1. Insoniyat ijtimoiy iqtisodiy taraqqiyotining ilmiy texnikaviy davrini tariflang
 Скачать 78.29 Kb.
|
34. Akropol qadimgi Yunonistonning eng mashhur ansambliga aylandi uni tariflash ?Aкропол қадимги Юнонистоннинг энг машҳур ансамблига айланди, ун- да диний, мифологик, қаҳрамонлик ва сиёсий мақсадлар битта ажойиб ба- диий яхлитликда бирлаштирилган. Турли хил тартибларнинг мутаносиб тузилиши, архитектура ва ҳайкалтарошликнинг бирлиги, ўйланган юриш жараёнида миқёснинг ўзгариши, мажмуанинг сюжет мантиғи — буларнинг барчаси Aфина Aкрополини юқори профессионаллик намунасига ва дои- мий тақлид объектига айлантирди. Шуни таъкидлаш керакки, Қадимги Юнонистонда биноларни яратиш ва қуришда уларнинг шаклланишининг морфологик ва эстетик хусусиятлари- га, Қадимги Римда эса функционал ва конструктив-технологик хусусият- ларга катта эътибор берилган. Қадимги Римда қурилиш ташаббуслари кўламининг ўсиб бориши ва алоҳида тузилмалар кўламининг кенгайиши юнонларнинг пост ва нурли тузилмаларига нисбатан кўпроқ имкониятларни таъминлайдиган янги қурилиш техникасини яратишни талаб қилди. Бу архитектуранинг кен- гайтмаси Саёҳат имкониятларига тонозли конструкцияларни жорий этиш ва ри- вожлантириш ҳамда янги материал — бетондан фойдаланиш орқали эри- шилди. Рим республикаси даврида ёйилган тош ва бетоннинг гумбазли конструкцияси архитектуранинг мутлақо янги умумий қиёфасини яратади, янги турдаги меъморий иншоотларнинг пайдо бўлишига ёрдам беради ва антик даврдан мерос бўлиб қолган ёки эллинизмдан олинган анъанавий турларни ўзгартиради. Akropolning madaniy ob'ektlarining hududi va xususiyatlarining rejasi Afina akropolining kompozitsion ansambli katta miqyosda qurilgan, tarixiy hudud o'ziga xos xususiyatlarga ega. Keng maydonni bir qarash bilan qoplash qiyin. Shu kungacha ochiq havoda joylashgan tarixiy eksponatlarning ozgina qismi asl holida saqlanib qolgan. Akropol rejasi  35. Qadimgi yunonistonda binolarni yaratish va qurishda ularni shakllantirish xususiyatlarini tariflang ? Qadimgi Yunonistondagi ibodatxonalarning turlari ularning qurilgan vaqti bilan chambarchas bog'liq. Yunon me'morchiligi va san'ati tarixida uchta davr mavjud. Arkaik (miloddan avvalgi 600-480 yillar). Fors bosqinlari davri. Klassika (miloddan avvalgi 480-323). Hellasning gullagan davri. Makedoniyalik Iskandarning yurishlari. Davr uning o'limi bilan tugaydi. Mutaxassislarning fikriga ko'ra, Aleksandrning istilolari natijasida Hellasga kirib bora boshlagan ko'plab madaniyatlarning xilma-xilligi klassik ellin me'morchiligi va san'atining tanazzulga uchrashiga olib keldi. Yunonistonning qadimgi ibodatxonalari ham bu qismatdan qochib qutulmadi. Ellinizm (miloddan avvalgi 30-yilgacha). Rimning Misrni bosib olishi bilan yakunlangan kech davr. Ellin madaniyati Sitsiliya, Italiya, Misr, Shimoliy Afrika va boshqa ko'plab joylarga kirib bordi. Yunonistonning eng qadimiy ibodatxonalari arxaik davrga tegishli. Bu vaqtda ellinlar yog'och o'rniga ohaktosh va marmar kabi qurilish materiallaridan foydalana boshladilar. Yunonlarning qadimgi turar-joylari ibodatxonalarning prototipi bo'lgan deb ishoniladi. Ular kirish qismida ikkita ustunli to'rtburchaklar tuzilmalar edi. Ushbu turdagi binolar vaqt o'tishi bilan yanada murakkab shakllarga aylandi. Oddiy dizayn-Qadimgi yunon ibodatxonalari, qoida tariqasida, pog'onali poydevorda qurilgan. Ular ustunlar bilan o'ralgan derazasiz binolar edi. Ichkarida xudo haykali bor edi. Ustunlar zamin nurlari uchun tayanch bo'lib xizmat qildi. Yunonistonning qadimiy ibodatxonalarida peshtoq tomi bor edi. Ichki makonda, qoida tariqasida, alacakaranlık hukmronlik qildi. U erga faqat ruhoniylar kirishlari mumkin edi. Ko'pgina qadimgi yunon ibodatxonalarini faqat tashqaridan oddiy odamlar ko'rishlari mumkin edi. Shuning uchun ellinlar diniy binolarning ko'rinishiga katta e'tibor berishgan deb ishoniladi. Qadimgi yunon ibodatxonalari ma'lum qoidalar asosida qurilgan. Barcha o'lchamlar, nisbatlar, qismlarning nisbati, ustunlar soni va boshqa nuanslar aniq tartibga solingan. Yunonistonning qadimgi ibodatxonalari Dorik, Ion va Korinf uslubida qurilgan. Birinchisi eng qadimgi hisoblanadi. Dorik uslubi-Ushbu me'morchilik uslubi arxaik davrda rivojlangan. U oddiylik, kuch va ma'lum bir erkaklik bilan ajralib turadi. U oʻz nomini asoschilari boʻlgan Dorik qabilalariga bogʻlagan. Bu ibodatxonalarning faqat bir qismi bugungi kungacha saqlanib qolgan. Ularning rangi oq, ammo ilgari strukturaviy elementlar vaqt ta'sirida parchalanib ketgan bo'yoq bilan qoplangan. Ammo kornişlar va frizlar bir vaqtlar ko'k va qizil edi. Ushbu uslubdagi eng mashhur binolardan biri Olimpiya Zevs ibodatxonasidir. Hozirgi kungacha bu mahobatli binoning xarobalarigina saqlanib qolgan. Ionik uslub -Ushbu uslub xuddi shu nom bilan Kichik Osiyo mintaqalarida tashkil etilgan. U erdan u butun Ellada tarqaldi. Ushbu uslubdagi qadimgi yunon ibodatxonalari Doriklarga qaraganda ancha nozik va oqlangan. Har bir ustun o'z bazasiga ega edi. O'rta qismidagi poytaxt yostiqqa o'xshaydi, uning burchaklari spiralga o'ralgan. Ushbu uslubda, Dorikdagi kabi tuzilmalarning pastki va yuqori qismlari o'rtasida bunday qat'iy nisbatlar yo'q. Va binolarning qismlari o'rtasidagi bog'liqlik kamroq aniq va chayqalib ketdi. Taqdirning g'alati istehzosi bilan vaqt Gretsiyaning o'zida ion uslubidagi me'moriy yodgorliklarni deyarli ayamadi. Ammo ular tashqarida yaxshi saqlanib qolgan. Ulardan bir nechtasi Italiya va Sitsiliyada joylashgan. Eng mashhurlaridan biri Neapol yaqinidagi Poseydon ibodatxonasidir. U cho'kib ketgan va og'ir ko'rinadi. Korinf uslubi-Ellinizm davrida me'morlar binolarning ko'rkamligiga ko'proq e'tibor bera boshladilar. Bu vaqtda Qadimgi Yunonistonning ibodatxonalari bezaklar va akantus barglari ustunligi bilan o'simlik naqshlari bilan bezatilgan Korinf poytaxtlarini etkazib bera boshladi. Qadimgi Yunoniston ibodatxonalarida mavjud bo'lgan badiiy shakl eksklyuziv imtiyoz - ilohiy huquq edi. Ellinistik davrdan oldin oddiy odamlar o'z uylarini bu uslubda qura olmadilar. Agar biror kishi o'z uyini qator-qator zinapoyalar bilan o'rab, uni pedimentlar bilan bezatilgan bo'lsa, bu eng katta jasorat deb hisoblanadi. Dorian davlat tuzilmalarida ruhoniylarning farmonlari kult uslublarini nusxalashni taqiqlagan. Oddiy turar-joylarning shiftlari va devorlari, qoida tariqasida, yog'ochdan qurilgan. Boshqacha qilib aytganda, tosh inshootlar xudolarning imtiyozi edi. Faqat ularning turar joylari vaqtga bardosh bera oladigan darajada kuchli bo'lishi kerak edi. Jamoat binolariYunonlar tomonidan qurilgan boshqa me'moriy shakllar: tholos (yoki dumaloq ma'bad), eng yaxshi namunasi Delfidagi Teodorning Tolosi Afina Proniyaga bag'ishlangan; ma'badning ziyoratgohlariga kirishni tashkil etuvchi propilon (ayvon) (masalan, Afina akropolining propilai); jamoat favvoralari - ayollar ko'zalarini suv bilan to'ldirgan binolar; stoa (yoki tik turgan) - bir tomoni ochiq ustunli uzun tor galereya, Yunoniston shaharlarining agoralarida (savdo markazlarida) qatorlar bor edi (To'liq qayta tiklangan Attalus Stoa galereyasini Afinada ko'rish mumkin). TeatrlarVa nihoyat, har bir shaharda jamoat yig'ilishlari va dramatik tomoshalar uchun ishlatiladigan teatr mavjud edi. Dastlab, bu binolar marosimda qatnashmoqchi bo'lgan odamlar uchun joylarni to'plashdi. Masalan, xudoga bag'ishlangan bayramlarda odamlar ruhoniylar boshchiligidagi qurbonliklarda qatnashish uchun teatrga yig'ilishdi. Teatr san'at turi sifatida ixtiro qilinishi bilan dramatik tomoshalar ana shunday diniy bayramlarning bir qismiga aylandi. Teatr odatda shahar tashqarisidagi tog' yonbag'rida joylashgan bo'lib, markaziy tomosha maydoni - orkestr atrofida yarim doira shaklida joylashtirilgan ko'p darajali o'rindiqlardan iborat edi. Orkestrning orqasida skena deb nomlangan past bino bor edi, u kiler va kiyinish xonasi bo'lib xizmat qildi. |