урок. кичээл план. Кызыл кожуннун КараХаак суурнун муниципалдыг бюджеттиг школа назы четпээн Аленушка аттыг уруглар сады Ортумак блукке Азырал дириг амытаннар
 Скачать 31.12 Kb.
|
|
Кызыл кожуннун Кара-Хаак суурнун муниципалдыг бюджеттиг школа назы четпээн «Аленушка» аттыг уруглар сады Ортумак бөлукке «Азырал дириг амытаннар» деп темага кичээл. Ажылды кылган: Ховалыг Олча А. Кара-Хаак 2022 ч. Кичээлдин темазы: «Азырал дириг амытаннар». Сорулгазы: Өөредиглиг: 1.Уругларга тыва улустуң шаг- төөгуден бээр азырап чораан малын таныштырар. 2. Азырал амытаннар кижилерниң чанында чурттап чоруур деп чүүлдү билиндирер. 3. Азырал дириг амытаннарның төлдериниң аттарын шын адап, оларның дугайында шүлүктерни, ырларны өөредири. Сайзырадылгалыг: Уругларның сөс курлавырын, дыл домаан, кичээнгейин, угаан- медерелин сайзырадыры. Кижизидиглиг: Малга ынак болурунга, оларны азыраксаар сеткил- сагышты өөредир. Дерилгези: Азырал амытаннарның чуруктары, бөмбук, шил 2 стакан, 2 шопулак. Методу: Беседа, тайылбыр, анализ, чуруктар- биле ажыл. Кичээлдиң чорудуу: Башкы: Экии, эргим уруглар болгаш хундулуг аалчылар. Бөгүн долгандыр турар амыдырал- биле таныштырылга кичээлин эрттирер бис. Темазы: «Азырал дириг амытаннар» Уруглар , ам силерге мен тывызыктар тыптырар мен. Силер кичээнгейлиг дыңнааш тывар силер. Уругларга тывызыктар: 1. Суг чокка чунар, шуглак чок удуур. (диис). 2. Ыдын ызырган, инээн мунган , тевезин четкен. (хаван). - Эр- хейлер, шупту шын тыптыңар. Ам бир тывызыктан ыдып берейн: 3. Мыйыстыг- аң эвес, салдыг – ашак эвес, сыргалыг- кадай эвес, кудуруктуг – аът эвес, адыр дуюглуг- инек эвес. (өшку) ( өшкунун чуруун көргүспүшаан, уругларга ук тывызыкты шээжи- биле өөредир. - Чүнүн дугайында тывызык-тыр , уруглар? - Өшку дугайында. - Шын- дыр. Ам өшкүнүң хевир- дурзузу- биле таныжаалыңар: мыйыстыг , сыргалыг, салдыг, кудуруктуг, дуюглуг, чараш хоюг дүктүг. Ам силерге чуруктар көргүзейн, кичээнгейлиг болуңар, уруглар: кандыг азырал дириг амытаннар- дыр уруглар? (Өшку, Хой, Инек, Аът, Хаван, Дииспей, Ыт) . -Кандыг амытаннар-дыр? -Азырал дириг амытаннар. - Азырал дириг амытаннар кайда чурттап турарыл, уруглар? - Бажыңнарда, өглерде, кажааларда. - Азырал амытаннарны кым өстүрүп турарыл? - Кижилер, ачалары, авалары, малчыннар, кадарчылар. - Силерге мен тывызыктан тыптырайн тывар силер, уруглар. Хаваа калбак, караа сыгыр, кудуруу чолдак.(Адыг) - Адыг - Адыг кандыг амытаныл? ( Черлик) . Чайгы үеде ,ылаңгыя кат- чимис быжып турда ., адыг кайда турарыл? - Тайгада кат- чимис аразында турар. Шупту чуруктарже кичээнгейлиг көрээлиңер, азырал амытаннар аразында кайы амытан азырал эвес болуп турарыл? - Адыг азырал эвес, өскелери шупту азырал. - Эр- хейлер, шын- дыр. Ам шуптуңар чаңгыстап адаар силер: кымның бажыңында кандыг азырал амытаннар барыл? ( Чаңгыстап туруп келгеш, харыылаар) - Эр- хей, уруглар, шупту бажыңнарынарда азырал амытаннарыңарны билир- дир силер. - Ыт кайда чурттап турарыл? - Бажың чанында, даштын. -А диис кайда турарыл, уруглар? -Бажың иштинде. - Азырал амытаннарны канчаар азырап турар бис? - Чемгерип , кадарып, өдээн аштап- арыглап турар бис. -Азырал амытаннарны чуу дээш азырап турар бис? - Сүдүн ижер, эъдин чиир, дүгүнден хеп кылыр. - Инектен чүнү алыр бис? -Сут. -Инектиң сүдүнден кандыг чемнер кылырыл? - Өреме, чөкпек, ааржы, саржаг, тарак. Ам силерге чурук көргузейн, тып көрүңерем. ( Күске) - Күске кандыг амытаныл, азырал, черлик бе? - Черлик амытан, кижиден база коргар. Уруглар оюндан ойнаптаалыңарам, « Кым билирил?» деп оюн. Сорулгазы: уругларнын хей- аъдын көдүрүп, хөгледир. -Ам холдарыңарны топтап көрүңерем, кандыг кончуг чараш холдарлыг улус боор силер: уругларның холдары хоюг- чымчак, оолдарның мөге- шыырак. Ам бөмбуктеп ойнаалыңар, часпайн тудар силер. ( Кижи бүрүзү бөмбүктү черже оскунмайн туткаш, айтырыгга харыылаар силер). Инектиң төлүн бызаа дээр. Чүү деп алгырар: « Мөө- мөө!) дээр. Хойнуң- хураган. Эдери: (Бээ- бээ). Аъттың- кулунчак. Киштээри: « Ии- хо-хо- ии- хо-хо!) Ыттың- эник. Ээрери: « Харр- харр!» Хаванның- хаванок. « Хрю- хрю!» Өшкүнүң- анай. « Ме-ке, ме-ке!» дээр. Эр- хейлер, шупту шын харыыладыңар. -Ам азырал амытаннар дугайында билир шүлүктериңер чугаалап көрүңерем, уруглар. Чайнара: «Хураганым» Хураганым чаптанчыг, Кудуруктары калбаңнаар, Алгырган-на санында Аажок өзер малым чүве. Чинчи: «Аът» Шанактапкаш, тергелепкеш, Шаап мунар, чортуп мунар , Артка – сынга тура дүшпес Аът- ла малым эрес- ле ийин. Алик: «Ыт» Ээргизи кончуг , Эгерек дээр ыдым бар, Ээзи мени көргеш , Эргеленип чассып кээр. Дензин: «Дииспеек» Ала- шокар дииспейниң Ажылгырын көрүңер- даан. Азыгларда күскелерни Аай—дедир сывыртап тур. Мия: «Хаванок» Хаваннарым чаптанчыг Хаайлары сыдырык Кадыг черни аңдарыпкаш Картошка-даа тарып бээрлер. Башкы: - Эр- хейлер, дыка- ла хөй шүлүктер билир улус – тур силер уруглар. «Суг кандыг болурул?» деп дуржулга көргүзүп берейн, кичээнгейлиг болуңар. - Инектен чүнү алыр бис? -Сүт. Ам шил стаканнын бирээзинге сүттү, өскезинге- сугну куткаш, оон оларже бир- бир шопулактан суп көрээлинер. - Кандыг- дыр? - Суглуг стаканда шопулак көступ турар. Сүттүг стаканда шопулак көзүлбейн турар. - Кончуг шын, суг өң чок, кылагар, ынчаңгаш өттүр көстүп турар. Кичээлдиң түңнели -Бөгүн кичээлге чүнү өөрендивис, уруглар? - Азырал амытаннар. - Оларны канчаар бис? - Азыраар, чемгерер, оларга ынак болур. - Азырал амытаннар чок болза кандыгыл? - Аштай бээр бис, чем чок боор: сүт, саржаг, быштак, оларның эъдинден янзы- буру аъш- чем аймаа кылып турар бис. Быдаа, манчы дээш оон- даа өске. - Азырал амытаннарга ынак силер бе? - Ынак бис. Олар чаптанчыг чараш. Башкы: Кичээлди дыка солун эрттирдивис, ам ырлажыылыңар че,уруглар. Ыры: «Шилги бызаам Кукуруза бурузу дег, Кулактары делбиң- делбиң, Кудуругун ходуйтупкаш , Кушталдыр-ла маңнаар- маңнаар. - Чүү деп амытанны ырлаштывыс , уруглар? - Инектиң оглу- бызаа дугайында. -Эр- хейлер, шын- дыр. Кичээливисти мооң- биле доозуп каалыңар. Шупту эки харыыладыңар. Четтирдим. |