газ тарату. І тарау. Газ тарату механизміні негізгі трлері

• Название: І тарау. Газ тарату механизміні негізгі трлері
• Дата: 18.05.2021
• Размер: 1.46 Mb.
• Имя файла: газ тарату.docx
• Тип: Документы; #206513
• страница: 2 из 4

ГАЗ ТАРАТУ ФАЗАСЫ.

 Газ тарату фазасы дегеніміз клапандардың шектік нүктеге қатысты ашылу мен жабылу моменттері, иінді біліктің айналу бұрышының градусы бойынша көрсетілуі. Газ тарату фазасы дөңгелек диаграмма болып көрсетіледі, оларды эксперименталды жолмен иінді біліктің айналу жиілігіне байланысты қозғалтқыштың максималды қуаттылығында және оның жіберу мен шығару газ құбырларының құрылымына сәйкестендіріліп алынады. Қозғалтқыштың жұмыстық процесстерінде қарастырғанда алғашқы жақындауы ретінде, клапандардың ашылуы мен жабылуы шектік нүктелерде жүргізілетіндігі алынады. Бірақ, шындығында клапандардың ашылуы мен жабылуы поршеньдердің шектік нүктеге жақындауымен сәйкес келмейді.

Бұл жіберу мен шығару ырғақтарына аз уақыт бөлінетіндігіне байланысты, және қозғалтқыштың иінді білігінің максималды айналу жиілігінде мыңнан бір бөлігіндейді құрайды. Содықтан егерде калапандардың ашылуы мен жабылуы шектік нүктелерге тура келгенде орындалатын болса, онда цилиндрлерді жанғыш қоспамен толтыру және жанған газдарды шығару толық жүргізіліп үлгерілмейді. Содықтан төрт ырғақты қозғалтқыштарда клапандардың ашылу мен жабылу моменттері пошеньнің Ж.Ш.Н. немесе Т.Ш.Н. байланысты ертерек немесе кешігіңкіреп белгіленіп орындалады. Газ тарату фазасының жалпы дөңгелек диаграммасында көрсетілгендей, енгізу ырғағы кезінде енгізу клапаны 1 поршеньнің Ж.Ш.Н. жақындағанынан бастап ертерек ашыла бастайды. Жіберу клапанының ертерек ашылу бұрышы α әртүрлі қозғалтқыштардың модельдерінде 10 – 32^о бұрыш аралығында болады. Жіберу клапанының жабылуы кешігіңкіреп поршеньнің Т.Ш.Н. өткеннен кейін сығылу ырғағы кезінде жабылады. Жіберу клапанының кешігіңкіреп жабылу бұрышы βқозғалтқыштардың модельдерінде 40 – 85^о бұрыш аралығында болады. Шығару клапаны 2 поршеньнің Т.Ш.Н. жетпей жұмыстық жүріс кезінде ашыла бастайды. Шығару клапанының ертерек ашылу бұрышы γ әртүрлі қозғалтқыштардың модельдерінде 40 – 70^обұрыш аралығында болады. Шығару клапанының жабылуы кешігіңкіреп поршеньнің Ж.Ш.Н. өткеннен кейін жіберу ырғағы кезінде жабылады. Жіберу клапанының кешігіңкіреп жабылу бұрышы δқозғалтқыштардың модельдерінде 10 – 50^о бұрыш аралығында болады. Клапандардың ашылу бұрыштықтарының ертерек немесе кешірек болу уақытын көбірек жасауы, қозғалтқыштың максималды қуаттылығын арттырған кезде иінді біліктің айналу жиілігі де жоғарылауына байланысты болады. Газ тарату механизмінің тістегеріштерін белгілерімен орналастыру немесе цилиндрлер блогының арнайы қиылысындағы белгіге жетекші жұлдызшаның (ВАЗ қозғалтқышында) белгісін қарама – қарсы орналастырғанда дұрыс болады. Жалпы диаграммада көрсетілгендей белгіленген уақыт мерзімінде жіберу мен шығару клапандары бірдей ашық болады. Иінді біліктің айналуы бұрыштық аралықтары α + δкезінде екі клапандардыңашылуы,клапандардың қосарланып ашылуыдеп аталады, бұл өз уақытында және сапалы түрде цилиндрлерді жанған қоспалардан тазарту үшін қажет.


САЛҚЫНДАТУ ЖҮЙЕСІНІҢ ТҮРЛЕРІ МЕН ЖҰМЫС ІСТЕУ ТӘСІЛДЕРІ.

Қазіргі автомобильдердің қозғалтқыштарында пайдалы жұмыстарға қозғалтқыш цилиндрінен бөлінетін жылудың 23 – 40 % қолданылады, қалған жылулары пайдаланылған газдармен, салқындату сұйықтығымен немесе үйкеліске қолданылған ауамен, қоршаған ортаға бөлінген қозғалтқыштың сыртқы бөлшектерімен бөлініп кетеді.

Пайдалы жұмысқа қолданылған жылу және олардың белгіленген жылу бөліну түрлерінің шығыны қозғалтқыштың жылу балансысын құрайды. Өйткені қозғалтқышта жану жұмыстары 2100 – 2300^о С жететін жоғары температурасында жүргізіледі, сондықтан еріксіз салқындату жүйесінсіз поршень, цилиндр, клапанның бағыттаушы төлкесі сияқты бөлшектер майдың жану температурасынан да жоғары температурада балқып кетеді. Механизмдер мен бөлшектердің қалыпты температуралық режимде жұмыс істеуі кезінде бір – бірімен қатынастағы бөлшектердің қызып кетпеуі үшін үздіксіз жылуды бөліп тұруға салқындату жүйесі қолданылады. Салқындату жүйесінің суытатын жылудың мөлшері қозғалтқыштың қуаттылығы мен жұмыс істеу режиміне байланысты болады. Қозғалтқыш қызып кеткенде үйкеліс күші артады және бөлшектер қажалады, жылу саңылаулары азаяды, майдың коксталып күйе орнауы көбейеді, карбюратолы қозғалтқыштарда цилиндрді жанғыш қоспамен, ал дизельді – ауамен толтыру қиындайды. Алайда қозғалтқыштың температурасының төмендеуі де майдың тұтқырлығына әсер етеді, бөлшектердің жылдам қажалады және үйкеліске механикалық шығын көп болады, қозғалтқыштың қуаттылығы мен үнемділігі азаяды. Сондықтан қозғалтқыштың жылу режимі оған түсірілген салмаққа және қоршаған ортаның температурасына қарамастан 85 – 95^о С аралығында болуы тиіс. Қазіргі қозғалтқыштарда сұйықтықпен немесе ауамен салқындату қолданылады. Ауамен салқындату кезінде қырлап жасалынған цилиндр мен оның қалпақшаларынан артық жылуды, жеделдетіп салқындату реттегіші бар көп қалақшалы желдеткіш арқылы жылдамдатылған ауамен салқындатылады. Ауамен салқындату жүйесінде салқындату радиаторы, сұйықтық насосы, салқындату сұйықтығына арналған каналдар мен құбырлар болмайды, сонықтан мұндай жүйенің құрылымы қарапайым, массасы азайтылған, қызмет көрсету жеңілдеу, сонымен бірге қыстың күні қозғалтқыш қатып қалау қаупі болмайды. Қозғалтқыштарды сумен салқындату жүйесінде судың қатып қалуы цилиндр блогының жарылып кетуіне әкеледі. Дегенмен ауамен салқындату қатты қызған бөлшектерден жылуды жылдам бөлгенімен, оның желдеткішін іске қосып тұруға көп қуаттылықты талап етеді, төмен температурада ыстық сумен жылытуға мүмкіндік болмағандықтан қозғалтқышты оталдыру қиындайды.

Автомобиль қозғалтқыштарында салақындатқыш сұйықтығын еріксіз айналдырып салқындататын сұйықтықпен салқындату жүйесі көп қолданылады. Мұндай жүйелер жұмыс істегенде әсері көп болады және қоршаған ауаның төмен болуына қарамастан оталдыру құрылғысымен қозғалтқышты тұтандырғаны жеңіл, жұмыс істегенде шуылы аз болады.

Салқындатқыш сұйықтығы ретінде суды немесе оның этиленгликолды қоспасы – антифриздер қолданылады. Төменгі температурада қататын қоспалардың көп қолданылатын түрлері:

ТАСОЛ А–40 және ТАСОЛ А–65. Екі антифризде техникалық этиленгликол мен судың араласқан қоспасы, мысалы ТАСОЛ А–40 сумен этиленгликолдің 50% қоспасы, - 40^о С температурада мұзға айналмай, тек қоюланған массаға айналып блок цилиндр мен радиаторға ешқандай ақау келтірмейді. Қозғалтқыштың жылулық жағдайына байланысты салқындату сұйықтығының жүйеде айналуы үлкен айналымда және кіші айналымда сұйықтық сорабының көмегімен жүргізіледі, ол иінді біліктің шкивіне ременьді жетекке жалғастырылып қозғалысқа келеді. Қозғалтқыштың бірқалыпты жұмыстық жылу режимінде салқындату сұйықтығы үлкен айналымда қозғалып салқындатады. Бұл кезде термостат клапаны 10 ашық болып сұйықтық жоғарғы түтік 11 арқылы радиатордың 16 жоғарғы бачогына 13 беріліп, одан радиатордың түтіктерімен төменгі бачокке 20 түседі. Радиатордың түтігінен өткен сұйықтық, автомобильдің жүрісі кезінде желдеткіштің19 көмегімен берілген жылдамдатылған ауа арқылы салқындатылады және ауаның берілуі жалюздің 17 көмегімен реттеліп тұрады. Салқындатқыш сұйықтық төменгі түтік 22 арқылы насосқа 8 беріліп, сонан соң блоктың сұйықтық тысы 7 мен цилиндрлер қалпақшасына жіберіледі.

Оталдырғанда және қозғалтқыштың салқын кезінде температурасы 72^о С төмен болғанда салқындату кіші айналымда жүргізіледі.

Бұл кезде термостаттың клапаны 10 жабық болғандықтан сұйықтық радиаторға жіберілмейді, сұйықтық блоктың ішімен 7 және цилиндрлер қалпақшасымен кері қайтару каналы 9 арқылы термостатты 10 айналып қайтадан насосқа беріліп, салқын қозғалтқыштың жылдам қыздырылуына көмектеседі. Сақындатқыш сұйықтықтың температурасының көтерілуіне байланысты термостаттың клапаны ашылып, сұйықтық үлкен айналыммен жүгізіле бастайды.

V – бейнелі ЗиЛ, ЗМЗ және басқада қозғалтқыштарда сұйықтық насостың корпусындағы құйылысы 23 арқылы оң және сол жағындағы цилиндрлерді салқындату тысына беріліп, жіберу құбырының қуысымен 26 термостатқа 10 және радиаторға 16 сонан соң сорабқа жіберілді.

Жіберу құбырының қуысынан бір мезгілде жұмсақ шланг түтік 24 арқылы компрессордың салқындату тысына беріліп, шланг түтік 25 арқылы сорабқа қайтадан келеді.

Қозғалтқыштың қалыпты жұмыс істеуі үшін салқындатқыш сұйықтығының температурасы цилиндрлер тысына енгізер кезде 75 – 80^о С аралығында, ал одан шыққанда 85 -95^о С аралығында болуы тиіс. Қазіргі кезде қозғалтқыштардың температурасын жоғарлату үшін жабық түрдегі салқындату жүйесі қолданылады. Олар сыртқы атмосферамен бу шығару түтігі 15, радиатордың қақпағындағы булы ауа клапаны 14, немесе төгу шүмегі 21 бар кеңейткіш бачоктың қақпағындағы булы ауа клапаны арқылы жалғастырылған. Салқындатқыш сұйықтығының температурасын дистанциялық көрсеткіші 5 бар электрлі магнитті термометрмен және салқындату жүйесіне жалғанған сезгі 6 арқылы бақылайды. Салқындату жүйесіндегі сұйықтықтың қызып кетуін аспаптар қалқанында орнатылған дабылды шамның көмегімен бақыланады, оның термосезгісі радиатордың жоғарғы бачогына орнатылған. Сұйықтық сорабының қозғалтқыштың алдыңғы жағына орналасуына байланысты соңғы цилиндрлердің және олардың жану камералары мен басқада бөлшектерінің жылу өткізгіштігі төмендейді, өйткені оларға алдыңғы цилиндрлерден қыздырылған салқындатқыш сұйықтығы беріледі. Содықтан кейбір қозғалтқыштардың құрылымында қатты қыздырылған бөлшектерге(шығару клапанына, жану камерасының керегесіне, тұтандырғыш шамына) бағытталған таратқыш түтік 4 арқылы сұйықтықты айналдыру немесе тесігі бар бойлық арна қарастырылған.

Қозғалтқыштың салқындату жүйесін негізгі қызыметінен басқа, жеңіл автомобильдер мен автобустардың жолаушыларға арналған шанақтарын сонымен қатар жүк автомобилінің кабинасын жылытуға қолданылады. Сол мақсатта жылыту жүйесіне салон немесе кабинаның ішіне радиатор 3 орнатылып, оны шүмек 1 және шланг түтік 2 арқылы салқындату жүйесінен қыздырылған сұйықтық беріледі.

СҰЙЫҚТЫҚПЕН САЛҚЫНДАТУ ЖҮЙЕСІНІҢ АСПАПТАРЫНЫҢ

ҚҰРЫЛЫСЫ МЕН ЖҰМЫС ІСТЕУ ТӘСІЛІ.

Сұйықтық сорабы.Салқындату жүйесінде салқындатқыш сұйықтығын еріксіз айналдырып тұруға ортадан серпігіш сұйықтық сорабы қолданылады. Сораб цилиндрлер блогының алдыңғы жағына орнатылып, ремень арқылы иінді біліктің шкивінен жетекке алынып іске қосылады.

Ол аралары бір – бірімен төсем 6 арқылы жалғастырылған корпустан 7, қанат қалақшадан 5, подшипниктер ктұрқынан 10 тұрады. Сораб білігі 4 май ұстағыш сальникпен қамтамасызданған екі шарикті подшипниктерде 3 айналып тұрады. Алдыңғы ішпек таяныш сақинамен 2 тіреліп, ал артқы подшипник жылжуын болдырмайтын аралық төлкемен 11 ұсталып тұрады. Пластмассалы қанат қалақша 5 біліктің артқы жағына металды күпшектің көмегімен бекітіліп тұрады. Қалақшаның 5 айналуына байланысты сұйықтық түтік 9 арқылы насостың ортасына беріледі, сонан кейін қалақшалармен айналдырып ортадан тепкіш күштің әсерінен тұрқының 7 керегесіне итеріледі, одан қуыс канал 8 арқылы қозғалтқыштың сұйықтық тысына беріледі. Сораб тұрқының 7 ішіндегі айналып тұрған бөлшектердің тығыздалуы қалақшаға орнатылған тығыздауыш шайба 17, резиналы манжет 16, шайбаны 17 корпустың шетіне қысып ұстайтын серіппеден тұратын жылжымалы сальник арқылы қамтамасыз етіледі. Тығыздауыш шайба 17 өзінің кертігімен қалақшаның 5 ойығына таяныш 18 арқылы бекітіледі. Біліктің 4 алдыңғы жағына төлкенің 12 көмегімен күпшек 13 орнатылған, оған шкив 14 бекітіліп сораб пен желдеткішті іске қосады.

Желдеткіш.Радиатор арқылы өтетін ауаның жылдамдығын арттыру үшін желдеткіш 1 қолданылады. Қозғалтқыштарда орнатылған желдеткіштер 4, 5, 6 қалақшалы 15 болады және болат қаңылтырдан немесе пластмассадан (ВАЗ, Москвич автомобильдерінде) жасалады. Бірқатар қозғалтқыштарда капот астының желдетуін жақсарту үшін және радиатор арқылы өтетін ауаның көлемін көбейту үшін желдеткіштің қалақшаларын бағыттауыш құндақтың ішіне орналастырады.

 Осы мақсатпен ЗМЗ, ЗИЛ қозғалтқыштарында желдеткіштердің қалақшаларының 15 шеттерін радиатор жағына қарай бұрылып жасалады. ЗИЛ, ГАЗ-33 автомобильдерінің қозғалтқыштарында, көптеген жеңіл автомобильдерінде желдеткіштің жетегі ремень арқылы іске қосылады. ЯМЗ 236, ЯМЗ-238 дизельді қозғалтқышында желдеткішті таратқыш біліктің тісті тегерішті дөңгелегіне қосақталған тістегерішті дөңгелек арқылы іске қосылады. Бірқатар автомобмильдердің қозғалтқыш модельдерінде(ГАЗ, ВАЗ) берілген жылу режимінде және желдеткішті іске қосуға жұмсалған қуаттылықты азайту үшін, олардың жетегі электрмагнитті муфта арқылы іске келтіріледі. Ортадан тепкіш күшті сұйықтық насосы электрмагнитті муфтамен бірге корпустан 11, біліктен 7, қанатты 9 қалақшаларымен 10, өздігінен қозғалмалы сальниктен 8 және электрмагнитті муфтадан 2 тұрады. Салқындату жүйесіндегі сұйықтықтың температурасының өзгеруіне байланысты электрмагнитті муфта қосылып немесе ажыратылып тұрады. Ол электр магниттен 6, насостың күпшегіне 5, шкивпен 1 бірге орнатылған, және желдеткіштің күпшегін 3 якорьға пластиналы серіппемен жалғастырылған, екі шарикті подшипникте 4 еркін айналып тұрады. Электрмагниттің катушкасы жылу релесімен жалғанған, оның сезгісі радиатордың жоғарғы бачогында орналасқан. Радиатордың жоғарғы бачогындағы салқындатқыш сұйықтығының температурасы 85 – 90^о С жеткенде жылу релесінің түйіспелері қосылып, элетрлімагниттің катушкасына аккумулятор батареясынан ток беріледі. Якорь электрлімагнитке жабысып, күпшек желдеткіштің қалақшаларымен бірге айнала бастайды. Салқындатқыш сұйықтығының температурасы 80 – 85^о С төмендегенде жылу релесінің түйіспелері ажыратылып желдеткіштің айналысы тоқтатылады. ВАЗ-2108 «Спутник», ВАЗ-2109 және басқа модельдерінде электрліжелдеткіш орнатылған. Желдеткіштің электрлі қозғағышының қосылуы мен ажыратылуы салқындатқыш сұйықтықтығының температурасының өзгеруіне байланысты радиатордың жоғарғы бачогына орнатылған сезгінің көмегімен іске қосылады.

КамАЗ автомобилінің дизельді қозғалтқышында желдеткіштің жетегіне, иіндібіліктің айналу моментін желдеткішке жеткізетін гидромуфта орнатылған. Гидромуфтада(4.4. сурет.) (термо) жылу күшімен істейтін сезгісі бар реттегіш – ажыратқыш қозғалтқыштың жылу режиміне байланысты іске қосылады. Салқындату сұйықтығының температурасының 80^оС ұлғаюына байланысты қосқыштың баллонының ішіндегі белсенді массаның көлемі ұлғайып ериді, соның нәтижесінде сезгінің штогы золотникті итеріп, басты май магистралінің каналын ашады, одан қысыммен берілген май гидромуфтаға беріліп желдеткіш ақырындап іске қосылады. Қозғалтқыштың жылу режимінің өзгеруіне байланысты золотниктің де қозғалуы өзгереді, сонымен гидромуфтаға берілген майдың көлемі көбейіп, желдеткіштің айналу жиілігінің жылдамдығына әсер етеді. Салқындату сұйықтығының температурасының 70^оС төмендеуіне байланысты гидромуфтаға май жіберілмейді, желдеткіштің айналысы тоқтатылады.



Термостат.Салқын қозғалтқышты қыздыруды жылдамдатып және автоматты түрде белгілі аралықта жылу режимін реттеп тұруға термостат қолданылады. Термостаттар қатты және сұйық толтырғышты болады. ЗИЛ, КамАЗ, Москвич автомобильдерінің қозғалтқыштарында қатты толтырғышты термостаттар қолданылады.

Мұндай термостат түтік 7 пен корпустың 12 арасына шығару құбырының ішіне орналастырылады. Термостат баллоны 1 белсенді массамен 2 толтырылған, ол церезина (мұнай қортпасы) мен мыс ұнтағының қоспасынан тұрады. Белсенді масса баллонның ішінде резиналы мембранамен 3 жабылған, оған резиналы буферге 11 арналған тесігі бар бағыттауыш төлке 4 орнатылып, мембрананы бұзылудан сақтап тұрады. Буферге 11 шток 5 орнатылып рычагты 8 клапанмен 6 жалғастырады, жабық қалпында клапан 6 ершікке 10 серіппемен 9 тығыздалып қысылады. Салқындатқыш сұйықтығының температурасы 70±2^оС белсенді масса ери бастайды және көлемі ұлғаяды,соның әсерімен резиналы мембрананы 3, буферді 11, штокты 5 жоғары көтереді. Шток 5 рычагқа 8 әсер ету арқылы клапан 6 ашыла бастайды, толық ашылуы сұйықтықтың температурасының 83±2^оС болады. Термостаттың клапаны 68 – 85^о С температура аралығында өзінің қапын өзгертіп, белгіленген шектеулікте радиатордан өтетін салқындатқыш

сұйықтығының көлемін реттеп, қозғалтқыштың қалыпты жұмыстық температуралық режимін ұстап тұрады.

 Сұйық толтырғышты термостаттар ГАЗ –33–12, ГАЗ «Волга» т.б. автомобильдердің қозғалтқыштарында қолданылады. Мұндай термостаттың корпусында, 1 ішіне жеңіл буланатын сұйықтығы (70%-этиль спирті мен 30% судың қоспасы) бар жұқа латуннан жасалған жиырылған цилиндр 6 орнатылған. Жиырылған цилиндрдің үстіне штокпен 5 термостаттың клапаны

жалғастырылған. Салқындатқыш сұйықтығының температурасы 75^оС төмен кезінде жиырылған цилиндр сығылған қалыпында тұрады, бұл кезде термостат клапаны жабық болады, ал салқындатқыш сұйықтығы кері қайтару каналы 2 арқылы радиаторға жіберілмей кіші айналымда айналып жүргізіледі.

Салқындатқыш сұйықтығының температурасы жоғарылауына байланысты жиырылған цилиндр 6 ішінде қысым артып, термостат клапаны ашыла бастайды және сұйықтық түтік 4 арқылы үлкен айналымда жүргізіледі. Сұйықтықтың температурасы 90^оС жоғарылағанда термостат клапаны толық ашылып, сұйықтық радиатор арқылы айналып салқындатылып жүргізіледі.

Радиатор.Радиатор жылу алмастырғыш болып салқындатқыш сұйықтығының жылуынқарсы берілген ауаға өткізуге арналған. Радиатордың каркасы бүйірлік бекіткіш тіректерге 1 орнатылып, пластиналар арқылы төменгі бакқа дәнекерленіп жалғастырылған. Оны автомобильдің рамасына жүрісі кезінде солқылдамауын және қатты соқының күшін азайту үшін резиналы жастықшалар 5 арқылы бекітеді. Радиатор жоғарғы 4 және төменгі 6 бактан, сыртқы бөлігі қозғалтқыштың қыздырылған бөлшектерінен алынған жылуды ауамен салқындатып тұратын жылу бөлгіш өзек түтіктен 7 тұрады. Жылу бөлгіш өзек түтіктің арасынан өтетін ауаның көлемі радиатор каркасына арнайы тірекке бекіткен желбезекті – перде 8 арқылы реттеледі. Желбезек бірнеше пластиналар жиынынан құрастырылып, топсалы құрылғымен қамтамасыз етілген және орналасуын жүргізуші кабинасынан басқарады. Радиаторларға көбінде түтікті – пластиналы өзек немесе түтікті – ленталы өзек қолданылады.

Түтікті – пластиналы өзектер үш – төрт қатарлы сопақша пішінді түтікшелерден тұрады, оған салқындатқыш жазықтығын ұлғайту үшін көлденең пластиналар 9 дәнекерлеп бекітеді.

 Түтікті – ленталы өзектер сопақша пішінді түтікшелерден тұрады, аралығына кеңейтіліп иректелген

лента 10 орнатылып, арнайы штамталып қиғашталған ауа каналынан қарсы берілген ауаға жылуды жоғары әсерде жылдам өткізеді. Түтікті – ленталы өзекті радиаторлар қазіргі кезде көп тараған түрі, және көптеген қозғалтқыштарда орнатылған.

Қазіргі салқындату жүйесіне радиатордың қылта аузы жабық түрдегі бу шығару түтігі 2 орнатылған

қақпақпен 3 жабылған. Мұндай салқындату жүйесіндегі қысым атмосфера қысымынан бірнеше жоғары, сұйықтықтың қайнау температурасы 108 – 119^оС аралығында болады, соның әсерінен аз буланады, сирек қайнайды және қозғалтқышты қыздырмай және сұйықтық қостырмай жұмыс істеу ұзақтығын арттырады. Радиатордың аузының қақпақпен тығыздалып жабылуы иректелген таяныш шайба 1 және серіппе 2 арқылы, ал салқындату жүйесінің атмосферамен бу шығару 3 мен ауа шығару 4 клапандары арқылы жүргізіледі.