^Nметотнази Психиатрия (копия) (копия). 1. Тйсік Тйсік
 Скачать 93.16 Kb.
|
|
Балалар психиатриясының негіздері 1. Түйсік Түйсік – танымдық әрекеттің бірінші кезеңі. Сезім заттың немесе құбылыстың сезім мүшелеріне (анализаторларға) тікелей әсер етуімен олардың тек бір қасиеті (сапасы) туралы ақпарат береді. Мысалы, түйсік бізді қоршаған заттар мен құбылыстардың ыстық немесе суық, ауыр немесе жеңіл, ашық немесе қараңғы, қатты немесе тыныш, т.б. қасиеттері туралы осындай ақпаратты бере алады. Түйсікті шартты түрде бөлуге болады: •экстероцептивтік (сыртқы дүниеден келетін сигналдар; анализаторларға сәйкес: көру, есту, тактильді, иіс сезу, дәм сезу • проприоцептивті (дененің кеңістіктегі орны туралы сигналдар) • интероцептивтік (ішкі органдардан келетін сигналдар) Сезімдердің қасиеттері (олар беретін ақпарат): • модальділік - сапа; осы сезім арқылы көрсетілетін негізгі ақпарат; мысалы, дәм сезулері заттың кейбір химиялық сипаттамалары туралы ақпарат береді: тәтті немесе қышқыл, ащы немесе тұзды; температураға сезімталдық - температура туралы және т.б. • қарқындылық - әрекет етуші тітіркендіргіштің күшіне және рецептордың өз функцияларын орындауға дайындығының дәрежесін анықтайтын функционалдық жағдайына байланысты; мысалы, суықтағанда(насморк) рецепторлардың жұмысының қиындауына байланысты қабылданатын иістердің қарқындылығы бұрмалануы мүмкін • ұзақтығы • кеңістіктік локализация Синестезия («біріккен сезім») — белгілі бір тітіркендіргішке тән түйсік модальділігімен қатар басқа да модальді сезімдер пайда болатын сенсорлық танымның ерекшелігі. Ең танымал мысал - түсті есту, яғни дыбыстармен бірге белгілі бір түстерді қабылдау қабілеті. Синестезия құбылысының өзі патология болып табылмайды, ол ұсақ сараланған қабылдау процестерінің дамуы үшін маңызды деп есептелінеді, әсіресе музыканттарда, суретшілерде, дәмін татушыларда және т.б. Түйсіктің патологиясы: СИМПТОМДАРЫ: 1. Сандық бұзылыстар: сезімталдықтың өзгеруі (гиперестезия, гипестезия, анестезия) 2. Сапалық бұзылыстар: сенестопатиялар, синестезия, аллодиния, парестезия Сезімталдықтың өзгеруі: Гиперестезия – тітіркендіргіштерге сезімталдықтың жоғарылауы. Кәдімгі сезімдер табиғи емес күшейеді + бұрын табалдырықтан төмен болған әлсіз тітіркендіргіштер қабылданады. Мысалы , шамдар адам төзгісіз жарқырайды, дыбыстар қатты естіледі, адам төзгісіз қатты иіс шығарады. Сонымен қатар, пациенттердің назары бұрын қабылданбаған өте әлсіз ынталандыруларды қабылдай бастайды (олар бұрын төменгі шек болған). Мысалы, ұйқыға кету қиын болғанда адамды жұмыс істеп тұрған тоңазытқыштың дыбысы, тамшылап жатқан судың шуы, көршілердің жоғарыдан жүруі, ыңғайсыз киімдер, төсек-орын жабдықтары мазалай бастайды. Кейбір жағдайларда олар өздерінің физиологиялық процестерінің барысы туралы көбірек алаңдатады: өз жүрегінің соғуы, ішек моторикасы және т.б. Гиперестезиясы бар адамдар осындай күшейген сезімдермен ауырады, кейде оларға тітіркенумен жауап береді. Гиперестезия жалпы және ішінара болуы мүмкін (бір немесе бірнеше сезім мүшелерінде кездеседі). Гиперестезия жиі байқалады: • астениялық синдроммен • мазасыздық жағдайында (бұл жерде гиперестезия келе жатқан қауіп туралы қорқынышты көрсетеді, бұл қауіпті мүмкіндігінше ерте анықтауға және оны болдырмауға тырысады, сондықтан адамның бұл күйлердегі барлық сезімдері күшейеді). • ипохондриялық қобалжумен бірге жүретін әртүрлі жағдайларда, бұл жағдайларда интероцептивті (ішкі органдардан) сезімдердің жоғарылауы болуы мүмкін - висцеральды гиперестезия, яғни пациент өз денесінде болып жатқан барлық нәрсені «тыңдайды», бұрын елемеген ең кішкентай сезімдерге назар аударады. • маскаланған (соматизацияланған) депрессиялармен (висцеральды гиперестезия). • делириялық сананың күнгірттенуімен (бастапқы кезеңде байқалуы мүмкін). • иістерге гиперестезия жиі жүкті әйелдерде сипатталады Гипестезия – тітіркендіргіштерге сезімталдықтың төмендеуі. Қарапайым сезімдер әлсіз, күңгірт болып қабылданады. Анестезия – сезімталдық жоқ Гипестезия немесе анестезия пайда болуы мүмкін психопатологиялық жағдайлар: • депрессия (пациенттердің шағымдары тән: дүниенің түстері «өңсіз, сұр», тағам «дәмсіз, тұщы» және т.б. Бұл қабылдау процесінің эмоционалдық құрамдас бөлігінің өзгеруін көрсетеді) • сананың өшірілуінде(оглушение) • кататоникалық синдром • күшті аффектте (яғни күшті эмоционалдық қобалжуда, мысалы, шайқас кезіндегі жауынгерлер арасында) • гипноздың терең кезеңдері • диссоциативті (истерикалық) бұзылулар Парестезия- шаншу, ұю, жыбырлау сезімдері. Олар сезімдердің қарапайымдылығымен, олардың беткей орналасуымен сипатталады. Олар перифериялық нервтердің механикалық зақымдануында, аяқ-қолды қанмен қамтамасыз етудің бұзылуында (мысалы, ыңғайсыз күйде ұзақ болғаннан кейін, мұндай жағдайды аяқ-қолдың «ұюы» деп айтады), басқа да неврологиялық аурулар, авитаминоз кезінде байқалады. Сенестопатиялар - әр алуан, шектен тыс жағымсыз ауыр сезім: бу, күйдіру, қысу, жанға бату, құю, аударылу, сыбдырлау және басқа да әсерлер дененің әр жерінен шығып жақкандай болады. Бұлардың пайда болу себептерін зерттеудің соматикалық әдістерімен анықтаудың реті келмейді. Сенестопатияның жергілікті немесе таралатын жеке және көпше түрі бар. Жиі кездесетіні сенестоипохондриялық синдромда, шизофрения кезіндегі депрессияда кездеседі. Шетелде бұл терминнің орнына көбінде гиперестезияны немесе галлюцинацияны қолданады, қазіргі медициналық терминологияда нейропатиялық ауру терминімен сипатталады. НЕобычны, қалыптыдағыдай емес, сол себептен науқастар шағымдарын сипаттауда қиналады, бір нәрсемен теңеуге бейім болады. НЕприятны, ауыр, қинайтын. НЕотступны, қайтпайтын, қыңыр. НЕсвойственная симптоматике соматических заболеваний локализация( соматикалық аурулар симптомдарына тән емес)- неопределенная, разлитая, мигрирующая, причудливая (белгісіз, жайылған, миграцияланатын, оғаш) Алгиялық сенестопатия- сенесталгия- бұл әртүрлі реңктегі ауыру сезімдері, мысалға, бұрғылап, тесіп, терісін аударып жатқандай және т.б реңктегі ерекше ауырсынулар. Сенестопатия кезінде науқастың заттай қабылдауы болмайды, сезімі нақты бір нәрсені қабылдап,сезінуі болмай, тек сезімін образды түрде сипаттайды. Мысалы: құдды бір басымда көпіршіктер жарылып жатқандай, ішектерім айналып,бұралып жатқандай, ішімнен мысық тырналап жатқандай. Сенестопатия кездесуі мүмкін патологиялар: - депрессия кезінде ( әсіресе, маскирленген(соматизирленген) депрессия кезінде); - қобалжу жағдайларында; - ми затының органикалық бұзылыстарында; - шизофренияда. СИНДРОМДАРЫ: Астениялық синдром (астения) – қалыпты жүктемеден кейін тез шаршаумен көрінетін патологиялық жағдай. Клиникалық көріністің 4 компоненті болады: 1. Шаршаудың күшеюі (физикалық және психикалық) 2. Гиперестезия- тітіркенгіштік пен эмоционалдық тұрақсыздықпен. 3. Ұйқының бұзылуы (жиі ұйықтап кетудің қиындауы) 4. Вегетативті бұзылулар: бас ауруы, тершеңдік, жүрек соғуы, бас айналу және т.б. Мына патологияларда кездеседі : • Барлық орташа және ауыр ағымдағы аурулар мен инфекциялар => медицинадағы ең көп таралған синдром, көптеген аурулардың бірден-бір құрамдас бөлігі! • Созылмалы шаршау. Психогендік сипатта болуы мүмкін(неврастения) 2. Қабылдау Қабылдау – жалпы құбылыстар мен заттар туралы, олардың қасиеттерінің жиынтығында ақпарат алуға мүмкіндік беретін психикалық процесс. Сезімдерді жүйелеу мен түсіндіруді қамтиды (соның ішінде жадта сақталған өткен тәжірибеге негізделген). Қабылдау танумен аяқталады. Қабылдау – адамның психикалық әрекетінің көптеген салалары қатысатын күрделі процесс: назар (объектіні фоннан ажырату үшін қажет), есте сақтау (тану жадта сақталған ақпаратқа негізделген), ойлау (мысалы, маңыздырақ нәрсені бөліп көрсету және салыстыру үшін), қозғалыс сферасы, эмоция, тұлғалық ерекшелік. Қабылдау қабілеті туа біткен емес, қабылдау процестері бала өмірінің алғашқы жылдарында дамудың бірізді кезеңдерінен өтеді. Ол бірте-бірте айналасындағы заттарды қарастыруға және ажыратуға, дыбыстарды тыңдауға үйренеді, бейнелер мен олардың белгіленуін есте сақтайды және т.б. Сонымен бірге қабылдаудың күрделі аспектілерін «үйрену» тек балаларда ғана емес, сонымен бірге ересектерде де өмір бойы болуы мүмкін (мысалы, шараптардағы дәм реңктерін сараланған қабылдаудың қалыптасуы, аускультация кезінде жүрек тондарының дыбысталуы және т.б. .). Төменде көретініміздей, қабылдау процестерінің қалыптасуы сияқты бірте-бірте олардың ыдырауы да қыртыстың сәйкес орталықтарының патологиясында болуы мүмкін (агнозияда). Қабылдауды ажыратуға болады: • заттар мен құбылыстар (заттай қабылдау) • кеңістік • қозғалыстар • уақыт Қабылдау патологиясы: СИМПТОМДАРЫ: 1. Сандық бұзылыстар: төмендеуі(сенсорлы гипопатиялар), болмауы(агнозия), күшеюуі(сенсорлы гиперпатия) 2. Сапалық бұзылыстар: бұрмалануы(психосенсорлы бұзылыстар- оптико- вестибулярлы бұзылыстар), жалған(иллюзиялар және галлюцинациялар) 1. Сандық бұзылыстар 1. Сенсорлық гипопатия сенсорлық гиперпатияға қарама-қарсы болып табылады және қоршаған шындықтың объектілері мен құбылыстарын олардың идентификациясын бұзбай қабылдаудың жарықтығы мен айқындылығының төмендеуімен сипатталады. Сонымен бірге сезімнің табалдырығы жоғарылайды. Пациенттер әдетте бұл бұзылуларға сыни көзқараспен қарайды, бірақ әрқашан емес. Сенсорлық гипопатияның үш түрі бар: 1. Аллопсихикалық (грекше «alios» - әртүрлі, басқа, «psyche» - жан) деперсонализация (латынша «de» - өзгерісті білдіретін префикс; «persona» - тұлға)-бұл қоршаған дүниені қабылдаудың төмендеуі. Түсті, дыбысты, кеңістікті, уақытты, тактильді тітіркендіргіштерді қабылдау қиын. Науқастар өз жағдайлары туралы айтқанда: «Мен бәрін лайлы ыстықтан көремін», «мақта сияқты естіледі» деген сияқты метафораларды жиі қолданады. 2. Соматопсихикалық (грекше «soma, somatos» - дене) деперсонализация- пациенттердің дене және физиологиялық көріністерді қабылдауының төмендеуімен сипатталады. Сонымен бірге, дене бөліктерінің «әйтеуір басқаша болып кеткені» туралы шағымдар туындайды. Қатты шаршаған кезде дені сау адам шамалы ұқсас жағдайларды бастан кешіруі мүмкін («аяқтары өзінікі емес, басқа адамдыкі сияқты», «басы ауыр» және т.б.). ), бұл жеңіл дәрежесінде. 3. Аутопсихикалық (грекше «autos» - өзі) деперсонализация-бұл пациенттердің сезімдерін сезіну қабілетін жоғалтатын жағдайдың бір түрі. Парадокс сол, олар мұны ауыр қабылдайды. Жақын адамның ауруына, қорлауға, жақсы жаңалықтарға, сәттілікке эмоционалды реакциялардың болмауы рухани бостыққа әкеледі. Кейде науқастар «кем дегенде бірдеңені сезінгісі» келіп, қандай да бір қақтығыстарды тудырады, бірақ олар өз дегеніне жете алмайды. 2. Агнозия - ми қыртысының кейбір бөліктерінің бұзылуымен, анализаторлардың шеткі бөліктерін сақтай отырып, заттар мен құбылыстарды тану мүмкін еместігімен байланысты. 3. Сенсорлық гипопатия Сенсорлық гиперпатиялар қабылдаудың күрт өсуімен сипатталады, онда сыртқы әлемнің барлық бейнелері тітіркендіргіш жарқын, өткір, айқын болады. Сенсорлық гиперпатиялар әртүрлі гиперестезияларға негізделген. Мұндай науқастарда қабылдау шегі төмендейді, тітіркенуді қабылдау уақыты ұзарады. 2.Сапалық бұзылыстар 1. Психосенсорлық бұзылулар- науқастар қабылданатын заттарды дұрыс анықтайды, оларды таниды, бірақ пішіні, өлшемі, салмағы, өз денесінің және оның бөліктерінің пішіні, сондай-ақ кеңістіктегі заттардың орналасуы бұрмаланады. Бұл сенсорлық анализдің, көрнекі-кеңістіктік бағдардың бұзылуына әкеледі. Метаморфопсия немесе дисморфопсия көру қабылдауының бұзылысы, бұндай бұзылыста заттардың формасы мен өлшемі бұрмаланады. 2. Оптико-вестибулярлы бұзылыс- айналадағы заттардың орналасуы және олардың тұрақтылығы бұрмаланады. 3. Иллюзия – шын мәнінде бар және қабылдау сәтінде қолжетімді заттар мен құбылыстарды қате қабылдау. Олардың балаларда пайда болуы көбінесе бірқатар факторларға байланысты. Сезім мүшелері бойынша қабылдаудың көру, есту, тактильді, иіс сезу, дәм сезу иллюзиялары ажыратылады. Науқастар сөздерді қабылдайтын есту перцептивті алдаулары вербальды (латынша «verbalis» - сөздік) деп аталады. 4. Галлюцинациялар – нақты тітіркендіргішсіз (объектісіз) еріксіз пайда болатын және науқас үшін объективті шындық сипатын алатын бейнелер түріндегі қабылдау бұзылыстары. • Қарапайым, күрделі және комплексті галлюцинациялар бар. -Қарапайым галлюцинацияларда алдамшы бейнелер элементарлы болып келеді. -Күрделі кезде олар мағыналы болады. -Комплексті жағдайларда галлюцинаторлық бейнелер күрделі және бір мезгілде әртүрлі сенсорлық модальділіктермен беріледі (мысалы, науқас адамды көреді, оның сөзін естиді, одан шығатын иісті және оның жанасуының жылуын сезінеді). 3. Ойлау Ойлау - адам санасында объективті шынайылық бейнелеуінің ең жоғарғы формасы. Бұл шындықты сөз және білімге сүйеніп сипаттайтын құбылыс. Ойлау негізі – түсінік болып табылады. Түсінік – заттардың өзіне тән қасиеттері туралы жалпылама білім. Ойлау үрдісі кезінде біз материалды анализдейміз, синтездейміз, салыстырамыз, табамыз, қорытынды жасаймыз. Түсінік пікірден туып, тіл, сөз арқылы көрінісін табады. Ойлау патологиясы: Ойлау патологиясын екіге бөліп қарастырамыз: 1) Патологиялық жағдайда ассоциативті үрдіс бұзылуы мүмкін немесе ой арасындағы байланыстар бұзылады немесе жоғалады, бұл ойлаудың формасы бойынша бұзылуы. Бағаланады: - Қарқын- ойлау жылдамдығы. - Тереңдік- құбылыстың мәніне ену дәрежесі, яғни жалпылау процесінің сипаттамасы. - Жүйелілік – пайымдау барысының өзара байланысы, дәлелділігі, негізділігі. - Икемділік - бұл қажет болған жағдайда жоспарланған әрекетті өзгерту мүмкіндігі. - Сынилық - бұл жағдайды түсінуді дұрыс бағалай білу, объективті шындық пен ол туралы өзінің субъективті идеяларын салыстыру. 2) Кейбір ауруларда ой тұжырымдау үрдісі бұзылады, логика зардап шегеді, осыған байланысты ойлау мазмұны бойынша бұзылады: сандырақ, аса бағалы ойлар, жабыспалы идеялар 1) Ойлау формасы бойынша бұзылулар: 1. Қарқыны өзгеруіне байланысты: - Ойлау жылдамдауы – оның темпінің жоғарылауымен сипатталады. Бұл кезде алаңдаушылық, зейін бұзылыстарына байланысты пікір беткей, аяқталмаған, үстірт болады. Ассоциативті қызмет жылдамдауының ең шегі идеялар секіруі – fuga idearum деп аталады. Көп сойлейді-логорея, бір әңгімесін бітірмей екіншісін бастап кете береді- идеялар секіруі, ойын тез-тез айтып тастауға тырысады, сөзін бөлу немесе назарын сөйлесушіге(дәрігерге) керек бағытқа бұру қиын. Кездеседі: • маниакальды синдромда • қорқыныш, үрей кезінде • психостимуляторлар қолданғанда, жеңіл алкогольді мастануда - Ойлау баяулауы – ойлау қарқынының төмендеуі, тежелуі. Науқас ойлау қызметінің қиындығына, басы босап қалған сияқты, ой тоқтауына, жоғалуына шағымданады. Сөзі баяу, кедейленген, сұрақтарға жауаптары біртекті, біраз үзілістен кейін жауап береді. Кездеседі: • Депрессиялық психозда • Шизофренияда • Есеңгіреген жағдайда(сананың жеңіл түрдегі өшуінде) • Психоорганикалық синдромда- бұл синдромда ойлау баяулауы қайтымсыз болады, себебі ол кезде психикалық үрдістің құрылымы болып табылады, жағдайы емес. • Реактивті және басқа да психоздарда Ұқсас тұжырымдама: брадифрения - бұл психикалық процестердің, соның ішінде қозғалыс сферасының жалпы баяулауы. Баяу ойлауды апатияға байланысты сөйлеу өндірісінің жалпы кедейленуінен (алогия) ажырату керек (бұл жағдайда бастапқыда баяулау емес, процестердің кедейленуі болады). 2. Тереңдігі өзгеруіне байланысты: •Төмендеу: нақты ұғымдардың басым болуы, жалпы (абстрактілі) белгілерді оқшаулау қиын. Патологиялық байымдылық – шамадан тыс егжей-тегжейлі, белгілі бір жағдайларға, бөлшектерге жабысып қалу Конкреттік ойлау – ойлау нақты пайымдаулармен шектеледі, абстрактілі ойлау мүмкін емес. Бұрмалануы: тым жалпы немесе құбылыстардың тек кездейсоқ жағын көрсететін абстрактілі ұғымдардың басым болуы. Резонерлік (пікір айту) – өзінің тікелей тақырыбынан шектен тыс абстракцияланған ұзақ, дерексіз пайымдау. Символдық ойлау сөздердің немесе оқиғалардың ерекше, абстрактылы, кейде жай ғана кездейсоқ мағынасы болып табылады.Неологизмдер – меншікті жаңа сөздер: криптолалия- толық жаңа тіл пайда болуы, немесе криптография- бір авторға түсінікті шифрлық жазу жүйесі. 3. Жүйелілік өзгеруіне байланысты: • Ойлау үзілуі – сөйлемнің грамматикалық құрылымының сақталуымен түсініктер арасындағы мағыналық байланыстың болмауы(«бұзық бақта, ал Киевте – ағай»),. Мұндай жағдайда сөйлем өзінің коммуникациялық қасиетін жояды, адамдар арасындағы қарым-қатынас құралы ретіндегі қасиетін жоғалтады. Бұл шизофренияның көп жылғы үрдісінде байқалады. • Паралогиялық ойлау («қисық логика») – пациенттің ойлауының біржақтылығы мен қиғаштығынан туындайтын, оны шындыққа қайшы келетін тұжырымдарға жетелейтін логикалық байланыстардың бұзылуы, логикалық қателер. • Ойлау байланыссыздығы (инкогерентті) – сөздер арасындағы логикалық және грамматикалық байланыстың толық болмауы. Науқастардың сөйлеуі біркелкі емес, жеке сөздердің, сонымен қатар буындар мен дыбыстардың ретсіз жинағы. • Мағыналық сырғымалар – негізгі ойды негізсіз өзгерту, екіншілік • Шперрунг («ойдың бітелуі») – ойдың кенеттен үзілуі 4. Икемділігінің өзгеруіне байланысты: • Стереотиптік ойлау – көзқарасты өзгерту, қайталау және ой тәртібін өзгерту қиындығынан көрінетін ойлау икемділігінің жалпы төмендеуі. • Ойлаудың қатаңдығы – бір ойдан екінші ойға өтуде айтарлықтай қиындықтармен ойлау, әдетте баяулаумен, тиянақтылықпен, табандылықпен үйлеседі. «Сөйлеу стереотиптері» • Персеверация – бұрын айтылған ойға қайта оралу • Вербигерация – жеке сөздердің немесе дыбыстардың стереотиптік, жиі ырғақты қайталануы • Тұрақты айналымдар – пациенттің сөзін едәуір дәрежеде толтыратын қысқа стереотиптік өрнектер. 5. Сынилықтың өзгеруіне байланысты: • Сәбилік ойлау(инфантильді ойлау) – ересектердегі жетілмегендік ерекшеліктерімен ойлау; логикалық (рационалды) ойлауды жеткіліксіз қолданумен, интуитивті пайымдауларға сүйенумен және ойлаудың эмоциялардың бұрмалану әсеріне бейімділігімен сипатталады. Сабақтас ұғымдар: эгоисттік ойлау, магиялық ойлау. • Аутистік ойлау («шындықтан ажыраған ойлау») – өз идеяларының әлеміне ену. Дамыған абстрактілі ойлауда бұл идеялар мен шындық арасындағы сәйкессіздікке назар аударылмайды (әсіресе басқа адамдардың сезімдері мен ойларына қатысты). |