2597459794218_Картография топография негіздерімен 6В05201 каз. 1. Пн туралы апарат
 Скачать 177.02 Kb.
|
|
Әдебиеттер: 1. Жұмаділда Б.Ы. Картография негіздері : оқу құралы.- Қарағанды : Ақнұр, 2012 2. Бақтыбекова Ш.Б., Шорабаева Н.Д., Даменова А.Қ. Картография мен топография негіздері : оқу- әдістемелік құрал.- Алматы : Эверо, 2009.- 3. Тоқпанов Е.А., Мазбаев О.Б. Картография және топография негіздері : оқулық.- Алматы : Дәуір, 2012. 4. Тақырып Жердін пішіні мен өлшемі. Масштаб және масштабтың түрлері. Мақсаты: Геоид. Жер эллипсоиды. Референц-эллипсоид. Масштаб. Тезистер: Жердің фигурасына мейлінше жақын келетін эллипсоидты жер эллипсоиды деп атайды. Егер де букіл планета материктер астымен үздіксіз жалғасып жататын дүние-жузілік мүхит бетінің тынық кезіндегі жағдайымен шектелген десек, тұтас алғанда жердің пішіні туралы түсінік алуға болады. Осындай тұйық бет өзінің әрбір нүктесінде вертикаль бағытқа, яғни ауырлық күшінің бағытына перпендикуляр болады, ал ол деңгейлік бет деп аталады. Осы деңгейлік бетпен шектелген денені геоид дейді.Геоид — толқын мен ағынның жоқ кезінде мұхиттардағы судың орта деңгейі мен материктегі мұхитпен жалғасқан шартты түрде алынатын су денгейінің фигурасы. Салмақ күші деңгей бетінің потенциалы болып табылатын геоид жер фигурасы деп есептелінеді. Жердің фигурасына мейлінше жақын келетін эллипсоидты жер эллипсоиды деп атайды. Кейбір елдерде геодезиялық өлшеулерді өңдеу барысында геодезиялық жұмыстардың нәтижелері бойынша шығарылған өз эллипсоидтары колданылады; олар сол елдің немесе бірнеше елдің территориясын толық, не ішінара қамтиды. Осындай эллипсоид референц-эллипсоид деп аталады. Референц-эллипсоид дегеніміз нақты бір елде геодезиялық елшеулерді өңдеу үшін қолданылатын, жер денесінде белгілі түрде бағдарланған, нақты көлемі анықталған эллипсоид. Карта немесе планды құрастыру үшін, жер бетінің проекциясы (нұсқасы) қағазда белгілі бір көлемге дейін кішірейтілуі керек. Жер эллипсоидының немесе шардың сызықтық шамасының картадағы бейнесі неше есе кішірейтілгендігін көрсететін қатысты картаның масштабы дейміз. Масштаб дегеніміз, картадан сызық ұзіндығығының жергілікті жердегі сызықтың горизонтальдық ұзындығына қатынасы. Масштаб сандық, атаулы және графикалық болады. Әдебиеттер: 1. Жұмаділда Б.Ы. Картография негіздері : оқу құралы.- Қарағанды : Ақнұр, 2012 2. Бақтыбекова Ш.Б., Шорабаева Н.Д., Даменова А.Қ. Картография мен топография негіздері : оқу- әдістемелік құрал.- Алматы : Эверо, 2009.- 3. Тоқпанов Е.А., Мазбаев О.Б. Картография және топография негіздері : оқулық.- Алматы : Дәуір, 2012. 5. Тақырып: Картографиялық проекциялардың жіктелуі. Жердің беткі қабатының проекциялаудың әдістері. Мақсаты: Үсақ масштабты карталардың картографиялық проекциялардың түрлері Тезистер: Картографиялық проекция жазықтықта жер бетінің эллипсоидының немесе шарды математикалық тәсілмен көріністерді салу. Жердің градустық торын картада көрсетуді картографиялық тор деп атайды, ал меридиандар мен параллельдердің қиылысқан жерін – қиылысу нүктесі деп атайды. Карталарды құруда ең алдымен жазықтықта (қағазда) картографиялық торды көрсету қажет, ал содан кейін оларды контурлар мен және де басқа географиялық объектілермен толтырады. Торды әр түрлі тәсілмен құруға болады. Барлық географиялық карталардың проекцияларын әр түрлі белгілерімен топталып жатады: а) көмекке алынған геометриялық пішінімен және оларды бағдарлаумен; б) бұрмалану түрімен. Картографиялық проекциялар және оның бағытталумен қазіргі уақытта карталардың картографиялық торы аналитикалық заңымен салынып тұрады. Бірақ та проекцияларды атаған кезде салт бойынша терминдер сақталған «цилиндрлік», «конустық» және басқалар геометриялық пішіндеріне байланысты. Әдебиеттер: 1. Жұмаділда Б.Ы. Картография негіздері : оқу құралы.- Қарағанды : Ақнұр, 2012 2. Бақтыбекова Ш.Б., Шорабаева Н.Д., Даменова А.Қ. Картография мен топография негіздері : оқу- әдістемелік құрал.- Алматы : Эверо, 2009.- 3. Тоқпанов Е.А., Мазбаев О.Б. Картография және топография негіздері : оқулық.- Алматы : Дәуір, 2012. 6. Тақырып: Картографиялық кескіндеу тәсілдері Мақсаты: Картографиялық белгілеулерді зерттеу тәсілдері. Карталардың мазмұнын оқу. Тезистер: Тақырыптық карталар – белгілі бір нақты тақырыпты ашады. Мысалы, ауыл шаруашылығы өсімдіктерінің таралуы, табиғат зоналары мен жауын-шашын, т.б. Георгафиялық мазмұнды тақырыптық карта екі бөлімге шартты түрде бөлінеді, әрбірі оның қолдануында ерекше тағайындау болады. Біріншінің - ең басты - бөлімге құбылыс бейнелеуін апарып береді, тап осы карта тақырыбын құрастырады. Мына бөлім карта арнайы мазмұнымен атайды . Көптеген тақырыптық карталарда құбылыс мөлшерін лайықтылардың өлшеу бірліктерінде көрсетеді. Үсақ масштабты тақырыптық карталардың маңызды ерекшелігі және ішінде - құбылыс сапалы ерекшеліктерінің бейнелеу көп мүмкіншіліктері болады. Тақырыптық карталарда құбылыстардың ерекшеліктерін суреттеу үшін, картографиялаудың әртүрлі тәсілдерін қолданады: ареалдардың тәсілдері, сапалы фонның, нүктелі, изосызықтардың, белгілердің, таралмаған диаграммалардың, картодиаграм, картограм, ұзындық белгілердің және қозғалыс белгілерінің. Картографиялық белгілеу (шартты белгілер) карта мазмұнын тапсырады, яғни мәлімдеулердің нақты ақиқат туралы жиынтығы. Карта жасау кезінде картографиялық белгілеулердің жүйені өңдеу және таңдау карта тағайындауынан, оның тақырыптарынан, масштабты және жобалау мазмұнынын таңдаудан жасайды. Әдебиеттер: 1. Жұмаділда Б.Ы. Картография негіздері : оқу құралы.- Қарағанды : Ақнұр, 2012 2. Бақтыбекова Ш.Б., Шорабаева Н.Д., Даменова А.Қ. Картография мен топография негіздері : оқу- әдістемелік құрал.- Алматы : Эверо, 2009.- 3. Тоқпанов Е.А., Мазбаев О.Б. Картография және топография негіздері : оқулық.- Алматы : Дәуір, 2012. 7. Тақырып: Картографиялық кескіндеу тәсілдері Мақсаты: Картографиялық белгілеулерді зерттеу тәсілдері. Карталардың мазмұнын оқу. Тезистер: Карта сериялармен шығарылады. Карталардың жалпыгеографиялық әр түрлі аумақ қамтылған, табиғат карталарының және әлеуметтік – экономикалық карталарының сериялары болады (әлем карталары, материктердің, мемлекеттердің, аймақтардың, облыстардың). Әрбір серия ішінде мазмұн элементтерінің бірыңғай принциптар - бейнелеулері, бірыңғай проекцияларды және мүмкіншілікпен, бірыңғай немесе еселі масштабтар қабылданған. Картографиялық бейнелеу тәсілдерінің бірлік және шартты белгілеулердің бірыңғайлауы өте маңызды . Георгафиялық атлас жалпы бағдарламамен орындалған тұтас туынды сияқты жүйелі жиналған георгафиялық карталарды атайды. Атлас әртүрлі георгафиялық карталардың терімі ғана емес; ол карталардың жүйесін қосады. Қазіргі георгафиялық атластар әр алуан. Георгафиялық атластың сапасын жақсарту үшін - толықтықпен және атлас ішкі бірлігімен артынан оның бүтіндігі әсіресе маңызды анықталады. Атлас негізгі құру оның тағайындауын анықтайды: мазмұны (атласпен хабарланушы мәлімдеулердің шеңбері); құрылымды (атлас бөлімдерінің. құрылым және карталардың орналастыру жүйелілігі); атлас көлемі (карталардың саны); формат (мөлшер) жапырақтың. Мазмұн, құрылым және атластардың көлемі олардың тағайындауы дәл осылай әр түрлі. Әдебиеттер: 1. Жұмаділда Б.Ы. Картография негіздері : оқу құралы.- Қарағанды : Ақнұр, 2012 2. Бақтыбекова Ш.Б., Шорабаева Н.Д., Даменова А.Қ. Картография мен топография негіздері : оқу- әдістемелік құрал.- Алматы : Эверо, 2009.- 3. Тоқпанов Е.А., Мазбаев О.Б. Картография және топография негіздері : оқулық.- Алматы : Дәуір, 2012. 8. Тақырып: Жалпы географиялық жəне тақырыптық карталардың мазмұны Мақсаты: жалпы географиялық және тақырыптық карталардың мазмұнын талдау. Тезистер: Физикалық географиялық тақырыптық карталардың негізгі түрлері. Тақырыптық карталар мазмұны мен қызметіне сəй - кес физикалық жəне экономикалық карталарға топтастырылады. Геологиялық карталар. Ландшафттық карталар. Синоптикалық карталар. Геоморфологиялық карталар. Жалпы экономикалық карталар. Ауыл шаруашылық карталары. Тарихи карталар. Әдебиеттер: 1. Жұмаділда Б.Ы. Картография негіздері : оқу құралы.- Қарағанды : Ақнұр, 2012 2. Бақтыбекова Ш.Б., Шорабаева Н.Д., Даменова А.Қ. Картография мен топография негіздері : оқу- әдістемелік құрал.- Алматы : Эверо, 2009.- 3. Тоқпанов Е.А., Мазбаев О.Б. Картография және топография негіздері : оқулық.- Алматы : Дәуір, 2012. 9. Тақырып: Карталарды құру технологиялары Мақсаты: Карталарды жобалау және оларды құрастыру әдістері . Тезистер: Қағаз немесе пластикалық картамен электрондық карталар және атластар өз аналог үстінде дауссыз артықшылыққа ие болады. Негізгілерге: қол жетерлік, жеңілдік жаңарту және жұмыстың жылдам орындалуы жатады. Аэроғарыштық карталарды жасау әдістерін енгізу және өңдеу картоқұрастырумен автоматтандырылған жүйелердің - екі теориялық және практикалық картографияның негізгі проблемалары, ғылыми-техникалық революциямен туындағандар. Ғарыштық сүреттермен кездесетін тематикалық карталардың серияларының және фотокарта жасау алдын ала ескерілген, табиғи қорлардың күй-жағдайы бейнеленген, бағалау карталардың, болжау карталарының қоршаған орта өзгертулері, комплексті карталардың табиғатты қорғау бекйнеленеді. Карта арқылы ғарыштық сүреттерді қолдану жолы ең бастысы. Өйткені картадан басталады және күнгей жүйе планеталарының картамен жер ғарыштық зерттеулері бітеді. Хабар негізгі қайнарымен қашықтық ғарыштықтарды объектілердің сүреттер алынған үлкен ара қашықтықтан тіркеу нәтижесінде олардың шағылысқан немесе өзіне меншікті сәулеленудің бейнелеуі ғарыштық жинап алу келеді. Әдебиеттер: 1. Лурье, И. К. Геоинформационное картографирование [Текст] : методы геоинформатики и цифровой обработки космических снимков : учеб. для вузов / И. К. Лурье ; МГУ, географ. фак. - М. : КДУ, 2008. 2. Геоинформатика [Текст] : учеб. для вузов : в 2 кн. / под ред. В. С. Тикунова. - 2-е изд., перераб. и доп. - М. - Кн. 1. - 2008. 3. Геоинформатика [Текст] : учеб. для вузов : в 2 кн. / под ред. В. С. Тикунова. - 2-е изд., перераб. и доп. - М. - Кн. 2. - 2008 10. Тақырып: Геоақпараттық жүйелер (ГАЖ) Мақсаты: Кеңістік координаттар жүйесі. Жазық тік бұрышты және полярлық координаталар. Тезистер: ГАЖ (геоақпарат) органикалық қосу, картографиялау геоинформациясы болды және телекоммуникация ауларының, бір технология дамуы басқа жаңа өңдеулер және шешімдерге апарып соқты. Геоинформациямен ғаламдық кеңістік, яғни, орта құрылды, геоинформациямен цифрлік жұмыс жасайды және әр түрлі түрлердің бейнелеулері тағайындалады. Ғаламдық компьютерлік тор тоқтаусыз кеңейеді . Координаталардың кеңістік жүйелерінің ішінде көпшілікке танымалысы-географиялык координаталар жүйесі. Бұл жүйеде нүктенің жер бетіндегі орны жалпы дүниежүзілік масштабта анықталады. Оларды географиялық ендік- және географиялық бойлық-λ дейді. Географиялық координаталар жүйесі бүкіл жер шарына ортақ және олар астрономия, сфералық геометрия, картография, ғарыш мәселелерін шешуде жиі қолданылады. Жазық координаталар жүйелері ішінде геодезияда ең кеңінен тарағандары-тік бұрышты және полярлық координата жүйелері. Шағын аймақтары біршама қысқа арақашықтықтарға байланысты есептерді шешкенде, тік бұрышты X және У осьтерінен тұратын жазық координаталар жүйесі пайдалынады. Тік бұрышты координаталар жүйесінде X осі-абсцисса, ал У- ордината осьтері болып белгіленеді. Горизонталь жазықтық координата осьтерімен төрт ширекке бөлінеді. Математикада колданылатын декарттык тік бұрышты жүйеден геодезиядағы бұл жүйенің айырмашылығы-ширектердің оң жаққа карай нөмірленулері, яғни солтүстік-шығыс ширектен басталып, сағат тілінің бағытымен есептеледі. Жазық полярлық координаталар жүйесінде нүкте екі координата арқылы анықталады: полярлық осьтен нүктеге дейінгі бағыт аралығындағы горизонталь бұрыш-ß; полюстен бастап анықталатын нүктеге дейінгі арақашықтық-d. Полярлық бұрыштар полярлык осьпен сағат тілінің бойымен О мен 360° аралыгында өлшенеді. Әдебиеттер: 1. Жұмаділда Б.Ы. Картография негіздері : оқу құралы.- Қарағанды : Ақнұр, 2012 2. Бақтыбекова Ш.Б., Шорабаева Н.Д., Даменова А.Қ. Картография мен топография негіздері : оқу- әдістемелік құрал.- Алматы : Эверо, 2009.- 3. Тоқпанов Е.А., Мазбаев О.Б. Картография және топография негіздері : оқулық.- Алматы : Дәуір, 2012. 11. Тақырып: Топографиялық карталардың геодезиялық негіздері. Мақсаты: Топографиялық картаның геодезиялық негіздерін анықтау. Тезистер: Топографиялық карталар үлкен территорияларға жасалады, олар көптеген беттен тұрады. Картаның бетке бөлінуін жол-жол сызық, ал беттің белгісін картаның номенклатурасы деп атайды. Топографиялық картаның әрбір беті трапеция болып саналады, оған номенклатура беріледі. Қарта бетінің номенклатурасы рамканың солтүстік қабырғасының үстінде орналаскан. Номенклатураның жанында, одан басқа осы жерде, ең ірі болып саналатын елді мекеннің аты жазылады. Әрбір бетте тағы да қатар жатқан беттердің номенклатурасы керсетіледі, мұның өзі карталарды жалғастырып жапсырған кезде оларды іріктеуді жеңілдетеді. Осы жазулар беттің рамкасының сыртындағы қабырғасының ортасында орналасады. Карталардың номенклатурасы негізін 1:1000000 масштабтағы карта құрады, оның рамкасының өлшемі бойлықта 6°, ал ендікте 4°. Осы масштаб бетінін номенклатурасы белдеуді білдіретін латын алфавитінің бас әрпінен және реттік нөмірін көрсететін цифрлардан тұрады. Мысал ретінде М-41-60-Б-Г карта бетінің номенклатурасының 1:1000000 масштабтан бастап рет-ретімен кұрастыруды қарастырамыз. М-41 бет 1:100000 масштабтағы 144 бетке бөлінеді, олар 1, 2, 3, ..., 144 цифрларымен белгіленеді. Осы масштабтың 60-нөмірлі бетінің номенклатурасы М-41-60 болады. 1 : 100000 масштабтағы М-41-60 картасының бір беті 1:50000 масштабтағы картаның 4 бетіне сәйкес келеді: олар А, Б, В және Г әріптерімен белгіленеді. Осы масштабтың екінші бетінің номенклатурасы М-41-60-Б болады. Осы бетті 4-ке бөлуден 1:25000 масштабтағы картаның 4 бетін алады; бұл беттер а, б, в, г әріптерімен белгіленеді. Осы масштабтағы картаның ең соңғы бетінің номенклатурасы М-41-6О-Б-г-4 болады. Номенклатурамен топографиялық картаның масштабын немесе географиялық координаттарын анықтауға болады Әдебиеттер: 1. Жұмаділда Б.Ы. Картография негіздері : оқу құралы.- Қарағанды : Ақнұр, 2012 2. Бақтыбекова Ш.Б., Шорабаева Н.Д., Даменова А.Қ. Картография мен топография негіздері : оқу- әдістемелік құрал.- Алматы : Эверо, 2009.- 3. Тоқпанов Е.А., Мазбаев О.Б. Картография және топография негіздері : оқулық.- Алматы : Дәуір, 2012. 12. Тақырып: Жергілікті жерде бағдарлау Мақсаты: Мемлекеттік геодезиялық торы. Түсірім түрлері. Тезистер: Бағдарлау - сызықтың бағытын бастапқы бағыт арқылы табу. Топографияда бастапқы бағыт ретінде меридиан пайдаланылады. Сызықтың бағытын анықтайтын бұрыштар ретінде шын азимуттар, магниттік азимуттар және дирекциондық бұрыштар қызмет етеді. Осы бұрыштар бастапқы бағыттан бастап сағат тілінің бағыты бойымен 0°-тан 360°-қа дейін өлшенеді. Әдебиеттер: 1. Жұмаділда Б.Ы. Картография негіздері : оқу құралы.- Қарағанды : Ақнұр, 2012 2. Бақтыбекова Ш.Б., Шорабаева Н.Д., Даменова А.Қ. Картография мен топография негіздері : оқу- әдістемелік құрал.- Алматы : Эверо, 2009.- 3. Тоқпанов Е.А., Мазбаев О.Б. Картография және топография негіздері : оқулық.- Алматы : Дәуір, 2012. 13. Тақырып: Жер бедерінің карталарда бейнелену тәсілдері. Мақсаты: Жер бедерінің географиялық карталарға түсірілу ерекшеліктерін анықтау. Тезистер: Топографиялық профиль (латын profilo-кескіні) - берілген сызық бойынша жер бетінің тік қимасы. Профиль сызығы әдетте ең қызықты географиялық объектілерді кесіп өту үшін беріледі. Профильдің көлденең осі бойынша арақашықтық, тік осі — биіктігі немесе тереңдігін көрсетеді. Әдебиеттер: 1. Жұмаділда Б.Ы. Картография негіздері : оқу құралы.- Қарағанды : Ақнұр, 2012 2. Бақтыбекова Ш.Б., Шорабаева Н.Д., Даменова А.Қ. Картография мен топография негіздері : оқу- әдістемелік құрал.- Алматы : Эверо, 2009.- 3. Тоқпанов Е.А., Мазбаев О.Б. Картография және топография негіздері : оқулық.- Алматы : Дәуір, 2012. 14. Тақырып: Бұрышсызықтық түсірімдер (көзмөлшерлі). Биіктік түсірімдері (геометриялық ниверлирлеу, физикалық нивелирлеу). Ватерпасовка. Мақсаты: Буссольдік, теодолиттік түсірілім түрлерінің ерекшеліктерін анықтау. Тезистер: Теодолит деп аталатын бұрыш өлшейтін аспапты пайдалану арқылы көкжиектік бұрышты анықтайды. Теодолитті пайдалана отырып, өлшеу жұмыстарын жүргізгенде, теодолит құрамында: буссоль, штатив, тіктеуіш сияқты құралдар бірге болуы тиіс. Буссоль – магниттік азимуттар мен румбтар бірліктерін анықтайтын аспап, штатив – бір ұшы арнайы түрде қозғалмалы бекітіліп істелінген. Қазіргі таңда қолданылатын автоматтандырылған теодолиттер соңғы нәтижелерді үлкен дәлдікпен алуға мүмкіндік береді. Әдебиеттер: 1. Жұмаділда Б.Ы. Картография негіздері : оқу құралы.- Қарағанды : Ақнұр, 2012 2. Бақтыбекова Ш.Б., Шорабаева Н.Д., Даменова А.Қ. Картография мен топография негіздері : оқу- әдістемелік құрал.- Алматы : Эверо, 2009.- 3. Тоқпанов Е.А., Мазбаев О.Б. Картография және топография негіздері : оқулық.- Алматы : Дәуір, 2012. 15. Тақырып: Картографияның даму тарихы. Казақстан картографиясы. Мақсаты: Карта тарихының тапсырмасын және ролін зерттеу. Географиялық карта тарихындағы негізгі мәліметтер. Казақстан картографиясы. |