Док. ҚОЛҒАНАТ. Сурактар бас суйектеріні жарааты
 Скачать 72.2 Kb.
|
|
Сурактар: 1.БАС СУЙЕКТЕРІНІҢ ЖАРАҚАТЫ; Бас жарақаттары бастың төмпешігінен бас сүйегінің сынуына дейін болады. Кейбір бас жарақаттары миға зақым келтіруге немесе тіпті өлімге әкелетін дәрежеде ауыр. Бас жарақаттарының әр түрлі түрлері бар, және жарақат әр санат бойынша азды-көпті болуы мүмкін.Травматикалық ми жарақаты (TBI) ми зақымдалған кезде, әдетте апат салдарынан болады. Егер адам басына зат ұрса немесе ми миға бас сүйегі арқылы енсе, адамда ТБ болуы мүмкін.Кейбір мысалдарға доптың басына қатты жылдамдықпен соғылуы, үлкен биіктіктен басына құлауы немесе мылтықтың жарақаты жатады.Басты қатты шайқау сонымен қатар ТБИ-ді тудыруы мүмкін, себебі ми бас сүйегінің секіруі немесе бұралуы мүмкін. Бұл жағдайлар көбінесе қамшы ұруға байланысты.ТБИ миды зақымдайды, әдетте қан ұйығышын немесе көгеруін тудырады. Мидағы қан ұюы интракраниальды гематома (ICH) деп аталады.ICH мөлшері мен миға орналасуына байланысты азды-көпті болуы мүмкін. Бас сүйегі миды жарақаттан сақтауға арналған өте қатты, қалың сүйектен жасалған. Дегенмен, қатты соққымен бас сүйекті сындыру немесе сындыру мүмкін.Егер бас сүйек сынса және сүйек немесе басқа зат миды тесіп тастаса, дәрігер жарақатты бастың ашық жарақаты немесе бастың еніп кетуі деп атайды. Белгілері Бас жарақаты оның ауырлығына байланысты әртүрлі белгілерді көрсетуі мүмкін. Жеңіл бас жарақатының белгілеріне мыналар жатады: қан кету көгеру жеңіл бас ауруы ауру сезімі немесе жүрек айнуы жұмсақ бас айналу Бастың орташа зақымдануының белгілеріне мыналар жатады: қысқа уақытқа кету абыржу немесе алаңдаушылық құсу тұрақты бас ауруы мінез-құлықтың уақытша өзгеруі есте сақтау проблемалары тепе-теңдікті жоғалту Бастың қатты зақымдануының белгілеріне мыналар жатады: айтарлықтай қан кету өтіп кету және оянбау ұстамасы бар көру, дәм немесе иіс проблемалары сергек немесе ояу болу қиын құлақтан немесе мұрыннан шыққан мөлдір сұйықтық немесе қан құлақтың артындағы көгерулер,әлсіздік немесе ұйқышылдық,сөйлеу қиындықтары Бастың соққысы - бұл әдеттегідей жарақат, ол әдетте күрделі мәселелер тудырмайды. Дегенмен, дәрігер зақымдануды бас жарақаты ретінде анықтайтын нақты нүкте жоқ. Әдетте бас жарақаттарын үйде жеңіл немесе мүлдем белгілері жоқ емдеу мүмкін. Алайда мидың шайқалу белгілері туралы білу өте маңызды және егер олар дамып кетсе, дәрігерге қаралу керек. Дәрігерге қашан қарау керек Бастың орташа және ауыр жарақаттары жедел емдеуді қажет етеді. Егер бастың жеңіл жарақатының белгілері 2 аптадан астам уақытқа созылса, адам дәрігерге де жүгінуі керек. Мидың шайқалу белгілері әрдайым бірден пайда бола бермейді. Кейде адам жарақат алғаннан бірнеше күн немесе бірнеше апта өткен соң алғашқы белгілері пайда болуы мүмкін. Адамдар бас жарақаттарын әрдайым байыпты қабылдауы керек. Егер біреу олардың белгілері туралы алаңдаса, жеңіл жарақат алғаннан кейін де, ол дәрігермен сөйлесуі керек.Дәрігерлер мидың шайқалуын қалай анықтайды?Дәрігер жарақат қалай болғанын және адамның ауру тарихы туралы сұрайды. Сондай-ақ олар басына, бетіне және мойнына мұқият қарайды. Егер бас жарақаты орташа немесе ауыр болса, миға сканерлеу қажет болуы мүмкін. Емдеу және алғашқы медициналық көмек Адамдар бастың жеңіл жарақаттарын көбіне үйде емдей алады. Салқын орауышты аймаққа қолдану ісінуді азайтуға көмектеседі. Адам сонымен қатар Тиленолды қабылдай алады, бірақ стероидты емес қабынуға қарсы препараттардан, мысалы, ибупрофен мен аспириннен аулақ болу керек, егер дәрігер тағайындамаса. Жеңіл бас жарақатынан кейінгі алғашқы 24 сағат ішінде адам біреуден оны үнемі тексеріп тұруын сұрауы керек. Егер адам есін жоғалтса немесе абыржу белгілері немесе есте сақтау қабілетінің төмендеуі байқалса, дәрігерге қаралу өте маңызды. Адам басынан жарақат алғаннан кейін есірткі немесе алкогольді ішуден, көлік жүргізуден немесе жанасатын спорт түрлерінен аулақ болу керек. Оларға жұмыстан немесе мектептен демалу қажет болуы мүмкін. Бастың ауыр жарақаттары жедел медициналық көмекті қажет етеді. Ауыр бас жарақатының белгілері бар біреуді көрген кез келген адам 911 нөміріне немесе жергілікті жедел жәрдем қызметіне қоңырау шалуы керек. Басынан ауыр жарақат алған адамды жарақатының нашарлауына жол бермеу үшін қозғалтпаған абзал. Адамдар бас киім киген болса, оны алуға тырыспауы керек. Бастың ауыр жарақаттары көбінесе ауруханада, хирургияда немесе ұзақ уақыт емделуді қажет етеді. Бас сүйегі мен бас миының зақымдануы механикалық жарақаттардың аса ауыр түріне жатады. Бас сүйегі мен бас миының жарақаттары ашық және жабық болып бөлінеді. Бас сүйегі мен бас миының жарақаттануы шартты түрде үш топқа бөлінеді: жұмсақ ұлпалардың жаралануы, өте алмайтын (қатты ми қабы жарақаттанбайды) және (қатты ми қабы зақымданады). Бас миын зақымдаған заттардың сипаты бойынша ол мидың шайқалуы, сыдырылуы және қысылуы болып бөлінеді. Басқа қатты соққы тиген кезде мидың зақымдануы мүмкін (мидың шайқалуы және сыдырылуы). Мидың шайқалуынан адам есінен айрылады. Соққы қатты болса, бұл белгілер анық білінеді. 1-2 ден 20-30-ға дейінгі минутта естен айрылу байқалып, артынша есі кіріп жарақатқа ұшыратқан оқиға мен жағдайды жадына тез түсіре алмайды. Сырқаттар бастарының ауырғандығына, айналғандығына шағымданады, құсқылары келеді, әлсірейді. Мидың клиникалық шайқалуы тері жамылғылардың бозаруынан, болмашы ентікпеден, құсуға әрекеттенуден, жүректің лүпілдеуінен білінеді. Зақымданушыны әдеттегідей сүлейсоқ, ал кейде керісінше қозушылық байқалады. Бас сыдырылған кезде ес сақталады, алайда оның төңірегінде ісік болуы мүмкін. Бас қатты ауырады, жүрек айныйды, кейде құстырады. Қатты соққы толқыны әсерінен (жарылыс) адам организмі жалпы контузияға ұшырауы мүмкін. Ауыр жағдайда адам ұзақ уақыт бойы есінен айрылады, бас ауырады, көру және есту қабілеті бұзылады. Есте сақтауы әлсірейді немесе жоғалтады. Ауыр дәрежедегі мидың сыдырылуы сананың өте өрескел бұзылуымен сипатталады (ұйқы басу, естен тану). Ұйқы басқан кезде сырқаттар қоршаған ортаны елемейді, тапсырманы орындамайды, сұрақтарға жауап бермейді. Сырқатты осы күйден дөрекі денені ауыртатын тітіргендіргіштерді қолдану арқылы ғана шығаруға болады. Талықсыған кезде сырқатқа сыртқы дүниенің әсері сезілмейді, ол орталық жүйке жүйесінің зақымдалу салдарынан болады мұның себептері әртүрлі. Олар бастапқы және қайталама болып жіктеледі. Бастапқы себептер орталық нерв жүйесінің зақымдалуына байланысты. Ал қайталама себеп орталық нерв жүйесінің зақымдалуы ішкі органдар мен жүйелер тарапынан болған қандай да бір аурудың салдары болып табылады. Мидың қысылуы көбінесе ішкі бас сүйегіндегі гематомадан (қа жиналған тер астында домбығу) немесе сынған бас сүйегінің сынығынан туындайды. Әдетте жарақаттанғаннан кейін ес жоғалады, ол біраз уақыттан кейін қалпына келеді, содан соң сананың бұзылуы басталады. Алғашқы медициналық жәрдем.Ең алдымен бас сүйегі мен ми жарақатының сипатын (ашық немесе жабық) және зардап шегушінің жәй-күйін анықтау қажет. Бұдан кейін сананың бұзылу, қан ағу және сыртқы тыныс алудың дәрежесін анықтаған жөн.  Басқа «тақия» тәріздес таңғыш орауҚан аққан кезде жараға таза қатты таңғыш байлайды. Тыныс алу бұзылған кезде ауыз қуысы мен жоғары тыныс жолдары босаған соң жасанды тыныс алу шарасын жасайды. Ессіз күйдегі адамдардың тілін байқаған жөн, өйткені ол қозғалыс кезінде тыныс жолдарын жауып тастау мүмкін. Тыныс жолдарына қанның, құсықтың түсуін ескерту мақсатында жаралыны бүйірлеп жатқызып тыныштықта қалдырады. Мұндай кезде оған 50%-2 мл аналгин және 1%-2 мл димедрол ерітіндісін немесе 2% супрастин енгізеді. Ашық жарақат кезінде пенициллин тағайындайды. Басқа мұз салынған қуық қояды. Диагностикалық сынақтар мыналарды қамтуы мүмкін: Қан сынақтары Рентген. Ішкі тіндердің, сүйектердің және мүшелердің пленкадағы кескіндерін шығару үшін электромагниттік энергияның көрінбейтін сәулелерін қолданатын диагностикалық сынақ. Компьютерлік томография (CT немесе CAT сканері деп те аталады). Дененің көлденең немесе осьтік кескіндерін (көбінесе кесінділер деп аталады) жасау үшін рентген сәулелері мен компьютерлік технологияның тіркесімін пайдаланатын диагностикалық кескіндеу процедурасы. КТ дененің барлық бөліктерінің, соның ішінде сүйектердің, бұлшықеттердің, майлардың және мүшелердің егжей-тегжейлі кескіндерін көрсетеді. КТ жалпы рентгенге қарағанда егжей-тегжейлі. Электроэнцефалограмма (ЭЭГ). Бас терісіне бекітілген электродтар арқылы мидың үздіксіз электрлік белсенділігін жазатын процедура. Магнитті резонансты бейнелеу (МРТ). Ағзадағы органдар мен құрылымдардың егжей-тегжейлі кескіндерін жасау үшін үлкен магниттер, радиожиіліктер және компьютер комбинациясын қолданатын диагностикалық процедура. 2, БАС МИЫНЫҢ ЖАРАҚАТЫ ( ШАЙҚАЛУ, СОҒЫЛУ, ҚЫСЫЛУ). Бас ми жарақаттары: (БМЖ)- бұл құрамына бассүйек терісінің,бұлшық еттің,сүйектің,мидың,қантамырларының,ми қарыншақтары мен бассүйек – ми нервтерінің механикалық зақымданулары және сіңір тартылуы кіретін ұғым. Мидың жарақаттық зақымданулары жалпы жарақаттардың 25-30%-ын құрайды, оның 2/3 өліммен аяқталады. Бассүйек-ми жабық жарақаты − бассүйек пен мидың, бастағы жұмсақ тіндердің бүтіндігі бұзылмай жəне/немесе бассүйектің апоневрозы созылмай болған зақымдануы; Ашық БМЖ – бастың жұмсақ тіні жəне бассүйектің апоневроз (шандыр) дулығасының бүтіндігі бұзылуы жатады, ол сынық аймағына сəйкес келеді. Ми жарақатының өтпелі зақымдануына бассүйектердің сынуы жəне мидың қатты қабығының зақымдануы жатады. Мидың зақымдану түрлеріне байланысты түсініктеме: 1. Ми(дың) шайқалу(ы) – ауыр емес жарақаттаушы күштің түсуінен болатын жағдай. БМЖ жарақаттаушларының 70%- да кездеседі. Ми шайқалғанда естен тану болмайды немесе жарақаттан кейін аз уақытқа 1-2 мин-тан 10-15 мин. естен танумен сипатталады. Науқастар басы ауыратынын, айнатынын, жүрек айнитынын, құсатынын, көзін қозғалтқанда ауырсынатынын, əл-дəрмені жоқтығын айтып шағымданады.. Қысқа мерзімді ретроградтық амнезия. Антероградттық амнезия болмайды. Ми шайқалуына көрсетілген көріністер ми функциональдық зақымдануымен шақырылады жəне 5-8 күннен кейін өтеді. 2. Мидың соғылуы – бұл зақымдану ми затының макроструктуралық деструкциясы түрінде жиі гемморагиялық компонентпен жарақат күшінің тиген кезінде боледы. Клиникалық ағымыны қарай жəне ми тінінің зақымдануының айқындығына қарай соғылу жеңіл, ауыр, жəне ауыр дəрежеге бөлінеді. Ми соғылуының жеңіл дəрежесі (10-15% жарақаттанушы). Жарақаттан кейін бірнеше минуттан 40 минутқа дейін естен тану. Көбінде 30 мин. дейінгі уақытта ретроградтық амнезия көрінеді. Егер антероградтық амнезия пайда болса, онда ол ұзақ емес. Ес қалпына келгенде жарақаттанушы бас ауруына, жүрек айнуына, құсу, бас айналуына, назардың əлсізденуіне шағымданады. Бради жəне тахикардия көрінуі мүмкін. АҚ 10-15 мм.с.б. транзиторлық көтерілуі. Симптоматика одан сайын дамиды жарақаттан кейін 1-3 аптада. Ми соғылуының орта ауырлықты дəрежесі.Естің тануы бірнеше ондықтан 2-4 сағ. созылады. Беткей немесе терең есеңгіреуге дейін естің тежелуі бірнеше сағат немесе тəүлік сақталуы мүмкін. Айқын бас ауыруы, жиі қайталамалы құсу. жарыққа қарашық реакциясының төмендеуі, кейде аса айқындалмаған гемипарез, жəне патологиялық рефлекстер.Сезімталдықтың бұзылуы мүмкін, сөйлеу бұзылыстары болуы мүмкін. Менингиальді синдром сəл айқындалған, ал ликворлы қысым сəл көтерілген (Ликвореясы бар науқастардан бөлек).Тахи немесе брадикардия көрінеді. Ретро немесе антероградты амнезия көрінеді. Ми соғылуының ауыр дəрежесі.Естен тану бірнеше сағаттан бірнеше тəулікке дейін болады (жарты науқастарда апалдық синдром жəне акинетикалық мутизмге ауысады). Естің сопор немесе комаға дейін тануы. Айқын психомоторлық қозу атонияға дейін ауысуы көрінеді.Бағаналы симптомдары айқын көз алмасының балқымалы қозғалысы, вертикальдық осі бойынша көз алмасының ара қашықтығының əртүлілігі, анизокория. Қарашықтың жарыққа реакциясы жəне қасаң қабық рефлекстері жоғалған. Жұтыну бұзылған. Екі жақтылық табан патологиялық рефлекстері бұлшық ет тонусының өзгерістері көрінеді – гемипарез, анизорефлексия, діріл ұстамалары болуы мүмкін. Орталық немесе шеткі тип бойынша тыныстың бұзылысы (тахи немесе брадипноэ). АҚ жоғары немесе төмен, ал атониялық кома жағдайында тұрақты емес жəне бірқалыпты дəрілердің көмегін қажет етеді. 3.Мидың өсетін жəне өспейтін қысылуы – Бас ішілік қуыста көлемдік түзілістердің азаюынан болады. БМЖ кезінде «өспейтін» қысылу «өсетінге» қысылуға айналып мидың айқын компрессиясына жəне дислокациясына алып келеді. Өспейтін қысылуларға бас мүшесінің сынықтары мен қысылуы басылған сынықтарда, миға басқа шектен тыс денелермен қысқанда болады. Бұл кезде қысылған ми түзілістері көлемі бойынша үлкеймейді. Мидың қысылуының генезінде атқарушы рольді екіншілік бас сүйек ішілік механизмдер айқындалды. Өспелі қысылуларға барлық басішілік гематомалар мен ми соғылулар жатады жəне масса эффектпен шақырылады. Бассүйек ішілік гематомалар: 1. Эпидуральдық.2. Субдуральдық.3. Миішілік.4. Қарыншаішілік5. Көптеген қабық аралық гематомалар.6. Субдурульдық гидромалар. Алғашқы көмек; Психомоторлық қозу кезінде: - 2-4 мл 0,5% седуксен (репаниум, сибазон) ерітіндісін венаға; - Стационарға тасымалдау (неврологиялық бөлімге). Қанайналымның декомпенсациясы кезінде: - реополиглюкин, кристаллойдтық ерітінділер көктамырға тамшылатып; - қажет жағдайда – допамин 200 мг 400 мл изотониялық натрий хлор ерітіндісін немесе барлық басқа кристаллойдтық ерітіндіні көктамырға, жылдамдықпен, АҚ 120-140 мм.с.б болғанда. Психомоторлық қозу жағдайында, тырысу жəне премедикация ретінде: - 0,5-1,0 мг 0,1% атропин ерітіндісін тері астына. - көктамырға пропофон 1-2 мг/кг немесе тиопентал натрий 3-5 мг/кг немесе 15-20 мг 20% натрий оксибутират ерітіндісі немесе дормикум 0,1-0,2 мг/кг. - тасымалдау кезінде тыныс алу тінін қадағалап тұру қажет. Бассүйек ішілік гипертензиондық синдром кезінде: - 2-4 мг 1%фурасемид ерітіндісі (лазикс) көктамырға декомпенсирлік қан жоғалтуда жарақатты еске ала отырып лазиксті енгізуге болмайды; 3.Бет суйегынын жаракаты(мурын,томенгы жак жаракат) Бет сүйегінің сынуы – беттің сынуы. Бетінің күрделі сүйек құрылымы бар. Бет қаңқасы мыналардан тұрады: Алдыңғы сүйек (маңдай).Зигомалар (бет сүйектері).Орбиталық сүйектер (көз ұялары).Мұрын сүйектері.Жоғарғы жақ сүйектері (жоғарғы жақ).Төменгі жақ (төменгі жақ). Мұрын сүйектері (сынған мұрын): Мұрын сүйектерінің сынуы – бет сынуының ең көп таралған түрі. Мұрын сүйегі екі жіңішке сүйектен тұрады. Мұрын сүйектерін сындыру үшін басқа бет сүйектеріне қарағанда аз күш қажет, өйткені олар жұқа және көрнекті. Әдетте, мұрын деформацияланған көрінеді немесе сынғаннан кейін жанасу кезінде ауырады. Аймақтағы ісіну қаншалықты зақымдалғанын бағалауды қиындатады. Мұрыннан қан кету және мұрын айналасындағы көгеру – мұрын сынуының жиі кездесетін белгілері. Төменгі жақ (төменгі жақ): Төменгі жақ сүйегі астыңғы тістерді орнында ұстайды және сөйлескенде немесе шайнағанда қозғалады. Төменгі жақтың сынуы төменгі жақтың тістерді ұстап тұратын бөліктеріне (дене деп аталады), жақ мойынға жоғары қарай қисайып тұратын бөлігіне (бұрыш) немесе жақ сүйегінің жоғарғы жағындағы тұтқа тәрізді буынға әсер етеді. кондил) немесе төменгі жақтың екі жағының қосылатын жері (симфиз). Төменгі жақ сүйегінде үзіліс болса, сізде де сынған немесе бос тістер болуы мүмкін. Мұрын сынуының белгілері мыналарды қамтуы мүмкін: Сынған қан тамырларынан қан ағып кеткенде пайда болатын терідегі күлгін патч (көгеріп кету немесе экхимоз деп те аталады).Көз астындағы түстің өзгеруі («қара көз»).Бір немесе екі танаудың бітелуі немесе перденің ауытқуы.Бұрылған немесе қисық мұрын немесе ойық көпір.Мұрыннан қан кету. Жоғарғы немесе төменгі жақ сүйектерінің сыну белгілері: Шайнау, тамақтану немесе сөйлеу кезінде қиындықтар. Бос, сынған немесе жетіспейтін тістер. Тістердің бір-біріне дұрыс сәйкес келмеуі. Ауызды ашқанда щек ауруы 4.Мойын жаракаты(жулын жаракаты) Мойынныц туа біткен аурулары Мойынныц кистасы Этиологиясы. Туа біткен ақау, мойынныц орта сызығы бойынша немесе мойынныц жағында орналасады. Клиникалы сипаттамасында науқастан ешқандай шағым болмау мүмкін, тек көлемі улғайып, өсе бастағанда немесе ақаудан ірінді сұйықтық шыға басталғанда ғана, науқастар дәрігерге келіп шағымдалады. Инфекция жұқса киста іріндейді, іріннің шығу себебінен жылан-көз пайда болады. Диагностикасы. Клиникалы белгілері бойынша қиындық тұғызбайды. Фельдшер бұндай науқасты ауруханаға жіберу керек, ортопед- травматологқа. Емі. Тек ота арқылы. Кистаны тіліп алып тастап, отадан болған тілме жараны жауып тігеді. Болжамы. Жағымды. Мойынныц жылан-көзі Этиологиясы. Мойынныц жылан-көзі туа бі ткен болу мүмкін немесе қабыну аурулардың нәтижесінен болу мүмкін Клиникасы. Туа біткен жылан-көз тілдің түбінен басталып, мойынның сыртына дейін созылады. Мойынның сыртында кішкентай көлемді жарадан қою сұйықтық немесе ірін ағып, шығып турады. Диагностикасы. Клиникалы сипаттамаға қарай, диагнозды қою оңай. Фельдшерге бұндай ауруды емдеуге тиым салынады, сондықтан тек диагноз қойып, ауруханаға жіберу керек. Емі. Тек ота арқылы. Жылан-көздің шеттерін тіліп, алып тастайды, содан кейін отадан қалған тілме жараны тігіп, жабады. Болжамы. Жағымды. |