Қазақ радиосының 100 жылдық мерейтойы. гылыми%20макала. Интервью и типы интервью рассматривается как улучшение беседы журналиста с человеком, мысли, комментарии или пояснения которого по определенным актуальным вопросам жизни вызывают общественный интерес.
 Скачать 30.37 Kb.
|
|
Литпин Дина Тулепбергенов Бекзат Ермаханбет Мөлдір «Тұран» университеті, «Журналистика және аударма ісі» кафедрасы, «Журналистика» мамандығының 1-курс студенттері Ғылыми жетекші: филология ғылымдарпының кандидаты, доцент Тулекова Гүлжан Қажымұратқызы СҰХБАТ ТҮРЛЕРІ Мақала сұхбаттың түрлерін сипаттауға тырысады. Сұхбат пен сұхбат түрлері журналисттің өмірдің кейбір өзекті мәселелері бойынша ойлары, түсініктемелері немесе қоғамдық қызығушылық туғызатын адаммен сөйлесуді жақсарту ретінде қарастырылады. Бұл журналист пен ақпарат беретін адамның бірлескен жұмысы. Түйін сөздер: сұхбат, классикалық сұхбат, сұхбаттың жанрлық модификациялары, ток-шоу, дөңгелек үстел, ерекше пікір, сұхбат беруші, жүргізуші. В статье предпринимается попытка описания типов интервью, какие они и какое обозначение несут с собой. Интервью и типы интервью рассматривается как улучшение беседы журналиста с человеком, мысли, комментарии или пояснения которого по определенным актуальным вопросам жизни вызывают общественный интерес. Это совместное творчество журналиста и человека, дающего информацию. Ключевые слова: интервью, классическое интервью, жанровые модификации интервью, ток-шоу, круглый стол, особое мнение, интервьюер, ведущий. The article attempts to describe the types of interviews. Interviews and types of interviews are seen as improving the conversation between a journalist and a person whose thoughts, comments or explanations on certain pressing issues of life arouse public interest. This is a joint work of a journalist and a person who provides information. Key words: interview, classical interview, genre-based modifications of interviews, talk show, round table, individual opinion, interviewer, host. Сұхбат – баспасөз тәжірибесіндегі кең тараған бұрынғы жанрдың бірі. Ағылшын тіліндегі «interview» сөзінен «сұхбат» деп аударылады. Сұхбаттың мақсаты көп – оны психологиялық, әлеуметтік және зерттеу мақсатында да пайдаланады. Сұхбат журналистикада сұхбат беруші бір немесе бірнеше адам мен репортер арасындағы әңгімені айтады.[1. б 89] Жақсы сұхбат жай әңгімеге ұқсайды, алайда бұл жай ғана диалог емес. Себебі күнделікті өмірде екі адамның әңгімесінде белгіленген, арнайы негізделген құрылым немесе жоспар бола бермейді. Бұл әңгіме болжап болмайтын бағытта өрбуі мүмкін, көп жағдайда бар ақпарат қол сермеу, ымдау арқылы беріліп, қисыны болмай кетеді. Сұхбаттың орны бөлек, оның өз құрылымы, жоспары, басы, ортасы, негізгі бөлігі және көздеген мақсаты болады. Сұхбат алушы журналист белгілі дәрежеде қатал, тәуелсіз, табанды, батыл, сонымен қатар өте сыпайы, әділ болуы қажет. Журналист сұхбат беруші адамға басымдық бермеуі керек. Журналист сұхбат беруші адамның алдында орынсыз кішіреймей, тең дәрежеде сөйлесуі заң. Сұхбаттасу әдісінің ерекшеліктерін қарастырыңыз, ол ұзақ және әмбебап ақпарат алу әдісі ретінде қолданылады. Сұхбат барысында адамдар әрқашан «сұрақ-жауап» схемасы бойынша өзара әрекеттеседі. Ежелгі дәуірде де ойшылдар белгілі бір жолмен құрылымдық немесе тақырыптық бағытталған әңгіме тек қазіргі оқиғалар туралы ғана емес, сонымен қатар адамдардың идеялары, көзқарастары мен ұмтылыстары туралы білім алу тәсілі екеніне назар аударды. Сократ философиялық білім алу үшін диалогты қолданды. Оның әдісі мынада болды: алдымен өз ойыңызды кішігірім сілтемелерге бөліп, осы сілтеменің әр бөлігін сұхбаттасушыға тұжырымдама түрінде білім жинақтай отырып, «адамның жанынан» деген жауап беретін сұрақ түрінде беру керек. [16. б. 147]. Сонымен, сұхбаттасудың негізгі қағидасы ежелгі дәуірден бері көп өзгермегенін айтуға болады, өйткені әңгімелесу кезінде сұхбат беруші мен респондент арасындағы байланыс зерттеуші ұсынған сұрақтар мен жауап беруші қалыптастырған жауаптар арқылы жүзеге асырылады. Сұхбаттасудың өнері қандай? Әңгіменің бастапқы кезеңі. Кіру қысқа болуы керек (орынсыз табандылықсыз) журналист -өзің таныстыру керек -ол қай медиа атынан сөйлейтінін айтып, -неге ол дәл осы адамға жүгінуді шешті, -әңгіменің мақсатын белгілеп, Мұның бәрін алдын-ала ойластыру керек және сіздің сөйлеуіңіз әңгімелесушінің айтылғанға деген қызығушылығын, ынтымақтастық тілегін оята алатындай етіп құрылуы әбден қажет. Сұрақтардың тұжырымына назар аудару керек. Олар сұхбаттасушыға түсінікті болуы керек. Ал егер алғашқы сұрақтар журналисттің құзіреттілігін, оның сұхбатқа дайындығын көрсетсе. Сұхбаттасушы журналисттің бұл мәселені білетінін, әңгімеге дайындалып жатқанын сезген кезде, сұхбат алушы журналистке деген байыпты көзқарас танытады. Әңгімелесуші өз ойлары мен проблемаларын ықыласпен бөліседі. [7. б 32] Әңгіменің қарқыны талқыланатын мәселелердің сипатына, сұхбаттасушының тұлғалық ерекшеліктеріне, қатысушылардың қол жетімді уақытына және т.б. байланысты. Ешқандай жағдайда сіз сұхбаттасушыны асықтыра алмайсыз, өйткені бұл қажетсіз реакцияны тудыруы мүмкін: тітіркену, ұялу, сөйлесуді тез аяқтау ниеті. Егер сұхбат алушы тақырыптан ауытқып кетсе, ал журналисттің уақыты болмаса, сіз қосымша сұрақтардың көмегімен дұрыс, әдептілікпен сөйлесуді дұрыс бағытта жібере аласыз. Жеке сұхбатта ерекше сезімталдық пен нәзіктік көрсетілуі керек, онда ұқыпсыз сөзді, флэш-дискіні пайдаланып, сіз контактіні жоя аласыз. [10. Б. 9] Сұхбаттың қос субъективтілігі бар: ақпарат көзі және ақпаратты қабылдайтын журналист. Әңгімелесуші оқиғаны шынайы түрде ұсына алады немесе біле тұра қате ақпарат бере алады. Сіз оның ақпаратына толықтай сене алмайсыз, өйткені адамның жадында бір ақпаратты сақтау және басқасын жоғалту мүмкіндігі өте көп. Журналисттер: «Ол өз көзімен көргендей», - деп бекер айтпайды. Сұхбат барысында алынған ақпарат сұхбаттасушының есте сақтау қабілетінің жеке қасиеттеріне, жалпы денсаулығының жай-күйіне және оқиға кезінде, оның құзіретіне, әңгіме жағдайына, тілшімен қарым-қатынасына, журналисттің сөйлеу қабілетіне және т.б. байланысты болып келеді. [13. б 17] Сұхбаттың 5 түрі Сұхбат түрлері 1. Ток-шоулар - студияда немесе телефон қоңыраулары арқылы көрермендердің міндетті түрде қатысуымен өтетін жалпы немесе жеке, теледидарлық немесе радиолық сұхбат. Ток-шоулар қоғамдық-саяси, ақпараттық, ойын-сауық болуы мүмкін. 2. Пресс-конференция. Бір немесе бірнеше танымал адамдарға (саясаткерлерге, спортшыларға, атақты адамдарға) түрлі тақырыптар бойынша сұрақтар қойып, бір уақытта көптеген БАҚ журналистері қатысатын ұжымдық сұхбат. Әдетте, баспасөз конференциялары жауап беруші тараптың бастамасы бойынша ұйымдастырылады, ол бұны жұртшылықты көбірек білуге мүдделі. Әрбір журналист өз баспасөзін ұсына отырып, баспасөз конференциясына қызықты сұрақтар дайындайды, бірақ ол материалды дайындауда басқа журналистердің сұрақтарына жауап бере алады. Баспасөз мәслихаты - бұл түрлі ақпарат құралдарының ұжымдық жұмысы. 3. Брифинг - баспасөз конференциясының бір түрі. Әдетте, журналистер оларға сұрақ қоймайды, бірақ кез-келген маңызды мәселе туралы ақпарат алып, оны ұйымдастырған адамнан немесе адамдардан алады. Бұл бұқаралық ақпарат құралдарының максималды санын тез арада хабардар ету мақсатында өткізіледі, сондықтан олар өз кезегінде ақпаратты көпшілікке жеткізеді. 4. Дөңгелек үстел - журналист ұйымдастырушы («дирижер») болып табылатын ұжымдық сұхбат. Ол адамдарды студияға немесе редакцияға шақырады, олар мәселені әртүрлі қырынан көрсете алады, бір мәселе бойынша әр түрлі көзқарастарға ие. Журналист кезек-кезек оларға сөз береді, тұжырымдардың дұрыстығын қадағалайды, ұсыныс сұрақтар қояды. 5. Блиц-сауалнама - көшеде немесе телефон арқылы әр түрлі жастағы, кәсіпте адамдармен сауалнама жүргізілген ұжымдық сұхбат. Әдетте, сұрақтар қысқа, сауалнама барлық респонденттерге бірдей құрылған 3 сұрақтан тұрады. Бұл қоғамның өзекті мәселелеріне халықтың әртүрлі сегменттерінің көзқарасын түсіндіру мақсатында жүзеге асырылады. [20. б 43] Осылардың ішіндегі бір сұхбат түрін алып қарастырсақ, Пресс-конференция - бірнеше сұхбат алушылардың белгілі бір саланы жетік білетін бір немесе одан көп адамдарға сұрақ қоюы арқылы ерекшеленетін сұхбаттың түрі болып саналады. Талқыланатын тақырып бүкіл халықтың қызығушылыгын туғызатын болса, кез келген пресс-конференция бір уақытта телевизиондық бағдарламаға айналып шығуы да әбден мүмкін. Бағдарламаны талдамалы публицистикалық жанры ретінде пресс-конференцияны журналисттердің өздері де өткізуі мүмкін. Мұндай телевизиондық пресс-конференция кейде айғай-шуға ұласып және қызу талқыға түсіп, бағдарламаны көріп отырған адамдарды еліктіре түседі. Мұндай кезде телеаудиторияның өзі шындықты бірігіп іздеуге, табуға қызу кірісіп кетеді. Телевизиондық пресс-конференциясына көбінесе режиссуралық қысқартуларға түспейді. Кейде тікелей эфир арқылы таратылады. Әрбір пресс-конференцияның да эрбір азамат сақтауға тиісті заңдылықтары болады. Жүргізуші пресс-конференцияға қатысушыларды таныстырып, олардың сөйлеуіне, бірақ аз мөлшерде сөйлеуіне мүмкіндік береді. Сырттай қарап келгенде журналисттің пресс-конференцияға қатысуы өте қарапайым жұмыс болып келеді. Ол отырады, тыңдайды, сұрақ қояды. Бірақ бұл телевидениедегі оңай жанр деп түсіне алмаймыз. Себебі, журналист камера үлкен планда еркін ала алатындай қашықтықта отыруы керек. Еш нәрсені қалт жібермей мұқият тыңдап отыруы керек. Дұрыс сұрақ қоя білуі керек - бұл кез-келген адамға бірден беріле салмайтын шеберлік деп санаймын. Интервью кезінде сұхбат беріп отырған адамды мұқият тыңдап отырған жөн. Керек кезде оған өз толықтыруларыңызды қосып отыра аласыз. Тыңдамаған жағдайда қызықты сәттерді жіберіп алуыңыз әбден мүмкін. Кейде сіз ойламаған жайт болып, интервью беруші басқа заттарды айтып кетуі мүмкін. Немесе сіз жоспарламаған, сізге керек емес әңгіме айтып кетуі ықтимал. Сұхбат беруші белгілі бір терминмен сөйлеуі ықтимал, сол кезде бұл сөздерді анықтап, оқырманға, көрерменге, тыңдарманға түсінікті болу үшін анықтап алу керек. Мұқият тыңдамасаңыз осының барлығы назардан тыс қалады. Кейде сұхбат беруші сіз күтпеген әңгімені айтып, сұхбаттың тақырыбы өзгеріп кетуі де мүмкін. Демек, алдын ала жасалған жоспардан өзге әңгіме болуы әбден мүмкін. Мәселен, қазақстандық бір журналист «діндарлардың» көп әйел алуына байланысты материал жазу барысында теологтан сұхбат алады. Сұхбат барысында теолог көп әйел алушылар «халал жезөкшелікті» насихаттап отырғанын айтады. Аяғында журналист жазған материал көп әйел алушылар емес, «халал жезөкшелік» туралы болып кеткен. Дереккөздер: «Қазақстандағы практикалық журналистика 3.0» – «MediaNet» Халықаралық журналистика орталығы 2005 жыл Веселкова Н.В. Методические принципы полуформализованного интервью // Социология: 4М. — 1995. — № 5—6. — б. 28—47. Гадамер Х.Г. Истина и метод. — М., 1988. Готлиб А. Качественное социологическое исследование: познавательные и экзистенциальные горизонты. — Самара: Универс-групп, 2004. Журавлев В.Ф. Нарративное интервью в биографических исследованиях // Социология: 4М. — 1993—1994. — № 3—4. — б. 34—43. История античной диалектики. — М.: АН СССР. Ин-т философии, 1972. Квале С. Исследовательское интервью. — М.: Смысл, 2003. Маслова О.^М. ^^ир интервьюера: по данным формализованного и свободного интервью // Социология: 4М. — 2000. — № 12. — б. 40—64. Мудрец Т.Б., Морев В.А. И мы начали играть... (Психологические методы обучения ин-тервьеров) // Социология: 4М. — 1996. — № 7. — б. 161—166. Пузанова Ж.В., Троцук И.В. Нарративный анализ: понятие или метафора? // Социология: 4М. — 2003. — № 17. — б. 56—82. Социологическая энциклопедия: В 2-х томах / Национальный общественно-научный фонд / Руководитель научного проекта Г.Ю. Семигин; Главный редактор В.Н. Иванов. — М.: Мысль, 2003. Социология: Энциклопедия / Сост. А.А. Грицанов, и др. — Мн.: Книжный Дом, 2003. Штейнберг И.Е. Школа-студия глубинного интервью как эксполярная форма подготовки социолога-исследователя // Социологический журнал. — 2008. — № 4. Белановский С. А. Интервью. М.: Николо-Медиа, 2009. Грабельников А. А. Работа журналиста в прессе. Григорян М. В. Пособие по журналистике. М.: Права человека, 2007. Долгина Е. С., Веснина М. А. Интервью: понятие, цель, задачи, функции // Молодой ученый. — 2015. — № 7. — б. 1109–1111. Коновалова О. В. Основы журналистики. Ростов на Дону: Март, 2005. Корконосенко С. Г. Основы журналистики. М.: Аспект-Пресс, 2007. Кравченко А. А. Социология. Общий курс. СПб.: Логос, 2011. Цвик В. Л. Введение в журналистику. М.: МНЭПУ, 2000. |