лекции. Супориш Омхтани базаи ашёи хоми соаи кишоварзи дар давлатои мухталиф
 Скачать 65.5 Kb.
|
|
Кори амалии №11 Супориш: Омӯхтани базаи ашёи хоми соҳаи кишоварзи дар давлатҳои мухталиф. Кишоварзй сохаи мухимми иқтисодиёт аст. Дар дунё мамлакате нест, ки ахолии он дар кори кишоварзй машхул набошад. Айнй х,ол кариб нисфи ахолии кобили мехнати чахон дар сохди кишоварзй машгули кор аст. Вале ин ракам барои тамоми мамлакатхои дунё як хел нест. Дар мамлакатхои Аврупой Еарбй дар сохаи кишоварзй ба хисоби миёна 9 дарсад, дар ИМА-7,0 дарсад, дар Канада-6 дарсад, дар Иттиходи Давлатхои Мустакил кариб 20 дарсади ахолии кобили мехнат шугл дорад. Дар мамлакатхои ру ба инкишоф ин нишондиханда 70-80 дарсад ва аз ин хам зиёдтар аст. Ин холат кабл аз хама ба дарачаи механиконии ин соха, инчунин тахассуси он ва шароитхои табий вобаста аст. Яке аз хусусиятхои хоси соха бештар ба табиат вобаста будани он аст ва ин вобастагй дар замони ИИТ низ бокй мемонад. Кишоварзй аз ду сохаи калони (рустанипарварй ва чор водорй) бо хам алокаманд иборат буда, таносуби онхо аз мамлакат ба мамлакат (вобаста ба мехнатталабию маблаг- талабй, хусусияти шароитхои табиию махаллй) тагйир меёбад. Дар мамлакатхои тараккикарда, ки комёбихои нави илму агротехникаро васеъ истифода мебаранд, махсулоти чорводорй нисбат ба махсулоти рустанипарварй бартарй дорад. Чунин холатхо дар баъзе мамлакатхои ру ба инкишоф низ мушохида карда мешавад (баъзе мамлакатхои Шарки Наздику Миёна), вале сабаби ин норасогии замин (камкувватии хок, икдими хушк) ва махдуд будани зироатчигй аст. Чорводорию зироатчигии замони хозира ба сохахои саноати ба онхо техникадиханда ва махсулоташонро кор карда бароянда алокаи устувору мухталиф доранд. Ин холати алокамандй боиси ташкилёбии мачмуахои агросаноатии гуногуниктидор гардида, дар мамлакатхои ру ба инкишоф бошад, ин мачмуахо дар холати ташкилёбианд. Дар ин мамлакатхо тараккии ИИТ ба пайдоиши «инкилоби сабз» оварда расонд. Мохияти он чунин аст, ки тавассути чорикунихои кишти навъхои баландмахсули зироатхо, холатхои механиконию электриконй, химиконй, мелиоратсияи Замин ва истифодаи биотехнология хосилнокиизироатхо баланд бардошта мешавад. Вале «инкилоби сабз» танх,о дар баъзеи ин давлатх,о (Мексика, Х,индустону Покистон Филиппинхо) ва заминхои сарватмандони калону ширкатхои хоричй чорй карда шуд. ПИТ дар сохаи чорводорй боиси гузаронидани баъзе навъхои истехсолот (фабрикахои парандапарварию фермахои чорвои калони шохдор) ба технологияи индустриявй гардид. Дар ин сохахо механиконию автоматикунонй ба амал омадааст. ЗИРОАТЧИГЙ Дар ин соха кариб нисфи майдони кишти чахонй банд буда, пахншавии он ба чойгиршавии ахолй кариб пурра мувофик меояд. Дар ин соха галладонахо (гандум, шолй, чуворимакка) мавкеи асосй доранд. Гандум барои инсоният хуроки асосй аст. Вай рустании даштй буда, нохияхои асосии кишти он шимоли Амрик, Пампаи Аргентина, Австралия мебошанд. Чдмъоварии олонаи хосили гандум дар чахон аз 500 млн тонна гузаштааст. Шолй низ барои кариб нисфи ахолии чахон нони асой буда, майдони кишти он нисбат ба майдони кишти гандум ду баобар кам асту микдори хосилаш кариб як хел. Сабаб он аст, ки бисёр мамлакатхои шоликор (Чин,Ч,опон, Индонезия, Миср ва дигар) хар сол ду маротиба хосил мегиранд. 9/10 хисса хосили чахони шолиро мамлакатхои Осиё медиханд. Ч,уворимакка аз сабаби зироати хурои инсону хайвонот буданаш географияи васеъ дораду дар ИМА, Аргентинава мамлакатхои Аврупой бештар ба сифати хуроки чорво ва ар мамлакатхои ру ба инкишоф ба сифати хуроки инсон парваиш карда мешавад. Нохияи асосии чуворимаккапарварй минтака чуворимаккаи ИМА (махсусан Иёлоти Айова) мебошад. 10-15 дарсад галладонахои истехсолшуда ба бозори чхо нй бароварда мешаванд (асосан гандуму чуворй). Содиот- чиёни асосй ИМА, Канада, Австралия, Фаронса ва Аргентиа буда, Канадаю Австралия то 80 дарсад хосили солонаи ган дум, Аргентина чуворимаккаашро содир мекунанд. Вори- кунандагони асосии гандум мамлакатхои ру ба инкишоф, чуворимаккаи хуроки чорво мамлакатхои Аврупои Барб мебошанд.Гайри галладонахо бахри таъмини одамон б хурок, рус- танихои техникй, бехмевагй, канддех, сабзавоту мева парвариш карда мешаванд. М интакаи асоси рустанихои техникй (офтобпараст,, арахис, лубиёи равгандех, кунчит) минтакахои муътдил ва тропикй мебошанд. Онхо асосан манбаи истехсоли равган буда, аз 2/3 кисми равгани истеъмолй ба хиссаашон рост еояд. Аз руйи хосили офтобпараст Русия, лубиёи равгандех ИМА, арахис Х,индустон, зайтун Итолиё дар чойи авваланд. Аз рйи чамъоварии картошка (ватанаш Амрикои Лотинй) Чумхурии мардумии Чин (Хитой), Лахнстон (Полша) ва Русия пешсафнд. Истехсоли солонаи чахонии канд такрибан 145-150 млн тонна буда, 60 дарсади онро аз найшакар, 40 дарсадаро аз лаблабуи канд истехсол менамоянд. Ачоибот он аст, ки хардуй ин рустанй як хел махсулот медиханду макони парваришашон минтакахои гуногуни иклимй (найшакар - минтакаи тропикй, лаблабу - минтакаи муътадил) аст. Чой, кахва, какао рустанихои рухазо буда, пахншавии нис- батан махдуддоранд. 4/5 хиссаи чамъоварии чой ба мамакатхои Осиё (Хиндустону Чин, Шри-Ланка), 2/3 кисми кахва ба хиссаи Амрикои Лотинй (Бразилия ва Колумбия), хамин микдор кака ба хиссаи мамлакатхои Африка (ва дигарон) рост меояд. Содиркунандагони асосии рустанихои рухафзо давлатхи ру ба инкишоф, воридотчй мамлакатхои тараккикарда мебоанд.Ин сохди мухимму пешсафи аксар мамлакатхои тарак- кикардаи чахон аст (мамлакатхои врупо, Амрикои Шимолй, Австралия, Зеландияи Нав ва баъзеи мамлакатхои Аврупой Шаркй). Дар ин мамлакатхо чорводории интенсивй ривоч ёфтааст. Кариб нисфи истехсоли чахонии гушту шир ба мамлактхои тараккикарда, 1/5 хиссааш ба мамлакатхи ру ба инкишоф рост меояд. Чорводорй имруз аз арвариши чорвои калони шохдор, бузу гусфанд, аспу маркаб, кутосу говмеш, паранда, забури асал, мохй ва гайрахо иборат аст. Географияи ин сохаро чойгиркуни саршумори он, ки холо ба 4,5 млрд cap расидааст, муайян мекунад. Сохаи парваиши чорвои калони шохдор нисбатан чойгиршавии баробар доша, вале саршумори зиёдаш дар мамлакатхои Осиё ва Амрико чойгир асту 1/3 кисми махсулоти гуштй ва шири чахониро медихад. Шумораи ин чорво кариб 1,5 млрд cap аст. Вилояти Пампаи Аргентинаро «фабрикаи гушт» меноманд. Ин чо ба ҳар 100 га замини кишоварзй 50-100 cap чорво рост меояд. Чунин «фабрикахо» дар ИМА, Канадаю Австралия низ дида мешавад. Хукпарварй сарчашмаи гирифтани 2/5 кисми махсулоти гуштии чахонй буда, шумораи онхо кариб 1,1 млрд аст. Бештар дар махаллахои серахолй, марказхои саноати, нохияхои пар вариши картошка чойгир шудааст. Аз руйи шумора давлатхои Осиё (алалхусус Чин) дар чахон дар чойи авваланд. Парвариши бузу гусфанд низ ахаммияти чахонй дораду ин соха дар нохияхои биёбону нимбиёбон ва кухй чойгир аст. Аз руйи шумораи гусфанд Австралия дар чахон дар чойи аввал аст. Ин чо дастгоххои калони гусфандпарварй («шипстейшнз») ташкил дода шудаанд, ки дар онхо гусфандон дар тамоми сол заминаи хурокии табий доранд. Кисми зиёди махсулоти чорво ба бозори чахонй бароварда мешавад, ки сохиби он мамлакатхои тараккикардаанд. Мохи- дорй яке аз шуглхои кадимаи инсон асту имруз кариб 16 млн (дар як сол) нафар одам дар ин соха шугл дорад. Мохидорию истихрочи дигар хайвонхои обй ба 125 млн (дар як сол) расидааст. Ин соха талаботи инсонро бо сафеда конеъ мегардонад ва чойгиршавии он хамачоя буда, нисфи мохидории чахонй ба хиссаи Чопон, Чин, ИМА, Чили, Перу ва Русия рост меояд. КМРО№ 11 Супориш: Соҳаҳои асоси агросаноатиро чиҳо ташкил медиҳанд. Саноатй консерви меваю сабзавот аз чумлаи сохахои асосии саноатй хурокворй мебошад. Вай аз даххо корхонахои хурду миёна иборат аст, ки соле кариб 2 фоизи консервхои меваю сабзавот ва бештар аз 10 фоизи меваи хушки ИДМ -ро истехсол мекунанд. Кариб нисфи корхонахои консервбарорй дар вилояти Сугд чой гирифтаанд. Корхонахои ин сохаи саноат даххо номгуй консервхои меваю сабзавот, шарбати мева ва помидору ангуристехсол менамоянд. Дар аксари заводхои консерв хатхои автоматй ва нимавтоматии истехсоли консервхои меваю сабзавотй вучуд доранд. Чунин заводхо дар Хучанд, Конибодом, Панчакент, Чиптура мавчуданд. Консервхои мевагин ва хушк мевахои Точикистон борхо дар намоишгоххои байналхалкй бахои сазовор гирифтанд. Шароббарорй ва обхои нушокй низ сохаи мухими саноатй ху- рокворй мебошанд. Дар замони Шуравй ба Точикистон 2 фоизи токзор, 2,3 фоиз хосили ангур ва 1,5 фоизи шароби ангур рост меомад. Танхо дар давоми солхои 1998-2006 истехсоли обхои маъданй то 8 баробар афзуд. Ьоло корхонахои «Оби зулол», «Шамбарй», «Сиёма», «Файзобод» ва гайра бо обхои нушокиию маъданй берун аз Точикистон низ шухрат пайдо намудаанд. Солхои охир дар Душанбе, Хучанд ва Истаравшан корхонахои истехсоли оби мева сохта шудаанд, ки махсулоти онхо дар мамлакат ва берун аз он харидорони зиёд пайдо намудаанд. Дар мамлакат ба максади баркарор намудани корхонахои шароббарорй ва бехтар намудани сифати онхо корхои зиёде ба сомон расонида мешаванд. Корхонахои мухими ин соха дар Душанбе, Шахринав, Истаравшан, Хучанд ва Панчакент чойгир шудаанд. Саноатй равгани эфир сохаи нисбатан нав мебошанд. Корхонахои ин сохаи саноат дар чумхурй чандон зиёд нестанд. Тавре дар боло кайд кардем, истехсол ва коркарди анчибар дар ду хочагихои нохияхои Турсунзода ва Кумсангир чой дода шудаанд. Равгани анчибарро дар атриёт, каннодй ва ветеринария васеъ истифода мебаранд. Саноатй гушту шир дар таркиби саноатй хурокворй аз чихати истехсоли махсулот чойи аввалро мегирад. Бо вучуди ин саноатйгушту шир ахамияти махаллй дорад ва талаботи чумхурйро пурра бо гушт, шир ва махсулоти шири таъмин намекунад. Саноатй гушту шир якчанд корхонаи гушт ва ширро дар бар мегирад, ки калонтарини онхо дар Душанбе, Хучанд, Кургонтеппа, Исфара ва Кулоб чойгир шудаанд. Дар ин корхонахо хар сол ба микдори зиёд махсулоти нимтайёри гушт ва шир истехсол карда мешаванд. Точикистон аз чихати истехсоли махсулоти гушту шир ба хар сари ахолй дар собик Иттиходи Шуравй ва холо хам яке аз чойхои охиринро мегирад. Бинобар ин махсулоти гушту ширй аксар аз дигар давлатхо оварда мешавад. Саноатй орд аз корхонахои сершумор иборат аст, ки онхо бештар аз 30 фоизи махсулоти хуроквориро истехсол мекунанд. Дар ин корхонахо соле 500 хазор тонна гандум орд карда мешавад. Холо дар бисёр дехахои мамлакат осиёбхои зиёди обй ва бо кувваи барк сохта шудаанд, ки талаботи дохилиро аксар таъмин мекунанд. Саноатй нон садхо корхонаро дарбар мегирад. Заводхои нонпазй ва нонвойхонахо кариб дар тамоми нохияхои мамлакат сохта шудаанд. Корхонахои саноатй орду нон дар нохияхо вобаста ба талаботи мардум чой дода шудаанд. Махсулоти онхо ахамияти махаллй дорад. Дигар сохахои саноатй хурокворй дар чумхурй тараккй ёфта истодааст. Мухимтарини онхо заводхои намаки Ашт ва Восеъ, заводи спирта Исфара, Фабрикаи каннодии «Ширин» (Душанбе) ва гайра ба шумор мераванд. Саноати пахтатозакуни Соноати қолинбофи Корхонаҳои саноати чарму пойафзол –ро ба соҳаҳои агросаноати дохил кардан мумкин аст |