биотех экз отвт. 1. азастанда биотехнология ылымыны негізін алаушылар М. Айтожин, І. Раымбаев
 Скачать 37.43 Kb.
|
|
1. Қазақстанда биотехнология ғылымының негізін қалаушылар: М.Айтқожин, І.Рақымбаев 2. Өсімдіктің əр бір клеткасы тотипотентті болады деген гипотизаны ұсынған ғалым: Г.Габерлант 3. Инокулюм дегеніміз не: Жаңа қоректік ортаға көшірілетін суспензияның бөлігі 4 . Клеткадағы хромосомалар санының өзгеруі: геномдық мутация 5. Каллус клеткасынан зигота сияқты биполярлы құрық тәрізді құрылымның түзілуі: эмбриоидогенез 6. Каллус клеткаларынан бүршіктердің пайда болуы: геммогенез 7. Каллус клеткаларынан тамырлардың пайда болуы: ризогенез 8.Қоректік ортада өскен клеткалаpдың ферменттердің қатысуымен арзан және қоры мол бастапқы заттардан биологиялық ырықты қосылыстардың синтезделуі: биотрансформация 9. Табиғи немесе синтетикалық заттардың беткі қабатына бекінген, немесе полимерлік гельдер құрамына енгізілген, қозғалысы шектелген, осы ортада өсетін клеткалар: иммобильденген 10. Клеткаларды иммобильдеу жолдары: а) клеткаларды иннертті заттармен қаптау б) оқшау заттың беткі қабатына клеткаларды адсорбция арқылы орналастыру в) оқшау заттың беткі қабатына клеткаларды биологиялық макромолекулалармен тігу г) клеткаларды коваленттік байланыстар арқылы оқшау субстратқа орналастыру д) барлығы (дұрыс жауап) 11. Клеткаларды иммобильдеуге қолданатын заттар: альгинат, агар, полиакриламид, коллаген, лектин, карбоксиметилцеллюлоза 12. Өсімдіктерді invitro жыныссыз жолмен көбейту әдісі: клондық микрокөбейту 13. Микро көбейту процесінің сатылары: эксплантты in vitro жағдайында өсіру, микрокөбейту, өркендерді тамырландыру және оларды сақтау, өсімдіктерді топыраққа отырғызу 14. Клеткаларды сұйық қоректік ортада өсірудің неше әдісі болады: мерзімді және үздіксіз 15. Клондық микрокөбейтуде өсімдіктегі бұрыннан бар меристемаларды ырықтандыру үшін қолданылатын экспланттар: сабақ апексі, қолтық және бұйыққан бүршіктер 16. Жаңадан пайда болған меристемалардан бүршіктер немесе эмбриоидтардың пайда болуын индукциялап, өсімдіктер алу: жоғарыда аталғандардың барлығы 17. Өсімдіктерден оқшауланып алынған экспланттардың лайықты қоректік орталарда жетіспейтін мүшелерді қайта қалыптастырып, толыққанды өсімдіктің регенерациялау: экспланттан тікелей адвентивті бүршіктердің пайда болуы 18. Экспланттан тікелей адвентивті бүршіктердің пайда болу қабілетіне ие экспланттар: Кез келген экспланттар 19. Сомалық клеткалардан ұрық тәрізді құрылымдардың дифференциациясы: Сомалық эмбриогенез 20. Экспланттың бір немесе бірнеше клеткалардан вегетативті ұрықтардың пайда болуы: Тура сомалық эмбриогенез 21. Хромосомалық аберрациялар: Бұл хромосомалардың құрылымын өзгертетін мутациялық қайта құрылымдар 22. Сомалық ұрықтарды капсулаға салып жасанды ұрық таралу үшін қолданылатын өңдеу заты: Натрий альгинат 23. Сомалық эмбриогенез әдісінің кемшіліктері: гендік мутациялар және морфологиялық өзгерістер жоғарылайды 24. Вирустарды анықтауда сезімталдығы жоғары, ең тиімді әдіс: иммуноферменттік әдіс 25. Клеткаларды in vitro –да өсіру, оларды бұдандастыру және қайта құрастыру арқылы клетканың мүлдем жаңа типін жасау: клеткалық инженерия 26. Энзиматикалық немесе механикалық әдістермен қабығы түгел жойылған өсімдік клеткасы:Протопласт 27. Ядросы жоқ субпротопласт: Цитопласт 28. Протопласттарды бөліп алуға қолданатын ферменттер: пектиназалар, целлюлазалар, гемицеллюлазалар 29. Өсімдіктердің жаңа сорттарын алу принциптері: бұдандастыру, рекомбинация, мутация, сұрыптау 30. Клеткаларды өсіруге қажетті жағдайлар: температура, жарық, аэрация, ылғалдылық, рН, қоректік орта құрамы 31. Каллус ұлпасын сипаттайтын белгілер: а) түсі, тығыздылығы, ылғалдылығы б) жыртырлығы, борпылдақтылығы в) түйіршіктілігі г) каллус бетінде басқа да (үлпек тәрізді) ұлпалардың болуы д) барлығы 32.Каллустың түзілуі: а) экспланттың қоректік ортаға жанасқан бетінде б) жарақаттанған жерінде в) сабақ кесіндісінің базалды немесе апикальді бөлігінде пайда болады г) сабақтың өне бойында пайда болады д) барлығы (а-г) 33. Каллус ұлпасының түзілуі мен пайда болған каллустың табиғаты: а) экспланттың тегінен тәуелді б) экспланттың жас ерекшелігінен тәуелді в) қоректік ортаның құрамынан, фитогормондардың табиғаты мен концентрациясынан тәуелді г) өсіру жағдайынан тәуелді д) барлығынан 34. Протопласттардың метаболиттік активтілігін анықтау әдісі: флуоресцеиндиацетатпен бояу 35. Протопласттардың құйылысып, бір-бірімен тоғысып жабысуы: агглютинация 36. Протопласттардың құйылысуына жағдай жасайтын зат: фюзоген. 37. Сомалық клеткаларды өзара құйылыстыру әдісі: сомалық бұдандастыру 38. Ядролары қосылмаған будан клетка: гетерокарион 39. Хромосомада ген өз орнын ауыстырып, ДНҚ молекуласының басқа бір жеріне келіп енуі: транслокация 40. ДНҚ молекуласының белгілі бір бөлігінде нуклеотидтердің қатар тізбегінің өзгеруі: гендік мутация 41. Хромосомалық мутациялардың пайда болуы: делеция, инверсия, транслокация, транспозиция, дупликация 42.Аминқышқыл құрамы бойынша тепе-теңдескен белоктың қайсысы этанол болып саналады: тауық жұмыртқасы ақуызы 43 Протопласттардан қалыптасқан клеткалардың пролиферациясына әсер ететін факторлар: а)өсімдіктен алынған ұлпаның табиғаты мен физиологиялық күйі б) протопласттарды бөліп алу әдісі мен жағдайы в) протопласттарды егу тығыздығы г) қоректік орта құрамы д) барлығы 44. Алғаш рет өзінің әріптесмтерімен бірге E. coli.-ден ДНҚ полимеразаны бөліп алған ғалым: Корнберг 45.Протопласт суспензиясын Петри табақшасына құйып, оған бірдей мөлшерде 1% агар (температурасы 45оС аспайтын) қосады. Агар қатқанда Петри табақшасын аударып, культураны температурасы 28оС-та өсреді. Бұл протопласттарды өсірудің қандай әдісі: платирование( бекітіп өсіру 46. In virto жағдайында раувольфия (Rauwolfia serpentina) клеткаларынан алынатын алкалоид: аймалин 47. Рекомбинантты ДНҚ құрастыру әдісі: құрылымдық генді векторға тіркеп қосу 48. Алғаш рет алынған трансгенді өсімдік: темекіге микроорганизм генін енгізу арқылы алынды 49. Бұршақтың фазеолин генін Ti-плазмида арқылы күнбағыс геномына ендіру нәтижесінде алынған химералы өсімдік: санбин 50. Клетканың мұздап қату нүктесін төмендетіп, клетка ішіндегі сумен байланысып, клетканың механикалық және осмостық бүлінуден қорғайтын зат: криопротекторлар 51. XX ғасырдың 30-шы жылдары өсімдік клеткаларын in vitro жағдайында нəтижелі өсіру жұмыстарын бастаған ғалымдар: Ф.Уайт пен Р.Готре 52. In vivo терминінің мағынасын көрсетіңіз: 53. Мурасиге мен Скугтың əйгілі қоректік ортасы дайындалған жыл:1962 ж. 54. Мурасиге-Скуг пен Линсмайер-Скуг ортасының өзара айырмашылығы витаминдердің табиғаты мен мөлшерінде 55. In vitro жағдайында жанама өркендердің қаулап өсуін индукциялау үшін қоректік ортаға қосылатын зат: цитокинин 56. Қоректік ортаға отырғызылатын өсімдік материалы: эксплант 57. Қолтық меристемасының өсуін қоздыру: сабақтың ұшын кесу және цитокининмен өңдеу 58. In virto жағдайында клеткалардың селекциясына қолданылатын зерттеу объектілері: каллус суспензия клеткалар мен оқшауланған протопласттар 59. Клондық микрокөбейту нәтижесі неге байланысты: 60. Құрамында кейбір органоидтары бар, цитоплазмалық мембрана мен қоршалған протопласт бөлігі: субпротопласт 61. Ядросы бар субпротопласт: нуклеопласт 62. Ядросы мен цитоплазманың бөлігі бар субпротопласт: минипротопласт 63. Ата-анасының біреуінің ядросы бар және цитоплазмалық гендері екеуінен немесе біреуінен болатын цитоплазмалық будан: цибрид 64. Цитоплазмалық гендерді ата-анасының біреуінен иеленген будан: цитогет 65. Маманданған, бөліну қабілетінен айырылған клеткалардың жаңадан пролиферацияға көшу процесі: дедифференциация 66. Мутация салдарынан өз тіршілігіне қажетті қандай да бір заттың биосинтезіне қабілеттілігінен айырылған биохимиялық мутанттар: ауксотрофтар 67. In vitro жағдайында өскен клеткалардың тұрақсыздығы нәтижесінде генетикалық өзгерген регенерант өсімдіктер: сомаклондық варианттар 68. In vitrо жағдайында клеткалардың арасынан нақтылы бір селективтік жағдайдайға сәйкес өзгеріске ұшырап, пайдалы қасиетке ие болған клеткаларды көбейтіп сұрыптап алу: клеткалық селекция 69.Тұқым қуаламайтын өзгерістер: модификация 70. Протопласттардан алынған сомаклондық варианттар: протоклондар 71. Өсімдіктерді вирустан сауықтырудың тиімді жолдары: апикалды меристеманы, хемо, - термотерапияны қолдану 72. Эпигенетикалық өзгерістер арқасында белгілі бір стресс факторға төзімділік көрсеткен клеткалардың тірі қалуы: тұра селекция 73. Қажетті қасиеттері бар клеткалар өспеу үшін ерекше жағдай тудырады, осыдан кейін тірі қалған мутант клеткаларды қолайлы қоректік ортаға көшіріп, көбейтіп өсіріп, тұрақты линияларды алу:кері немесе негативтік селекция 74. Өсуші ұлпада екі немесе одан да көп генотип клеткалары бар өсімдіктер: химералар 75. Өсімдіктердің жаңа сорттарын алу принциптері: бұдандастыру, рекомбинация, мутация, сұрыптау, барлығы. 76. ДНҚ фрагменттерін тігу жолдары: жабысқақ, моқал ұштар жән әр түрлі жабысқақ ұштарды тігу арқылы 77. Суспензияда клеткаларды үздіксіз өсіру жүйелері: а) ағынды-жабық, ағынды-ашық, ағынды-ағынсыз 78. Ұлпаларды жасанды қоректік ортада (invitro) өсіргенде бүршік пен тамырдың пайда болуы: гемморизогенез 79. Ядродан тыс, митохондриялар мен хлоропластада орналасқан гендер: цитоплазмон 80. Генетикалық айырмашылықтары бар екі клетканың қосылуынан түзілген ядролары бірікпеген будан клетка: гетерокарион 81. Будан клеткалар өзара әрекеттесуінің нәтижесінде ақауы бар гендердің өз қалпына келуі: транкрипция 82. Ферменттерді қолданып протопласттарды бөліп алу әдісі: энзимдік 83. 1960 жылы ферменттерді қолданып жоғары сатыдағы өсімдіктердің протопласттарын алғаш рет бөліп алған ғалым: Коккинг 84. Клеткалық селекция нәтижесінде популяциядағы белгілі бір мутантты клеткалар типінің тірі қалуы: тұра (позитивті) селекция 85. Клондық микрокөбейтудің неше әдісі бар:4 86. Иммобильденген клеткаларды қолданудың артықшылықтары: д) барлығы (клеткалар биомассасын бірнеше рет қолдану мүмкіндігі, қоректік ортадан клеткаларды, сонда-ақ, екінші реттік метаболиттерді бөліп алу мүмкіндігі, қымбат ферментерлерді тиімді қолдану, көлемі кіші құтыларда үлкен көлемде клеткалар биомассаларын өсіру мүмкіндігі, клеткларады үздіксіз өсіру мүмкіндігі) 87. Функционалдық генетикалық ырықты құрылымдарды рекомбинанттық ДНҚ молекулалары түрінде қолдан құрастыру: гендік инженерия 88. Бөтен генді клетка ішіне тасымалдайтын вектор: арнаулы ДНҚ молекуласы 89. Рекомбинанттық ДНҚ құрастыру:құрылымдық генді векторға тіркеп қосу 90.Протопласттарды өсіруге арналған қоректік ортаның рН-ы: рН 5,4-5,8 91. Флотация әдісі: әлсіреген протопласттарға арналған 92. Протопласттарды бөліп алу сатылары 3 - ферменттермен өңдеу, протопласттарды клетка қабығынан бөліп алу, интактты протопласттарды сынықтардан тазарту 93. Орталық Қазақстан эндемигі тықыр жусаннан (Artemisia glabella Kar.) алынатын, ісік ауруын емдеуге қолданылатын препарат арглабин 94. Бір бактериядан басқа бактерияға генетикалық (ДНҚ) материалдың кіруі: коньюгация 95. ДНҚ молекулалардың генге тіркесуі нәтижесінде геннің инактивтелуі немесе оперонда күшті полярлық эффекттің пайдаболуы: инсерция 96. Векторлардың түрлері: бактериялық плазмидалар, вирустар космидттер мен фазмидтер вироидтар, агробактерия плазмидалары хлоропласттық және митохондриялық ДНҚ осынын барлыгы 97. ДНҚ фрагменттерін бір-біріне реттеп желімдейтін фермент: лигаза 98. Космидттер мен фазмидтер: A. құрамында фаг пен плазмидалардың ДНҚ бар гибридті векторлар 99. Клеткаларды сұйық азотпен криосақтау: -196 Со 100. Клетканың мұздап қату нүктесін төмендетіп, клетка ішіндегі сумен байланысып, клетканың механикалық және осмостық бүлінуден қорғайтын зат: криопротекторлар 101. Қай ғалым «Биотехнология» терминін ұсынды: Карл Эреки 102. Ұлттық биотехнология орталығының құрылған жылы: 1988- әлемде,1993-ҚР 103. Бастапқы бар клеткалардың көбеюі арқылы клеткалар мен ұлпалардың жаңадан пайда болуы: пролиферация 104.Төмендегілердің қайсысы қоректік ортаның құрамына кіреді: Табиғи – сүт, сарысу, жұмыртқа,ет,картоп,бұршақ,сәбіз,өсімдіктер/және/олардың қайнатпас •Жасанды/қоректік/орталар/арнайы/рецептербойынша/дайындалады./Олар/жануар текті (ЕПС,ЕПА, ЕПЖ) және/өсімдік/текті/(сырасуслосы)/болып/екі/топқа/бөлінеді...Синтетикалық/орта/деп/–белгілі бір химиялық қоспалардан тұратын ортаны 105. Биотехнологияда пайдаланатын бионысаналары қандай талаптарына (критерийлерге) сай болу керек: а) тірі организмдердегі клеткалардың биосинтетикалық қабілеті жогары болу керек; B) жасушаларды өсіру технологиялары арзан болу керек; C) жасушалық циклі қысқа болуы; д} жасушалардьщ биомассасы тез арада үлгаюы 106. Ауксиндер: a-нафтилсірке қышқылы; 2,4-дихлорфенокси-сірке қышқылы 107. Суспензияда жақсы өсетін жасушалардың өсу сызығының пішіні қандай болады: S пішінді 108. In vitro жағдайында пайда болған өркені мен тамыры жетілген өсімдікті не деп атаймыз: регенерант 109. Клеткаларды өсіруге қолайлы температура: А. 37°С В. 35°С С. 20°С D. 40°С Е. 25°С 110. In vitro жағдайында өсірілетін клеткалар калай қоректенеді: гетеретрофты 111. Цитокининдер: 6-фурфуриламинопурин6 зеатин 112. Тотипотенттік қасиеті: жеке өсімдік жасушаларынан бүтін өсімдіктің дамуы 113. Биотехнология саласында залалсыздандыру деп нені атайды: 114. Қоректік ортаны қалай залалсыздандырады: г) микрофильтрация арқылы залалсыздандыру 115. Өсімдіктерден оқшауланып алынған экспланттардың лайықты қоректік орталарда жетіспейтін мүшелерді қайта қалыптастырып, толыққанды өсімдікті регенерациялау: а) экспланттан тікелей адвентивті бүршіктердің пайда болуы 116. Клеткаларды өсіруге қажетті жағдайлар: а) температура, жарық, аэрация, ылғалдылық, рН, қоректік орта құармы 117. Каллустың түрлері: д) морфогенді, морфогенді емес, эмбриогенді және гистогенді 118. Биотехнологиялық əдістерге жатпайды: спектрофотометрия 119. Даму процесінде біртекті клеткалардан морфологиялық белгілері мен атқаратын қызметі əртүрлі клеткалар түзілуі: дифференциялану 120. Қоректік ортада өскен клеткалардың ферменттері қатысуымен арзан жəне қоры мол бастапқы заттардан биологиялық белсенді заттардың синтезделуі: биотрансформация 121.Өсімдік мүшесінің кесіндісі, яғни эксплант лайықты қоректік ортаға отырғызылады. Біраз уақыт өткеннен кейін клеткалар бөлініп, өсе бастайды. Соның нәтижесінде каллус ұлпасы пайда болады. Бұл процесс: in vitro жағдайда өсіру 122.1904-1907 жылдары кім лимфа сұйықтығында бақаның нейропласттарын өсірді: Р.Харрисон 123. Сыртқы целлюлоза-пектиндік қабығы жоқ клетка: протопласт 124. Жаңа қоректік ортаға көшетін суспензияның бөлігі: инокулюм 125.Жеке клеткаларды немесе клеткалардың кішігірім топтарын сұйық ортада өсіру әдісі: клеткалар суспензиясы 126.Клеткалар суспензиясы бұл: Сұйық ортада өсірілетін клеткаларды клеткалар суспензиясы деп атайды 127. Үзіліссіз өсіру: ҮЗіліссіз өсіру деп бұл әдістің аталу себебі, суспензиадағы клеткаларды өсіру процесі үздіксіз жүргізіледі және де қоректік орта ылғи жаңартылып тұрады. Бұл өте тиімді әдіс. Мол өнім алу бірнеше жолмен қамтамасыз етіледі: 1) клеткалардың көбі өсу процесінің экспоненциалды фазасында бола алады; 2) биомассаны өндіріске ыңғайлы қай кезде болса да суспензиядан бөліп алуға болады; 3) сұйық қоректік орта ағынды боп құйылып тұратындықтан, оның сапасы төмендемейді, нәрі сарқылмайды. 128. Клондық микрокөбейту дегеніміз: Бұл in vitro жағдайында пробиркаларда бастапқы нұсқаларға генетикалы ұқсас жыныссыздық жолмен өсімдіктерді алу. Өсімдіктерді in vitro жағдайында жаппай жыныссыз көбейту. 129. Өсімдіктерді клондау арқылы микрокөбейтудің барлық процесстерін ..кезеңге бөлуге болады: 4 кезең: 1.Өсімдік ұлпаларының бастапқы экспланттарын in vitro өсіру 2.Нақтылы микрокөбейту(эксплантта өркен пайда болуына жағдай жасау) 3.Көбейтілген өркенді тамырландыру 4.Топыраққа отырғызу 130. Өркендерді тамырландыру және оларды сауықтыру нешінші кезеңге жатады: 3 кезең 131. Витрификация құбылысы көбіне қандай ортада өсетін өсімдіктерде байқалады:сұйық ортада 132. Клондық микрокөбейтудің артықшылықтарын көрсетіңіз: көбею коэффициенттері өте жоғары және өсімдіктерді вирустармен патогендік микроорганизмдерден тазарту. 133. Өсімдік клеткаларын микроорганизмдермен салыстырғанда: физиологиялық және метаболиттік активтілігі төмен болады. 134. Суспензиядағы жасушалардың өсу процесіндегі стационарлы фазаны қалай сипаттауға болады: өсу үдерісі байқалмайды, бірақ су, қоректік заттар жиналып, бөлінуге дайындық өтеді; 135. Өсімдік клеткаларының пролиферативтық пулы немесе қоры дегеніміз: Өсімдік клеткаларының пролиферативтық пулы немесе қоры (бөлінетін клеткалар мен жалпы клеткалардың санының ара қатысы) 50-60 %-тен аспайды, клеткалардың көбісі бөлінуін тоқтатып, G0 тыныштық кезеңіне өтеді. 136. Иммобильденген клеткалар технологияда ұзақ уақыт пайдаланылатын болғандықтан қандай процессі арзанға түседі: биокатализ 137. In vitro терминінің мағынасын көрсетіңіз: латынша, «жасанды жағдайында (шыныда)» деген мағына 138. Табиғи немесе жасанды сақтаушы заттардың беткі қабатына бекіген немесе полимерлік гельдерқұрамына енгізілген, қозғалысы шектелген осы ортада өсетін клеткалар калай аталады: 139. Векторға қойылатын талаптар: а) ауданы кіші, қожайын-клеткада репликациялануға қабілетті, б) амплификацияланатын, ген экспрессиясын тудыратын, в) құрамында маркерлік ген болатын г) тасымалдануға қабілетті болуы тиіс д) аталғандардың барлығы 140. Плазмолизден ген клеткалардың клетка қабықшаларын кесіп, протопласттарды бөліп алу әдісі: механикалық 141. Белгілі бір жағдайларда будан клеткалардың көбею мен морфогенез қабілетінің қайта қалпына келуі, ал осындай жағдайда олардың ата-аналық клеткалардың ондай қабілетін көрсете алмауы: физиологиялық комплементация 142. Протопласттарды микротамшыларда өсіру әдісін (1978 ж) ұсынған ғалым: Ю.Глеба 143. Протопласттарды флотация әдісімен бөліп алу әдісін ұсынған ғалым О.Гамборг 144. In virto жағдайында диоскарея (Dioscorea deltoidea) клеткаларынан алынатын алкалоид диосгенин 145. Микрокөбейту процесінің сатылары: эксплантты in vitro жағдайында өсіру, микрокөбейту, өркендерді тамырландыру және оларды сақтау, өсімдіктерді топыраққа отырғызу 146. Фюзоген–бұл: ПЭГ 147. Протопласттарды құйылыстыруға қолданатын әдістер: г) химиялық және электрлік 148. ДНҚ молекуласын белгілі жерлерден жеке үзінділерге қиып бөлшектейтін ыдыратушы фермент: рестриктаза 149. Өз алдына репликациялана алатын және бөтен генетикалық информацияны клеткаға тасымалдай алатын генетикалық элемент: вектор 150. Кішкентай сақина тәрізді тұйықталған қос тізбекті ДНҚ молекуласы плазмида |