Док. ҚОЛҒАНАТ. Сурактар бас суйектеріні жарааты
 Скачать 72.2 Kb.
|
|
Туа біткен кисық мойын Этиологиясы. Бұл туа біткен ақаудың себебі: төс-бұғана- емізікшелік булшықеттін туа біткен қысқалығы немесе мойын омыртқаның ақауы болып табылады. Осы екі себептен науқастың төс-бүғана-емізікшелік булшықеттің қысқарған жағына мойын қисайып кетіп, бастың беті қарсы жаққа бурылып тағайындалады. Тағы да басқа себептер болуы мүмкін - мысалы: 1)Туған кезде акушерканың қолымен босануға көмекті дурыс жасамағаннан аталған булшықеттің ұзіліп кетуі мүмкін. 2)Төс-бүғана-емізікшелік бұлшықетті қамтамасыз ететін нерв талшықтарының параличі жэне парез болғаны немесе 11- бассүйектің қосымша нервтің параличі. 3)Төс-буғана-емізікшел ік булшықеттің туа біткен атрофиясы. 4)Мойын булшықеттердің қабыну аурулары. Клиникасы. Жоғарыда айтылғандай - мойын бір жаққа қисайып, ал беті қарсы жаққа бурылып орналасады. Диагностикасы. Клиникалы белгілер бойынша диагноз қойып, фельдшер науқасты ауруханаға жіберу керек. Емі. Туған балалардың емі консервативті - мойынына пластикалық немесе ауамен ұрленіп қатаятын шендеуші- манжетка салады. Түнгі үйықтаған кезде алып тастап, ал таңертең қайтадан мойынга салады. Баланың бойы өсуімен қатар, мойынның булшықеттері де созылып, өсіп, ақырындап керекті, өз мөлшеріне келіп реттеледі. Ал, консервативті емі дурыс нәтижесін бермесе, ота арқылы емдейді. Жалпы жансыздандырумен мойынның ақау болған булшықетті «Z»- тәрізді сызықпен тіліп, босаған тіліктерді ажыратып, қайтадан үштеріментігеді. (Зацепинның оперативтік әдісі). Нәтижесінде, «Zw-тәрізді тілімнің қаншама узын болса, соншама булшық еттің узындығы улғайып, мойынның қисайған жағы босап, мойын түзеле бастайды. Ота жасағаннан кейін, мойынға пластикалық немесе ауамен ұрленіп қатаятын шендеуші-манжетка салынады - тілінген булшықетгің жазылған мерзіміне дейін. Мойынның қосымша кабыртқасы Этиологиясы. Белгісіз себептен, өзінен-өзі туа біткен ақау болады - мойын омыртқаға әртүрлі мөлшерлі сүйек-қабыртқа қосылады. Сирек кездесетін ақау. Клиникасы. Қосымша сұйек қабыртқа пайда болған жағына мойын қисайып, сол жағындағы қимыл әрекеттері шамалы болады. Өмірге ешқандай қауыптілігі жоқ. Диагностикасы. Клиникалы белгілері бойынша қиындық туғызбайды. Фельдшер бұндай науқасты ауруханаға жіберу керек. Емі. Тек ота арқылы емдейді. Болжамы. Жағымды. Мойынның жарақаттары және жаралары Этиологиясы. Мойынның агзаларының жарақаттарына себепті кұйіктер, тілген және тесіп өткен жаралар, оқ атылған жаралар, жабық соққылар болуы мүмкін. Клиникасы. Мойынның жарақаттары болған кезде ірі қан тамырлардың қабырғасы бузылғаннан, өте көп мөлшерлі қан ағып, шығып кетуі мүмкін. Ірі көк тамырлардың қабырғасы бузылса, ауа эмболиясы болатын қаупты жағдай жоғарылайды. Зерттеген кезде ашық немесе жабық жарақатгың белгілері анықгалады. Егерде, қосымша, кеңірдектің шеміршек сақиналары жарылса, демалған кезінде ауаның ысқырып шыққаны дәлелденеді. Кеңірдектің ішіне қан қүйылады, сол себептен науқастың демалуы тоқгалып, асфиксияға айналып, қайгыс болуға дейін апаруы мүмкін. Жабық соққы болған кезде кеңірдектің шемірпіек дөнгелектері ішкі жағына кіріп кетуі мүмкін. Сол себептен демалуы, тыныс алуы бузылып, өңешке сыртқы зақым келеді. Мойынның жабық жарақатгары болған кезде, қалқан бездің сыртқы қапшығының астында орналасқан гематомалар дамуы мүмкін. Сол себептен қалқан бездің орындайтын қызметі бөгеттеліп, бузылады. Желке жақган болған соққы-жарақаттар мойын омыртқаны орнынан жылжыту мүмкін, сол себептен омыртқаның қан тамырлары қысылып, қдн айналымньщ бүзылуына ұрындырады. Сол себептен, мидың қанмен қамтамасуы төмендейді. Мойын жарақатгардың ішінде ең қауыптысы - сыртқы қүретамырдың жарақаты, өйткені ол 20-30 минутгың ішінде тікедей науқастың қайтыс болуына әкеледі. Диагностикасы. Клиникалы белгілері бойынша, сұраудың, объективті қараудың және рентгенге түсіргеннің нәтижелерінде қиындық тұғызбайды. Емі. Фельдшер алдымен қан ағуды тоқтатуға шара орындау керек: қол саусақтармен басып, қысқыш салып, оның астынан жіңішкежіпеткізіп,байламарқылы қанаққанын нақгытокдату әдіспен. Жарақатты антисептик ерітіндімен жуып-тазалап, асептикалық таңғыш салып, мойынға иммобилизация жасау керек. Оған сымтемірлі Крамердың екі шендеуіштерді немесе пластикалық заманой шендеуіштерді немесе ауамен ұрленіп қатаятын шендеуіштерді қолданады. Науқасты жедел түрде ауруханаға жеткізу керек, өйткені тек қана жоғары білімді оташы-дәрігер жарақаттың көлемін анықтап, дұрыс медициналық жәрдем жасай алады. Көрсеткіш бойынша, фельдшер тек қана жансыздандыруды орындай алады. Міндетті түрде сіреспеге қарсы анатоксин немесе вакцина егу керек! Болжамы. Жағымды, егерде ауруханаға тез жеткізсе, басқа жағдайларда жағымсыз. Мойнның жаралары Этиологиясы. Мойнның жарасы сирек кездеседі, тек қана соғыс болған кезде жиі болады. Мойынның жаралары тілінген, тесілген, оқ атылғаннан болуынан бөлінеді. Клиникасы. Тілінген жаралар көбінесе мойында көлденең бағыттылады, тіласты сұйектен томен орналасады. Тілінген жараларда мойынның ірі қан тамырлары кесіліп кетіп, көп мөлшерде қан ағып кетуі мүмкін. Кейде кеңірдектің қабырғасы кесіліп кетеді, онда ысқырған шығып-кіріп гұрған ауаның дыбысы естіледі. Тесіп өткеи жарақаттар болғанда кеңірдектің, өнештің қабырғасы бұзылады, қан тамырлар жарылып қан ағады. Келесіде инфекция қосылып, қабыну-ірінді процесс басталады, ірін келешекге жұректің көкірекортасына тұсіп кетуі мүмкін. Кеңірдектің бүзылуы болса міндетті түрде мойынға және төменгі бетке ауа эмфизема гұзіледі. Өқ атқаннан болған жарақаттар кеңірдектің, өңештің, көмейдің қабырғасын бүзып өтеді, сол себептен жөтел, тыныс тарылу, дем алғанда ауаның ысқырып шыққан дыбысы пайда болады. Бұндай жарақаттарда кеңірдекке қан ағып асфиксия қосылады, мойын-бетгіңтерісінің астына ауа шығып, эмфизема пайда болады. Ал, ұйкылы куретамыр жарақатталса - онда науқас тез уақытта қайтыс болады - егерде медициналық жедел жәрдем жасалмаса. Қаңқа бездің, омыртқалардың, тіл астындағы қан тамырлар жарақатталса, қан аққаннан науқас қайтыс болуы мүмкін. Мойынның жарақаттарының ең қауыптысы - көк тамырдың сорып алатын қасиетінің арқасында ауа эмболиясы болу мүмкін. Эмболия болған белгілері: ысқырып дем алу, мойынныңтерісініңбозарып, көгеріп кетуі. Егерде, көктамырға кірген ауаның көлемі өте көп болған кезде, эмбол жүректің оң жағына кіріп, жұректің құыстарып ауамен толтырып, керіп, қызметін тоқтатады, сонымен науқас қайтыс болады. Мойынның жарақаты болғанда,кеуденің лимфа куре тамыры жарақаттанып кетуі мүмкін, ондай жағдайда бір литрға дейін лимфа ағып кетуі мүмкін. ¥дайы лимфа ағып түрса, науқас қайтыс болады. Барлық мойынның жарақаты болған кезінде, қан тамырлар бұзылып, бір-біріне қосылып артериовенозды аневризма түзіледі. Диагностикасы. Клиникалық белгілері бойынша қиындық түғызбайды. Емі. Фельдшер алғашқы медициналы жәрдем ретінде қан тоқтатудың шараларын орындау керек. Ірі қан тамырларға қысқыш салып, астынан жіңішке жіп өткізіп, байлам арқылы қантамырдыңсаңылауын жабады, содан кейін қьісқышты алып тастайды. Егерде. хирургиялық аспаптар болмаса, қолмен ірі қан тамырды қысып, жарақат болған жерге асептикалық аңжу салып, үстінен тығыздап басып таңғыш орайды. Кейбір жағдайда, мойынға қан тоқтататын байлам салады, мойнның қарама-қарсысына Крамердің шендеуішін орналастырып. (5- сүрет). Міндетті түрде сіреспеге қарсы анатоксинды немесе вакцина егу керек! Содан кейін, жедел түрде хирургия бөлімшеге жеткізу керек, себебі бұндай науқастарды тек дәрігер-оташы емдей алады. Хирургиялық бөлімде жарақатқа біріншіл ік хирургиялы өндеу жасайды, жараға жіңішке капрон немесе жібек жіппен тігіс салады. Көрсеткіштер болса трахеостомия жасау мүмкін. Улкен, ірі қан тамырларды байлап тастағанда, сол байлам жағындағы бас мидың жартысына қан аз келеді, ми зақымдалып - ишемия болады, сол себептен зақымдалған мидың жартысынын, тініне сәйкес дененің қарсы жартысының мұшелерінің бүлшық еттері сал ауруға (паралич) ұшырайды. Сондықтан, қан тамырға тігіс салып, немесе тефлоннан трансплантант салып, оны сақтауға тырысады. Мойынның сыздауығы Этиологиясы. Шаштың, тері және майлы бездердің шығатын жолдары қабынып, іріндей бастайды. Беттегі сыздауықтан ерекиіілігі - мойындағы сыздауыктардын көлемі улкендеу болады. Клиникасы. Терінің үстінде шығып тұрған, қызарған ісік пайда болады, сыздауықтың ортасында флюктуация анықгалады, ортасы және сыздауықгың аймагындағы жұмсақ тіндер некрозға үшырайды. Лимфатикалық түйінділер үлғайып, қабына бастайды. Қабынудың жалпы белгілері анықгалады: дененің қызуы жоғарылайды, басы ауырады, әлсіздік, жүректің соққысы жиі бол ып, минутына 100-110 дейін жетед і. Диагностикасы. Клиникалы белгілері бойынша қиындық түғызбайды. Фельдшер, диагноз қойып, тез науқасты ауруханаға жеткізу керек. Емі. Ауруханада жергілікті жансыздандырумен тіліп, ірінді ошақты ашып, ірінді сыртқа шығарады. Қүысты 3% сутегі асқынтотығының ерітіндісімен жуып, содан кейін Сызганов- Бирюковтың әдіспен жуып-тазалайды. Дренаж қалтырмайды, тілме жараның үстіне гипертоникалы ерітінді сіңген асептикалық таңғыш салады. Жарадан іріннің шыққаны тоқтаған кезінен бастап, майлы таңғыш (мысалы, Випіневскийдің майы) салуға кіріседі. Жара екіншіліктартылуымен жазылады. Болжамы. Жағымды. Мойынның ісіктері Мойынның липомасы Этиологиясы. Мойынның майлы тіндерінен өсетін ісіктерді липома дейді, сондықтан мойнның тері астындағы шел май қабатында орналасады. Клиникасы. Терінің үстінен шығып тұрған, ауырмайтын, жылжымалы ісік-томпақ пайда болады, саусақпен сипағанда шектелгені анықталады. Диагностикасы. Клиникалы белгілері бойынша қиындық түғызбайды. Фельдшер, диагноз қойып, ауруханаға жіберу керек. Емі. Тек ота арқылы. Ауруханада жалпы немесе жергілікті жансыздандырумен ісіктің түбін доға тәрізді тілікпен теріні ашып, баяу, ісікті сыртқы қапшығымен бірге тіліп алып тастайды. Ісіктің орнын антисептик ерітіндімен жуып, йодтың ерітіндісімен Кұйдіріп, дренаж немесе микроирригатор қалтырмай, бекітпелі тігіс салады. Үстіне асептикалық таңғыш салады. Күн сайын таңғышты ауыстырып түрады, тігістің жібін алғаннан кейін, бриллианты жасылмен әзірлеп, қүрғақтаңғыш салады. Болжамы. Жағымды. Мойынның лимфангиомасы Этиологиясы. Лимфатикалық тамырдан өскен ісікті лимфангиома дейді. Клиникасы. Ісіктер 3 түрге бөлінеді — жәй түрлі, киста тәрізді, үңгірлі тәрізді. Терінң үстінен шығып түратын, саусақпен басқанда ауырмайды және өз көлеміне қайтып келетін ісік. Әдетге, мойынның екі жағында орналасады. Диагностикасы. Клиникалы белгілер бойынша қиындық тұғызбайды. Фельдшер, диагноз қойып, науқасты онкологиялы диспансерге жіберу керек. Емі. Ауруханада, жалпы жансыздандырумен ісікті тіліп алып тастайды, аймағындағы лимфатикалық тұйінділермен бірге қосып. Тамырдың екі үшін бекітіп жауып тігіп тастайды. Болжамы. Жағымды. Мойынның лимфогранулематозы Этиологиясы. Мойынның лимфатикалық тамырдан немесе тұйіндіден өсетін қатер ісіюгі «лимфогранулематоз» дейді. Клиникасы. Алдымен мойынның әр жерінде лимфатикалық тұйіндер ұлғайыпДсіне бастайды. Бірнеше мерзім өткеннен кейін, тұйіндер бір-бірімен қосылып, улкен бір түйінге қосылады. Тері қышып, қызарады, қалтырау біресе болып, біресе жоғалады. Суық тері басады. Ауырсыну болмайды. Диагностикасы. Клиникалы белгілері бойынша қиындық тұғызбайды. Қосымша қанның зертеуінің және биопсияның нәтижесінде диагноз анықталады. Фельдшер науқасты онкологиялы диспансерге жіберу керек. Емі. Консервативті. Әдетге, химиоемдеу және сәулелі емдеу жұргізіледі. Иммунитеты қоздыртатын шараларда колданады, қаннан улы заггарды шығыратын дезинтоксикациялық шараларды орындайды: көк тамырға гемодез, неокомпенсан, полиглюкин, физиологиялық ерітіндісі, 4% сода ерітіндісін капельница арқылы еңгізеді. Әдетте, уақытша науқастың жағдайы жақсырайды, бірақта толық жазылмайды. Бірнеше жылдан кейін қайтадан лимфатикалық тұйіндер ұлғайьш, ісіне бастайды. Фельдшерге бұндай ауруларды емдеуге тиым салынады. Болжамы. Жағымсыз. 5. Онеш куйыгы Өңештің химиялық күйігі — ағзадағы жергілікті, терең және жиі қайтымсыз жалпы өзгерістермен сипатталатын күрделі патологиялық үрдіс. Өңештің күйіктерін химиялық, термиялық және сәулелік деп бөледі. Ең жиі кездесетіні — әр түрлі дәрежелі жедел күйіктік эзофагит дамуымен сипатталатын өңештің химиялық күйіктері. Өңештің күйіктері қателесіп немесе әдейі (суицидтік мақсатпен) күшті әсер ететін қышқылдарды (тұз, күкірт, сірке) немесе сілтілерді (каустикалық сода, калий сілтісі, мүсәтір спирті) ішкенде дамиды. Асқорыту жолының жоғарғы бөлімдерінің ауыр зақымдалулары калий перманганатының, пергидролдың, ацетонның ерітінділерін қабылдағанда дамиды. Күйік ауыз қуысын, өңештің және асқазанның шырышты қабатын қамтиды. Күйіктің дәрежесі ерітіндінің күштілігіне және оның әсер ету үзақтығына байланысты. Ең жиі өңештің физиологиялық тарылу аймақтарында кездеседі, бұл жерде кенеттен жиырылу пайда болып, бұл өз кезегінде, жұтылған сұйықтықтың ұзақ уақыт кідіруіне және өңештің терең күйіктерінің дамуына әсер етеді. Сонымен қатар, асқазанның кіші иіні және пилорикалық бөлімі күйеді. Күшті қышқылды жұтқанда, шырышты қабаттың беткей бөліктерінің ақуыздарының коагуляциясы пайда болады және қабыршақ түзіледі, бұл қышқылдың терең қабаттарға енуіне кедергі жасайды. Сілтілерді қабылдағанда, өңеш анағұрлым терең және кең көлемде зақымдалады. Күшті сілті қабылдағанда, колликвациялық некроз дамып, сілті шырышты қабаттың терең бөлімдерін қамтып, тіпті, тесіп кетуі мүмкін. Патогенезі. Химиялық күйік кезінде науқас ағзасында жергілікті өзгерістерге және ағзада жиналған агрессивті заттардың жалпы әсеріне, яғни, интоксикацияға байланысты айқын бұзылыстар дамиды. Мәселен, сіркелік эссенция қанның тотықсыздануына, эритроциттердің гемолизіне әкеледі. Гемолизденген қан өз кезегінде, бүйрек пен бауырды зақымдайды. Науқастарда жедел бүйрек-бауырлық жетіспеушілігіне әкелетін токсикалық гепатит, Гемоглобинуриялық нефроз дамиды. Сілтімен уланғанда жалпы реакция онша айқын болмайды. Сонымен қатар, метаболикалық алкалоз дамиды. Патологоанатомиялық көрінісі. Шартты түрде патологиялық өзгерістердің төрт сатысын ажыратады: 1 — шырышты қабаттың ісінуі және гиперемиясы; 2 — некроз және ойылу; 3 -грануляцияның түзілуі; 4 — тыртықтану. Шырышты қабаттың ісінуі және гиперемиясынан кейін тіндердің некрозы дамиды. Бірінші аптаның соңында (7-10 күн) некротикалық тіндер түсіп, орнына беткей және терең ойылулар қалады. Беткей ойылулар тез 1-2 айдың ішінде эпителизацияланады, ал терең ойылулар баяу жазылып, 2-6 ай ішінде грануляция және дәнекер тін түзіледі. Химиялық күйіктен кейін өңештегі тыртықты-жаралық үрдіс жылдар бойы созылуы мүмкін. Кең көлемді күйіктер асқазанның және өңештің қабырғасының некрозы нәтижесінде тесілуіне, қабыну үрдісінің көкірекаралыққа, өкпеқап қуысына, өкпеге және құрсақ қуысына таралуына әкеледі. Клиникалық көріністері. Ауыз қуысының және жұтқыншақтың шырышты қабатында жұтылған сұйықтықпен күю іздері байқалады. Күйіктен кейін бірден ауыз қуысында және төс артында күйдіретін ауру сезімі, жұтынғандағы ауру сезімі, шөлдеу, шыдатпайтын ауру сезімді құсу, қан аралас құсу, шок белгілері байқалады. Зақымдалудың ауырлығына байланысты өңеш күйігінің үш дәрежесін ажыратады: 1 — жеңіл (шектелген аймақта шырышты қабаттың күюі); 2 — орташа дәрежелі (шырышты қабат және шырышасты негізін қамтыған кең көлемдегі некроз); 3 — ауыр дәрежелі (некроз шырышасты негізін және бұлшықеттік қабатты қамтып, параэзофагалды талшыққа және көршілес ағзаларға таралады). Аурудың 5-10 тәулікке созылатын 1-ші (жедел) сатысында ауыз қуысында, төс артында, эпигастралды аймақта қатты ауру сезімі, саливация, құсу, дисфагия пайда болады. Науқастарда үрей пайда болады. Тері жабындылары бозарған, ылғалды. Тынысы жиіленген. Ауыр дәрежесінде шок белгілері пайда болады. Бірнеше сағаттан кейін күйіктік токсемияның белгілері дамиды: температура — 39°, тыныс жиіленген, беткей, пульс минутына 120-130 рет, артериялық қысым некроз салдарынан пайда болған ақуыздың ыдырау өнімдерінің нәтижесінде дамыған гиповолемия есебінен төмендейді. Қан талдауында лейкоцитоз, ЭТЖ жоғарылауы, гематокрит жоғарылауы, гипопротеинемия, метаболикалық ацидоз байқалады. Ауыр күйіктерде паренхиматозды ағзалардың токсикалық зақымдануы дамиды. Сірке қышқылдық эссенцияда тамырішілік гемолиз белгілері: сарғаю, «ет жуындысының» түсіндей несеп, билирубинемия, гемоглобинурия, анемия болуы мүмкін. 2-сатысы (жалған жақсару) 7 тәуліктен 1 айға дейін созылады. Некроздық тіндердің түсуіне байланысты тамақ жұту еркін бола бастайды. Терең некроздарда өңештің перфорациялану жағдайлары кездесіп, медиастинит, өкпеқап эмпиемасы, перикардит, кейде бронх-өңештік жыланкөз дамуы мүмкін. Ауыр жағдайларда сепсис дамуы мүмкін. 3-сатысында (тарылу-тыртықтану сатысы) өңеш қабырғасының некроздалған аймақтары нәзік тыртықтанумен жазылады. 15% науқастарда рентгенологиялық зерттеуде шырышты қабаттың қатпарлығының жоғалуы, өңештің әр түрлі көлемді бір немесе бірнеше тарылуларын байқауға болады. 20% науқастарда дисфагия үдей түседі. Эзофагоскопияда әр түрлі көлемді қамтыған, тығыз қабыршақпен қапталған аймақтарды анықтайды. Тыртық бірнеше айлар барысында түзіледі. Бұл кезде өңеш стенозы пайда болуы да, болмауы да мүмкін. Диагностикасы. Тыртықтанудың орналасуын, көлемін және айқындығын анықтау үшін суда еритін контрасты затты және барий сульфатын қолдана отырып, өңештің және асқазанның рентген-контрастты зерттеуін жүргізеді. Өңештің тыртықты тарылуының негізгі рентгенологиялық белгілері — өңеш қуысының біртекті емес тарылуы, кейде облитерацияға дейін, шырышты қабат рельефінің деформациясы, қабырғасының ригидтілігі, супрастенотикалық кеңеюдің болуы. Эзофагоскопия арқылы тарылудың дәрежесін және формасын анықтап, өңештің тыртықтан жоғары аймақтарының кеңею сипатын, тыртықтардың орналасуын анықтауға болады. Емі. Ең басында химиялық күйіктерде ауру сезімін басатын дәрілерді (промедол, морфин), саливацияны және өңештің құрысуын басу үшін атропин, пирензипин, ганглиоблокаторларды қолданады. Уды ағзадан шығару үшін көп көлемде сұйықтық ішкізіп, кейін жасанды түрде құсық шақыртылады. Күшті сілтімен уланған жағдайда асқазанды зонд арқылы абайлап сумен, 1% сірке немесе лимон қышқылымен жуады. Сірке қышқылымен уланған жағдайда көмірқышқылды сілтілерді (ас содасы) ішке қолдануға қатаң тыйым салынады. Асқазанды таза сумен қышқылдың иісі кеткенше жуады. Асқазанды жуғаннан кейін ішке күйдірілген магнезий (1 ас қасықтан 15%-тік ерітіндіні әр 10 минут сайын), крахмалды клейстер тағайындалады. Химиялық күйіктен кейін қатты ауру сезімін басу мақсатында өсімдік немесе сары май, сүт қабылдауға болады, алғашқы 6-7 сағатта антидот енгізіледі. Науқастың жалпы жағдайы нашарлаған және айқын интоксикация дамыған жағдайда көрсеткішіне қарай тыныс және жүрек-қантамырлық реанимация, анальгетикалық және инфузионды қарқынды терапия жүргізіледі. Тыныс алу жолдары зақымданғанда және олардың көмей деңгейінде өтімділігі бұзылған жағдайда трахеостомия жасалады. Аурудың жедел сатысында парентералды тамақтандыру және сұйықтықтар енгізген жөн. Күйіктен 2 күн өткеннен кейін сұйықтық беру үшін мұрын арқылы асқазанға вазелинмен жақсы майланған жіңішке зонд енгізіледі. Егер 4-5 күннен кейін науқас сұйықтықты жұта алмаса, онда адекватты тамақтану үшін гастростома жасалынады. Антибиотиктер міндетті түрде тағайындалуы тиіс. Өңештің тесілуі және медиастинит дамыған жағдайда гастростомия, медиастиностомия және көкірекаралықты дренаждау қажет. Сілті мен қышқылдардың әлсіз ерітінділері өңеш өтімділігінің толық қалпына келуімен сипатталатын өңештің шырышты қабатының беткей қабынуын шақырады. Терең зақымдануларда тыртықтану пайда болады. Тыртықтық тарылудың алдын алу мақсатында науқастарға 1-2 күннен бастап құрамында күнбағыс майы, анестезин бар микстураны әр 30-40 минут сайын 1-2 жұтымнан береді. 3-күннен бастап науқастарды суық, сұйық тамақпен тамақтандырады. Тамақтануды ерте бастау және микстура қабылдау өңештің «жұмсақ» буждалуын қамтамасыз етеді. Тыртықтардың түзілуіне кортизон, преднизолон енгізу кедергі жасайды, бұлар фибробласт түзілуін баяулатады және өңеште дөрекі тыртықтардың түзілуін азайтады. Қазіргі кезде хирургтардың көпшілігі ерте буждауды (2-4 күні және 9-11 тәуліктен бастап), 2 апта бойы тері астына лидаза енгізумен үйлестіре отырып 1-1,5 ай бойы өңешті буждау қолданады. 90% жағдайда өңешті ерте буждау тыртықтық стеноздың алдын алады. Өңешті кеш буждауды (2-3-7 апталар) жақтаушылар күйіктің ерте сатысында өңештің тесілуі және медиастенит даму қаупінің бар екендігін өз аргументі ретінде келтіреді. Буждауды бастамас бұрын күйіктің дәрежесін анықтауға көмектесетін эзофагоскопияны жүргізу қажет. Перфорацияны болдырмас үшін буждауды тек бір дәрігер жүргізу керек деп есептеледі. Емді жергілікті жансыздандырудан кейін және қуыс буждары бар ізашар-металл қылмен жасаған жөн. Наркозбен жасайтын форсирленген буждау кезінде өңешті диаметрі 11-13 мм-лік түтікпен интубациялап, оны 2-4 аптаға қалдыру керек. Ауыз арқылы көрмей буждау ең қауіптісі болып табылады, себебі, өңештің тесілуі мүмкін. Қазіргі жағдайда буждауды рентгенологиялық бақылау немесе фиброэзофагоскоппен бақылай отырып, қуысты рентгенконтрасты буждары бар ізашар-металл қыл арқылы жасайды. 6.Кеуде куыснын жаракаты(согылу, кабырга бугана суйегынын сынулары, кеуденын согылуы) пневмоторакс(ашык,жабык, какпакты) Кеуде жарақаттары Көптеген кеуде жарақаттары алғашқы бірнеше минут немесе сағат ішінде өлімге әкеледі; олар жиі хирургиялық дайындықты қажет етпейтін түпкілікті немесе уақытша терапияны қолдана отырып, клиникада емделуі мүмкін. Этиология 1. Аортаның жарақаты 2. Жеңіл жүрек жарақаты 3. Жүректің тампонадасы 4. Кеуде қуысының патологиялық қозғалғыштығы 5. Гемоторакс 6. Пневмоторакс (жарақаттық, ашық және кернеулі пневмоторакс) 7. Өкпенің контузиясы Көптеген науқастарда бір мезгілде гемоторакс пен пневмоторакс (гемопневмоторакс) болады. Тыныс алу келесі себептерге байланысты бұзылуы: 1.Өкпе немесе тыныс алу жолдарының тікелей жарақаты 2.Тыныс алу механикасын өзгеруі Қабырғаның сынуы Қабырғаның сынуы қатты соғылғанда немесе екі бүйірнен, артынан алдына, алдына артына қарай қысылғнда болады. Көбіне қабырға қарт адамдарда кездеседі. Клиникалық белгілері: жарақаттанған жер қаты ауырады, ауруы дем алғанда үдей түседі. Көп қабырғасы сынған науқастың қабырғасы сынған жері кеуде қуысының ішіне опырылып түсіп тұрғандықтан, дем алғанда ол жер керсінше дем ала алады, бұны әдеттен тыс (парадоксальное дыхание) деп атайды. Қабырғаның сынған өткір бастары өкпені жаратқаттап кеуде қуысына қан жиналу (гематоракс), ауа жиналса (пневматоракс), кеуде қан аралас ауа (гемопневмоторакс) асқынуларына әкеліп соғады. Жарақаттанған адамның ауруын табу үшін ренткен түсіп қабырғаның қай жері сынғанын, неше қабырға сынғаның, кеуде қуысына жиналған ауа, қан анықталады. Емі: қабырғаның сынған жеріне 10 мл 1% новакаин ертіндісі жіберілмейді. Көп қабырғалар сынып ауыр жағдайда жүрек жұмысының жақсарту үшін кодиамин, корглюкин, өкпе қабынуының алдын алу үшін пенициллин, тетрациклин антибиотиктері, сульфаналамид дәрілері беріледі. Гемоторакс, пневмоторакс болған науқасқа кеуде өуысые инемен тесіп(пункция) жиналған ауаны, қанды сыртқа шығарады. Ол көмек бермеген жағдайда кеңірдекті тесіп тыныс түтігін(трахеостемия) орнатылады, кеуде куысына түтік қойылады. Бұғана сынуы. Адамға бұл сүйекке қатты бір зат тура тие немесе адам құлағанда қлын созып, сол созған қолына құлағанда бұғана сынып кетеді. Бұғананың сынығы көлденең, ұзынынан немесе көп жарқыншақ болады. Сүйектің басы теріні тесіп өтсе оны ашық сынық дейді. Бұғана сынығында оның астына орналасқан қан тамырларын, жүйкелерді, өкпенің қатты сіңір қабығын және өкпенің ұшын жарақаттауы мүмкін. Клинкалық бергілері: Сынған жер ауырады, іседі, қанталайдығ бұғана сынған жақтағы қолын науқас қозғай алмайды Емі: Сынған жерге 20 мл 1процент новакаин ертіндісін жіреріп, сынған жерді орынына түсіреді. Сынған сүйектерді орнына ұстау үшін мақтамен мерліден жасалған Дельбе шиыршығын немесе Кузьминскийдің жақтауы салынады. Дельбе шиыршықтарын екі қолға кигізіп, бұғананың сынған жерінен келтіріп бастырып науқастың арқасымен резеңке түтікшелерімен тартып ұстатады, кейде жарқыншақтары осы жақтаумен ұстатады, немесе гипстен жақтауға салуға болады. Бұғана көп сынықты болып бірнеше жерінен сынса операция жасап сынған жарқыншақтарды темір шегелерімен ұстатады. Жұмысқа 6-8 жұмадан кейін шығады. Кеуде қуысының ашық және жабық жарақыты: Кеуде жарақаттары ашық және жабық болып екіге бөлінеді. Соғыс кезінде кеуде қуысы оқпен жарақаттанады. Кеуденін ішкі қабатын астарлай тұратын сірі қабық жараланса оны ашық жарақат дейміз. Жарақат алған науқаста кейде кейде қуысының ашық жарақаты, онымен қоса өкпе және тағы басқа мүшелер жарақаттанып кеуде қусына қан, ауа болса жарақаттанған науқастың жағдайы өте нашар болады. Кеуде куысына ауа жиналуы(пневмоторакс) үш түрне бөлінеді: ашық, жабық және жиналуы (клапандық). Ашық превмоторакс деп адам дем алғанда ауа бөгетсіз жараланған жерден кеуде қуысына кіріп сыртқа дем шығарғанда ол ауа сыртқа бөгетсіз шығады. Жабық превматоракста дем алғанда ауа кеуде куысына кіріп, дем шығарғанда жарының өзегі жабық болғандықтан кеуде қуысына кірген ауа сыртқа шықпайды, онда жинала береді. Клиникалық белгілері: Қан қысымы төмендеп, жүрек соғысы жиелейді. Науқасты қарағанда терінің астына ауа жинағанының анық көруге болады. Қақпақты пневмоторакста ауа науқасқа жетпей ентігеді, бұнда тері астына ауа жиналып, кеуде қуысындағы мүшелерді сау жаққа ығыстырып, олардың қызметін нашарлатады. Саусақпен тоқылдатқанда аныық дыбыс естіледі, құлаұпен тындағанда өкпенің дем алысы өте нашар екендіге анықталады. Жарақат алңған науқастың хал жағдайы нашар, ауа жетпей, екі иығынан дем алуға мәжбүр болады. Емі: Бірінші медициналық көмек дереу кеудедегі жараны жабу болып табылады. Ол үшін жараға лейкоплатырдан, жауынгердің жарасын таңатын дара пакет(индувидуальный пакет) клеенкасын, майлы таңғыш салып таңып тастау керек , бұндай таңғышты ауа жібермейтін таңба деп атайды. Ауырғандығын азайту үшін новакаинны 0,25 процент ертіндімен мойнына кезбе жүйесіне тосқаул жасалады, жүректін жұмысын жақсарту үшін кордиамин, корглюкин дәрілері беріледі. Кеуде қуысына қан жиналғанда оның ең бірінші емі инемен кеудені тесіп, барлық жиналған қанды сыртқа сорып шығару, оған болмаса түтік (дренаж) қою тәсілі жүргізіледі. Кеуде қуысына қан құйылу (гематоракс) Кеуде қуысына қан жиналу көбінесе өкпенін қан тамырлары жарақаттанғанда, қабырға сынып оның үшкір жерлері қабырға арасындағы қан тамырлары жарақаттанғанда немесе өкпенің қатерлі ісігінде, өкпе туберкулезінде, құр құлақ (цинга) ауруларында кездеседі. Клиникалық бергілері: ¬Қан аз жиналып онда науқас кеудесінің ауырып тұрғанына шағым етеді, жөтел пайда болады. Кеуде қуысына қан жиналғанда ол жақтағы өкпені ығыстырып, түбіріне қарай, көкірек қуысындағы қан тамырлары, ауа жүретін жолдар , өнеш, жүрек сау жаққа ығыстырылады. Осығын байланысты жарақат алған науқаста ентігу, терісі көгеріп ауа жетпеу, отырып дем алған жақы көреді. Жүрек соғысы жылдамдайы, тамыр соғысы нашрлап, қуысына төмендейді. Саусақпен тоқылдатқанда кеуде қуысына қан жиналған жағынан дүңкілі естілмейді, тыңдағанда өкпенің дем алысы естілмейді. Рентгенолог қанның қанша, қай қабырғаға дейін жиналғанын толық айта алады. Емі: Жарақат алған науқасты ауруханаға зембілге жанайтып отырғызып апарады. Ауыр жағдаайда ауырғанын азайтатын дәрі жіберіледі. Кейде қан көп жиналғанда науқасқа кеуде қуысына жиналған қандды жарақаттанудан 2 күн өткеннен кейін кеудесін инемен тесіп, ондағы қанды барынша ағызып алады. Вишневский тәсілімен кезбе жүйкесіне тосқауыл жасалады, антибиотиктер, қабынкдың алыдын алатын дәрілерді бұлщық ет арасына немесе көк тамырға жібереді. 7. Ыш куысынын жаракаты |