Іш сүзегі. 2 ткырып Іш сүзегі,паратиф,иерсинеоздар. Іш сзегі. А жне в парасзектері Анытамасы
 Скачать 46.87 Kb.
|
|
Іш сүзегі. А және В парасүзектері Анықтамасы.Іш сүзегі – Salmonella typhi бактерияларымен қоздырылатын, фекальды-оральды механизмімен берілетін, ащы ішектің лимфоидты аппаратын зақымдануымен өтетін, клиникасы айқын интоксикациямен, жоғары тұрақты қызбамен, розеолезді бөртпемен, бауырдың, көк бауырдың ұлғаюмен сипатталатын жедел антропонозды жұқпалы ауру. Этиологиясы. Қоздырғышы - Salmonella typhi –ішек тұқымдастығына, сальмонелл тегіне, серологиялық Д тобына қатысты. Морфологиялық жақтан бір-бірінен ажыратылмайды, оның 0,5-0,8х1,5-3 мкм мөлшеріндегі таяқша түрі бар. Бактерия барлық анилин бояуларымен боялады, олар кәдімгі құнарлы ортада өседі. Іш сүзегінің бактериялары L-формаларын құруы мүмкін, олар сезімталдық және типті бактериофагтар бойынша бөлінген. Salmonella typhi - грам (-) аэроб. Лимфотропты қасиетімен сипатталады. Қоздырғыш ыдырағанда ендотоксин бөлінеді. Эндоксиннің әсері іш сүзегінің клиникалық және лабораторлық белгілерін түсіндіреді. Олар: айқын интоксикация, қызба, салыстырмалы брадикардия, ішектің парезі, метеоризм, лейкопения. Құрамында О- , Н-, Vi – антигендері бар. О-антигеніне қарсы түзілген антиделер аурудың өршу кезеңіне сәйкес, Н-антигеніне қарсы – аурудың айығу кезеңіне сәйкес, ал Vi-антигеніне қарсы – бактериотасымалдаушылыққа сәйкес болып табылады. Қазіргі уақытта латын әріптерімен белгіленген іш сүзегі бактериясының 72 фаготиптері белгілі. Өт қосылған коректі орталарда жақсы өседі. Сыртқы ортада сүзек-парасүзек бактериялары біршама тұрақты. Су мен топырақта олар бірнеше күннен, бірнеше айға дейін сақталуы мүмкін. Бактерия үшін жағымды орта –азық-түлік өнімдері (сүт, қаймақ, ірімшік, ет фаршы), мұнда олар тек сақталып қоймай, сонымен бірге көбейеді. Микробтар қыздырғанда тез жойылады (60°С-30 мин, ал 100°С –тіптен тез). Дезинфекциялаушы ертінділерге сезімтал. Эпидемиологиясы. Іш сүзегі мен тек қана адамдар ауырады. Бұл таза антропоноз. Инфекцияның көзі - науқас адам немесе бактериятасымалдаушы. Қоздырғыштың бөлінуі жасырын кезеңнің соңында басталып, аурудың барлық ағымында жалғасады, ал кейде жазылу кезеңінде де тоқтамаған. Сондай-ақ адамның өмір бойына бактерияның бөлінуі жалғасып отыруы да мүмкін. Сүзек-парасүзек қоздырғыштары әсіресе азық-түлік өнеркәсібінде, көпшілік тамақтанатын және балалар мен сауықтыру мекемелерінде істейтін қызметшілердің арасында қауіпті. Іш сүзегі мен парасүзектер үшін жұғудың фекальды-оральды механизмі тән. Аурудың жұғу жолдары: су арқылы, азық-түлік өнімдері арқылы (алиментарлы) және тұрмыстық- контактілі. Егер ауру залалсызданған құдықтан суды пайдаланумен байланысты болса, онда ауру ошақтық сипатқа ие болады. Ауруға барлық адамдар сезімтал. Іш сүзегіне қабілеттілік жоғары, ол адамның жасы мен жынысына байланысты емес. Ауруды бастан кешкеннен соң тұрақты иммунитет дамиды. Бұл ауруларға жыл мезгілдері әсер етеді. Аурудың әсіресе өршу мезгілі - шілдеден бастап, қыркүйек-қазан айларында болады. Патогенезі. Іш сүзегінің патогенезі – циклді процесс. Патогенез сатылары қоздырғыштың адам организміне енү, тропты тіндерде көбею, қанға өту, қаннан барлық ағзаларға таралу және қоздырғыштың организмнен бөліну кезеңдеріне сәйкес болып келеді. Іш сүзегінің патогенез сатылары: 1. Жұқтыру сатысы. Қоздырғыш ауыз арқылы енеді. Инфекциялық процесс басталады. Аурудың әрі қарай дамуы қоздырғыштың мөлшеріне, патогенділігіне, вирулентілігіне байланысты. 2. Біріншілік регионарлы инфекция сатысы. Қоздырғыш ішектің регионарлы (мезентериальды) лимфа түйіндерінде көбейіп қабыну тудырады. Лимфаденит, лимфангит дамиды. Ащы ішектің лимфа түйіндерінің ми тәрізді қабынуы пайда болады. Патогенездің 1-2ші сатылары аурудың жасырын кезеңіне сәйкес келеді. 3. Бактериемия және токсинемия сатысы. Қоздырғыш шажырқай лимфа түйіндерінде қарқынды көбееді, нәтижесінде лимфогематогенді тосқауылдан өтіп қан арнасына түседіі - бактериемия дамиды. Бактериемия сатысы аурудың басталуына сәйкес келеді. Қанға тек қана бактериялар өткен жағдайда ауру біртіндеп басталады. Қанның бактерицидті қасиетінің әсері арқылы бактериялар жойлады, эндотоксиндер босатылады, олар организмнің жалпы улануын тудырады. Нейротропты қасиеттің көрінісіне ие болып, олар орталық жүйке жүйесін зақымдайтын әрекет көрсетеді және ауыр оқиғаларда status typhosus қоздыруға қабілетті. Вегетативті жүйке жүйелерінің зақымдануы, метеоризмнің дамуына, іштің ауруына алып келеді. Эндотоксин сүйек кемігінің қызметін бәсеңдетіп лейкопения тудырады. Ал қоздырғыш лимфа түйндерінде көбейіп, эндотоксин бөлініп қанға бактериялармен бірге токсиндер өтсе, онда ауру жедел басталады. 4. Паренхиматозды диссеминация сатысы. Қан айналымындағы жүрген бактериялар иммунокомпетентті жасушаларымен ұсталып паренхиматозды ағзаларға жетіп бекінеді. Ағзаларда гранулемалар түзіледі. Гранулеманың түзілуі организмнің қорғаныс реакциясына жатады, себебі қоздырғыш ошақтанып сол жерде жойылады. Бірақ, бактериялардың мүшелерде бөгеліп қалуы ошақтық зақымдануға алып келуі мүмкін (гепатит, пиелит, өкпе қабынуы, менингит, остеомиелит және т.б. Қоздырғыш дерманың қан тамырларына жетіп, сол жерде продуктивті қабынудың әсерінен бөртпелер пайда болады. Патогенездің 3-4ші сатылары аурудың өршу кезеңіне сәйкес келеді. 5. Қоздырғыштың элиминация сатысы және аллергиялық өзгерістердің даму сатысы. Қоздырғыш бүйрек, өт жолдары, ішек арқылы сыртқы ортаға бөліне бастайды. Бактерияның организмнен бөлінуі, сондай-ақ дәреттен, теріден, сілекейден, баласын емізетін ана сүтінен де болуы мүмкін. Капилялларларда микроциркуляция бұзылыстары қалыптасып микротромбтар түзіледі. Жергілікті аллергиялық реакциялар дамиды, себебі қоздырғыш қайтадан ішекке түскенде сенсибилизация қалыптасады. Зақымдалған лимфа түйіндерде некроз дану процестері пайда болады. Некрозданған тіндер бөлінгенде жара пайда болады. 6. Иммунитет қалыптасу және айығу сатысы –реконвалесценция кезеңіне сәйкес келеді. Ауру қоздырғышының элиминациясына бағытталған иммунитеттің реакциясы құрылады. Аурудан кейін тұрақты және ұзақ иммунитет қалыптасады. Іш сүзегінің қайталануы сирек кездеседі. Жұқпалы аурулардың даму кезеңінде қорғаушы реакциялар пайда болып, олар организмнің қоздырғыштардан босануына көмектеседі. Бұл процесте маңызды роль ерекше антиденелерге тән (опсониндер, агглютининдер, бактериолизиндер, преципитиндер, антиэндотоксиндер), сонымен қатар микро және макрофагтардың фагоцитарлық белсенділігінің күшеюіне де тән екендігі анық. Қазіргі уақытта ұзаққа созылатын бактерия жұқтырушы, іш сүзек ауруының созылмалы түрі сияқты қарастырылуда, мұнда мононуклеарлы-фагоцитар жүйелерінің клеткаларында қоздырғыш сақталады. Созылмалы бактериотасымалдашыларында макроглобулинді О-антиделердің (19 S немесе IgM) дефициті табылған. Патанатомиясы. Іш сүзегі кезіндегі патологиялық өзгеріс ретикулоэндотелиальды жасушалардың пролиферациясымен сипатталады, ол ең алдымен ащы ішек пен шажырқайдың лимфалық аппаратында дамиды. Фагоцитозға қабілетті, ірі ретикулярлы жасушалардан (сүзек жасушасы) сүзектік гранулемалар құрылады, олар циклді өзгереді. Бұл өзгерістің 1-ші сатысы - ми тәрізді қабыну - лимфалық топтық және солитарлы фолликуллалар ұлғайып, шырышты қабықтарға шығады. Оларды кескенде сұр-қызыл түсті болатындығы көрінген; олардың консистенциясы жұмсақ. 2-ші сатысы – некроздың дамуы ( 2-ші және 3 аптаның басталуында болатын аурумен сәйкес). Қатпарлы табақшалар некрозданып, олардың үстіңгі жағы лас әрі сұр және жасыл болады. Некроздың терең болуы мүмкін, ол шырыш астына және бұлшықет қабаттарына таралады. Некроздар лимфа түйіндерінде де байқалған. 3-ші сатысы - тазару немесе жаралардың пайда болуы - аурудың 3-ші аптасына сәйкес келеді. 4-ші сатысы - таза жаралар (аурудың 4-ші аптасына сәйкес). Некрозданған тіндер бөлініп алынған соң нәтижесінде жараның түбі ашылады - шырыш асты немесе бұлшықеттер қабаты. 5-ші сатысы – эпителизация – жазыла бастау (аурудың 4,5ші және 6-шы аптасына сәйкес келеді). Регенерация және репарация процестері басталады. Жараның орнында пигментация қалады. Аурудың қайталануының даму оқиғаларында, ішекте бір мезгілде лимфоидті аппараттың бұзылуының әртүрлі сатылары байқалған, мәселен ми тәрізід ісіну және жараның жазылу сатылары. Клиникалық көріністері.Іш сүзегі кезіндегі жұқпалы ауру процесінің ағымында келесі кезеңдер ажыратылған: жасырын, бастапқы, өршу, реконвалесценция немесе аурудың нәтижелері. Жасырын кезең орташа 10-14 күн (7-23 күнге дейін болуы мүмкін). Аурудың типтік түрінде ауру біртіндеп баяу басталады. Күн сайын дене температурасы 1◦С жоғарлап (баспалдаққа шыққан сияқты), аурудың 4-5 күндері ол ең жоғарғы шекке жетеді. Ауру жедел басталуы мұмкін. Аурудың жедел басталуының жиілігі XX ғасырдың басында 10-13% болса, 30-40-шы жылдары ол 33-45% жеткен, ал 60-шы жылдары-43-50%. Аурудың бастапқы кезеңінде науқастарда жалпы сырқатты хал, бүкіл дененің шаршағандай сезімде болуы, бас ауыруы, ұйқы мен тәбеттің нашарлауы, еңбекке қабілеттің төмендеуі, субфебрилитет байқалған. Бастапқы кезең бір аптаға жуық созылады. Дене қызуының көтерілуімен қатар улану нышандары да үдеп, ішкі мүшелер зақымданады: тері жабындылыарының бозаруы күшейіп, бас ауыруы, брадикардия, анорексия білінген. Іштің қатуы немесе өтуі мүмкін. Бұл аурудың ерекшілігі: интоксикация нышандары айқын болады. Науқас аурудың бірінші күні төсек тартып жатады- адинамия. Сөйлеуге халы болмай, теріс қарап, сұрақтарға жауап бермеуі мүмкін ( «тәртіпсіз адам» сияқты). Бастапқы кезеңге аса тән нышандар: қызба, әлсіздік, бастың айқын ауруы, ұйқының бұзылуы. Бұл көріністер эндоксиннің әсерінен дамиды. Аурудың өршу кезеңінде аурудың барлық нышандық жинақтары дамиды. Өршу кезеңінің ұзақтығы 1-2 апта. Дене қызуы әрқашан жоғары қалыпта сақталады. Науқастардың көбінде сүзек статусы дамып, розеолалар білінеді, орталық жүйке жүйесінің қызметі бұзылып, жүрек-тамыр жүйелері, ішектер, тыныс алу мүшелері де зақымға ұшырап, олардың қызметтері де бұзылады. Аурудың негізгі нышаны - қызба. Өршу кезеңінде дене температурасы - 39-40°С. Қызбаның сипаты - тұрақты. Таңертенгі температурамен кешкі температураның айырмашылығы 1°С аспайды. Сондықтан науқаста қалтырау, тершеңдік белгілері болмайды. Науқас тек қызып жатады. Қызба қисықтарының түрлері: Вундерлих, Кюльдешевский және Боткин қызбалары. Типті қызба қисығы – Вундерлих қисығы. Дене температурасы трапеция тәрізді. Кильдюшевский қисығы – жазықтық, ал Боткин қисығы - толқын тәрізді болады. Бірақ қазіргі таңда антибиотиктер қолданғаннан соң қызба қисықтарының заңдылығы сақталмайды, олар әр түрлі болуы мүмкін. Айқын интоксикация дамып Status typhosus (естің бұзылуы, сопор, кома, делирий) қалыптасуы мүмкін. Бастың айқын ауруы, ұйқының қашуы науқастарды қатты мазалайды. Науқастың тері жабындылары бозғылт, кейде алақандары мен табандарының сарғаюы дамуы мүмкін – Филлипович симптомы. Ол бауыр зақымдалғанда каротиннің алмасуы пайда болуының әсерінен дамиды. Ағзаның улануы дамыған кезде жүрек-қантамыр жүйенің зақымдануы міндетті түрде қалыптасады. Іш сүзегіне аса тән бұзылыстарға салыстырмалы брадикардия, пульстың дикротиясы, гипотония, миокардиодистрофия, миокардит жатады. Негізігі патологиялық процесс ас қорыту жүйесінде дамиды. Науқастарда фулигинозды (сүзектік) тіл симптомы пайда болады. Тіл ісініп, калың қоңыр түсті жабындымен жамылып, тістердің іздерімен сипатталады. Аурудың келесі маңызды нышаны – ол метеоризм –іштің кебуі. Науқастарда ішектің парезі дамығаннан соң дәреті тоқтап қалуы мүмкін, кейде диарея дамуы мүмкін. Нәжістің сипаты ащы иісті бұршақ тәрізді сорпаға ұқсайды. Оң жақ илео-цекальды аймақта іштің ауру сезімі, шырылдауы, анықталады, салыстырмалы перкуссия жүргізгенде оң жақ мықын аймағында перкуторлы дыбыс тұйықталады (Падалка симптомы). Гепатомегалия және спленомегалия дамиды. Іш сүзегінің маңызды диагностикалық белгілеріне бөртпе жатады. Бөртпе мономорфты болады: морфологиялық сипаты – розеола (көлемі 2 мм дейін майда дақ). Бөртпенің денеге шығу мерзімі іш сүзегі кезінде заңдылықты түрде бактериемия кезеңіне сәйкес келеді: аурудың 8-10 күндерінде пайда болады. Бөртпенің орналасатын жері - қарынның алдыңғы қабырғасы, кеуде. Розеолалардың саны 1-5-10. Бөртпеге тағы да бір тән сипаттамасы бар - ол үстемелі феномен: бөртпе денеге біртіндеп шығады. Бұрын пайда болған розеолалар жойылып жаңа бөртпелер пайда болады. Бөртпені анықтау дәрігердің тәжірибесіне байланысты. Бұл бөрпелерді табу үшін аурудың күнін анықтау қажет, тері жабындыларын күн сайын тексеріп тұру тиісті. Пайда болған розеолалар 1-5күн аралығында із қалдырмай жойылып кетеді. Іш сүзегі кезінде тыныс алу мүшелерінің бұзылуы, соңғы жылдары сирек кездесіп отыр. Іш сүзегінің типтік және атиптік ағымы ажыратылған. Типтік түрі циклді өтеді. Ал атипті түрі жеке мүшелер мен жүйелердің бұзылу нышандарының басымдығымен өтетіні белгілі. Аурудың абортивті түрі дамығында ауру типті басталып, бірақ көріністері қысқа мерзімді болады, айығу кезеңі тез қалыптасады. Аурудың амбулаторлы түрі аурудың жеңіл түріне ұқсас болады. Аурудың көмескі түрінде клиникалық белгілер аздап біленеді, оған науқастарда көңіл аудармауы мүмкін. Бактериотасымалдаушылық кезінде клиникалық көріністер мүлдем пайда болмайды. Транзиторлы бактериотасымалдаушылық кезінде қоздырғыш кейдесоқ түрде бөлінеді, жедел бактериотасымалдаушылық кезінде – қоздырғыш 3 айға дейін, созылмалы бактериотасымалдаушылық кезінде – 6 айға дейін бөлінеді. Өте сирек жағдайда қоздырғыш ұзақ уақыт бөлінуі мүмкін. Реконвалесценция кезеңі қызбаның жойылуымен және мүшелердің барлық қызметтерінің біртіндеп тұрақтануымен сипатталған. Кейбір науқастарда ұзақ уақыт бойы әлсіздік, шаршағандықтың жоғарылауы сақталмақ. Науқастардың 3-10% аурудың қайталануы – рецидиві дамуы мүмкін. Іш сүзегінің клиникалық жіктелуі Типтік түрі –жеңіл орташа ауыр ауыр 2. Атиптік түрі – абортивті амбулаторлы көмескі 3. Сирек кездесетін түрлері менинготиф пневмотиф колонотиф нефротиф 4. Бактериятасымалдаушылық транзиторлы жедел созылмалы 5. Асқынулары тән: - ішектен қан кету ішек перфорациясы, перитонит инфекциялық-токсикалық шок тән емес: пневмония менингит пиелит паротит - тромбофлебит Асқынулары. Іш сүзегінің асқынулары арнайы және арнайы емес болады. Арнайы асқынулар осы аурудың қоздырғышының әсерінен дамиды. Сүзектік жаралар пайда болған жағдайда жараның түбі қан тамыры болса ішектен қан кету асқынуы дамуы мүмкін. Жараның түбі ішектің қабықшасы болса ішек тесіліп (перфорация), перитонитке әкеліп соғуы мүмкін. Бұл асқынуларды жараның пайда болу мерзімінде, яғни аурудың 2-3 апталарында пайда болуын ескеріп алдын алу шараларын қолдану керек. Ішектен қан кетудің нышандары - терінің бозаруы, құрғауы, дене қысымының төмендеуі және түсуі, пульстің жиілеуі, күре тамыр қысымының төмендеуі, іштің кебуі және перистальтиканың күшеюі. Аурудың арнайы асқынуларының қатарына инфекциялық-токсикалық шок жатады, себебі ол қарқынды бактериемия, токсинемия кезінде дамиды. Арнайы емес асқыну басқа микрофлорамен қоздырылады. Арнайы емес асқынуға өкпе қабынуы, ми қабықшаларының қабынуы, бүйректің қабынуы және тағы басқалары жатады. Басқа асқынуларда өкпенің қабынуы мүмкін, аурудың барлық кезеңінде отит, паротит, цистит, пиелонефрит, тромбофлебит, остеомиелит және т.б. дамиды. Диагностикасы. Іш сүзегін анықтау алгоритмі №1 кестеде көрсетілген. Іш сүзегін танып-білу үшін клиникалық мәліметтерден басқа, зерттеудің лабораториялық әдістерінің нәтижелеріне, эпидемиологиялық анамнезге сүйену керек. Салыстырмалы диагнозды қызбамен сипатталатын барлық жұқпалы және жұқпалы емес аурулармен жүргізу қажет: жедел респираторлы аурулармен, өкпе қабынуымен, милиарлы туберкулезбен, туберкулезды менингитпен, бруцеллезбен, безгекпен, мононуклеозбен, лептоспирозбен, сепсиспен және т.б. №1 кесте Іш сүзегін ерте (аурудың алғашқы 7 күнінде) анықтау алгоритмі Маңызды диагностикалық белгілер: қызба (5 күндей және одан көп) → инфекция бастың ауруы ұйқының бұзылуы бауыр мен көкбауырдың ұлғаюы → жайылмалы инфекция ↓ Жұқпалы аурулардың 4 тобының біріне ішек, тыныс жолдары, қан арқылы, сыртқы тері арқылы жұғатын аурулар жатуы мүмкін ↓ Әртүрлі сепсистер мен басқа жұқпалы және жұкпалы емес аурулармен салыстырмалы диагностика жүргізу ↓ Іште дискомфорт сезіну, энтерит синдромы, тістің дақтары бар ісінген тіл, илеоцекальды маңайдағы құрылдау мен ауырсыну сезімі, «оң» Падалка симптомы және Штернбергтің оң «қиылысу» симптомы ↓ ЖАЙЫЛМАЛЫ ІШЕК ИНФЕКЦИЯСЫ ↓ Қосалқы диагностикалық белгілер: ↓ Эпидемиологиялық анамнез (аурудың басталу кезеңіне дейінгі 3 апта уақытында үш түрлі жұғу жолдарын – су, тағам, қарым-қатынас/ анықтау). Аурудың кіші белгілері (ваготония белгілері). Гемограмманың өзгеруі (аурудың 5-ші күнінен кейін лейкопения мен тромбоцитопения, салыстырмалы лимфоцитоз, анэозинофилия). ↓ Шешуші диагностикалық белгілер: Қаннан ауру қоздырғышын табу (қанды өт сорпасына немесе Раппопорт ортасына себу) ↓ ІШ СҮЗЕГІ Сүзек-парасүзек ауруларының диагностикасы үшін алғашқы 5-6 күнде келесі клиникалық мәліметтердің үлкен маңызы бар: жоғары тұрақты қызба, айқын интоксикация, “сүзектік тіл”, гепатолиеналды синдром, метеоризм, «оң» Падалка нышаны. Гемограммада іш сүзегіне тән өзгерістер: лейкопения, анэозинофилия, таяқша ядролы нейтрофилдердің жоғарлауы. Диагнозды растау үшін бактериологиялық және серологиялық әдістерді қолданады. Өт қосылған қоректі орталарға науқастың қанын (гемокультура), зәрін (уринокультура), нәжісін (копрокультура) міндетті түрде себеміз. Өтті (билиокультура) бактериотасымалдаушылардан ғана алып себеміз. Қоздырғышты сүйек кемігінің пунктатынан (миелокультура), розеола пунктатынан (розеолокультура) бөліп алуға болады, бірақ бұл әдістер қазіргі жағдайда қолданылмайды. Серологиялық әдістерден іш сүзегінің анықтауында агглютинация реакциясы – Видаль реакциясы, О- , Н-, Vi – антигендермен жүргізілетін тікелей емес гемагглютинация реакциясы (ТГАР) қолданылады. Диагностикалық титр – 1:200. Емдеуі. Іш сүзегінің ағымы мен нәтижесі дұрыс күтімге, диетаға, антибактериальды және патогенетикалық ем жүргізу тәртібіне байланысты. Іш сүзегінің емдеуі комплексті болуы керек. Науқасты тыныштықта, жайлы төсекте күту керек. Ауыз қуысы мен теріні күту маңызды орын алады. Төсекте жату режимін 6-7 күнге дейін сақтаған дұрыс. Ал 7-8-ші күндері науқастың отыруына рұқсат етіледі, 10-11-күндері дене қысымы тұрақтанса, жүріп-тұруға рұқсат беріледі. Науқастарға №4 және 4б, сосын 4в, 2 диета тағайындалады. Іш сүзек-парасүзек аурулары кезінде антибиотиктердің ішінен ең тиімдісі -левомицетин болып табылған. Сонымен қатар ампициллинді де пайдалану қолайлы. Левомицетинді тәулігіне 6 реттен 0,5 г белгілейді, қалыпты дене температурасының 3-ші күніне дейін, ал 3-10-шы күні - тәулігіне 4 реттен - 0,5 г. Ампициллинді 14 күннің ішінде тәулігіне 4 реттен 1г мөлшерінде пайдалану. Қоздырғыштар антибиотиктерге тұрақты болған жағдайда бактрим (бисептол) күніне 2-3 рет қолданылады, немесе нитрофуран препараттары (фуразолидон) күніне 4 реттен-0,15-0,2 г. Сонғы жылдары фторхинолондар тиімді препараттар болып табылды (пефлоксацин 0,4 г. х 2 рет, ципрофлоксацин 0,5 г. х 2 рет). Ішектен қан кеткенде қатаң төсек режимі керек, шалқасынан 12-24 сағат бойы жатқызу. Қарынға суық басып, 10-12 сағат аралығында тамақ ішуге тиым салынып, ішетін сұйықтықтың мөлшері 500 мл дейін шектеледі. Науқастарды ауруханадан дәрігер-инфекционистің бақылауы және рұқсаты бойынша шығарады. Қосымша ауруларды емдеу мақсатқа сәйкес жүргізіледі. Болжамы. Іш сүзегі тұсында болатын өлім тудыратын жағдай соңғы жылдары едәуір төмендеген және ол 0,3-0,2% құрап отыр. Десек те, әлі күнге дейін болжамы әрқашан жағымды емес, тіпті жеңіл ағымында да, себебі, ауыр асқынудың дамуы мүмкін (ішектен қан кету, ішек перфорациясы және т.б.). Алдын алу шаралары. Сүзек-парасүзек ауруларымен күрес бойынша шаралар былай бағытталуы керек: жұқпалы аурулардың көзін зиянсыз ету; берілу жолдарын қиып өту; ұжымның қарсы тұра алмауының жоғарылауы. Іш сүзек профилактикасы алдыңғы кезекте жалпы тазалық шараларына жүргізіледі: сумен жабдықтаудың сапасын жақсарту, көпшілік орынды таза ұстау, канализацияларды тазалау, шыбындармен күрес. Науқастар ауруханадан шыққаннан кейін диспансерлік бақылауда 3 ай бойы болады. Науқастың нәжісі, дәреті, өті бактериологиялық бақылаудан өтеді. Сүзек-парасүзек ауруларына қарсы иммунизация жоспарлы тәртіпте, сондай-ақ эпидемиологиялық көрсеткіштер бойынша іске асырыллады. А және В паратифтер А және В паратифтерінің морфологиялық, иммунологиялық, эпидемиологиялық, патогенетикалық және клиникалық көріністері іш сүзегімен ұқсас, бірақ та кейбір өзгешеліктері бар. А паратиф қоздырғышы - Salmonella paratyphi А. Паратифтің А түрінде жасырың кезеңі іш сүзегіне қарағанда қысқа болады, оның мерзімі 8-10 күн шамасында. Ауру көбінесе жедел түрде басталады, кейде бастапқы кезеңінде тұмаумен араласып, жөтел де қосылады. Науқастарды тексергенде беті қызарып, көздің айналасы да қызарып, ерінге герпестік бөртпелер шығады. Температуралық қисықтары типті мінездеме бермей, кейде ремиттерлеуші болады. Қалтырап қозудың соңы тоңуға ауысады, сосын бірқалыпты болады. А паратифі кезінде теріге бөртпелер шығып, олар полиморфты (дақты, дақты- папулезді) болады, денеде бір мезгілде пайда болады. Бөртпелер қызарыңқырап, қызылшаға ұқсап, болмаса қанталап тұрады. Улану заңды түрде баяу жүріп, іш сүзегіндей статуста өтпейді. Қан анализінде нормацитоз, кейде лейкоцитоз, лимфомоноцитозбен кездесетіні белгілі болады. Ауырған адамдардың көпшілігінде бұл дерт орта ауыр жағдайда, кей жағдайда ауыр түрінде өтеді. Ішектен қан кетуіне, өкпенің қабынуына т.б. асқынуларына ауыспайды. А паратифінде жиі аурудың қайталануы болады. В паратиф қоздырғышы - Salmonella paratyphi В. В паратифі кезінде жасырын кезеңі 5-10 күннен тұрады, кейде бұдан ұзақ болуы мүмкін. Ауру көбінесе жедел басталып, адам тоңып дірілдейді, бұлшық еттері ауырсынады және тер бөліне бастайды. Дерттің бастапқы кезеңінде улану жағдайымен бірге қосарланып жедел гастроэнтерит өршиді. Мұндайда дене қызуы ұзақ болмайды да, көбінесе ауытқып қайталанып тұрады. Бөртпелер дерттің бастапқы кезіңде көрінеді де, өзінің полиморфтылығымен сипатталады. Кейбір жағдайларда В паратиф дерті ауыр жағдайда өтеді. Ол іріңді менингитке, менингоэнцефалитке, септикопиемияға айналады. Қан анализінде нейтрофилді лейкоцитоз байқалады. Дерттің қайталануы (рецидивтері) мүмкін. ИЕРСИНИОЗДАР Тақырыптың өзектілігі Қазіргі кезде өте кең тараған инфекциялардың бірі. Оның себептері: Иерсиниялар табиғатта көп таралған. Олар 60-тан астам сүтқоректілер, 30-дан астам құстар мен қосмекенділер организмнен табылады. Иерсинияларды жерден/топырақтан, әртүрлі көкөністерден, тамыржемісті өсімдіктерден, су, ауа, тіпті бізді қоршаған бүкіл табиғат ортасынан табуға болады. Сыртқы ортаға мейлімші төзімді. Таралу жолдары саналуан. Қазіргі заманғы экологиялық күйзелістер мен апаттардың зардаптары әсерінен осы микробтың тек сан жағынан емес, сапасы жағынан да өзгеріп, өзінің патогендік қасиетін күшейте түсүіне мүмкіндік беріп отыр. ПСЕВДОТУБЕРКУЛЕЗАнықтамасы. Iersinia pseudotuberculosis қоздыратын, зооноздар тобына жататын, полиморфты клиникалық көріністерімен: жалпы улану, қызба, бөртпе, лимфаденопатия, гепатомегалия, артрит, асқорыту, тыныс алу, жүйке және басқа жүйелерін зақымдау мен сипатталатын жұқпалы ауру. Тарихи мәліметтері. Ауру қоздырғышын 1883 ж L.Malassez, W.Vignel анықаған. C. Ebert 1885 ж. бұл ауруды псевдотуберкулез деп атаған. Тек 1950 ж. кейін иерсиниялар лимфаденитпен, аппендицитпен, ішек инфекциялармен ауратын адамдардан бөлініп, оның патогендік ролі анықтала басталған. 50-ші жылдарда псевдотуберкулез өте сирек кездесетін ауру деп саналып келсе: себебі 1961 ж. 30 ауру тіркелген, 1962 ж. – 400, 1968 ж. – 2000, ал тек қана 1959-1977 жж арасында қиыршығыстың өзінде ғана 10 000-нан астам адам ауырған. Осыған орай бұл ауруды “Қиыршығыстық скарлатина тәрізді безгек” деп атап кетті. Кейінрек бұл ауру Ленинградта, Мәскеуде, Ташкенте және Алматыда табыла бастады. 1966 ж В.А. Знаменский мен А.К. Вишняков жаңа микробиологиялық тәсілді қолдана отырып ауырған адамның нәжісінен қоздырғышты бөліп алып, оның осыған дейін белгілі Iersinia pseudotuberculosis екенін дәлелдеді. Қазақстанда иерсиниоз ауруының диагнозы 1977 жылдан кейін қойыла бастады және оны зерттеуде Т.И.Дмитровская, А.М.Дмитровскийдің еңбектері қосқан үлесі зор деп айта аламыз. Этиологиясы. Аурудың қоздырғышы - Iersinia pseudotuberculosis – грам «теріс» таяқша, Enterobactericea тұқымдастығына, Iersinia тобына жатады. 0- және Н- антигендері бар. О – антиген бойынша 8 сероварлары бар. Олардың ішінде адамға патогенді 01, 03, 02, 04 және 05 сероварлары. Иерсиниялардың ерекше қасиеттері: сыртқы орта мен қоректік ортаны көп талғамайды. Тіпті топырақпен суда да өсе алады, демек протрофқа жатады; температуралық режимі де кең -2°С - +43°С дейін өсе алады. Тоңазытқыш пен қамбаларда өте жақсы өсіп көбейе алады. Оның психрофилді қасиеті : 2-12 °С өсіп-өніп бере алатындығы; қоздырғыштың құрамында эндо- экзотоксиндердің болуы уланудың барлық белгілері мен салдарын тудырады. Эпидемиологиясы. Псевдотуберкулез – жедел ішек инфекциясы және зооноз. Ауру қоздырғыштары табиғатта кең тараған. Аурудың көзі сүтқоректі жануарлар, құстар мен қосмекенділер, балық, бұынаяқты жануарлар. Бірақ негізгі аурудың көзі және резервуары – кеміргіштер, тышқандар. Олар кең таралған, псевдотубекулезге жоғары сезімтал және қоршаған орта объектілерін, суды, топырақты, тағамдарды, көк өністерді заладап, аурудың басқа жануарлар арасында тарауына әсер етеді. Екінші резервуары – топырақ. Топырақта иерсиния қоздырғыштарының жиі табылатыны жануарлар инфицирленген нәжісімен, зәрімен залалдауға және де иерсиниялардың сапрофиттік қасиеттерінің болуына байланысты. Иерсиниоздың өте бір таңғажайып эпидемиолиялық ерекшілігі бар – иерсиниялардың екі бөлек табиғи ортаға өмір сүруге бейімделгені: сыртқы ортада сапрофиттік өмірге, жылы қанды жануарлар организмінде – паразиттік. Берілу механизмі – фекалді- оралді. Берілу жолдары – алиментарлы, контактілі, аэрогенді, трансмиссивті (сирек кездеседі). Негізігі берілу жолы – алиментарлы. Берілу факторлары: көкөністер, сүт, су, ет тағамдары. Қабылдаушы макроорганизм. Ауруға барлық жастағы адамдар шалдығады, бірақ балалардың тез ауыратыны ерекше аңғарылады. Ауру салқын кезеңдерде көбінесе тарайды, спорадикалық, эпидемиялық көлемде таралуы мүмкін. Патогенезі. Қазақстандық көрнекті ғалым проф. Т.И.Дмитровская псевдотуберкулез дамуында 8 сатының кезең алмастырып өршуін дәлелдеп берді.1. Эпидемиялық сатысы немесе ауруды жұқтыру сатысы. Қоздырғыштың организмге ену жолы, мөлшері және патогенділігі аурудың клиникалық көрінестеріне көп әсерін тигізеді. 2. Біріншілік регионалді инфекция сатысы. Иерсиниялар организмге енген соң макрофагтармен кездесіп не толық фагоцитозға ұшырайды, не оған тайталаса отырып жергілікті регионалді бездерге лимфа жолдары арқылы таралады. Қоздырғыштың кіру қақпасының аймағында регионалді қабыну процестер дамиды. 3. Бактериемия сатысы. Иерсиниялар лимфогематогенді жолдарымен қан айналымына түсіп бакериемия дамиды. 4. Паренхиматозды ағзаларға бекіну сатысы. Қандағы қоздырғыштарды фагоциттер қоршап алып, оларды иммунды қорғаныс қасиеті дамыған ағзаларға әкеліп шоғыландырады. Бұл жерде қоздырғыштың тарамайтын жері жоқ, демек қабыну мен дестркуция өзгерістергерге барлық ағзалар мен жүйелер қатысуы мумкін. Мұның өзі иерсиниоз клиникасына орасан тән ерекшеліктердің бірі клиникалық полиморфизмнің неліктен болатынына түсінік береді. 5. Токсинемия сатысы. Қанға не паренхиматозды ағзаларға түскен қоздырғыштардың ыдырау әсерінен босанған эндоксиндердің туындысы. Иерсиниоз кезіндегі интоксикацияның бір ерекшілігі - қан құрамында аммиактың концентрациясын мейлінше (5-8 есеге дейін) көбеюі. Ол уреаза ферментінің белсеңділігіне тікелей байланысты. Токсико- аллергиялық өзгерістер ішкі ағзалардың бәрінде дерлік әсіресе ішек-қарында, өкпеде, бүйректе, миокардта, лимфа түйндерінді көрініс береді. 6. Екіншілік – ошақты өзгерістер сатысы. Бұл сатыда токсико-аллергиялық факторлар салдарынан ішкі ағзаларда қабыну, дистрофия, некроз сияқты өзгерістер дамып, демек полиорганды (көп жүйелі) клиникалық көріністер осы сатыға байланысты. Иммунитет тапшылығы қоздырғыштың шетсіз таралуына жол беріп сепсиске айналып, өте қатаң түрде өтуіне әсер етеді. 7. Иммунитеттің қалыптасу сатысы. Қалыптсып үлгерген клеткалық және гуморалді иммунитет арқасында қоздырғыштарды аластау процесі басталады. Бактериялық айығу, морфологиялық айығу, функционалді айығу процестерімен ұштасып, инфекциялық процестің аяқталуына әкеледі. Ал егер ауру толық жазылмаса, онда аурудың кейбір қалдықтары – салдары қалыптасады. Сүйтіп ол 8-ші сатысына ауысады. 8. Аурудың ақыры немесе нәтижесі. Патогенездің әрбір сатысы аурудың дамуына белгілі бір кезеңдерді тудырады. Клиникалық көріністері. Псевдотуберкулездің клинико-патогенетикалық жіктелуі№ 12 кестеде келтірілген.№12 кесте Псевдотуберкулездің клинико-патогенетикалық жіктелуі
Науқастың түрі осы ауруға тән өзгереді: беті, мойыны, көзі қызарады, ісінкі тартады. Бірақ мұрын-ерін үшбұрыштығы керісінше соғын тартып бозарады. Ұшық шығуы, тамағының ісіп не қызаруы жиі кездеседі, таңдайында бөртпелер пайда болады – энантема. Аурудың көпшілігінде тұмау-сузектің барлық белгілері көрініс береді: мұрын бітеді, жөтеледі, тамағы аурады. Демек айтылған белгілер бір жағынан гриппке, екінші жағынан скарлатинаға, ұқсас болып келеді. Ауру басталғаннан кейін 1-4 күн ішінде денеге бөртпе шығады әртүрлі көлемде: дақ, нүкте тәрізді ұсақ, біреуде қызылшадағы, біреуде қызамықтағы бөртпелерге ұқсайды. Бөртпелер табиғи қартпалар аймағында, аяқ-қолдың бастарында, буын тұстарында қоюланады, бөртпеге симметриялық орналуы тән, бетте сиректеу кездеседі. Бөртпе тез пайда болып, тез жойылып кетуі мүмкін, науқас жатқанда білінбейді, ал тұрғанда анық көрінеді. Бұл кезде «шымшу», Пастия симптомдары табылады. 2-3 аптадан кейін бөртпе шыққан жерлердегі дененің терісі түлейді. Аурудың жалпы улану белгілерінің және ошақтық белгілерінің дамуы жоғарғы деңгейіне жетеді. Аурудың аур түрінде сепсистің барлық белгілерін анықтауға болады. Шеткі қанда: нормоцитоз, лейкопения анықталады, лейкоцитоз сирек кездеседі. Балаларда ауру продромсыз өте тез басталады; скарлатина тәрізді бөртпе ерте және жиі кездеседі; тыныс жолдары жиі зақымданады, жедел респираторлы инфекцияға өте ұксас өтеді; ас қорыту жолдарының қабыну процестері ересектерге қарағанда жие кездеседі; лимфа жуйесі көбірек өзгереді, неше түрлі лимфадениттермен қатар гепатит, аппендицит жиі кездеседі. Псевдотуберкулездің клиникалық ерекшеліктері: Патогенезге сәйкес инфекциялық процеске барлық ішкі ағзалар мен жүйелер қатысатын болғандықтан аурудың сыртқы көріністері полиморфты. Бір науқаста бір мезгілде бірнеше жүйенің зақымдануының белгілері анықталып көп-жүйелі процесс дамиды. Асқорыту жүйесі патологиялық процеске міндетті түрде ұшырайды, себебі қоздырғыш алиментарлы жол арқылы беріледі. Сондықтан науқастарда осы жүйе бойынша өзгерістерді анықтап сұрау қажет. Осы айтылған қорытындыдан бұл ауруға диагноз қоюдың қиындығы туындап отыр. Диагностикасы. Псевдотуберкулез диагнозын анықтау стандарты №13 кестеде келтірілген. Лабораториялық әдістер: Бактериологиялық әдіс. Көмей мен жұтқыншақ жағындысын, қанды, зәрді, нәжісті қоректі орталарға себіп термостат арқылы емес, тоңазытқыш арқылы өсіреді. Осымен қатар операциядан кесіліп алынған материалдар, көк өністер, су қолданылады. Бірақ қоздырғыш өте жай өседі (10 күн). Серологиялық реакциялар – тікелей емес агглютинация реакциясы, гемагглютинация, бактериальды лизис, имуноферменттік анализ қолданылуда. Жаңадан енгізілген арнайы антиген байланыстырушы лимфоциттер анықтау әдісі иммунды диагностикаға жатады. Емдеуі. Этитропты ем: антибиотиктердің ішінде левомицетин, фторхинолондар, цефалоспориндер температура қалпына келгеннен соң тағы да 5 – 10 күн беріледі. Аурудың ауыр түрінде цефалоспориндермен бірже фторхинолондарды тағайындау қажет. Патогенетикалық ем: дезинтоксикация кезінде, кристаллоидты ертінділер, менигеальды синдром болса – дегидратация қатар жүргізіледі, аллергиямен күресу, геморрагиялық өзгерістерге жол бермеу, қан тамырларының қабырғасын жарақаттанудан қорғау, гепатит болса гепатитті емдеу. Оң жақ илеоцекальды бұрыштағы өзгерістедің көбі терминалді илеит, мезаденит, тифлит, аппендицит операция жолымен емдеуді қажет етеді. Аурудың алдын алу санитарлық ағарту шараларын іске асыру. №13 кесте Псевдотуберкулез диагнозын анықтау стандарты
ІШЕК ИЕРСИНИОЗЫАнықтамасы. Ішек иерсиниозы - Iersinia enterocolitica қоздыратын, асқазан-ішек жолдарын зақымдап, токсикалық-аллергиялық белгілері мен өтетін жедел жұқпалы ауру. Тарихи мәліметтері. Қоздырғышты 1939 ж. Дж.Шлейфстейн және М.Колеман деген ғалымдар анықтаған, бірақ оның қандай ауру туғызатынын олар білмеген. Адам арасында бірінші аурулар туралы мәлімет 60- шы жылдардан кейін белгілі болды, ал сонғы жылдары тез көбее берді. Этиологиясы. Аурудың қоздырғышы - Iersinia enterocolitica – грам « теріс» таяқша Enterobactericea тұқымдастығына жатады. О- және Н- антигені бар, О – антиген бойынша 50 сероварлары бар, 5 биотипі бар. Олардың ішінде адамға патогенді 01,05,08,09 сероварлары. 09 серовар бруцелламен ортақ антигені бар, сондықтан Райт реакциясы «оң» нәтижелі болуы мүмкін. Иерсиниоз қоздырғышы тек эндотоксин бөледі. Тоңазытқыш температурасында 4-8 °С көп уақыт сақталып және жеміс, көкөністер мен басқа тағамдарда көбеюге қабілеті бар. Қайнатқанда иерсиниялар бірден өледі. Патогенезі псевдотуберкулезге біраз ұксас. Ерекшілігі: ішекті көбірек зақымдап, терминальды илеит, жаралы, некрозды энтерит, энтероколит, мезентериальды лимфаденит дамиды. Қоздырғыш ішектің төмінгі бөлімдері арқылы еніп, оның аймақтық – мезентериалді лимфа түйіндерінде ұялап, солардың зақымдануы арқылы әрі қарай септикалық инфекция қалыптасуына жағдай жасалады. Аурудың өте жие кездесетін терминалді илеит, гастроэнтерит, энтероколит мезентериалді лимфаденит, аппендицит болып келгендіктен, ол “ішек иерсиниозы” деген ат алған. Бірақ ішек жағынан кездесетін белгілерден басқа да артрит, түйінді эритема, конъюнктивит, лимфаденит, гепатит, нефрит, уретрит, т.б. синдромдар көрініп, ол псевдотуберкулезге ұқсастығын көрсетеді. Ішек иерсиниозы кезінде көбіне гастроэнтероколит түрі, аппендицит түрі, септикалық түрі, субклиникалық түрі жие қалыптасады.Ауруды емдеу, аурудың алдын алу шаралары псевдотуберкулезге ұксас. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||