Документ Microsoft Office Word (2). 1. хх асырды басындаы алашы мектептер,оу мазмны. аза дебиеті оулыыны алыптасуы тарихы
 Скачать 53.06 Kb.
|
|
Мазмұны 1.ХХ ғасырдың басындағы алғашқы мектептер,оқу мазмұны. 2.Қазақ әдебиеті оқулығының қалыптасуы тарихы. 3.Мектепте пән ретінде оқытылу тарихы Кіріспе Қазақ халқың сөзін ерін қадірлей отырып, өзінің бай әдеби мұрасын ғасырдан ғасырға жеткізді. Оны ұрпақ санасына сіңіріп, халқының бай мұра-сын танытып келгендігі даусыз. Дегенмен әдебиеттің арнайы пән ретінде оқытылуын мектеп өмірінен тысқары қарауға болмайды. Сондықтан мектептер әр пәнге деген сұраныста болуы себепті әдебиет пәнінің оқытылуын мек-тептер өмірімен сабақтастырамыз. ХІХғасырдың екінші жартысында қазақелі Ресейдің отары болғандықтан, мектеп мәселесі де үстем елдің отарлық саясатының аясында өз мүддесіне қарай шешіліп отырды. ХІХ ғасырдың екінші жартысында қазақ жеріндегі мектептер екі бағыт-та болды. Оның бірі — діни оқуға бағытталған ауыл мектептері. Орталық қалаларда ашылған діни оқу орындары, медреселер.Татар ағартушысы И.Гаспиринский негізін салған жадит мектептері. Екіншісі — оқу тек орыс тілінде жүргізілетін училищелер мен семинариялар еді. 1870 жылы Халық ағарту министрлігінің ұлттық мектептеріне арналған Н.И.Ильминскийдің жүйесіне негізделген заң күшіне енді. 1970 жылғы халықағарту министрлігінің ұлттық мектептері басқа ұлт балаларының орыс тілін меңгеру деңгейіне қарай үш түрлі дәрежеде болған.Олар: Орыс тілін меңгергенге дейінгі алғашқы оқу жылында орыс алфавитімен жазылған оқулықтар бойынша ана тілінде оқуға рұқсат етілген мектептер; Оқу орыс тілінде жүргізілетін, мұғалімдер ұлт өкілдерін тілін білуі, оны сабақты ауыз екі түсіндіру үшін ғана пайдалану рұқсат етілген мектептер; Оқу тек орыс тілінде жүргізілетін, ана тілін қолдануға рұқсат етіл-мейтін мектептер. Бастапқы топтағы мектептерде орыс тілін меңгергенге дейін орыс әрпімен басылған ана тіліндегі оқулықтар қолданыла бастады. Ағарту сала-сында Ы.Алтынсарин көш бастады.Ұлы мақсат-мұраты қазақ балаларының көзі мен көкірегін ашу болған Ы.Алтынсарин өзіне дейінгі оқулық-хрестоматиялардың ізімен «Қазақ хрестоматиясын» дүниеге әкелді. К.Ушинскийдің(«Детский мир и хрестоматия», «Радное слова») Л.Н.Толстойдың («Азбука») шығармашылық тәжірибесін басшылыққа алған «Қазақ хрестоматиясы» өзінің құндылықтарымен, ұғым, түсінік, табиғатымен толықтай қазақ болмысына негізделіп жазылған жаңа типті оқулық болып дүниеге келді. Өзінің әдістемелік бастамасымен де кейінгі оқулықтарға көшбасшы болды. Негізінен орыс-қазақ мектептерінде А.Васильевтің «Букварь для киргиз»,А.Е.Алекторовтың «Русско-киргизская азбука» Л.Н.Толстойдың «Азбука» сияқты орыс баспасынан жарық көрген оқулықтары қолданылды.Сабақ көбіне діни оқуға бағытталғанымен, жазу, арифметика сияқты пәндерді де қамтыды. Қазан мұғалімдер семинариясының директоры Н.И.Ильминскийдің бастамасы бойынша 1876 жылы Торғай облысының инспекторы болып Ы.Алтынсарин тағайындалып, бірнеше ауылдық мектептер ашылған. 1920 жылғы 26 тамыздағы Бүкіл россиялық Орталық атқару Комитеті РСФСР Халық Комиссарлары Советінің қаулысы бойынша ҚАССР құру туралы қаулы қабылданып, қазақ жеріндегі Халық ағарту ісі кеңес үкіметінің саясатына бағытталды. 1918 жылға 1 қазаннан бастап барлық бастауыш және жоғарғы бастауыш училищелері, діни мектептер мен медреселер, төменгі және орта дәрежедегі оқу орындары бірыңғай кеңестік еңбек мектебі болып қайта құрылды.Оқу-ағарту ісіндегі қозғалыстың ықпалымен қазақ даласында оқуға тартылғандардың саны ұлғая түсті. Мәселен,1914-15 оқу жы-лында мектепке тартылғандар барлық оқу жасындағы балалардың 7,5%болса, 1920-21 оқу жылында 21,7% ға көтерілген. 1-5 сыныптардағы қазақ оқушылары үшесе өскен. Осы жылдары қазақ өлкесінде бірыңғай екі сатылы еңбек мектептері қалыптасқан. Олар: мектеп-коммунарлар; ересек балалар мектебі, бастауыш мектеп коммунарлары; Ф.З.О.; шаруа жастар мектебі т.б. Кеңес мектептерінің көптеп ашылуы, кеңестік идеямен саясаттынаси-хаттау мүддесінен туындады. В.И.Лениннің мектеп саласындағы ірі буржуа-зияны құлату жолындағы күрес екендігін, саясаттан тыс мектеп болмайдыдеген ойынан да кӛрінеді.Мектептегі әдеби білім мазмұны да1990 жыл-дарғадейін кеңестік идеологияғақызмететті. Алғашқы бағдарламаларды құрудағы ізденістер. Алғашқы бағдарла-малардың құрылысы мен мазмұны. 30-жылдарға дейінгі мектептерде әдеби материалдар болғанымен, әдеби ұғым, әдебиеттің пәндік сипатта оқытылуына деген көзқарас болған жоқты. Әдебиет 1932 жылға дейін қоғамтану пәндерінің құрамында жанама, қосымша ұғыммен, пәндерге көмекші түрінде оқытылып келді. М.Әуезов1930 жылы «Қазақ шаруа жастары мектебіне арналған бағдарлама және түсінік хат» деген бағдарлама жазды (Қызылорда). Мектептерде әдебиет жеке пән ретінде қоғамдық-тарихи жүйемен оқытылу қажеттігі, және әдебиеттің тарихи даму кезеңдерін, қоғамдық мәнін түсініп оқу қажеттігін осы бағдарламада тұңғыш рет қарастырған. «Орта мектепте лирикалық шығарманы оқыту»- · 29 ноября, 2022 1938-1939 жылы Қазақ Оқу Комиссариаты бекіткен орта мектеп бағдарламасы шықты1. 1939-1940 жылы бағдарлама белгілі педагог ғалым Ш.Кәрібаевтың басшылығы мен және әдіскер мұғалімдердің қатысуымен жасалды2. 1940 жылдары мектептер институты болып ашылып, кейін Ы.Алтынсарин аты берілген ғылыми-зерттеу институтының қазақ мектептеріүшін атқарған рӛлі үлкен. Қазақ әдебиетін оқыту ісін жандандыру бағытындаЫ.Алтынсаринатындағығылыми-зерттеуинститутыныңқазақтіліменәдебиетібӛлімініңқызметкерлерімаңыздышаралардыатқарды.Соныңбірі —қазақтіліменәдебиетібағдарламаларынқайтаданқарау,толықтырумәселесіеді. 1947 жылықазақ әдебиетінің жаңа бағдарламасы шықты3. Онда білімберуменбіргеидеялық-саяситәрбиеберуісінжандандыру,әріәдебиетсабағыныңосымақсаттатікелейжетекшірӛлінкӛтерумәселелерінекӛпкӛңілбӛлінді. Әдіскер-ғалым Ә.Қоңыратбаевтың кӛрсетуі бойынша: «Революцияданкейінгіәдебиет пенметодикасының үштүрлікезеңі болды: 1.1917-1927жылдарарасындағыжікқойылмай,«қоғамтану»түріндегі оқу; 2.1928-1938жылдардағыоқумектептіңтипіненегізделмегентарихи- әдебикурсболыпӛтті; 3. Бастауышоқу, әдебиеттік оқументарихикурспрограммасы. Сӛйтіп І-ІV кластарда бастауыш оқу, V-VІІ кластарда әдебиеттік оқужүйесі,VІІІ-Хкластардағыәдебиеттіңтарихи курсы1939жылданбастаптүкпілікті орын алды»4. 1958-1989 жылдары қазақ тілі мен әдебиетін оқытудың әдістемесініңтарихындажемістіізденукезеңіболдыдеуартықемес.Ы.Алтынсаринатындағығылыми-зерттеуинститутыныңбасшылығыменмектепкедидак-тикамен әдебиеттану ғылымындағытиімдіәдіс-тәсілдерді, жаңаой-пікір-лерді енгізу жұмыстары қолға алынды. Әдебиетте білім мазмұны, оның құры-лымын қайта қарап, нақтылау, ӛрістету міндетін қойды. Осындай міндеттердіалаотырып,солжылдардаәдебиеттіңпәнболыпоқытылуыжӛніндеалғашретғылымитұжырымдамажасалды.Пәнніңидеялық-эстетикалық, білімділік-тәрбиелік маңызы айқындала түсті. Осындай жұмыстар барысындаәдебиетпәнретіндеқалыптасып,тұрақтала бастады. 1959жылы«Қазақтіліменәдебиеті»журналындақазақәдебиетібағдарламаларыныңжобасыжарияланды.1Бұлжылдары5,6,7-сыныптарәдебиеттік оқу курсын ӛтетін орта буын сыныптар қатарында саналып, 8-сынып әдебиеттің тарихи курсын оқитын жоғарғы сынып есебінде болған-дықтан аталған бағдарламада әдебиеттану курсының барлық кезеңі бір сы-ныпқажинақталып,топталыпберілді.Осы1959жылғы8-сыныпбағдар-ламасынаХІХғасырәдебиетіненС.Кӛбеев,С.Торайғыров,И.Дәукебаевшығармаларыенгізілді. 1961-1970 жылдар аралығында оқу бағдарламаларында осы айтылғанжүйеде еш ӛзгеріссізберіліпотырған2. 1967жылыреспубликалықмұғалімдерконференциясыболыпӛтті.Республикадағы білім беру жүйесі, мектеп мәселелері сӛз етілді. Осыдан кӛпұзамай мектеп бағдарламаларында ӛзгерістер енді. Қазақ әдебиеті бағдарла-маларындабастауышсыныптар1,2,3 болып, ортабуынсыныптар4,5,6,7-сыныптарболып белгіленді. 1971 жылғы 4-7-сыныптарға арналған сегіз жылдық және орта мектепбағдарламаларынжарықкӛрді.Қазақәдебиетіпәнініңбағдарламаларыбіршаматұрақталып, 1980жылғадейіносыаталғанжүйеде беріліпкелді. 1981-1982оқужылынаарналғансегізжылдықжәнеортамектепбағдарламасында әдебиеттік оқу сыныптарында авторлардың шығармалрыніріктеуде кейбір ӛзгерістер болды3. 1986, 1987 жылы шыққан бағдарламаларда әдебиет пәнін ӛзге пәндер-менсабақтастыраоқытукӛзделген.Тақырыптарғақатысты«Пәнаралықбайланыс»ұсынылған.Сондай-ақ1986жылғыбағдарламадаавторларқұрамы(Т.Ақшолақов,Ә.Дайырова,С.Тілешова,Р.Құтқожина)кӛрсетілген. Қазақ ССР Халыққа білім беру Министрлігі бекіткендей 1989-90 оқужылынан бастап мектептер он бір жылдық болуына сәйкес қазақ әдебиетініңжүйелі курсы 5-сыныптан басталатын болып белгіленді. Осыған сәйкес 1989жылы аталғанбағдарламаӛңделіп,толықтырылып,қайтабасылды4. Еліміздіңегемендігіӛмірдіңбарлықсаласынатүбірліӛзгерістерәкелді. «Демократиялы қазақ елі» атану үмітінен қуат алған еліміздің жаңа бастама-ларына білім беру саласы нысан болды. Ендігі жерде білім беруді жетілдірумақсатындағы уақытша ӛтпелібағдарламалар түзіле бастады.  Алғашқыоқулықтар,ондағыәдебиматериалдардыңмазмұны.Алғашқы орыс-қазақ мектептерінде оқу құралдары Ресейлік баспаданшықты, ондағы әдеби материалдар орыс әдебиеті ӛкілдерінің шығармаларыболды.Мысалы,А.Е.Алекторовтың«Русско-киргизскаяазбука»,А.Васильевтің«Букварьдлякиргиз»,К.Ушинскийдің«Детскиймирихрестоматия», «Родное слова» Л.Н.Толстойдың «Азбука» т.б. оқу құралдарыжарықкӛрді. Сондай-ақ орыс тілінен аударылған әдеби материалдармен қатарқазақәдебимұраларыныңүлгілерненқұрастырылғаноқулықтарболды.Қазақәдебиетіүлгілерінеңалғашоқулыққаенгізіп,мектепӛмірінеәкелуші–Ы.Алтынсарин.Оның1879жылыОрынбордабасылыпшыққаноқуқұралы «Қырғызхрестоматиясы»(«Қазақхрестоматиясы»)қазақоқулықтарыныңалғашқықарлығашыеді.«Қазақхрестоматиясының»алғашқымектептерүшінғанаемесоқулық құрудаӛзінен кейінгісанжылдардағытәжірибегетигізген ықпалы орасан. «Қазақ хрестоматиясы» 1889, 1896, 1899 жылдарыішкімазмұнындағыоқуметериалдарықысқартылып,арабалфавитімен «Махтуба»деген(Арабтіліндехаттардегенұғымда)атауменбасылыпшыққан. 1906 жылы (А.Васильевтің редакциялауымен толықтырылып, орысалфавитінде жарық кӛрген нұсқасы) «Қазақхрестоматиясы» қайта басылған.Осы басылымында оқу материалдарының берілу тәртібі: 1. Балалар ӛміріненалынғанәңгімелер.Орысхрестоматияларынан,атапайтқанда,Л.Н.Толстойдың,И.Паульсонныңт.б.хрестоматияларынаналынған; Әртүрліжинақтардағыадамдар ӛмірінен алынған әңгімелер; Қазақақындарыныңтаңдаулы ӛлең-жырларынанүзінділер; Қазақтыңмақал-мәтелдері. Ы.Алтынсариннің оқулық жазудағы ұтымдылығы оқу материалдарындұрыс таңдап ала білуі. Ы.Алтынсаринӛз оқулығындаәлем әдебиетінентәлім-тәрбиелікмәніжоғарышығармалардысұрыптайотырып,онықазақбалаларыноқытудаұтымдыпайдаланыпотырған.Қазақхалқыныңәдебимұрасынының тәлімдік-тәрбиелік құнын дұрыс түсініп, қазақтың бай әдебимұрасын оқулық-хрестоматияға молынан енгізді.Ы.Алтынсариннің «Қазақхрестоматиясына»енген халықауыз әдебиетіүлгілері: 1.Аңызәңгімелер:«ЛұқпанХәкім»,«Тазабұлақ»,«Жиреншешешен»т.б.;2.Ертегілер:«Қарабатыр»,«Тазшабала»,«Алтынайдар»т.б.; 3.Эпостықшығармалар:«Қобыландыбатыр»,«Қазбекбатыр»т.б.,4.Әр тақырыптағы мақал-мәтелдер; 5.Айтысүлгілері. Ы.Алтынсаринмектептеоқылатыноқуматериалыныңтанымдық,тәрбиелік міндетінің жоғары болуын мақсат тұтты. Осы мақсатта ӛз тарапы-нан бірнеше ӛнегелі ӛлеңдер, шағын әңгімелер жазды. «Қазақ хрестоматия-сына» енгізілген материалдар оқушы бойында ізгілікті, еңбекті,кішіпейіл-ділікті, қарапайымдылықты қалыптастыруды кӛздейді. Ы.Алтынсариннің оқулық құрудағы бастамасы алғашқы мектептердежанданатүсті. Бұлкезеңдердежазылғаноқуқұралдарыекібағыттаболды: Тӛтенше оқу мектептеріне арналған имандылық сипаттағы оқулық-тар.М.Нұрбайұлы«Қазақшаәліппе»,«Ғалиямедресесі»(1910), Е.Закариянұлы«Қазақәліппесі»(1910),М.Малдыбаев«Қазақшаеңжаңаәліппе»,Қ.Қожықов«Әліппе»( 1912); Ы.Алтынсаринүлгісінұстанғаноқулықтар:С.Кӛбеев«Үлгілібала», «Үлгілі тәржіме» (1910), О.Алмасов, Т.Меңдешев, К.Бейсембаевтардың ауыл-дықмектептергеарналғанхрестоматиялары,А.Байтұрсынұлының«Оқуқұралы». 1928 жылықаңтардан латын алфавитінің енуіне байланыстықазақмектептерінде екі түрліәліппені оқыта бастады. Сонымен қатар осы жылдар-дағы колхоздастыру ісіне қатысты сыныптық сабақ жүйесініңбригадалықеңбек топтарына ауысуы мектептерде оқу мен оқыту процесіндегі дамуынаелеулікедергікелтірді.Білімберудегібұлтоқырауқазақзиялыларыныңназарынантыс қалмады. Халық Ағарту Комиссары ретінде А.Байтұрсынов біріншіжәне екіншібуын мектептері үшін оқу құралдары мен хрестоматиялар түзу ісін арнайымәжілісте кӛтерген. Жаңа оқу құралдарын жазу туралы қаулы қабылданған.Бұл бастамаға қазақ зиялылары:ақын, жазушылар, оқытушылар, білім берусаласының алғашқы қайраткерлері С.Сейфуллин, Ж.Аймауытов, Т.Шонаұлы,М.Жұмабаев,Ғ.Болғанбаев,М.Жолдыбаев,Қ.Жұманов,Қ.Тоқтыбаев,І.Жансүгіров,Б.Майлин,С.Мұқанов,Қ.Жұмалиев,Ӛ.Тұрманжановтарқолдауберілген. Осы бастама негізінде бірнеше оқу құралдарын жазу қолға алынған.А.Байтұрсыновтың«Әліппе»(1921),М.Дулатов«Қирағат»(1914),«Оқуқұралы»(1921),«Әдебиеттанытқыш»(1926),«Әліпби»,«Жаңақұрал»(1926), Т.Шонаұлымен бірігіп жазған оқу құралы (1927), Т.Шонаұлы «Жаңалық», «Сауаттан», «Жаңа арна» (М.Жолдыбаевпен бірге (1927), «Шаласауаттыересектерүшін»(1926),М.Әуезовтің«Әдебиеттарихы»(1927),М.Жұмабевтың «Сауатты бол»(1923), «Педагогика», Ж.Аймауытовтың «Жаңа ауыл» (1929), Б.Майлин, С.Мұқановтардың «Колхоз – ауыл» (1930),Ғ.Мүсіреповтің «Жаңа ауыл» (1930), М.Әуезовтің «Жеткіншек» (1930) т.б.оқулық-хрестоматияларықазақәдебиетініңмектептердежекепәнретіндеоқытылуына жетекшірӛл атқарды. Қазақ тіліндегі алғашқы оқулықтар 20-30 жылдардағы қазақ зиялыларытарапынанқолдаутапқанжаппай сауаттандыруісіне де елеуліықпалетті. ҚазақәдебиетіпәнініңмазмұнындағытарихикезеңдералғашМ.Әуезовоқулығындакӛрініс тапты. М.Әуезовтің «Әдебиет тарихы» оқу-лығында әдебиматериалдаржетібӛлімгежіктеліпұсынылған: Сыршылдықсалтӛлеңдер; Батырларәңгімесі; Елпоэмалары; Тарихиӛлеңдер; Ертегілер; Айтысӛлеңдер; ХVІІІ-ХІХғасырақындары. ХХғасырдыңбасындажарықкӛргеноқулық-хрестоматияларқазақәдебиетіноқытудыңбарлықмақсат,міндеттерінӛтейалмасада,солтұстағы саяси-әлеуметтікжағдаймензамансұранысынқанағаттандырды.Қазақәдебиетінің пән ретіндегі жүйесі мен құрылымы, білім мазмұны жылдар бойықалыптасты. 1930 жылдардағы қазақ әдебиетінің оқу құралдары әрі оқулық,әрі әдеби, ғылыми, зерттеу еңбегінің нәтижесі болып табылды. Алғашқы оқуқұралдары жазылған тұста әдебиеттің тарихи курсы толық анықталмаған кезболатын. Оның үстіне әдебиеттің теориясықалыптаспаған, сыны жоққа тәнеді. Аумалы-тӛкпелі кезеңде әдеби мұраға деген кӛзқарастың да тұрақтамағантұсы болды. Қазақ әдебиетінің алғашқы сынында сыңаржақтық басым еді.Әдебиетпәнініңғылыминегіздерінанықтаудакүрделіүдерістенӛтті.Сондықтан осы кезеңде жазылған әдебиет майданы мәселелері алғашқы оқуқұралдарынаенгізілеберді.Солоқуқұралдарыӛзкезегіндеорталауоқуорындарынада қызмет етті. 1930 жылдан оқулыққа қарағанда хрестоматиялық сипаты басым оқуқұралдарыншығарутенденциясыорыналды.ОсыданбылайғыуақыттаІ.Жансүгіров, С.Сейфоллаұлы, Ә.Мәметкелінінің «Әдебиет құралы» оқулығы(1932),С.Сейфоллаұлы,Ӛ.Тұрманжанұлының«Кӛркемәдебиет»(1934),М.Жолдыбайұлы,Ә.Қоңыратбайұлы,М.Қаратайұлыныңтӛртжылдықмектепкеарналған«Әдебиетхрестоматиясы»,Е.ИсмайловпенҚ.Бекхожиннің5-сыныпқаарналғанхрестоматиясы,1937-1938жылдарыМ.Әуезовтің 6-сынып үшін, Д.Әбіловтің 7-сыныпқа арналған, С.Мұқанов пенҚ.Бекхожинңің8-сыныпүшін,Е.ИсмайловпенҚ.Бекхожиннің9-сыныпқаарналғанәдебиетхрестоматияларыжарықкӛрді.Бұлхрестоматиялардыңоқушы-шәкірттердіңбілімінтолықтыруға,әдеби-эстетикалықтанымынкӛтеруге зорықпалы болды. 1940 жылдан бастап әр сыныпқа арналған әдебиет оқулықтары жүйелішығарылып тұрды. Оқу бағдарламалары мен оқулықтардыңжаңартылып,әдістемелік жағынан ізденістің күшейіп, жүйелі шығарылуына себеп болғанқырқыншыжалдардағыпедагогикалықғылымизерттеуинститутыныңқұрылуы еді. Осыжылдары5-сыныпқаарналғанШ.Кәрібаевтыңәдебиетоқулығыжарық кӛрді.1 Оқулықта авторлар шығармалары ұсынылып, соңынан шығар-мамазмұнынаорайсұрау-тапсырмаларберілген.Оқушылардымәтінменжұмысжасауғабағыттаған.АталғаноқулықкейінШ.КәрібаевпенС.Тілешованыңавторлығыменшыққан2.Кейінгіоқулықтардадасұрақ-тапсырмаларжетілдірілгенібайқалады. Оқулық авторлары оқулықта берілген материалдардың мән-мазмұнынанықтаументалқылаудакеңесдәуірініңұсынғансаясатынаүнемісәйкесболуды кӛздеп отырады. Сол себепті әлеуметтік жағдай теңсіздігінің себебінашып және социалистік ӛмірдің ерекшелігін октябрь революциясының жемісіретінде кӛрсетуге бағыттайды. 1Кәрібаев Ш. Абай(Ӛмірбаяны)// Әдебиеттік оқу кітабы: 5 - класқа арналған. Алматы,1949.Б 44-51. 2КәрібаевШ.АбайҚұнанбаев//Әдебиеттікоқукітабы:5-класқаарналған.Алматы,1950.Б 3-4. Ш.Кәрібаевтың5-сыныпқаарналғанбұлоқулығы1941-1960жылдараралығындақайтабастырылған1.Текбағдарламадағыӛзгерістергесәйкесоқулықтакейбір авторларалынып,кей тұстарытолықтырылыпотырған. Ал 1989 жылы оқулық жаңа автордың қосылуымен ӛңделіп, толықты-рылғаны(құрастырушылар:Ш.Кәрібаев,С.Тілешова,К.Назарғалиева)2 . 1989-90жылдардағыҚазақССРХалыққабілімберуминистрлігініңбекітуімен мектептер он бір жылдық болып, орта буын сыныптар 5 - сынып-тан басталуына сәйкес, аталған Ш.Кәрібаев, С.Тілешова, К.Назарғалиеваныңавторлығындағыоқулықенді6-сыныптікіделініпқайтабастырылған. Осытұстатоқталуғатиістітағыбіроқулық4-сыныптікі.1967жылғымұғалімдерконференциясыныңшешімдерінесайбастауышсыныптар1,2,3болып,ортабуынсыныптар4,5,6,7болыпбелгіленуінебайланысты1971-1972-оқу жылындағыбағдарламағаорай осы жылы4-сыныпқа«Әдебиеттікоқу» кітабы Т.Әбдірахманов пен Ә.Дайырованың авторлығымен жарық кӛрді.Аталғаноқулық1989жылғадейінӛзгеріссізон тоғызретбасылымкӛрген.1989-90оқужылындаортабуынныңендігіжерде5-сыныптанбасталуынақатыстыбұрынғыавторлар(Т.Әбдірахманов,Ә.Дайырова)жаңаавторментолықтырылып(Қ.Айтқалиев),оқулыққайтабастырылған3.5-сыныпқаарналғаноқулықтыңжаңанұсқасынданегізгіоқуматериалыӛзгеріссізбасылғаныменәдістемелікқұрылымы(методикалықаппарат)бұ-рынғыоқулықтанжетілдірілетүскеніаңғарылады.Атапайтқандамәтінгеқатыстыберілгенсұрақ-тапсырмаларбіршамажетілдірілген.Олардыңмаз-мұнытӛмендегідейболыпкеледі:1)Ӛлеңнентеңеужәнебаламамағына-сындақолданғансӛздердітабыңдар.2)Теңеу(салыстыру)ретіндеқолданыл-ғансӛздерденбаламамағынасынберетінсӛздердіңбір-біріненқандайайырмашылығыболатынынмұғалімніңкӛмегіменанықтапберіңдер.4т.б.Оқулықтаәдебиеттеориясынанэпитеттуралыұғымқалыптастыру кӛзделген.Т.Әбдірахманов,Ә.Дайырова,Қ.Айтқалиевтіңавторлығындабұлоқулық 1995 жылғадейін ӛзгеріссіз беріліп келді. сыныпқа арналған Қ.Бекхожиннің құрастыруындағы әдебиеттік оқукітабы 1941 жылы жарық кӛрді5 . Оқулық — оқушының басты білім алатынқұралы.Сондықтаноқулықтаоқушыорындайтынтапсырмалардыңдұрысқұралуындаүлкенмәнбар.Сұрау-тапсырмаларарқылыоқушыбілімін,білігін, сӛйлеу тілін дамытады. Әдебиеттік оқу курсы ретінде орта буындаоқушылардың кітаппен тығыз қарым-қатынаста болуыкерек-ақ.Оқулықтаосымәселелердіжаттығуларарқылыұтымдышешугеталаптанған.Кітапта 1КәрібаевШ.АбайҚұнанбаев//Әдебиеттікоқукітабы:5-класқаарналған.Алматы,1960.Б 3-4. 2АхметовШ.,АмановШ.Әдебиеттікоқукітабы:6-класқаарналған.Алматы,1956.Б149-152. 3АхметовШ.,АмановШ.Әдебиеттікоқукітабы:6-класқаарналған.Алматы,1957.Б150-153. 4Сонда94-95б. 5БекхожинҚ.Әдебиеттікоқукітабы:6-класқаарналған.Алматы:1941.Б110-111. сондай-ақшығармалардакездесетінмағынасыауырсӛздергетүсіндірмесӛздік берілген. 6-сыныпқаарналғанбұлоқулық1941-1951жылдарықайталапшы-ғарылыпотырған.Біраққаншаретқайталаныпбасылғаныменмәтінменжұмыс істеуге керекті әдістемелік талаптар жетілдірілмей кӛбінесе ӛзгеріссізқалып отырған.Осыдан кейін 1952 жылдан беріқарай жаңа авторлардыңқұрастырумен шығарылған (авторлары Ш.Ахметов, Ш.Амановтар) оқулық-тыңдаілгерідеайтылғаноқулықтанерекшеӛзгеріп,педагогикалық,психологиялық,әдістемелікталаптарғасәйкестенгендігіаңғарылмайды.1Сұрақтар мен тапсырмаларберуде, мәтінмен жұмыс жүргізудебелгілі бірқалыптасқан сарын сақталған.2 Аталған оқулық 1952-1962 жылдары қалыптышығарылып тұрған /174-183/. Әр ӛлеңнен кейін қысқаша сӛздік келтірілген.1989жылыбұлоқулықтыңавторларқұрамы(Ш.Ахметов,Р.Құтқожинаболып)ӛзгертіліп,қайтабасылыпшықты.Ортабуынсыныптардыңӛзгертілуіне байланысты, ендігі жерде 7-сыныпқа ұсынылған. 3 Оқулықтыңжаңартылыпшығуындаілгерідеайтылғанолқылықтарсолқалпындаберілген.Аталғаноқулықта оқуматериалыбағдарламағасәйкесқосылған. Бұдан кейінгі бір кӛңіл аударарлық оқулық — 7-сыныптың «Әдебиеттікоқу»кітабы.БұлкітапШ.Кәрібаевтыңавторлығымен1940жылыжарықкӛрген. 4 Оқулықтағы сұрау-тапсырмалар оқушыларды ізденіске, шығарма-ныңішкі ӛзегін түйсінуге оқушылардың дүниетанымын кеңейтуге, баланыңсезім мүшелерінің (кӛру, есту, иіскеу) қатыстылығын мазмұнды меңгеругеитермелейді.Мұғалімге дебіршамаәдістемелік бағыт-бағдар береді. Соныменқатарсұрақтарментапсырмалардабалақиялынұштауғаарналғанжұмыстүрібайқалады.Осыайтылғанжұмыстардыңнегізіндебаланы мәнерлеп оқу дағдысына орынды түрде бағыттайды. Кейін де бұлоқулықШ.Кәрібаев,Н.Ғабдуллинніңавторлығыменшыққан.51989-90оқужылында орта буын сыныптарының ӛзгеруіне байланысты осы оқулық ӛңде-ліп,толықтырылып 8-сыныптікіделініпұсынылған.6 Енді бір тоқталып айта кететін оқулық — 1993 жылы «Рауан» баспа-сынанжарықкӛрген8-сыныпоқулығы.Авторлары:Н.Ғабдуллин,С.Мақпыров, Г.Құрманбаева.7 Жаңа әдебиет бағдарламасы негізінде «Жаңабуын»оқулықтары АхметовШ.,АмановШ.Әдебиеттікоқукітабы:6-класқаарналған.Алматы:1952.Б143-162. Сонда,147 б. Ахметов Ш., Аманов Ш., Құтқожина Р.Әдебиет оқу кітабы. 7-класқа арналғаноқулық-хрестоматия.Алматы: Мектеп, 1989.Б.26-31 4КәрібаевШ.Әдебиеттікоқукітабы:7-класқаарналған. Алматы:1940. 5КәрібаевШ.,ҒабдуллинН.Әдебиетоқукітабы.8-класқаарналғаноқулық-хрестоматия.Алматы: Рауан, 1986. 6Кәрібаев Ш., Ғабдуллин Н. Әдебиет оқу кітабы. 8-класқа арналған оқулық-хрестоматия.Алматы: Рауан, 1991. 7КәрібаевШ.,ҒабдуллинН.Әдебиетоқукітабы.8-класқаарналғаноқулық-хрестоматия.Алматы: Рауан, 1989. жазылды. «Атамұра» баспасынан «Жаңа буынның» 5-сыныпқа, 6-сыныпқаарналғаноқулықтарыжарықкӛрді.5-сыныпоқулығыныңавторлары:Ә.Дайырова, Қ.Айтқалиев, Г.Құрманбаева, Ш.Беркімбаева.1 6-сынып оқулы-ғыныңавторлары: К.Ісламжанұлы,С.Тілешова,Б.Әрінова,Р.Баттал.2 Әрине,ӛткенуақыт,бұрынғыталап-сұраныстұрғысынанқарағанда,бұлбағдарлама мен оқулықтар, бағдарламадағы қалыптасқан жүйе кӛп игіліктіісті тындыруға мұрындықболаалды. Ортабуындағы«Әдебиеттіңоқу»оқулықтарыкесте.
1ӘбдірахмановТ.,ДайыроваӘ.,АйтқалиевҚ.Ш.БеркімбаеваӘдебиет.11ж.қазақортамектебінің5-класынаарналғаноқулық-хрестоматия.Алматы:Рауан,1992. 2ІсламжанұлыК.,ТілешоваС.,ӘріноваБ.,БатталР.Әдебиет.6-класынаарналғаноқулық-хрестоматия.Алматы: Рауан, 1992. Кеңес мектебі мен еліміз егемендік алған алғашқы жылдары қазақәдебиетін орта буында оқытуға мұрындық болған«Жаңа буын»оқулықтары.кесте.
Ӛмірӛзгерісікӛзқарас,әрекетӛзгерісінеұласатыныбелгілі.Елтәуелсіздігімен қатароқу-ағарту саласындада бірнешереформалар орыналды.Бұлӛзкезегіндежаңатиптібағдарламалардыңжазылуынасұраныстудырды. Алғашқыәдістемелікізденістер.Қазақәдебиетіжекепәнретіндеотыз екінші жылдан бастап оқылғанымен қазақ әдебиеті әдістемесінің туутарихыоданертебасталатынынаұлыұстаздардыңоқытусаласындағыжасаған мұрасы — алғашқы оқу құралдары, әдебиет оқулықтары мысал болаалады.Соләдебиетоқулықтарыәдебиетәдістемесінеалғашқыбаспалдақболып есептеледі. Осы тұрғыда ұлы ұстаздар Ыбырай Алтынсариннің «Қазақхрестоматиясының, Спандияр Кӛбеевтің«Үлгілі бала»,«Үлгілітәржімәсі»қазақәдебиетіәдістемесіндегіалғашқыеңбектердеугетолықнегізбар.Себебібұлоқулықтардағыоқуматериалдарыоқушылардыңжасерекше-лігіне,таным,түсінікдеңгейінеорайсұрыпталып,оқушылардыңберілгенматериалды қабылдау мүмкіндігіне сай келген. Автордың ӛзі кітап туралыбылайдеген:«Үлгілібала»хрестоматиясындаКрыловтыңӛзімаударғанмысалдарынкіргіздім,орысклассиктерініңбалаларғаарнапжазғанқысқаәңгімелерінқазақ тұрмысына лайықтап жаздым. Сол сияқты қазақтың байауыз әдебиетін сұрыптап пайдаландым. Осымен қатар, бұл кітапқа табиғаттуралы оның әр алуан құбылыстары туралы, география, ӛсімдік, жануарлартуралы мағлұматтар беретін, балалардың ұғымына сиымды және қызықтықысқа-қысқа әңгімелер, мысалдар кіргіздім. Әрбір әңгіменің соңына сұрақтарқойдым».Осыныңӛзіненоқытуәдістемесінежасалғаналғашқықадамдыайқын аңғаруғаболады. Алғашқы оқулықтардың дүниеге келуі әдістеме ғылымының басталаралғашқықадамығана.Жалпықазақәдебиетіәдістемесініңтууықазақәдебиетіжеке пәнретіндеоқылуыменіліктесӛрбіпотырғандеуге болады. Қазақәдебиетіпәнініңдүниегекелуіӛзіменқосашешімікүрделікӛптегенмәселелердітуындатты.Сӛйтіпотызыншыжылдарданбастапәдебиетәдістемесініңкейбірмәселелерінбаяндайтынмақалаларжазылабастады.Алғашқымақалалардакӛпшілікмұғалімдерқажететіпотырғанмәселелер сӛз етілді. «Абай» журналының 1918 жылғы 11 санында жарықкӛргенМ.Әуезовтің«Оқуісі»мақаласымектепашумәселесінеарналды. Осындай ӛзекті мәселелерді кӛтерген алғашқы мақалалар авторыныңбірі — Ә.Мәметова. 1932 жылы жарық кӛрген «Әдебиет құралы» оқулығынаС.Сейфуллин,І.Жансүгіровтерменбіргеавторболғанәдіскердің30-40жылдарыжарықкӛргенмақалалары«Ауылмұғалімі»кейіндеп«Халықмұғалімі»аталғанәдістемелікжурналдажарықкӛріпотырған.Әдіскердіңмақаласыкӛбіне оқу үдерісін ұйымдастыру мәселелеріне, әдебиет пәнініңсаяси-әлеуметттік,идеологиялықықпалынқарастырумәселелерінеарналады. Ә.Мәметованың1927жылы«ҚызылҚазақстан»«Кӛркемәдебиеттуралы» деген мақаласы,«Халық мұғалімі» журналының 1934 жылғы №8санындағы«Мектепбалаларынәдебиетпентаныстыру»аттымақаласы,аталғанжурналдыңосыжылғы№9санында«Үшіншібӛлімдеәдебиетшығармасын талқылау түрі» деген мақаласы «Ауыл мұғалімі» журналының1935жылғы № 6санында, «Балаларымызға кӛркем әдебиеттің ең жақсынұсқауларынберетін уақыт жетті»деген мақаласыжарықкӛрген. Ә.Мәметова:«Шығарманыоқушыларментаныстырмасбұрынәуеліоқытушыӛзіжақсыталдаптүсініпалуытиіс.Онанкейіноқушыларғаберілетін негізгі мәліметі қайсы, қосымша беретін түсінігі қай дәрежеде, олалған білімдерін оқушылар қай жолмен нығайтады осылар оқытушыда анықболуы тиіс»,-деген пікірайтады. «Балаларғакӛркемәдебиеттіңеңжақсынұсқаларынберетінуақытжетті» деген мақаласында Ә.Мәметова мектепте оқылатын шығармалардыңоқушыұғымыналайықтылығынсӛзетеді.1928жылданбергібалаларәдебиетінде 30-40 шамалы ғана кітап бар екенін, оның ӛзі аударма кітаптарғанаекендігінсӛзетеді.Балаларәдебиетініңкүрделіекендігінайтакеле,сыншыларменәдебиетшілертарапынаносымәселелердіңқолғаалынуықажеттігінескертеді. жылдардағыәдістемелікой-пікірлердіңдамудеңгейі,әсіресе,Ә.Үсеновтің«Ауылмұғалімі»журналындажарияланған«Кӛркемәдебиетсабағының методы»1 «Кӛркем әдебиет сабағының түрлері»2 мақалаларынанкӛрінеді. «Кӛркем әдебиет сабағының методы» атты мақалада әдебиет пәнісыныпӛскенсайынкүрделеніп,оқушылардыңәдебиеттануғылымыныңтеориялықмәселерімендетанысболукеректігіайтылады.Автор:«Үсыныптанбастап-ақ«әдебиет-образбеншындықтыашықсанаарқылы 1Үсенов Ә. Кӛркем әдебиет сабағының методы // «Ауыл мұғалімі журналы» №4,1934 -10-15б. 2ҮсеновӘ.Кӛркемәдебиетсабағыныңтүрлері//«Ауылмұғаліміжурналы»№4,1936 . танытатын және адамға тәрбие беретін құрал деген анықтаманы бірте-біртешәкірттер санасына ұялату керек. Ал жоғарғы кластарда бұның үстіне кӛркемәдебиеттің жаратылысы мен ӛзіне жас ерекшелігі туралы балалардың ұғымынкеңітіп, әрі тереңдету, материалды сын кӛзімен оқу, анализ жасағанда типтермен образдарды терең тану, әдебиет стилін білу т.б. керек болады»1 - дегенпікір білдіреді.Ә.Үсеновжаңасабақтыүш топқабӛліп кӛрсетеді: 1.Оқушыларды тарихи және тарихи-әдеби материалдармен таныстыру;2.Шығарматексін оқытып,жақсы таныстыру; 3.Шығарманыталдап,анализберу. Мақалада тӛменгісыныптар мен жоғарысынаптардағы материалдыңкӛлеміне қарай тӛменгі сыныптарда сыныптағы талдау жұмыстарына кӛбірекорын беріліп, кӛлемі үлкендеу шығармалардыжоғары сыныптарға беругеболатынын айтуы автордыңәдіскер ретінде оқушының жас ерекшелігі менқабілетін дұрыс саралай алғандығын танытады. Сондай-ақ мұғалім сыныптаӛз бетімен орындалатын жұмыстарға бағыт беріп, басшылық жасауы керекдегенойарқылыдашығармашылықсабақмәселесінежақындайтүседі.Автормәтіндіоқытужолдарын,мазмұндапайту,жасерекшелігінеқарайталдау жасату, шығармадағы характер, тип, образ, шығарма композициясы,сюжеті, шығарма тілі, кӛркемдік құны, әдісі, стилі, шығармадағы мазмұн менформа т.б.ерекшеліктеріне кӛңіл бӛлгізу керектігін айтады. Әдебиеттің пәнретіндегі ерекшелігін басқа пәндермен салыстыра кӛрсету керек деген де ойайтылған. Жалпы алғанда, бұл мақаланың бағалы жағы — сол тұстағы оқытудәрежесіне қарағанда алғаш осы күнгі шығарма талдау жолдарын кӛрсетуіндебайқалады. Солай бола тұра, әдістемелік бұл тарапты айтылған автордың ой-пікірлерініңбелгілібірғылыми-теориялықнегіздеріжоқтығыбайқалады.Мақаладаәдіс пен тәсілдің аражігіайқынемес. Ә.Үсенов«Кӛркемәдебиетсабағыныңтүрлері»аттымақаласында: «Сабақ дегеніміз —алдына қойған анық мақсаты бар,оқушыларға білімберіп,олардыәртүрліжаттығужұмыстарыменқаруландыратын,оқупроцесінұйымдастырып,оқушылардыүздіксізтәрбиелепотыратынжұмыстыңтүрі»деген нақты анықтама береді2. 1936жылы «Ауыл мұғалімі» журналының №9-санында жарық кӛрген.А.Кӛшімбаевтың «Қазақтың орталау мектептеріне арналған әдебиеттік оқупрограммасының схемасы», «Ауыл мұғалімі» журналының 1938 жылғы №18-санында,М.Жүнісовтің«Абаймектепте»дегенмақаласы«Коммунист»газетінің1940жылғы15-қазанайындағысанында,Ә.Қасымбековтің «Абайдыңұстаздыққызметі»аттымақаласы«Жаңаауыл»басылымының1940 жылғы 20-қыркүйектегі санында тағы да басқа осы тектес мақалаларжарияланған. Отызыншы, қырқыншы жылдарда жарық кӛрген бұл мақалаларда қазақәдебиетініңжалпымәселелері,алғашқыоқуқұралдарыныңсапасы,партия 1Сонда,12б. 2ҮсеновӘ.Кӛркем әдебиетсабағыныңтүрлері//«Ауыл мұғаліміжурналы»№4,1936. -11б. қаулыларының орындалуы, саяси-әлеуметтік мәселердің сол кездегі әдебиетпәніндегі қамтылуы, әдебиет пәнінің идеологиялық ықпалы, оқу бағдарла-маларының кемшіл тұстары сӛз болады. Қырқыншы жалдарға дейін қазақ әдебиетінің әдістемесінің қалыптасукезеңіболдыдеугеболады.Бұлқалыптасубірнешебағыттағыүдерістенкӛрінеді:осыкезеңдемектептіңсабақжүйесіқалыптасты,яғнижалпығабірдейорталаужәнеортабілімберужүйесіқұрылды;әдебиетоқулықта-рының ғылыми-әдістемелік, материалдық базасы қалыптасу үстінде болды;оқубағдарламаларыменоқулықтарыныңәдістемелікқұралретіндегірӛлікүшейетүсті.Әдебиетоқулықтарыныңоқушыменмұғалімніңсүйенетіннегізгі құрал ретіндегі рӛлінің күшейуі ендігі жерде әдістемелік жүйесін денығайту талабын туғызды. Ендігі жерде мектеп оқулықтарына әдістемелікнұсқаулардыңжазылуқажеттігінтуындатты.Солтұстағыидеологияныңәсеріненмектептеоқылатынақын-жазушылардыіріктеуүлкенжауапкер-шілікпен жүзеге асырылуы себепті, ендігі жерде жеке ақын-жазушылар ӛміріменшығармашылығынмұғалімдергетүсіндіругеарналғантанымдықмазмұндағыкітапшалар пайда болды. Қ.Жармағамбетовтің«ЖамбылЖабаевтыңӛміріментворчествосы»(1955),С.Сейітовтің«ТайырЖароковтворчествосы»(1955),«ҒабитМүсірепов творчествосы» (1955), А.Нұрқатовтың «М.Әуезов творчествосы»(1956) деген кітапшалар жарық кӛрді. Бұл кітапшаларда арнайы әдістемелікнұсқау болмағанымен, әдебиет материалы ретінде шығармаларға түсініктемежасалған. 1957жылыС.Тілешованың«Vкластакӛркемшығармалардыоқытужолдары»аттымұғалімдергеарналғанкӛмекшіқұралыжарықкӛрді.Бұләдістемелік құралда да шығарманың идеялық мәнін ашу туралы сол тұстағыталаппенжетекшібағытқанұсқаужасалады:«Мұғалімшығарманыңидеялық,тақырыптыққұндылығынакӛпкӛңілбӛлсін,яғниавтордыңайтпақшы болған шығармадағы негізгі, түйінді пікірді оқушыларға жеткізубасты міндет болып саналсын»1 -дегенпікір жазады. Осының ӛзінен қазақәдебиетінде50жылдардадаавторитарлықжүйеніңбасымдығыкӛрінісбереді. С.Тілешованың аталған әдістемелікқұралындабірсыныпқаберілгенәдебиет пәні материалы түгел қамтылған. Яғни 5-сынып оқулығына жазылғаналғашқыәдістемелік нұсқауболып табылады. 1957жылыМ.Шәріпованың«ХкластаМ.Әуезовтің«Абай»,«Абайжолы» романдарының кейіпкерлерін талдау» деп аталған әдістемелік кітап-шасы жарық кӛрді. Кітапшада оқушылардың жан-жақты дайындығына кӛңілбӛлу, оқушыларды іздендіруге жол ашу, мәтінмен жұмыс жүргізудің кейбірәдістеріұсынылған2. 1Тілешова С. Ү класта кӛркем шығармаларды оқыту жолдары. – А., Мектеп, 1957. –42б. 2ШәріповаМ.ХкластаМ.Әуезовтің«Абай»,«Абайжолы»романдарыныңкейіпкерлерінталдау.–А.,Мектеп, 1957. Оқушыларды іздендіру жолдары, оқушылардың ауызша тілін, жазба тіліндамытужолдарынұсынғанғылыми-практикалықжағынанмәндіеңбектің бірі —С.Тілешованың«Әдебиеттікоқусабақтарындағыжазбажұмыстарыныңтүрлері және жаздыру жолдары» атты әдістемелік мақаласы. Мақалада ауызшажәнежазбашатілдамытужұмыстарыбірін-бірітолықтырыптұратын,бір-біріменсабақтастықтажүргізілетінәрекетекендігіорындыайтылған,мысалдармен дәйектелген.Сынып бойынша жазбаша және ауызша тіл дамытужұмыстарыналдын ала жоспарлауүлгісін ұсынады1. 1946жылы«Халықмұғалімі»журналындажарияланғанӘ.Қоңыратбаевтың«МектептеАбайдыңмысалӛлеңдеріноқытутуралы»дегенмақаласы–осытұстажазылғанбелгілібіршығарманыжанрлықерекшелігінеқарайоқытужолдарынұсынғаналғашқымақала2.Оқушытүсінігіне жеңіл, қызғылықты шығармалар есебіндебағдарламадан мысалӛлеңдерідеорыналғанболатын.Сондықтанбұлмақалаӛзектімәселеніқозғағанеңбектіңбірідепайтсаболғандай.«Қазақтіліменәдебиеті»журналының1958жылғы№3-санындажарықкӛргенМ.Тӛрежановтың «Мысал ӛлеңдерді оқыту» атты мақаласыосы тектес шығармаларды оқытутуралы жазылған кӛлемді мақаланың бірі болып саналады. Мақалада тӛменгісыныптарда Абайдан ӛтілетін мысал ӛлеңдердің ақынның басқа ӛлеңдеріменжәне қара сӛздерімен ӛзектестігі, идеялық мағынасы туралы түсіндіре келіп,КрыловтанаударылғанАбайдыңүшӛлеңіменЫ.Алтынсаринаударғаннұсқасын салыстыра сипаттайды3. Оған қоса автор сабақ барысында, мысалӛлеңдер бойынша жұмыс жүргізудің ӛзіндік жоспарын құрып ұсынады, бірақоны іске асыруда мұғалім қандай ұтымды әдістер қолданатыны туралы сӛзқозғалмайды. Осыдан ары қарай әдебиет пәнінің жүргізілу сапасын арттырубағытындағыәдістемелікізденістербірте-бірте кӛбейебастады. 1957 жылы Ә.Дербісалиннің «ІХ сыныпта Ы.Алтынсарин творчество-сын оқып-үйрену»аттыәдістемелікқұралыжарықкӛрді4. ОсыжылыАлматықаласындақазақтіліменәдебиетіоқытушы-ларының республикалық кеңесі ӛткізілді. Кеңесті 1940-57 жылдардағы қазақтілі мен әдебиетінің мектепте оқытылу жайы қорытындыланды. Жер-жерденкелген озат тәжірибелі мұғалімдердің пікірлері ортаға салынды, оқу бағдар-ламаларыменоқулықтарды,сыныптантысоқудыжетілдірумәселелеріқозғалып,келешектеатқарылатыністермежеленді.Орысәдіскерлерініңеңбектерінқуаттап,центристікбағытұстаныпотырғанқазақәдебиетіәдістемесіндеәдебиеттіоқытудыңкейбіржеке-жекемәселелерінеіргелізерттеужұмыстарыдажүргізілебастады.Қазақәдебиетіәдістемесініңтарихында1960жылдардыңорныерекше.60-жылдардыңекінші 1Қазақәідебиетімұғалімдерініңістәжірибесі.А.,Мектеп1972 2ҚоңыратбаевӘ.МектептеАбайдыңмысалӛлеңдеріноқытутуралы.//Халықмұғалімі. 1946.№9-10. Б 8-13. 3ТӛрежановМ. Мысалӛлеңдердіоқыту. //Қазақтіліменәдебиеті.1958.№3.Б. 10-18. 4ДербісалинӘ.ХкластаС.Мұқановтворчествосыноқытуүшінкӛмекшіқұрал.Алматы:ОПБ, 1957.–60б. жартысындаӘ.Қоңыратбаевтың«Әдебиеттіоқытуметодикасыныңочерктері»1,«Қазақәдебиетініңметодикасы»2,А.Кӛшімбаевтың«Қазақәдебиетінің методикасы»3, «Орта мектептің қазақ әдебиетін оқыту методи-касының мәселелері»4 деген еңбектері жарық кӛрді. Аталған еңбектерді қазақәдебиетіәдістемесініңіргелімәселесінкӛтергендігіжағынанбағалыдепбілугеболады.Осыбіркезеңдердежекеақын-жазушыларшығармаларындербесталдаукӛбірекқолғаалынды.Ә.Дербісалиннің«С.Мұқановтвор-чествосыноқытуүшінкӛмекшіқұрал»5,Ә.Дайырованың«ОртамектептеІ.Жансүгіровтворчествосыноқыт6,С.Қалиевтің«Ғ.Мүсіреповшығарма-ларын қазақ орта мектебінде оқыту»7, Қ.Тасболатовтың М.О.Әуезовтің твор-чествосын орта мектепте оқыту мәселелерін талдаған«Әдебиет сабағындаоқушылардың танымдық белсенділігін артыру жолдары» деген мұғалімдергеарналған кӛмекшіқұралдаржарық кӛрді8. Ӛзін-ӛзітексерусҧрақтарыментапсырмалары: ХХғасырдыңбасындағыалғашқымектептердіңерекшеліктеріқандай?Ондағы оқумазмұнын сипатта. Алғашқыбағдарламалардықұрудақандайізденістерболды?Алғаш-қыбағдарламалардыңқұрылысы мен мазмұны қандай? Алғашқы«Қазақ әдебиеті»оқулықтары.Олардыңқалыптасутарихы Алғашқыәдіскерғалымдардыата.Әдістемелікеңбектеріқандай? Әдебиеттертізімі:ӘріноваБ.Қазақәдебиетіәдістемесініңқалыптасутарихы.–Алматы:2003 ж. ЖұмажановаТ.Қ.Әдебиеттіоқытуәдістемесі.(мектепұстаздарыменболашақәдебиетшісту-ке арналған) -Алматы:Білім, 2009. Қосымша:БітібаеваҚ.Әдебиеттіоқытуәдістемесі. –Алматы:Рауан,1997. 1ҚоңыратбаевӘ.Әдебиеттікоқуметодикасы,очерктері.–Алматы:ҚМОПБ,1962.–212б. 2Қоңыратбаев Ә.Қазақәдебиетініңметодикасы.–Алматы:Мектеп,1964.–280б. 3КӛшімбаевА.Қазақәдебиетініңметодикасы.Алматы:Мектеп.1969.– 243 б. 4Кӛшімбаев А. Орта мектептің қазақ әдебиетін оқыту методикасының мәселелері. –Алматы:Мектеп,1970.–250б. 5ДербісалинӘ.ХкластаС.Мұқановтворчествосыноқытуүшінкӛмекшіқұрал.Алматы:ОПБ, 1957.–60б. 6Дайырова Ә. Орта мектепте Ілияс Жансүгіров творчествосын оқыту/ кӛмекші құрал/Алматы:Мектеп, 1969.–124б. 7ҚалиевтіңС.МектептеҒ.Мүсіреповшығармаларын оқыту жолдары.Алматы:Мектеп,1974.–146б. 8ТасболатовҚ.Әдебиетсабағындаоқушылардыңтанымдықбелсенділігінарттыружолдары.– Алматы: Мектеп,1974.–80 б |