Дистанционное обучение в системе образования. Таълим тизимида масофавий укитиш кирилча. Фойдаланишнинг зига хослиги амда масофавий итишни ташкил этишнинг юту
 Скачать 38.89 Kb.
|
|
Таълим муассасаларида инновацион таълим технологияларидан фойдаланишнинг ўзига хослиги ҳамда масофавий ўқитишни ташкил этишнинг ютуқ ва камчиликлари Қосимов Хусниддин Бадриддинович, Наманган муҳандислик-технологиялари институти ўзбек тили ва адабиёти кафедраси ўқитувчиси. Аннотация: Масофавий таълим замонавий жамиятда кенг тарқалган. Масофавий таълимнинг пайдо бўлиши масофавий ўқитиш технологияларини ишлаб чиқиш ва жорий этиш заруриятини келтириб чиқарди. Барча янги технологиялар сингари масофадан ўқитиш ҳам маълум афзаллик ва камчиликларга эга.Ушбу мақолада бугунги кунда пандемия шароитида ташкил этилган масофавий таълимнинг ютуқ ва камчиликлари атрофлича ёритилди. Калит сўзлар: Масофавий ўқитиш, интернет технологиялари, шахсга йўналтирилган ёндашув, тармоқларда алоқа маданияти, афзалликлар, камчиликлар, Ҳар қандай турдаги таълим муассасаларида масофадан туриб ўқитиш шакли муваффақиятли ривожланиб бориши учун нафақат дастурчилар, компютер коммуникациялари, Интернет технологиялари соҳасидаги мутахассислар, балки фан соҳасидаги мутахассислар, Интернет ва алоқа технологияларининг ўзига хос жиҳатлари билан яхши таниш бўлган мутахассислар учун жиддий ҳаракатлар талаб этилади ҳамда таълим тизимидаги замонавий тенденциялар, замонавий тушунчалар, назариялар, педагогик технологиялар, онлайн алоқанинг психологик хусусиятлари билан танишган бўлишлари керак бўлади. Масофавий ўқитишдаги ўқув жараёни кундузги таълимга қараганда кўпроқ вақт ва меҳнатни талаб этади ҳамда кўп қиррали жараёндир. Ушбу жараён муаммоларининг барчаси ҳар бир олий ўқув юртида мустақил равишда ҳал қилинмоқда. Интернет технологияларига асосланган масофавий ўқитишнинг технологик хусусиятлари, агар таркибни танлашга таъсир қилмаса (баъзи ҳолларда бу мумкин бўлса ҳам), кейин уни тузишга сезиларли таъсир қилади. Материални тўғридан тўғри узатиш (босма шаклида) электрон шакл учун мос эмас. Шахсга йўналтирилган ёндашув ва конструктивизм дунёнинг кўплаб мамлакатларида устувор йўналиш сифатида тан олинади, бу шахснинг интеллектуал ва ахлоқий ривожланиши, танқидий ва ижодий фикрлашни шакллантириш, ривожлантириш ва маълумот билан ишлаш қобилиятини ўргатади. Шахсга йўналтирилган ёндашув талабаларнинг мустақил билим фаолиятининг катта ҳажмини ўз ичига олади. Асосий эътибор таълим бериш эмас, балки ўрганиш, англаш фаолияти туради. Кўпгина муаммолар масофавий шаклда муваффақиятли ҳал этилмоқда, масалан, ўқитишнинг дифференциацияси, индивидуаллаштирилиши натижасида таълим мазмуни ушбу концепцияларга мувофиқ ташкил этилмоқда. Шунинг учун ўқитиш мазмуни ушбу тушунчаларнинг асосий тамойилларига мувофиқ тузилган. Ушбу тушунчаларнинг асосий принципи муаммога йўналтирилганликдир. Муаммо, муаммоли вазият, муаммони ҳал қилиш, ўрганиш, уни ҳал қилишнинг мумкин бўлган усулларини ўрганиш, олинган алтернатив нуқтаи назарларни кўриб чиқиш, акс эттириш, муҳокама қилиш, умумлаштириш, олинган натижаларни баҳолаш - буларнинг барчаси ўз билимингизни яратишга, уни қуришга қаратилган. Бундай вазиятда битта дарслик билан, ҳатто энг қалин, тайёр маърузалар билан чекланиб бўлмайди. Катта миқдордаги қўшимча адабиётлар, маълумотномалар, луғатлар, энциклопедиялар керак, ҳар қандай оммавий ахборот воситаларида, босма, электрон нашрларда қўшимча маълумотлар керак. Таълимнинг кундузги шакли машғулотларда эса маълум қийинчиликлар юзага келади, чунки ҳар бир кичик шаҳарда ҳам, талабалар керакли манбалардан бемалол бепул фойдаланиш имконияти мавжуд эмас. Бундай тренингда ажойиб, оддий ёрдам Интернет-манбаларни тақдим этиши мумкин. Масофавий ўқитиш жараёнида тегишли маълумот ва таълим муҳити яратилган бўлиб, унда талаба учун зарур бўлган ахборот манбаларига кириш энг қулай тарзда ташкил этилган. Анъанавий, босма қўлланмалардан сезиларли даражада фарқ қилувчи махсус электрон дарсликларни, масофадан ўқитиш курсларини ишлаб чиқиш керак. Уларни бошқа сайтларга, қўшимча ахборот манбаларига барча керакли ҳаволаларни таъминлаб, тегишли қобиқларга жойлаштириш керак. Маърузалар таркибини тузишда, амалий машғулотларни ташкил этишда, лаборатория ишлари мултимедия воситалари ёрдамида олиб борилса, бу билимлар доирасини, далилларни акс эттириш, таққослашни, кузатувларни сезиларли даражада кенгайтириши мумкин. Маърузалар нафақат босма (електрон) шаклида, балки слайд-шоу, видеоклиплар билан аудиовизуал тарзда тақдим этилиши мақсадга мувофиқ. Талабалар учун вазифалар, шунингдек, муаммонинг мустақил эчимини яратишни талаб қиладиган мустақил қидириш, изланиш, ижодий фаолиятга йўналтирилиши мумкин. Масофавий ўқитиш учун юқори сифатли ўқув ва моддий таъминотни яратиш, яъни тегишли ўқув қўлланмаларини яратиш, Интернет технологиялари, бошқа электрон нашрларнинг технологиялари, компютер алоқалари, шунингдек замонавий педагогик, психологик назариялар билан таниш бўлган фан мутахассиси, методистнинг биргаликдаги саъй-ҳаракатлари зарур. Замонавий педагогик технологиялар ва дастурчи, янги ахборот технологиялари соҳасидаги мутахассис. Идеал ҳолда уларнинг вазифалари битта одамда бирлаштирилиши керак. Замонавий ўқитувчи нафақат ўз фанини билиши, балки ахборот ва педагогик технологияларнинг хусусиятларига ҳам эга бўлиши керак. Тармоқларда алоқа маданиятини шакллантириш керак. Буларнинг барчаси ўқитувчидан жуда мураккаб билим ва кўникмаларни, алоҳида ва жиддий тайёргарликни талаб қилади. Кундузги таълимда фаолият олиб бораётган ўқитувчиларнинг аксарияти ўқув жараёнини бошқаришнинг бундай тизимига тайёр эмас. Масофавий таълимни ўқув жараёнига жорий этишнинг аниқ афзалликлари орасида қуйидагиларни ажратиш мумкин: - мослашувчан ўқув жадвали, иш ва ўқишни уйғунлаштириш имконияти; - шаҳсий ўқув режа ва назорат жадвали; - АКТ технологиялари билан ишлаш кўникмаларини шакллантириш; - ўқув материаллари ва ахборот манбалари билан мустақил равишда тизимли иш олиб бориш; - фикрларингизни ёзма равишда ифодалаш қобилиятини шакллантириш (такомиллаштириш); - иқтисодий самарадорлик (уй учун моддий ва транспорт харажатларни камайтириш); - динамикалилик (електрон шакл кўпинча ўқув материалларини янгилашга имкон беради); - Интернет орқали маълумот манбаларига кириш (електрон кутубхоналар, каталоглар, сўровномалар ва бошқалар); - ахборот материаллари билан интерфаол алоқалар; - ҳар хил ўлчамдаги ва турдаги маълумотларни сақлаш, тезкор узатиш, таҳрирлаш, ишлов бериш ва босиб чиқариш имконияти. Масофавий таълимни ўқув жараёнига жорий этишнинг камчиликлари орасида қуйидагилар ажралиб туради: - талабалар ва ўқитувчи ўртасида тўғридан-тўғри юзма-юз мулоқотнинг йўқлиги. Билимингиз даражасини назорат қиладиган ёнингизда устоз бўлмаса, сиз ҳотиржамсиз, бу ўқув жараёни учун сезиларли минус бўлади. Талабалар гуруҳида ижодий муҳит яратиш қийин; - шахсий компютер ва Интернетга кириш зарурати. Ахборот манбаларидан доимий фойдаланиш зарурати. Бизга яхши техник воситалар керак, аммо ўқишни истаганларнинг ҳаммаси ҳам компютер ва Интернетга кириш имконига эга эмас, биз масофавий ўқитиш воситаларидан фойдаланиш учун техник тайёргарликка муҳтожмиз; - Онлайн ўқишнинг асосий қийинчиликларидан бири билимларни текшириб кўришда фойдаланувчини ҳақиқатдан ҳам айнан ўзи вазифаларни бажарганлигини аниқлаш муаммоси бўлиб қолмоқда. Ҳеч қандай мақбул технологик ечимлар таклиф қилинмаганлиги сабабли, масофадан ўқитиш дастурларининг аксарияти имтиҳон олишни авзал кўришмоқда. Баъзи ҳолларда, бу муаммо туғдиради ва махсус чораларни кўришни талаб қилади, масалан, машғулотнинг ён томонига камералар ўрнатиш ва тегишли дастур бўйича машғулот ўтказиш; - бир қатор индивидуал психологик шароитларга эҳтиёж. Масофавий таълим талабадан қатъий интизомни талаб қилади ва унинг натижаси талабанинг мустақиллиги ва онгига бевосита боғлиқ; - қоидага кўра, талабалар амалий машғулотлар етишмаслигини ҳис қилишади; - масофадан ўқитиш тизимини ташкил этишнинг юқори харажати, тизимни яратишнинг бошланғич босқичида масофадан туриб ўқитиш тизимини яратиш, масофавий ўқитиш курсларининг ўзи ва техник таъминотни сотиб олиш харажатлари катта; - масофадан ўқитиш курсларини ишлаб чиқишнинг юқори даражадаги мураккаблиги; - устозлар ва тингловчиларнинг компьютер саводхонлиги етарли эмаслиги, масофадан ўқитиш тажрибаси йўқлиги, кўплаб ўқитувчилар ва талабалар классик таълимни афзал кўрган ҳолда ушбу ўқитиш услубига тайёр эмаслар; - ахборот-коммуникация инфратузилмасининг этарли даражада ривожланмаганлиги Бундан ташқари, бундай ўқув дастурларини яратадиган малакали мутахассислар камлиги сабабли ўқув дастурлари ва курслари яхши ривожланмаган бўлиши мумкин. Масофавий ўқитишни тайёрлаш ва ўтказиш бўйича жуда кам ўқув-методик қўлланмалар. Замонавий масофавий ўқитиш курсларида интерфаолликнинг йўқлиги. Ҳозирги кунда курсларнинг асосини матн материаллари ва оддий график объектлар (расмлар, фотосуратлар), тест топшириқлари кўринишидаги билимларни бошқариш блоклари шаклида маърузалар ташкил этади. Шундай қилиб, баъзи муҳим фикрларни билиб, ҳақиқатан ҳам юқори сифатли масофавий ўқишни ташкил қилиш мумкин, бу тўлиқ ўқув жараёни бўлиб, натижалар кундузги ўқишлардан кам бўлмайди. Масофавий таълим кўпроқ одамларни ўқитиш имкониятини беради, ўрганишга бўлган қизиқишни кучайтиради, ўқиш самарадорлигини оширади, зарур бўлганда ўқишга имкон беради, турли ёшдаги одамларни ўзига жалб қилади. Фойдаланилган адабиётлар 1. Бухарина М.Ю., Полат Е.С. Таълим тизимида замонавий педагогиc ва инновацион технологиялар. М.: центр Академия, 2007. 2. Ибрагимов И.М. Масофавий таълимнинг ресурслари ва информацион технологиялар. М.: Академия, 2005. 3. www. зиёнет.уз |