоортта енгізілетін дәрілер ерекше жағдайларда ғана қолданылады. Көптеген дәршер үшін тамақтың әсерінен баяу сіңуі сипатты келеді. Қанга түскен ДЗ екі фракцияда болады. Дәрілер көбіне амбулиндермен байланысады, аз дәрежеде - гликопротеин, липотратеиннің кышқыл альфасы, қанның глобулинді және форманды элементтерімен байланысты, альфа- қышқыл гликопротеиннің деңгейі ауыр қабынған жағдайда немесе карт адамдарда арта түседі. Әсіресе, қан плазмасының ақуыздармен дәрілік заттардың байланысына көңіл бөлу қажет. Еғерде 70-80% артқан болса, кейбір жағдайларда бүл көрсеткіштер маңызды ауысып отыруы мүмкін. Мысалы; ақуызбен байланысы бүйрек, бауыр, сепсис, күйген жагдайда, гастрит, энтерит, асқазан рагы, ойық жара шәншулерінде кемуі мүмкін. Қан плазмасының ақуыздармен байланысы ағзада дәрілік заттардың тарауына әсерін тигізеді. Тін мен жасушаларға бос фракциялар ғана түседі. Сондықтан ол фармакодинамикалық әсерін тигізеді. Дегенмен ағзада дорілік заттардың тарауына басқадай да факторлар әсер етеді; рецепторға деген дәрілердің деңгейі, дәрілердің тонды немесе тонды емес фракциялары. Фармакодинамика адамға дәрінің биологиялық, терапиялық әсерін қарасть рады. Дәрінің фармакодинамика әсерінде арнаулы әсер - арнаулы рецепторлармен дәрінің арнаулы әсері. Мысалы, пенициллинге арнаулы субстрат - муреин. Таңдамалы -дәрі кейбір ғана клеткалардың, мүше - жүйелердің қызметін ғана өзгертеді (тубакурариннің шеміршекте жиналуын - тікелей әсердің салдары емес, шеміршек фармакологиясына әсер етпейді). Дәрінің әсерінен әр түрлі қүбылыс туындайды. Көтеріңкі жауап реактивность - дәрінің аз мөлшеріне (әдейі дозасына қарағандағы) аурудың байырғы жауабы. Кетеріңкі сезімталдық - бірқалыпты дозасына жоғарғы әсермен жауап беруі. Толерантності - алдыңғы алған дозасына байланысты келесі дозаға организмнің қанағаттанбау ,і - үйреншікті болып қалу. Тахифилакция - кейбір дәрілерді бірнеше рет қабылдағанан кейін пайда болатын толерантность, тез арада үйреніп кету. Сенсибилизация - дәрінің келесі дозасы алдыңғы дозаға қарағанда көтеріңкі әсер береді. Бүған мысал дәрі ауруы шақыратын аллергиялық сенсибилизация. Иммунность - антидене пайда болу арқылы болатын толеранттық. Износинкразия - түқым қуалау негізінде болатын, аллергияға үқсаған дәріні көтере алмау организм жоғарғы сезімталдық білдіруі. Кумуляция - дәрінің организмде жиналуы. Пристристия - дәріге тәуелділік. Алып тастау синдромы - дәрі денеге түспеген кездегі, осы дәрі функциясын өзгерткен мүше мен жүйелердің кері жауабы. |