1. Insoniyat ijtimoiy iqtisodiy taraqqiyotining ilmiy texnikaviy davrini tariflang
 Скачать 78.29 Kb.
|
37. Qadimgi Rimda tuzilmalarning xilma hilligi va qurilish ko’lami Gretsiya blan solishtirganda ularda nimalar farqlanadiҚадимги Римда тузилмаларнинг хилма-хиллиги ва қурилиш кўлами Греция билан солиштирганда сезиларли даражада ўзгарди: жуда кўп улкан бинолар қурилмоқда. Буларнинг барчаси қурилишнинг техник асосларини ўзгартиришни талаб қилди. Қадимги технология ёрдамида энг мураккаб вазифаларни бажариш имконсиз бўлиб қолди: Римда тубдан янги тузилма- лар ишлаб чиқилмоқда ва кенг қўлланилмоқда — ғишт-бетон, бу катта ора- лиқларни қоплаш, қурилишни кўп марта тезлаштириш муаммоларини ҳал қилишга имкон беради, ва энг муҳими, фойдаланишни чеклаш малакали ҳунармандлар, қурилиш жараёнларини паст малакали қул ишчиларининг елкасига ўтказдилар. 38. Rim betonini tariflang u qanday aralashmalar orqali suniy monolit deb nomlangan Тахминан IV асрда. Милоддан аввалги эрамизда оҳак боғловчи сифати- да ишлатилади (биринчи марта молоз тошда) ва II асрга келиб. Милоддан аввалги эрамизда оҳак ва майда агрегатли тош асосида монолит девор ва тонозларни қуришнинг янги технологияси ишлаб чиқилди. Оҳак ва қумни майдаланган тош билан аралаштириш орқали сунъий монолит «Рим бе- тон» деб номланган.Вулканик қумнинг гидравлик қўшимчалари — пузолана (у экспорт қилинган ҳудуд номидан кейин) уни сув ўтказмайдиган ва жуда бардошли қилди. Бу қурилишда инқилобга сабаб бўлди. Бундай дуворcлик тезда амалга оширилди ва шакл билан тажриба ўтказишга имкон берди. 39. Rimliklar pishirilgan loyning qanday afzalliklarini bilishgan “Rim solidi” bu nima Римликлар пиширилган лойнинг барча афзалликларини билишган, тур- ли шаклдаги ғиштлар ясаган, биноларнинг ёнғин хавфсизлигини таъмин- лаш учун ёғоч ўрнига металлдан фойдаланган, пойдевор қўйишда тошдан оқилона фойдаланилган. Рим қурувчиларнинг баъзи сирлари ҳали очилма- ган, масалан, «Рим солоди» эритмаси ҳозир ҳам кимёгарлар учун сирдир. Бутун қадимги дунёда Рим меъморчилиги ўзининг баландлиги бўйича тенгсиздир. Муҳандислик санъатининг турлари, иншоот турларининг хил- ма-хиллиги, композицион шаклларнинг бойлиги, қурилиш кўлами. Римли- клар шаҳар, қишлоқ ансамбли ва ландшафтига меъморий объектлар сифа- тида муҳандислик иншоотларини (сув ўтказгичлар, кўприклар, йўллар, портлар, қалъалар, каналлар) киритдилар, янги қурилиш материаллари ва иншоотларини қўлладилар. 40. Qadimgi dunyoda Rimda memorchilik,muhandislik borasidagi tariflarni ifodalang Бутун қадимги дунёда Рим меъморчилиги ўзининг баландлиги бўйича тенгсиздир. Муҳандислик санъатининг турлари, иншоот турларининг хил- ма-хиллиги, композицион шаклларнинг бойлиги, қурилиш кўлами. Римли- клар шаҳар, қишлоқ ансамбли ва ландшафтига меъморий объектлар сифа- тида муҳандислик иншоотларини (сув ўтказгичлар, кўприклар, йўллар, портлар, қалъалар, каналлар) киритдилар, янги қурилиш материаллари ва иншоотларини қўлладилар. 41. Римликлар Юнон архитектурасида кандай тамойилларни ва кандай тартиб тузимини ишладилар уларни таърифланг Улар юнон архитектурасининг тамойилларини ва биринчи навбатда тартиб тизимини қайта ишладилар: улар тартибни камерли тузилиш билан бирлаштирдилар. Қадимги Римда ўзларининг функционал мақсадларига кўра янги бинолар — ванналар ва амфитеатрлар пайдо бўлди. Шуни таъкидлаш керакки, Қадимги Юнонистонда биноларни яратиш ва қуришда уларнинг шаклланишининг морфологик ва эстетик хусусиятлари- га, Қадимги Римда эса функционал ва конструктив-технологик хусусият- ларга катта эътибор берилган. 42. Римдаги анфитеатр Колизейни кўп функционаллиги нимада ўз ифодасини топган уларни таърифланг? Aмфитеатрлар архитектура иншоотининг соф Рим типидаги туридир. Милодий 70—80 йилларда э. (милодий 1 аср) Колизей (лотинча колоссе- усдан — «улкан») деб номланган улкан Флавиан амфитеатри қурилган, Колизей Римдаги энг катта амфитеатрдир. Мавжудлигининг биринчи кунлариданоқ у Римнинг асосий диққатга сазовор жойларидан бири бў- либ келган. Колизей ўзининг техник жиҳозлари, янги функционал мақсади ва ажойиб функцияга эга бинода театрлаштирилган фойдаланиш ва ер ости майдонидан фойдаланиш туфайли ўз давридан анча олдин инновацион меъморий иншоот сифатида шуҳрат қозонди. Биноларни жойлаштиришда юзаларнинг ёруғлиги ва соясининг харак- тери ҳам ҳисобга олинади. Умуман олганда, инновацион тарихий бинолар- ни шакллантиришнинг асосий қонуниятлари қуйидагилардир: морфологик жиҳатдан — мунтазам тузилишнинг кенг тарқалганлиги, объектларнинг масштаб хусусиятларининг ортиши, тузилмалар тектоникасига мувофиқ композицион воситалардан фойдаланиш; семантик жиҳатда муайян белги- ларнинг мавжудлиги, индивидуал услубнинг аниқланиши; функционал жиҳатда рекреацион функцияга эга бўлган тузилмаларнинг кўринишини таъкидлаш керак: дам олиш, ажойиб, муқаддас ва бошқалар; эстетик жиҳатдан, биринчи навбатда, инсонга катта ҳиссий таъсир кўрсатадиган индивидуал бадиий образнинг мавжудлигини таъкидлаш керак; 43. Rimdagi anfiteatr Kolizeyning strukturaviy tuzilishi va arxitekturaviy reja galereya tizimini tariflang Aмфитеатрлар архитектура иншоотининг соф Рим типидаги туридир. Милодий 70—80 йилларда э. (милодий 1 аср) Колизей (лотинча колоссе- усдан — «улкан») деб номланган улкан Флавиан амфитеатри қурилган, Колизей Римдаги энг катта амфитеатрдир. Мавжудлигининг биринчи кунлариданоқ у Римнинг асосий диққатга сазовор жойларидан бири бў- либ келган. У эмас-ажабланарлиси, чунки ўша пайтларда амфитеатр бир вақтнинг ўзида цирк, театр ва стадион эди. Режа бўйича эллиптик (асосий ўқлардаги ўлчамлар тахминан 156 * 188 м) ва баландлиги (48,5 м) бўлиб, у 50 минг то- мошабинни сиғдира олди. Aйлана бўйича у деярли 500 м га етган. Режада структура кўндаланг ва ҳалқасимон йўлаклар билан ажратилган. Устунларнинг учта ташқи қатори ўртасида асосий тарқатиш галереялари тизими ташкил этилган. Зинапоя- лар тизими галереяларни амфитеатр ҳунисида бир текисда жойлашган би- нога чиқиш ва ташқи кириш йўллари билан боғлаган периметри атрофида жойлаштирилган. Структуравий асос 80 та радиусли йўналтирилган девор ва шифтлар- нинг тонозларини кўтарувчи устунлардан иборат. Ташқи девор травертин квадратлардан ясалган; устки қисмида икки қатламдан иборат: ички қис- ми бетондан, ташқи қисми травертиндан қилинган. Мармар ва кноcк қоплама ва бошқа безак ишлари учун кенг қўлланилган. Материалнинг ху- сусиятлари ва ишини жуда яхши тушунган ҳолда, меъморлар тош ва бетон композицияларнинг ҳар хил турларини бирлаштирдилар. 44. Kolizeyning “ramka” strukturasini to’la ifodalang ular nimalarda o’zini nomoyon etgan Колизейнинг «рамка» структураси функционал жиҳатдан мақсадга му- вофиқ бўлиб, ички галереялар, ўтиш жойлари ва зинапояларни ёритишни таъминлади ва материалларнинг нархи жиҳатидан тежамкор эди. Колизей, шунингдек, даврий тартибга солинадиган қоплама шаклида айвон тузилмалари учун дадил ечимнинг тарихдаги биринчи маълум на- мунасини тақдим этади. Устида тўртинчи қават деворида арқонлар ёрда- мида баҳайбат ипак айвон боғланган таёқлар учун таянч бўлиб хизмат қил- ган қавслар сақланиб қолган. 45. Kolizeyning dizayini xususiyatlari arxitekturada nimalarda nomoyon bo’lgan ularni tariflang Колизейнинг дизайн хусусиятлари архитектурада тубдан янги сўз эди. Эллипс кўринишидаги арена стендлар билан ўралган бўлиб, улардан катта томошабинлар ҳаяжонли ўйинни томоша қилишлари мумкин эди. Томошалар: ёввойи ҳайвонлар билан жанглар, гладиаторлар жанги ва бошқалар. Тўғридан-тўғри Колизей аренаси остида жуда кўп қўриқхона- лар, касематлар ва ер ости зиндонлари бор эди. Турли техник қурилмалар билан жиҳозланган бу арена тувал томи билан қопланган, ҳатто кема жан- гларини ташкил қилиш учун ҳовузга айлантирилган. Aжабланарлиси шундаки, бир неча соат ичида амфитеатр аренаси кўлга айланиши мумкин, унинг юзасида байрамона экстраваганзалар ўтказилади. Бундан ташқари, махсус механизмлар аренани чўлга ёки ям-яшил ўрмонга айлантириши мумкин эди. 46. O’rta asrlarda Go’tika soborlari qurilishida memorlarning texnik yutuqi nimalarda ifodalandi ularni ifodalang Ўрта асрларда готика соборлари қурилишидаги техник янгиликлар ту- файли инновацион объектлар ҳам пайдо бўлди. Готика меъморларининг техник ютуғи юкни тақсимлашнинг янги усулини кашф қилишлари эди. Масоннинг оғирлиги ва босими маълум нуқталарда тўпланиши мумкинли- ги аниқланди ва агар улар айнан шу жойларда қўллаб-қувватланса, бино- нинг бошқа элементлари энди юк кўтармаслиги керак эди. 47. Gotik ramka texnik yechimini yangiligi nimalarda namoyon bo’ldi ularni tariflang Готҳиc рамка шундай туғилган. Техник ечимнинг янгилиги қуйидагича эди: улар бинонинг мустаҳкам деворларига суяна бошладилар, массив ци- линдрсимон тоноз очиладиган қовурғали хоч билан алмаштирилди, бу то- нознинг босими қовурғалар ва камарлар орқали устунларга (устунларга) узатилади. Шу тарзда ҳосил бўлган латерал суриш учувчи таянчлар ва та- янчлар орқали идрок қилинади. Ушбу инқилобий топилмалар нафақат қурилиш материалларини те- жашга, балки маъбаднинг ички қисмини бир бутунга бирлаштиришга, уни чалкаштириб юборган ва тўсиб қўйган устунлардан воз кечишга им- кон берди. Билан бирга Нефнинг ёритилишини яхшилаш орқали бино- ларнинг баландлигини тубдан ошириш мумкин бўлди. Европадаги баъзи готика ибодатхоналари Хеопс пирамидасининг баландлигидан ошиб кет- ди, у минг йиллар давомида дунёдаги энг баланд бино бўлиб қолди. Шундай қилиб, хонанинг имкониятларини ошириш ва кенглик туйғусини яратиш учун соборнинг ички маконини кенгайтириш керак эди. Бунга залнинг ўлчамини кенглик ва баландликда ошириш, ички устунлар бў- лимларини бўш жойни безовта қилмаслик учун қисқартириш орқали эришилди. 48. Gotika sobori binosining konstruktiv ramkasi devorlar va gumbazlar majmuasi bo’lmay balki sklet ramkadir ushbu holatni nimalarda nomoyon bo’lganini tariflang Готика собори биносининг конструктив рамкаси энди деворлар ва гум- базлар мажмуаси эмас, балки скелет, рамкадир. Бу меъморчилик тарихида- ги ягона тош рамка бўлиб, уни яратиш мумкин эди, чунки меъморларнинг муҳандислик фикри ҳам, масонларнинг техник маҳорати ҳам юқори дара- жага етган. Енгиллик, вазнсизлик, очиқ ишларнинг таассуротлари меъморий шакл- ларнинг ўзига хос пластиклиги билан ҳам боғлиқ: устунларга ўхшамайди- ган таъкидланган вертикал таянчлар, балки юпқа устунлар тўпламлари, лансетли камарлар, учли чодирлар ва педиментлар, массаларни ажратиш, деталларни нозик профиллаш.. Суриш кучини камайтириш учун камар ва тонозларнинг думалоқ (ярим доира) шакли лансет билан алмаштирилди. Услубнинг бирлиги учун дераза ва эшиклар тўшагининг камарлари ҳам лансет ясала бо- шланди. Ушбу лансет мос келади қалъалар, тик думбали томлар ва габ- леларнинг готика-севимли учли шакли. Ланcет арклари, туюлиши мум- кин бўлганидек, Шарқдан қарзга олинмаган. Эрон ва Ўрта Осиё меъмор- чилигида улар бошқа шаклга эга бўлиб, ўрта асрларда европаликлар би- лан тўғридан-тўғри алоқада бўлган араблар думалоқ камарлардан фойда- ланганлар. 49. Gotika uslubidagi birinchi muxim bino Notr-dam sobori va Notr –Dam de parijni arxitekturaviy kompozitsion holatini tariflang Готика услубидаги биринчи муҳим бино Нотр-Дам собори, шунингдек, Нотр-Дам де Париж, Париж марказидаги католик черкови, Франция пойтахтининг рамзларидан бири. У Cитé оролининг шарқий қисмида жойлашган. У 1163 йилдан 1345 йилгача қурилган. Соборнинг баландлиги 35 м, узунлиги 130 м, кенглиги 48 м, қўнғироқ минораларининг баландлиги 69 м, жанубий минорадаги Эммануел қўнғироғининг оғирлиги 13 тонна, тили 500 кг Соборнинг архитектураси стилистик таъсирларнинг икки томонламалигини кўрсатади: бир томондан, ўзига хос кучли ва зич бирлиги билан Усмонли Нормандия услубининг акс-садолари мавжуд бўлса, бошқа томондан, готика услубининг инновацион меъморчилиги ютуқларидан фойдаланилган. бинога енгиллик беради ва соддалик таассуротини яратади. Париж Нотр Дами — бу галереялар ва икки томонлама навесли базилика. Илгари, бу дизайн жуда камдан-кам ишлатилган саноатда бошқариладиган аниқлик билан ишлаб чиқарилган йирик ўлчамдаги структуравий элементлар. Бундан ташқари, муҳандис К. Фокс иштирокида барпо этилаётган бино дизайнерлик касбининг мавқеини ошириб, уни жараённинг ажралмас иштирокчисига айлантирди. Сарой кўплаб тақлидларга сабаб бўлди ва самарали юқори технологияли услубнинг аждодига айланди. 50. Кристал саройнинг меъморий ечими ва дизайнини таърифланг, уни характерли томонларини ёритинг? Кристал саройнинг бирон бир меъморий элементи ҳақиқатан ҳам монументал эмас эди; саройнинг ўзи соф миқдорий маънода монументалдир. У 72 минг м2 дан бир оз камроқ майдонни эгаллаган. Режада тўртбурчаклар бўлган бино оддий геометрик шаклларнинг синтези эди Тартиб католик черковларидан олинган: учта навес, иккита транцепт, галереялар. Галереялари юқорига торайиб, учта поғонани ташкил этувчи марказий транцепт ёғоч рамкада ясалган ярим доира гумбаз билан қопланган. 22 м оралиқ дарахтнинг нисбатан мўртлиги билан изоҳланади. Умуман олганда, бинонинг асосий конструктив элементлари трусслар орқали боғланган ичи бўш чўян устунлар бўлиб, уларда букланган профилни ташкил этувчи сирланган панелларнинг текис томи қўллаб-қувватланган. Бошқача қилиб айтганда, том тизмалари ва томонидан ташкил этилган депрессиялар ҳар 1,2 м га алмашиниб туради. Деразадаги бундай диагонал алоқа устунлар орасидаги ташқи томондан ҳам, ичкаридан ҳам архитектурада янги эстетик элемент эди. Унинг дизайни, албатта, 20-аср меъморчилигига хос бўлган кўплаб хусусиятларни кутган эди, аммо кейин 19-асрда. бу хусусиятлар бошқа биноларда топилмади. Шундай қилиб, Кристал сарой дунёдаги биринчи йирик металл рамкали бино ва шиша деворлари бўлган биринчи бино бўлди. 51. Илмий санъатшуносликда услуб тушунчаси қачон пайдо бўлди, Немис археологи Иоган Иахим Винкелман ўз асарларида меморликда услуб ва шакилланишларни қандай жихатларига қаратган уларни ифодаланг? Илмий санъатшуносликда услуб тушунчаси 18-аср ўрталарида киритилган. Немис археологи Иоган Иахим Винкелман. Aсосий-Бадиий услубга бағишланган кўплаб асарлар ҳодисанинг ўз моҳиятини ҳамда санъат ва меъморликда услуб шаклланиш механизмларини фалсафий, маданий, семиотик, тизимли-синергетик жиҳатларда ўрганишга қаратилган. Шу сабабли, меъморчилик ва санъат тарихи назариясида услуб тушунчаси меъморчилик шакллари учун энг қулай ва машҳур «тавсифловчи восита» га айланди. Aрхитектура услубининг умумий қабул қилинган таърифи йўқ. Ҳа, 1890 —1907 йилларда нашр этилган «Брокхауз ва Эфрон энциклопедик луғати"да меъморчилик услуби икки хил: фазовий (ҳудудий) ва меъморий тилнинг вақтинчалик хусусияти сифатида тавсифланган. Кейинчалик илмий тадқиқотларда меъморчилик услубининг турли хил таърифлари пайдо бўлди. |