Лексика замандас келбеті
 Скачать 246.5 Kb.
|
|
ЛЕКСИКА Замандас келбеті. Адамның жан дүниесі өте күрделі. Онда жақсылықтың да, жамандықтың да әр түрі бар. Олардың қайсы басым түссе, адам соған қарай бетбұрыс жасап, өз тұлғасын қалыптастырады. Адамның бойындағының бәрі: келбеті де, киімі де, жан-дүниесі де, ойы да әдемі болуға тиіс... Қазіргі заманда адамның сыртқы келбеті тап-тұйнақтай киімі тап-таза болуы қажет. Сонда ол адам өз ортасында әріптестерінің арасында жүзі жарқын болып жүре алады. Мен Ахмет Байтұрсынов атындағы Қостанай мемлекеттік университеті инженерлік-техникалық факультетінде бірінші курста оқимын. Менің тобымда 10 студент оқиды. Оның 4-еуі қыз, 6-ы ұл. Біз бәріміз құрдаспыз. Біз бір-бірімізді жақсы білеміз. Біздің тобымызда әр түрлі ұлттың өкілдері оқиды. Мысалы Асел, Гүлдана - қазақ, олар орта бойлы, шаштары қалың, ұзын, көздері үлкен, әдемі, сымбатты қыздар. Ал, Оляныі ұлты – орыс, ол ұзын бойлы, аққұба, сымбатты, шаштары боялған. Оляның көзі үлкен. Біздің топтың қыздары өте ұйымшыл, білімді және өте жақсы оқиды. Тобымыздағы ұлдар байсалды, салмақты, ақжарқын. Қанат пен Рустам – қазақ, қараторы, шаштары қысқа қиылған. Рустам денелі, кең иықты,ал Қанат арық. Святослав, Дима, Сергей, Виктордың ұлты – орыс. Олар орта бойлы, денелі, көздері көкшіл, аққұба келген, шаштары қысқа қиылған, олар өте ұқыпты, тиянақты. Отан отбасынан басталады Менің отбасым туралы Отбасы – шағын мемлекет. Біздің тәуелсіз елімізде кәмелетке толған әр қазақстан азаматы отбасын құруға құқылы. Отбасы – адам өмірінің ең негізгі бастауы. Әр адам өз отбасын құрметттеуге, жоғары бағалауға міндетті. Қазіргі таңда отбасы құрушылардың саны қанша көп болса, ажырасушылардың саны одан да көп. Қазақ халқы шаңырақты, отбасын жоғары бағалап, артында үлгілі ұрпақ, сенімді мұрагер қалдыруға тырысқан. Мен 1994 жылы Қостанай облысы Таран ауданында тудым. Менің атым Жанар. Біздің отбасымыз үлкен емес, отбасымызда 4 адам бар. Олар :анам, әжем және мен. Менің анамның аты Гүлнар. Ол оператор, Қазақстан темір жолында еңбек етеді. . Анамның жасы 51-де. Келбеті: дөңгелек жүзді, шашы қара, қысқа , қой көзді, кірпіктері ұзын, қыр мұрын және ол ең сымбатты, аяулы ана. Мен оны өте қатты сүйемін. Әжем - зейнеткер. Мен кішкентай болғанда әжем мені тәрбиеледі, өйткені анам жұмыс істеді. Әжемді де мен өте қатты сүйемін. Оның жасы қазір 75-те. Ал, өзім биыл мектепті бітіргенмін. Қазір А.Байтұрсынов атындағы Қостанай мемлекеттік университетінің бірінші курс студентімін. Менің болашақ мамандығым – инженер. Біздің отбасымыз түрлі дәстүрлерді өткізуді өте жақсы көреді. Сондықтан біздің үйімізге үнемі қонақтар көп келеді. Отбасымыз өте қонақжай және тату – тәтті тұрады! Денсаулыққа байланысты мақал-мәтелдер 1. Әуелгі байлық — ден саулық, Екінші байлық — он саулық, Үшінші байлық — ақ жаулық 2. Денсаулық — зор байлық. 3. Бас аманда мал тәтті, Бас ауырса, жан тәтті. 4. Аурудың жақсысы жоқ, Дәрінің тәттісі жоқ. 5. Бас ауырса жан қорқады. 6. Ауырып ем іздегенше, Ауырмайтын жол ізде 7. Жаман ауруға – жақсы ас. 8. Емнің алды - еңбек. 9. Басы аманның малы түгел. 10. Демі бардың емі бар. 11. Ауру аздырады, Суық тоңдырады. 12. Денсаулықтың қадірін ауырғанда білерсің. Тусытық атаулар Ата – әкеннің әкесі, бергі ата. Арғы ата – атаның әкесі. Жеті ата – сегізінші атаға дейінгі аталар. Нағашы ата – шешенің (ананың) әкесі. Әже – әкенің шешесі,үлкен әже. Нағашы әже – шешенің шешесі.
ӨЗ ЖҰРТЫАта - дедушка, со стороны отца
НАҒАШЫ ЖҰРТЫ Ата - дедушка со стороны матери Ана, әже - бабушка, со стороны матери Аға - дядя Апа - тетя Құда жегжат - дальние родственники, близкие друзья Қабырға ағайын - "косвенные" родственники. Балдыз - Младшие братишки и сестренки жены для мужа будут "балдыз" Бажа - мужья родных сестер будут друг другу "бажа" Абысын, абысын ажын - жены родных братьев будут друг другу абысынками. Төркін - родственники вышедшей замуж девушки. Если проще, другое название родственников жены ҚАЙЫН ЖҰРТЫ Күйеу - муж Құдалар - родственники со стороны мужа/жены Қайын ата - отец мужа/жены Ене (қайын ене) - мать мужа/жены Қайнаға - старший брат мужа Остальное так же іні, сіңлі, апа, әпке только с добавлением "қайын" - қайын іні, қайын сіңлі, қайын апа и т.д. Қазақстандағы некеге тұру жүйесіндегі ұлттық салт-дәстүрлер Қазақтарда отбасы мен некеге қатысты ежелден келе жатқан әдет-ғұрыптары мен салт-дәстүрлері бар. Дүниеге келген жас нәрестеге оның құлағына азан шақырып ат қойылатын. Жасы үлкен туысқандардың бірі Ата-ана өздерінің ұлын үйлендіруді әрқашан ойластырып жүреді. Болашақ келінді бала кезінен іздестіре бастайтын. Тіпті балалар дүниеге келмей жатып-ақ атастыру рәсімі болатын. Құдаларды өнегелі, құрметті, текті жерден іздестіретін. Құда түсудің салт-дәстүрлері бойынша арнайы рәсім өткізілетін. Қазақтарда жеті атаға толмаған туыстар арасында неке қиюға қатаң тыйым салынатын.Баланы үйлендіруге қатысты әдет-ғұрыптардың реті мынадай болатын: құда түсуге алдын ала келісу, ата-ананың құда түсуі, күйеудің қалыңдыққа ұрын баруы, келін түсіру тойы, неке қию рәсімі. Ұзатылатын қыздың әкесі құда түсіп келген құдаларға құйрық-бауыр жегізеді. Бұл салт-дәстүр құдалық рәсімінің орындалғанын көрсететін. Құда түсудің ресми бөлігі аяқталғаннан кейін жігіт жағы қыздың калыңмалын төлейтін. Үйлену тойы кезінде құдалар бір-біріне кит кигізетін болған. Ол түрлі қымбат бағалы киімдерден, мата кездемелерден, мал басынан тұратын. Құдалар жағы бір-бірімен қоржын алмасып, өзара сыйлық жасасатын. Үйлену тойының әдет-ғұрыптары неке қию рәсіміне ұласады. Қазақтардың дәстүрлі қоғамында қыздың жасауын берудің де зор маңызы болды. Жасау қыз баланың жас кезінен әзірлене бастайтын. Қыздың жасауына киіз үй, кілем, текемет, сырмақ сияқты бұйымдар, киім-кешек түрлері мен ыдыс-аяқтар, әр түліктен тұратын мал басы және басқалары кіретін болған. Жеке шаңырақ көтеріп, ата-анасынан еншісін алып шыққан жас отбасында күнделікті тіршілігіне қажетті нәрсенің бәрі де — отауы, төсек-орындары мен үй ішінің жабдықтары, есік алдында малы да болатын. Ежелден келе жатқан әдет-ғұрып бойынша ата-анасының қолында кенже ұлы қалып, қара шаңыраққа бүкіл мал-мүлкімен қоса иелік ететін. Қазіргі тұрғын үй. Тұрғын үй түрлері. Қазақстан экономикасын көтеру, сондай-ақ халықтың басым бөлiгiнiң өз тұрғын үй жағдайларын жақсартуға ұмтылысы республикада тұрғын үй құрылысының өзектiлігіне себепшi болды. Тұрғын үй құрылысы Қазақстанның 2030 жылға дейiнгi даму стратегиясының басым бағыттарының бiрi болып танылды және ол жалпы ұлттық сипаттағы неғұрлым маңызды мiндеттердiң бiрi болып табылады. Қазақстан экономикасының бәсекеге қабілеттігiн арттыру орта мерзiмдi перспективада тұрғын үй құрылысында жаңа саясатты талап етедi.Осыған байланысты Қазақстан Республикасында тұрғын үй құрылысын дамытудың 2005-2007 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасының (бұдан әрi - Бағдарлама) негізгi бағыттары тұрғын үйдiң құнын арзандату арқылы халықтың қалың жiгi үшін қолжетiмдi тұрғын үй құрылысының тұрақты өсу қарқынын қамтамасыз ету, тұрғын үйге несиелендіру мерзiмдерiн ұзарту, несиелендірудiң бастапқы жарнасы мен мөлшерлемелерін азайту болып табылады. Жас отбасы бюджеті. Мысалы екі адамнан тұратын, отбасылық бюджетті енді ғана бірлесіп жүргізе бастаған жас отбасының қаржы жоспарын қарастырайық. Сондай-ақ жас отбасында 200 000 теңге несие (кредит) бар десек, жас жұбайларда қосымша ақша жинау үшін қаржы мүлде қалмайды. Мұндай жағдайда бірінші кезекте барлық күшті берешекті жоюға салу қажет. Сондай-ақ отбасылық бюджетті қалыптастыруға арналған тәсілді өзгерту қажет. Егер қазіргі жағдайда оның пассиві көп болса және негізінен отбасының ағымдағы қажеттіліктерінен тұратын болса, болашақта бюджет кіріс әкелетін активтермен толықтырылуы тиіс. Бюджетті қалыптастыру жолдары қандай? Бюджеті барынша шектелген жоғарыдағыдай отбасының шығыстарын қысқарту, әрине күрделі болады. Сондықтан негізгі күш несиені тезірек өтеуге аударылады. Несиеден құтылса, жас отбасына қаржылай қор жинау үшін “артық” ақша пайда болады. Екінші кеңес: отбасының тұрақты қорын қалыптастыру толық аяқталғанша қарызға ақша алмау және несиеге ірі тауарлар сатып алмау керек. Үшіншіден, отбасы шығын жұмсалатын жерде үнемдеу керек, бірақ ешқашан тұтынудан үнемдемеу қажет. Кез келген компанияның жетістігі көбіне оның өз ресурстарын қалай жұмсайтынына қатысты болады. Отбасылық экономиканы кез келген кәсіпорынның экономикасымен салыстыруға болады. Қаржы жоспары неғұрлым айқын және жан-жақты болса, компания немесе жеке отбасы соғұрлым табысты болады. Сондықтан шығыстарыңыз бен кірістеріңізді нақты көре білсеңіз, өз ақша ағыныңызды инвестициялау мүмкіндігіңіз бойынша жоспар жасай аласыз. Осылайша сіз өз ақшаңызды тиімді басқара аласыз. Досымның отбасы Менің жақсы досым бар. Оның аты – Әділ. Ол 1994 жылы Алматы облысының Жамбыл ауданында туған. Оған 8 жас болғанда ол отбасымен Қостанай облысына көшті. Оның отбасы үлкен емес. Оның отбасы 4 адамнаң тұрады. Олар: әке,ана,аға және Әділ. Әділдің әкесінің аты - Айдарбек. Ол Қазақстан темір жолында жұмыс істейді. Оның келбеті: қараторы, шашы қалын, көзі қара және үлкен, құс мұрын, кең иықты және денелі. Анасының аты – Дариға. Мамандығы – мұғалім.Келбеті: дөңгелек жүзді, шашы ұзын, қара, қой көзді, құс мұрын, сымбатты. Әділдің ағасының аты – Талғат. Талғат 21 жаста. Ол университеттің үшінші курстың студентті. Болашақ мамандығы – юрист. Әділ биыл мектепті бітірді. Қазір ол «Астана медицина университетінде» бірінші курсте оқиды. Ал оның болашақ мамандығы – хирург. Әділдің отбасы өте жақсы және тату. Біздің үйіміз Біздің үй Қостанай қаласында, Абай даңғылында. Нөмірі алтыншы, тоғыз қабатты үй-біздікі. Ол жеке меншік үй емес, қазыналық үй. Біздің пәтеріміз төртінші қабатта. Пәтеріміздің үш бөлмесі бар. Кіре берісте кең, үлкен дәліз бар. Ең үлкен бөлме-төргі (қонақ) бөлме. Төргі бөлменің үлкен бір теруесі бар. Терезеде әдемі перде ілулі тұр. Төргі бөлменің он жағында екі кресло, бұрышта теледидар тұр. Қабырғада сурет ілулі тұр. Төргі бөлменің сол жағында диван және жорнал үстелі тұр. Төргі бөлменің едені-паркет. Паркеттің үстінде кілем төсілген. Ортада үлкен дөңгелек үстел, сегіз орындық тұр. Екінші бөлме – әке-шешемдікі. Ол жатын бөлме. Мұнда екі кереует, екі тумба, үлкен үш есікті шифоньер және үлкен айна тұр. Үшінші кішкене бөлме – менікі. Бөлмемде екі кереует, гарбероб, жазу үстелі, бір орындық бар. Үстелде калькулятор, өшіргіш, қалам, қарындаштар, кітап және дәптерлер бар. Компьютер, кітап сөресі де осында. Ас үйде ас үй жиһазы бар. Онда ыдыс-аяқтар тұр. Тоңазытқыш, мұздатқыш та осында. Жуынатын бөлмесі, әжетханасы бөлек. Бөлмелер оңаша, өте қолайлы. Телефонымыз да бар. Бір күндік жұмыс жоспары Бүгін – жұмыс күні. Адамдардың көбі жұмыс күні ерте тұрады. Кейбіреулері дене тәрбиесі жаттығуларын орындайды, кейбіреулері орындамайды, жуынады, киінеді, таңертеңгі астарын ішіп, жұмысқа асығады. Таңертең уақыт жетпейді. Вильям – шетел фирмасының директоры. Әйелі екеуі Алматыда Наурызбай көшесіндегі 56-ншы үйде тұрады. Әйелінің аты Шерил. Балалары жоқ. Екеуі де Нью-Йорктан. Вильям сағат алтыда тұрады, дене тәрбиесі жаттығуларын орындайды да, жуынады. Таңертеңгі иамағын ішеді. Үйден жетіде шығады. Машинаға отырып, жүмысына барады. Сағат бірде түскі асын ішеді, жұмысын сағат сегіз немесе тоғызға дейін істейді. Кейде пицца сатып алып, кейде Шерил екеуі мермаханаға барып тамақтанады. Үйге келіп, біраз жұмыс істейді немесе демалады. Сағат он екіде шешініп, ұйықтауға жатады. ************************************* Мен таңертең сағат жетіде тұрамын. Жуынып, жетіден он бес минут кеткенде таңертеңгі тамағымды ішемін. Мен үйден сегізде шығамын. Сағат тоғыздан бірге дейін сабақта отырамын. Түскі тамағымды екіге жиырма минут қалғанда ішемін. Мен кешкі беске дейін оқу залында отырып, сабаққа әзірленемін. Үйге алтыға он бес минут қалғанда келемін. Кешкі тамағымды сағат жетіде ішемін. Жеті отыздан он бір жарымға дейін мен үй жұмысымен айналысамын, кітап оқимын. Сағат он екіде жатамын. Дені саудың-жаны сау. Денің сау болу үшін салауатты өмір сүру керек. Салауатты өмір сүру неге байланысты? 1. Спорттың денсаулыққа әсері. 2. Дұрыс тамақтанудың ерекшеліктеріне. 3. Тіс және оны дұрыс күтуіне. Ел президентінің Қазақстан – 2030 жолдауында әрбір адамға өз денсаулығын сақтауға жауапкершілік жүктеледі. Аурулардың алдын алып, салауатты өмір салтын орнықтыру – мемлекеттің негізгі басымдылық саясаттарының бірі. Ұлттың саулығы әрбір адамның денсаулығын сақтап, нығайту және салауатты өмір салтын орнықтырумен анықталады. Денің сау болсын десең мынандай негізгі ұстанымдарға сүйен. Спортпен шұғылдану (күн ара жаттығу (аптасына үш рет); Темекі шекпеу керек; Алкогольдік ішімдік пен есірткіні қолданбау керек. Дәстүрлі әдістер Таңертеңгілік жаттығулар, жәй жүгіру немесе жылдам жүру, жүзу, сапарлар немесе ұзақ қыдыру, саяхат шегу, түрлі ойындар, велосипед және шаңғы, саяжайда белсенді демалу. Осы аталған құралдарды күнделікті және өмір бойы қолдануға болады. Таңертеңгі ас- ботқалар, жемістер мен сүт өнімдерінен тұруы керек. Таңертеңгі қара нан, жүгеріден, сұлыдан жасалған нанды жеу керек. Дұрыс тамақтану денсаулыққа пайдалы:
Ақшаға төсек сатып алуға болады, бірақ ұйқыны алуға болмайды.Тамақ сатып алуға болады, бірақ тәбет сатып алуға болмайды. Дәрі сатып алуға болады, бірақ денсаулықты сатып алуға болмайды.Сондықтан әр адам өзінің денсаулығына көңіл бөліп,әрдайым салауатты өмір салтын ұстануы керек. “Денсаулық баға жетпес асыл қазына”- деген қазақ халқы. “Бірінші байлық- денсаулық”
Адамның жан дүниесі және сыртқы келбеті Замандас келбеті. Адамның жан дүниесі өте күрделі. Онда жақсылықтың да, жамандықтың да әр түрі бар. Олардың қайсы басым түссе, адам соған қарай бетбұрыс жасап, өз тұлғасын қалыптастырады. Адамның бойындағының бәрі: келбеті де, киімі де, жан-дүниесі де, ойы да әдемі болуға тиіс... Қазіргі заманда адамның сыртқы келбеті тап-тұйнақтай киімі тап-таза болуы қажет. Сонда ол адам өз ортасында әріптестерінің арасында жүзі жарқын болып жүре алады. Мен Ахмет Байтұрсынов атындағы Қостанай мемлекеттік университеті инженерлік-техникалық факультетінде бірінші курста оқимын. Менің тобымда 10 студент оқиды. Оның 4-еуі қыз, 6-ы ұл. Біз бәріміз құрдаспыз. Біз бір-бірімізді жақсы білеміз. Біздің тобымызда әр түрлі ұлттың өкілдері оқиды. Мысалы Асел, Гүлдана - қазақ, олар орта бойлы, шаштары қалың, ұзын, көздері үлкен, әдемі, сымбатты қыздар. Ал, Оляныі ұлты – орыс, ол ұзын бойлы, аққұба, сымбатты, шаштары боялған. Оляның көзі үлкен. Біздің топтың қыздары өте ұйымшыл, білімді және өте жақсы оқиды. Тобымыздағы ұлдар байсалды, салмақты, ақжарқын. Қанат пен Рустам – қазақ, қараторы, шаштары қысқа қиылған. Рустам денелі, кең иықты,ал Қанат арық. Святослав, Дима, Сергей, Виктордың ұлты – орыс. Олар орта бойлы, денелі, көздері көкшіл, аққұба келген, шаштары қысқа қиылған, олар өте ұқыпты, тиянақты. Студенттің бос уақыты. Қазіргі уақытта мен студентпін.Сондықтан менің әр күнім бір-біріне өте ұқсас. Біз аптаның алты күнінде оқимыз, ал жексенбі күні – демалыс. Денсаулығым мен үшін өте қымбат, сондықтан бұл күні ең алдымен ұйқымды қандарып аламын . Әдеттей сағат 10 немесе 11-ге дейін ұйықтаймын. Содан соң бос күнімді жоспарлаймын. Ең алдымен ата –анама көмектесуге тырысамын. Отбасымызбен маңызды шаруаларды шешеміз. Кейін өз бос уақытымды тиімді пайдалануға тырысамын, себебі «уақыт алтыннан да қымбат» деп бекер айтылмаған. Күннің екінші жартысында достарыммен хабарласып, Сити орталығында немесе А.Байтұрсынов алаңында кездесеміз. Бір-бірімізге жаңалықтар айтып, біраз уақыт демалып қайтамыз. Әр адамның өз қызығушылықтары болады. Менің де бір жақсы көретінім- бейнелеу өнері. Бейнелеу өнері –бұл менің қатысатын үйірмем. Ол қаланың орталығында Шығармашылық үйінде орналасқан. Жексенбі күні сағат 18-ден 19.30-ға дейін мен осы үйірмеде боламын. Онда біз атақты қыл қалам шеберлері туралы, олардың тамаша туындылары туралы әңгімелесеміз. Композиция, пропорция, перспектива сияқты теориялық ұғымдарды меңгереміз. Қарындашпен, тушьпен, пастельмен, гуашьпен, сулы және майлы бояулармен суреттер саламыз. Бұл менің бір жақсы көретін қызығушылығым. Мүмкін, бұл өнерім менің өмірімде қажетті болар деп сенудемін. Ал кешке қарай ерте жатып, келесі оқу күніне дайындаламын. Адамның сәні. Сән ( modus деген латын сөзі) – өлшем, тәсіл, іс – қимыл бейнесі. Сән – белгілі бір талғамның уақытша үстем болуы. Сән – әлеуметтік құбылыс. Киім – бірінші қажетті зат. Оны өндірумен өнекәсіптің әр түрлі салалары айналысады, ал сатумен сауда жүйелері шұғылданады. Стиль (styios деген грек сөзі) – мәнер, сипат, ерекшелік. Киімде бірнеше – классикалық, романтикалық, спорттық, фольклорлық (этникалық) стильдер болады. Классикалық (қатаң, іскерлік, элегантты) стиль – келісті, іскерлі, элегантты, өзгермейтін стиль. Классикалық стильдегі заттар – ағылшын жакеті, тік тар белдемше, ерлердікі секілді шалбарлар және т.б. оған ғасырлар ең тұрақты, «таңдамалы», «сәннен тыс» өзгермейтін сән үлгілері жатады. Романтикалық стиль – бұл «қиял», «еске алу», «ізденістер» саласы, тарихи костюмге меңзейді және оның пішімін, сәндік әрлеуін алып пайдаланады. Киімде әйелдік қасиеттерді бейнелейтін бөлшектерді, жиектерді пайдаланады. Спорттық стиль –(спорт үшін міндетті емес) қозғалысқа, түрлі жұмысқа ыңғайлы. (демалыс, спортпен жаттығу, саяхат үшін ыңғайлы киімдер). Қазақстанның қазіргі сәнгерлері (модельлер) ұлттық киімдердің дәстүрлерін сақтап, дамытуда, көненің құндылықтарын біздің замандастарымызға жеткізуге тырысады. Қазіргі заман жеткіншектерінің киім үлгілері, көңіл – спорттық, фольклорлық еркін стильде болуымен сипатталады. Уақыт алтыннан да қымбат Уақытты басқару – өнер. Біреу жұмысқа мезгілінде келіп, мезгілінде кетеді. Бірақ еш нәрсеге үлгіре алмайды. Екінші біреу үнемі кешігіп жүреді. Әйтсе де, жұмысы өз уақытында тамаша орындап тастайды. Кеңес одағы кезінде адамдарда ауқытты меңгеруге деген еш қажеттілік болмады. Барылығының жұмысы бар, жұмыс уақыты белгілі, тиісті демалысын алады. Міндетін орындаса болды. Қазір олай емес, әркім өзі үшін жұмыс істейді. Соныдықтан кейбіреулер тәуліктің тең жартысын жұмысқа арнап жүр. Әркім өз уақытын меңгере алмайды, өйткені уақытымыздың жаулары көп. Ал мен болсам, өз уақытымды құрметтеймін, өйткені уақыт алтыннан да қымбат. Уақыттымыздың жаулары ( враги нашего времени):
ұмытшақтық;
Дені саудың-жаны сау. Денің сау болу үшін салауатты өмір сүру керек. Салауатты өмір сүру неге байланысты? 1. Спорттың денсаулыққа әсері. 2. Дұрыс тамақтанудың ерекшеліктеріне. 3. Тіс және оны дұрыс күтуіне. Ел президентінің Қазақстан – 2030 жолдауында әрбір адамға өз денсаулығын сақтауға жауапкершілік жүктеледі. Аурулардың алдын алып, салауатты өмір салтын орнықтыру – мемлекеттің негізгі басымдылық саясаттарының бірі. Ұлттың саулығы әрбір адамның денсаулығын сақтап, нығайту және салауатты өмір салтын орнықтырумен анықталады. Денің сау болсын десең мынандай негізгі ұстанымдарға сүйен. Спортпен шұғылдану (күн ара жаттығу (аптасына үш рет); Темекі шекпеу керек; Алкогольдік ішімдік пен есірткіні қолданбау керек. Дәстүрлі әдістер Таңертеңгілік жаттығулар, жәй жүгіру немесе жылдам жүру, жүзу, сапарлар немесе ұзақ қыдыру, саяхат шегу, түрлі ойындар, велосипед және шаңғы, саяжайда белсенді демалу. Осы аталған құралдарды күнделікті және өмір бойы қолдануға болады. Таңертеңгі ас- ботқалар, жемістер мен сүт өнімдерінен тұруы керек. Таңертеңгі қара нан, жүгеріден, сұлыдан жасалған нанды жеу керек. Дұрыс тамақтану денсаулыққа пайдалы:
Ақшаға төсек сатып алуға болады, бірақ ұйқыны алуға болмайды.Тамақ сатып алуға болады, бірақ тәбет сатып алуға болмайды. Дәрі сатып алуға болады, бірақ денсаулықты сатып алуға болмайды.Сондықтан әр адам өзінің денсаулығына көңіл бөліп,әрдайым салауатты өмір салтын ұстануы керек. “Денсаулық баға жетпес асыл қазына”- деген қазақ халқы. “Бірінші байлық- денсаулық”-деген халқымыз. Ауру- астан Ас, – адам өмірінде маңызды орын алады. Ас арқылы адам ойлайды, жұмыс істейді, сөйлейді, оқиды, жазады, тыңдайды, қуанады, ұйықтайды. Сондықтан деніңіз сау болу үшін, жақсы тамақ ішу керек. Қазіргі кезде тамақтың түрі өте көп. Дүкендерде жартылай дайындалған тағамдарды кең түрде сатылады. Әсіресе, шет мемлекеттерден біздің елімізге дайын күйіндегі тағамдар көптеп әкелінеді. Оларды жиі қолданып, жей беруге де болмайды. Тамақты уақытында ішудің де денсаулығымызға үлкен әсері бар. Себебі, адам ағзасы тамақ арқылы ғана қажетті дәрумендермен, соның ішінде белок, май, көмірсу, минералдық заттармен қамтамасыз етіледі. Осылардың ішінде белоктың алатын орны ерекше. Ғылымда белокты протеин деп атайды. Ол «бірінші орын алушы» деген грек сөзі. Белоксыз өмір сүру мүмкін емес. Дененің барлық клеткалары осы белоктан тұрады. Сүт тағамдары, жұмыртқа түгелдей белоктан тұрады. Қазақ халқының ұлттық тағамдарының ішіне айран, қаймақ ақ ірімшік, құрт, жент, бие сүтінен – қымыз, түйе сүтінен – шұбат, тағы басқалар ерекше бағаланады. Біздің әрқайсымызға тәулік сайын кем дегенде екі литр су керек, өйткені адам денесінің шамамен 2/3 бөлігі судан тұрады. Адамға күніне 100 г белок, 85 г май, 400 г көмірсу қажет екен. Тазалық-денсуалық кепілі Адамның денсаулығы – қоғам байлығы. Әрбір адам өз денсаулығының мықты болу жолдарын қарастыру керек. Жеке бас тазалығының ережелері. -Күнделікті бір уақытта тұр, бөлмеңді желдетіп ал да, шынықтыру жаттығуын жаса -Ертең ерте тісіңді тазалап, беті-қолыңды, мойның мен құлағыңды жу - Шашыңды дұрыстап күт: уақытылы тара -Киімің таза және үтіктелген болсын - Аяқ киіміңді күтіп киіп үйрен, тазалауға уақыт бөл - Сырт киіміңді орындыққа тастай салмай, киімілгішке іл. Тері тазалығы – адам денсаулығының кепілінің бірі. Ыстық сумен және сабынмен жуынған жағдайда ғана теріні түрлі микробтар мен лас нәрселерден айықтырып, тазартуға болады. Шашты аптасына 1 рет жуған жөн. Өте суық күндері бас киімсіз шығуға болмайды. Қолдың тырнақтарын аптасына 1 рет алса, аяқ саусақтарының тырнақтарын екі аптада бір рет немесе айына бір рет алады. Отбасы – шағын мемлекет Менің отбасым туралы Отбасы – шағын мемлекет. Біздің тәуелсіз елімізде кәмелетке толған әр қазақстан азаматы отбасын құруға құқылы. Отбасы – адам өмірінің ең негізгі бастауы. Әр адам өз отбасын құрметттеуге, жоғары бағалауға міндетті. Қазіргі таңда отбасы құрушылардың саны қанша көп болса, ажырасушылардың саны одан да көп. Қазақ халқы шаңырақты, отбасын жоғары бағалап, артында үлгілі ұрпақ, сенімді мұрагер қалдыруға тырысқан. Мен 1994 жылы Қостанай облысы Таран ауданында тудым. Менің атым Жанар. Біздің отбасымыз үлкен емес, отбасымызда 4 адам бар. Олар :анам, әжем және мен. Менің анамның аты Гүлнар. Ол оператор, Қазақстан темір жолында еңбек етеді. . Анамның жасы 51-де. Келбеті: дөңгелек жүзді, шашы қара, қысқа , қой көзді, кірпіктері ұзын, қыр мұрын және ол ең сымбатты, аяулы ана. Мен оны өте қатты сүйемін. Әжем - зейнеткер. Мен кішкентай болғанда әжем мені тәрбиеледі, өйткені анам жұмыс істеді. Әжемді де мен өте қатты сүйемін. Оның жасы қазір 75-те. Ал, өзім биыл мектепті бітіргенмін. Қазір А.Байтұрсынов атындағы Қостанай мемлекеттік университетінің бірінші курс студентімін. Менің болашақ мамандығым – инженер. Біздің отбасымыз түрлі дәстүрлерді өткізуді өте жақсы көреді. Сондықтан біздің үйімізге үнемі қонақтар көп келеді. Отбасымыз өте қонақжай және тату – тәтті тұрады! СҰХБАТ
2. Емханада (сұхбат)
3. Мінез және келбет (сұхбат) - Адамның жан дүниесі қандай? - Адамның жан дүниесі өте күрделі. - Адамның өз тұлғасын қалыптастыратын не? - Адамның өз тұлғасын қалыптастыратын жамандық және жақсылық деп ойлаймын. - Адам қандай болуы тиіс? - Адамның бойындағының бәрі: келбеті де, киімі де, жан-дүниесі де, ойы да әдемі болуға тиіс. - Адамның сыртқы келбеті қандай болуы тиіс? - Қазіргі заманда адамның сыртқы келбеті тап-тұйнақтай киімі тап-таза болуы қажет. - Сіздің тобыңыздағы студенттердің келбеті қандай? - Біз бәріміз құрдаспыз. Біздің тобымызда әр түрлі ұлттың өкілдері оқиды. - Тобыңыздағы ұлдардың келбеті қандай? - Тобымыздағы ұлдар байсалды, салмақты, ақжарқын. - Ал тобыңыздағы қыздардың келбеті қандай? - Біздің топтың қыздары өте ұйымшыл, білімді және өте жақсы оқиды. 4. Адам сәні сұхбат -Сізге бүгін бір кісі келді. Аты- жөні есімде жоқ. -Онда сыртқы түрін толық сипаттаңыз. -Сізді орта бойлы, қараторы, дөңгелек жүзді, көзілдірік киген, жас қыз іздеп келді. - Оның үстінде қандай киім болды? - Оның үстінде қызыл көйлек болды. - Ал шашы қандай болған? - Шашы ұзын, қалың, тік, қара түсті - Ал көзі қандай есіңізде ме? - Иә, есімде. Көзі үлкен, қой көзді - Мұрын ше? - Қыр мұрын, ерні жұқа - Рақмет. Бұл менің апам болды ғой. - Сіздің апаңыз өте сымбатты қыз. 5. Қазіргі тұрғын үй сұхбат
6. 50 минуттық дәріс және студент сұхбат - Азамат, дәріске жақсы дайындаласың ба? - Әрине, Алма! Жақсы оқуға тырысамын. - Неше сағат сен үй жұмысына бөлесің? - Мен сағат алтыдан онға дейін үй жұмысын істеймін. - Ал бос уақытта сен не істейсін? - Бос уақытымда ұйқымды қандырамын, ата –анама көмектесуге тырысамын. Ал сенше? -Мен де бос уақытымда ата-анама көмектесуге тырысамын, достарыммен хабарласып, кездесемін. - Сенің қызығушылығын бар ма? Қандай? - Иә, бар.Менің де жақсы көретінім- бейнелеу өнері. - Ал үйірмеге барасын ба? -Әрине! Әр жексенбі күні сағат алтыда үйірмеге барамын. - Үйірме қайда орналасқан? - Ол қаланың орталығында Шығармашылық үйінде орналасқан. 7. Замандас келебті сұхбат - Сенің тобыңда неше адам бар? - Тобымда 10 адам. - Олар сенімен құрдас па? - Иә, олар менімен құрдас. - Келбетіне толық сипат бере аласың ба? - Әрине! Менің тобымда әр түрлі ұлттың өкілдері оқиды. - Тобыңда неше қыз бар? - Тобымда 4-еуі қыз, 6-ы ұл. - Тобыңыздағы ұлдардың келбеті қандай? - Тобымыздағы ұлдар байсалды, салмақты, ақжарқын - Ал тобыңыздағы қыздардың келбеті қандай? - Біздің топтың қыздары өте ұйымшыл, білімді және өте жақсы оқиды. 8. Студенттің бос уақыты және қызығушылығы сұхбат - Азамат, денсаулығың сен үшін қымбат па? - Әрине, Алма! Денсаулығым мен үшін өте қымбат. Сондықтан спортпен айналысамын. - Ал бос уақытта сен не істейсін? - Бос уақытымда ұйқымды қандырамын, ата –анама көмектесуге тырысамын. Ал сенше? -Мен де бос уақытымда ата-анама көмектесуге тырысамын, достарыммен хабарласып, кездесемін. - Сенің қызығушылығын бар ма? Қандай? - Иә, бар.Менің де жақсы көретінім- бейнелеу өнері. - Ал үйірмеге барасын ба? -Әрине! Әр жексенбі күні сағат алтыда үйірмеге барамын. - Үйірме қайда орналасқан? - Ол қаланың орталығында Шығармашылық үйінде орналасқан. - Маған да барғым келеді. - Бұл жексенбі күні сағат алтыда барайық екеуіміз! - Жақсы! Мен келемін! 10. Салауатты өмір салты сұхбат - Денің сау болу үшін қандай өмір сүру керек? - Денің сау болу үшін салауатты өмір сүру керек. - Салауатты өмір сүру неге байланысты? - Салауатты өмір сүру спорттың денсаулыққа әсеріне, дұрыс тамақтанудың ерекшеліктеріне, тіс және оны дұрыс күтуіне байланысты. - Ел президентінің Қазақстан – 2030 жолдауында не айтылған? - Ел президентінің Қазақстан – 2030 жолдауында жолдауында әрбір адамға өз денсаулығын сақтауға жауапкершілік жүктелетін айтылған. - Мемлекеттің негізгі басымдылық саясаттары қандай? - Мемлекеттің негізгі басымдылық саясаттарының бірі - аурулардың алдын алып, салауатты өмір салтын орнықтыру. - Денің сау болу үшін не істейсің? - Денім сау болу үшін мен спортпен шұғылданамын, темекі шекпеймін, алкогольдік ішімдік пен есірткіні қолданбанбаймын. 11. Танысу сұхбат - Кешіріңіз, мен жаңа студентпін. Бұл университетте ештене білмеймін. Кітапхана қай жақта орналысқанын айтпайсыз ба? - Әрине! Кітапхана бірінші қабатта сол жағында орналасқан. - Рақмет! Өте ризамын! - Оқасы жоқ! Менің атым Расул. Ал сіздің атыңыз қалай? - Менің атым Айя. Мен бірінші курстын студенттімін. - Мен де. Менің болашақ мамандығым – юрист. Ал сенің? - Мен болашақ экономистпін. - Бүгін біздің университетімізде концерт болады. Келіңіз. - Жақсы. Келуге тырысамын! - Телефон нөмірін бермейсіз бе ? - Мынау менің визит карточкам. Сонда телефон нөмірі бар. - Танысқаныма өте қуаныштымын! - Мен де танысқаныма қуаныштымын. 12. Досымның келбеті және мінезі сұхбат - Сен досынның келбетің сипатта аласың ба? - Иә, сипатта аламың. Мысалы менің досымды Виталяні. - Оның жасы нешеде? - Ол менімен құрдас. - Келбеті қандай? - Орта бойы, аққұба, шашы қысқа қиылған, сары, бұйра, көзі үлкен, қой көзді, кірпіктері ұзын, қыр мұрын, жұқа ерні, кең иықты. - Ал мінезі қандай? - Ол байсалды, салмақты, ақжарқын. - Жақсы оқиды ма? -Иә, ол жақсы оқиды. 13. Менің бөлмем сұхбат - Сенің жаңа үйін қайда орналасқан? - Менің жаңа үйім қала орталығында орналасқан. - Университетіне жақын ба? - Иә, жақын. - Бөлмелері бұрынғы пәтеріңнен кеңірек пе? - Иә, бөлмелері бұрынғы пәтеріңнен кеңірек. - Қыста суық емес пе? - Жоқ, қыста бірқалыпты жылы. - Ал сенің бөлмең ұлкен бе? - Жоқ, менің бөлмем ұлкен емес, бірақ жарық көбірек түседі. - Сенің бөлмеде не бар? - Бөлмемде екі кереует, гарбероб, жазу үстелі, бір орындық бар. Үстелде калькулятор, өшіргіш, қалам, қарындаштар, кітап және дәптерлер бар. Компьютер, кітап сөресі де осында. - Бөлмең жақсы екен. - Рақмет. 14. Дәрігердің қабылдауында сұхбат
15. Тұрғын үй сұхбат - Бұл жылжымайтын мүлік орталығы. Мұнда пәтерлер мен үйлерді сату бөлімі және үйлерді кредитке рәсімдеу, ипотека бойынша сату бөлімдері бар. Осы бөлімдерден жылжымайтын мүліктер – жер телімдері, тұрғын үйлер, пәтердер туралы толық ақпараттар алуға болады. - Маған қала орталығындағы я қала орталығына жақынырақ, жұмысыма да жақын, бағасы қымбаттау емес, тыныштырақ жерден пәтер алу керек. Қазірігі пәтерім жұмысымнан алыстау, қаладан шетірек әре қыста салқындау. Бөлмелері де тарлау, ас үйі қазіргі жаңа үйлердікінен кешірек. Бірақ қазіргі үйім балалрға ыңғайлырақ. Мектеп, емхана, балабақша пәтерімізге жақындау жерде. - Біздің сату бөлімімізде қала орталығына жақындау жердегі жеке үйлер бар, ал жақсы пәтерлер қала орталығында бар. Мына пәтерлер барлық талапқа сәйкес: қала орталағанда, сіздің жұмысыңызға жақынырақ, сіздің бұрынғы пәтеріңізден бөлмелері кеңірек, қыста бірқалыпты жылы, жазда салқындау, терезелері үлкендеу, жарық көбірек түседі, жеке үйлерден бағасы арзанырақ, жол бойында емес, көше шуынын алысырақ. - Пәтеріңіз тамаша екен! Ойланайын! - Жақсы! Тезірек пәтерге ие болыңыз! 16. Уақыт және адам сұхбат -Сәлеметсіз бе, Айгүлді телефонға шақырасыз ба? - Сәлеметсіз бе, иә, қазір. - Сәлем! Қалың қалай? - Сәлем! Бәрі жақсы. - Немен шұғылданудасың? Бос уақытың болса сөйлесейік. - Қазіргі уақытта мен музыка тыңдап отырмын. Әрине, сөйлесейік. - Қандай әуен тыңдап отырсың? - Мен рок- музыканы тыңдап отырмын. Ал сен үй тапсырмасын дайындадың ба? - Мен үй тапсырмасын дайындадым. Үйде анам бар, тама пісіруде. Жаңа телефонды көтерген кім? - Телефонды көтерген менің әпкем. - Сенің әпкең қызметкер ме? - Иә, ол қызметкер. - Менің де әпкем іскери адам. Бос уақыты өте аз. Осы сенбі сауда орталығына барамыз деген, егер оның уақыты болса. Сен сенбі күні не істейсің? - Осы сенбі мен де, еш бір іс жоқ. Кинотеатрға барамыз ба? - Егер қаласаң кинотетраға барайық. Өзіме спорт сарайына коньки тебуге барғым келеді. - Жақсы. Спорт сарайны, сосын кинотеатрға барамыз. - Жақсы. Мен тамақтануға кеттім. Ертең хабарлас. Сау бол! - Жарайды. Сау бол! 17. Досымның отбасы сұхбат - Жаңа сенімен кім сөйледі? - Досым Әділ. -Ол сенің құрдасың ба? -Иә, біз құрдаспыз. - Ол Қостанай да оқиды ма? - Жоқ, ол Астана медицина академиясында оқиды. - Оның отбасы үлкен бе? - Жоқ, отбасы үлкен емес. - Отбасында неше адам бар? - Оның отбасында 4 адам барю Олар; анасы, әкесі, ағасы және ол. - Ал әкесінің мамандығы қандай? - Әкесі Қазақстан темір жолында инженер боп жұмыс істейді. - Маған да болашақта инженер болғым келеді. -Жақсы оқы, сонда инженер боласың. -Оның отбасы тату ма? -Иә, отбасы өте жақсы және тату. 18. Біздің үйіміз сұхбат - Сенің жаңа үйін қайда орналасқан? - Менің жаңа үйім қала орталығында орналасқан. - Университетіне жақын ба? - Иә, жақын. - Бөлмелері бұрынғы пәтеріңнен кеңірек пе? - Иә, бөлмелері бұрынғы пәтеріңнен кеңірек. - Қыста суық емес пе? - Жоқ, қыста бірқалыпты жылы. - Терезелері үлкен бе? - Иә, терезелері үлкен. Жарық көбірек төседі. - Ал сенің бөлмең ұлкен бе? - Жоқ, менің бөлмем ұлкен емес. Бірақ маған қолайлы. - Сенің бөлмеде не бар? - Бөлмемде екі кереует, гарбероб, жазу үстелі, бір орындық бар. Үстелде калькулятор, өшіргіш, қалам, қарындаштар, кітап және дәптерлер бар. Компьютер, кітап сөресі де осында. - Бөлмең жақсы екен. - Рақмет. 19. Отбасы – шағын мемлекет сұхбат -Сеніңше, отбасы дегеніміз не? - Меніңше, отбасы – шағын мемлекет. - Біздің елімізде қандай азамат отбасын құруға құқылы? - Біздің тәуелсіз елімізде кәмелетке толған әр қазақстан азаматы отбасын құруға құқылы. - Қазіргі таңда отбасы құрушылардың саны қанша? - Қазіргі таңда отбасы құрушылардың саны өте көп, бірақ ажырасушылардың саны одан да көп. - Қазақ халқы қандай ұрпақты қалдыруға тырысқан? -Қазақ халқы шаңырақты артында үлгілі ұрпақ, сенімді мұрагер қалдыруға тырысқан. - Қазақ халқы отбасын қалай бағалаған? - Қазақ халқы шаңырақты, отбасын жоғары бағалады. - Сенің отбасын үлкен ме? - Жоқ, отбасым үлкен емес. - Отбасыңда неше адам бар? - Отбасымда үш адам бар. Олар: анам, әжем және мен. 20. Жас отбасы және дәстүр сұхбат - Ата-ана өздерінің ұлын үйлендіруді қашан ойластырып жүреді? - Ата-ана өздерінің ұлын үйлендіруді әрқашан ойластырып жүреді. - Болашақ келінді қандай кезінен іздестіре бастайтын? - Болашақ келінді бала кезінен іздестіре бастайтын. - Құдаларды қандай жерден іздестіретін? - Құдаларды өнегелі, құрметті, текті жерден іздестіретін. - Қазақтарда жеті атаға толмаған туыстар арасында неке қиюға рұқсат па? - Қазақтарда жеті атаға толмаған туыстар арасында неке қиюға қатаң тыйым салынатын. - Баланы үйлендіруге қатысты әдет-ғұрыптардың реті қандай болатын? - Баланы үйлендіруге қатысты әдет-ғұрыптардың реті мынадай болатын: құда түсуге алдын ала келісу, ата-ананың құда түсуі, күйеудің қалыңдыққа ұрын баруы, келін түсіру тойы, неке қию рәсімі. - Үйлену тойы кезінде құдалар бір-бірінене кигізетін болған? - Үйлену тойы кезінде құдалар бір-біріне кит кигізетін болған |