|
|
таърихи афкори сиёси ва хукуи Эрон. Мавзуъ Таърихи афкори сиёси ва ууи мардуми Эронзамини Бостон наша
Мавзуъ: Таърихи афкори сиёси ва ҳуқуқи мардуми Эронзамини Бостон
нақша
1.Донишҳои сиёсӣдар таълимотҳои динї-фалсафӣва мифалогии форсу-тоҷик дар замони rадим. 1.Андешаҳои сиёсӣ дар асарҳои мутафакирони форсу-тоҷик дар асриҳои миёна. 3. Инкишофи uояҳои сиёсӣдар Давраи Нав. ҷараёни маорифпарварї
Донишҳои сиёсӣдар таълимотҳои динї-фалсафӣва мифалогии форсу-тоҷик дар замони кадим - Аз таърих маълум аст, ки дар сарзамини Осиёи Миёна ва Эрон дар замонҳои хеле rадим давлат ва сохтор он мавҷуд буд. Баробар он аrидаҳои бойи динї-фалсафӣвуҷуд доштанд. Империяҳои бузурги форсҳо Мидия, ҳахоманишиниҳо, Сосониён ки тамоми сарзамини Эрон, Осиёи Хурд ва rисми Омиёи Миёнаро дар бар мегирифанд дорои сохтори махсуси идоракуни буданд. Инчунин дар ин сарзамин таълимотҳои динї-фалсафӣба монанди зардиштия, монивия ва маздакия вуҷуд доштанд. ҳар як ин таълимот баробари масъалаҳои динӣдар бораи подшоҳ, ҷомеа ва раият фикр ва uояҳои худ баён доштанд. Таълимоти Зардуштия дар китоби динии он Авасто гирд оварда шудааст. Яке аз хусусиятҳои зардуштияро ваҳдати дину ҳокимияти сиёсӣташкил медиҳад.
- Маздакия низ яке аз ҳарактҳои иҷтимоии аҳди пешин аст. ҳаракати мазкур, ки зери сарварии Маздак Бомдод пайдо шуда буд ба Эрон, Озарбойҷои ва Осисм Мнёна паҳн гардид. Ин ҳаракат ба муrобили сулолаи Сосониён равона мешуда буд ва ҳамчун эътирозест ба сохти мавчуда ва муносибатҳои ҳукмрони чамъиятї.
- Фирдавсӣба ҳаракати мазкур назари нек намуда, Маздакро чун шахси донишманд, хайрхоҳ, одилу адолатхоҳ нишон додааст.
Андешаҳои сиёсӣ дар асарҳои мутафакирони форсу-тоҷик дар асриҳои миёна
- Дар асриҳои миёна дар таърихи афкори сиёсии форсу-тоҷик мутафакирони зиёде буданд, ки баробари дигар масъалаҳои ҷамъиятӣ дар эҷодиёти худ дар бораи давлату давлатдор, сифатҳои шоҳ ва тартиботи ҷамъиятӣандешаҳои худро ба rалам додаанд. Яке аз чунин мутафаккирон Абунасри Форобӣ маълум аст, соли 873 дар яке аз минтақаҳои Осиёи Марказӣ таваллуд шуда, соли 950 дар Димишқ вафот кардааст. Форобӣ мутафаккири барҷаста буда, бино бамаълумоти муҳаrrиқон зиёда аз 160 асар таълиф намудааст, ки аксарияти онҳо ба илми фалсафа ва мавзӯъҳои иҷтимоию сиёсӣ бахшида шудаанд. Масалан, асарҳои ӯ «Китоб -ул - мадинат - ул - фозилат», «Ас - сиёсат - ул - мудуния» «Китоб - ул -ахлоқ» бевосита ба масъалаҳои иҷтимоию сиёсии ҷомеа бахшида шудаанд. Дар таълимоти Форобӣ масъалаҳои иҷтимоию сиёсӣ мавқеи муҳим доранд. Алалхусус масъалаи саодат, озодии ирода, пайдоиш ва вазифахои давлат, шаклҳои давлатдорӣ ва некахлоқӣ мавриди тадқиқоти ҷиддӣ қарор гирифтааст.
- таъмин намояд. Одамон аз рӯзи таваллудашон баробаранд, вале ба таъсири муҳит тарбияи яке бо роҳи нек ва дигаре бо роҳи бад сурат мегирад. Одамон дар ҳамон ҳолат саодатманд шуда метавонанд, ки ба якдигар рағбат пайдо кунанд ва саодатмандӣ ба худи одамон вобаста аст.
- Дар «Китоби роҷеъ ба ақидаи сокинони шаҳри накӯкор» Форобӣ ҷамъияти инсониро ба комил ва нокомил тақсим кардааст. ҷомеаи комилро ӯ аз бузург, миёна ва хурд иборат медонад. ҷомеаи нокомил аз сокинони деҳа, маҳалла, ягон кӯча ё ҳавлии алоҳида иборат мебошад
Абӯалӣ ибни Сино (солҳои 980 - 1037) ақидаҳои фалсафии иҷтимоияшро дар асарҳояш «Ишорот ва табеҳот», «Донишнома», «Тадбири манзил» эҷод кардааст. Ӯ дар таълимоти иҷтимоию сиёсиаш ба ақидаҳои Форобӣ такя карда, ахлоқ, тарбия ва таълимро дар ҷомеа яке аз рукнҳои муҳими давлат медонад. Дар таълимоти иҷтимоию сиёсии Сино он чиз ҷолиб аст, ки ӯ ҳолати иҷтимоии ҷомеаро ба се қисм тақсим мекунад: ҳокимон, заҳматкашон ва ҷанговарон. Мутафаккир мавқеи заҳматкашонро нисбат ба ҷанговарон баландтар мегузорад. Он чиз ҷолиби қайд аст, ки Сино дар ҳолати ҳукмронии беадолатона шӯришро ба муқобили ҳокимон раво медонад. Умуман ақидаҳои Сино дар бораи ҷомеа ба ақидаи Афлотун рост меоянд. Мутафаккир дар асараш «Тадбири манзил» диrrати махсус ба риояи қонунҳо дода, қайд мекунад, ки бояд дар кишвар rонун ва меъёри адолат ҷори бошанд. Ќонунгузор бояд аз болои қонун ба тадбиқи мунтазами он дар ҳама сатҳи умури ҷомеа назорати доимӣ барад. Афкори фалсафӣ, ахлоқӣ ва иҷтимоию сиёсии Сино дар ташаккули минбаъдаи афкори сиёсӣ нақши муҳиме бозид. - Абӯалӣ ибни Сино (солҳои 980 - 1037) ақидаҳои фалсафии иҷтимоияшро дар асарҳояш «Ишорот ва табеҳот», «Донишнома», «Тадбири манзил» эҷод кардааст. Ӯ дар таълимоти иҷтимоию сиёсиаш ба ақидаҳои Форобӣ такя карда, ахлоқ, тарбия ва таълимро дар ҷомеа яке аз рукнҳои муҳими давлат медонад. Дар таълимоти иҷтимоию сиёсии Сино он чиз ҷолиб аст, ки ӯ ҳолати иҷтимоии ҷомеаро ба се қисм тақсим мекунад: ҳокимон, заҳматкашон ва ҷанговарон. Мутафаккир мавқеи заҳматкашонро нисбат ба ҷанговарон баландтар мегузорад. Он чиз ҷолиби қайд аст, ки Сино дар ҳолати ҳукмронии беадолатона шӯришро ба муқобили ҳокимон раво медонад. Умуман ақидаҳои Сино дар бораи ҷомеа ба ақидаи Афлотун рост меоянд. Мутафаккир дар асараш «Тадбири манзил» диrrати махсус ба риояи қонунҳо дода, қайд мекунад, ки бояд дар кишвар rонун ва меъёри адолат ҷори бошанд. Ќонунгузор бояд аз болои қонун ба тадбиқи мунтазами он дар ҳама сатҳи умури ҷомеа назорати доимӣ барад. Афкори фалсафӣ, ахлоқӣ ва иҷтимоию сиёсии Сино дар ташаккули минбаъдаи афкори сиёсӣ нақши муҳиме бозид.
- «Сиёсатнома» бо супориши Султон Маликшоҳи Салчуrӣ солҳои 1091 - 1092 навишта шудааст. Ин асар таҷассуми аrлу хиради соф ва ахлоrи воло мебошад, ки солҳои дароз хамчун ҳодии роҳи идоракунии давлат ва дастурамали вазиру султон хизмат кардааст. Дар ин асар нигоҳи муаллиф ба ҳаёти иҷтимоию сиёсӣ ва ахлоқии замонаш равона гардида, асоси иҷтимоию сиёсии давлати подшоҳиро, ки аз ду пояи асоси - «салтанат» ва «вазорат» иборат аст, баён кардааст
- Яке аз мавзӯъҳои асосии асар ин аз тарафи шоҳ идора шудани давлат, муносибатҳои шоҳ бо вазирону амирон ва дар навбати худ муносибати вазирону амирон ба халқ, ҳимояи халқ ва мардум аз тарафи онхо мебошад.
- Дар «Сиёсатнома» тамоми сифатҳое, ки ба сарвар заруранд, хеле возеҳу равшан нишон дода шудааыд. Аз он ҷумла, сарвар бояд ҷисман мукаммал ва дорои хотираи мустаҳкам, ақли расо, мухаббат ба дониш ва дарки олам дошта, адолатхоҳу ҳақиқатчӯ бошад. Ӯ қайд мекунад, ки агар подшох дорои чунин сифатхо набошад, дар мамлакат бесарусомонӣ, зӯроварӣ, таъқибкунӣ, горатгарӣ авҷ мегирад. Чунин сифатҳоро, - мегуяд мутафаккир, - на танҳо подшох, балки вазирон ва ходимони дарбор низ ҳатман бояд дошта бошанд.
Инкишофи uояҳои сиёсӣдар Давраи Нав. ҷараёни маорифпарварї
- Таърихи афкори сиёсии замони нави халrи тоҷик бо фаъолияти ҷараёни маорифпарварӣоuоз меёбад, намояндаи машҳури он Аҳмади Дониш (1826-1897) ба шумор меравад.
- Аҳмади Махдум Дониш дар шаҳри Бухоро ба дунё омада, дар ҳамон ҷо вафот кардааст. Сафарҳои пай дар пай ӯ (солҳои 1857, 1869 ва 1873) дар ҳайати сафорати аморат ба сифати котиби сафорат ба шаҳри Санкт-Петербург дар афкори ў инrилоби фикрӣба вуҷуд овард. Дар ин сафарҳо Дониш аз ҳаёти сиёсиву иқтисодӣ, тарзи мамлакатдорӣ ва сохти давлати Русияву Европа баъзе маълумотҳо ҳосил намуд
- Ба ҳамин тариқ, афкори маорифпарварии Дониш се нуқтаи барҷаста дорад:
- якум -ӯ сохти давлатӣ ва ҷамъиятии замонаашро танқид карда, намояндагони табақаи ҳукмрон ва ҳомиёни ин тартиботи феодалиро мазаммат ва маҳкум намудааст;
- дуюм- Дониш омӯхтани илмҳои дақиқ ва дунявӣ, забон ва илму маданияти рус, таҷрибаи пешқадами давлатҳои Европаро тарғиб намуда, услуби таҳсили мадрасаро сахт мазаммат кардааст;
- сеюм- Дониш манфиати оммаи меҳнаткашон ва тамоми ситамдидагонро ҳимоя намудааст
- Дар таълимоти сиёсиву иҷтимоии мардуми Осиёи Миёна ҷараёни ҷадидия мавқеи хос дорад. ҷадидия калимаи арабӣ буда, маънояш нав, тоза мебошад. Ин ҳаракати миллӣ, буржуазию либералии тоторҳост, ки солҳои 80-уми асри XIX пайдо шуд ва дар охири асри XIX, аввали асри XX дар Осиёи Миёна паҳн гардид. Мавҷудияти муносибатҳои динию феодали, аз ҷиҳати иқтисоди ва мадани сусту нотавон будани аморати Бухоро, қашшоқию хонахаробии оммаи меҳнаткашон, набудани истеҳсолоти саноати замонавӣ, ҳуқуқи сиёсї, бесаводии аксарияти аҳолӣ ва зулму истисмори мустамликавӣдиққати озодфикрони аморатро ҷалб намуд.
ТАШАКУР БА ДИҚАТАТОН
 |
|
|
Скачать 76.46 Kb.