Главная страница

Чл. 1. Станциянинг исобий суткалик юк ва вагон айланмасини анилаш


Скачать 299.15 Kb.
Название1. Станциянинг исобий суткалик юк ва вагон айланмасини анилаш
Дата27.03.2023
Размер299.15 Kb.
Формат файлаdocx
Имя файлаFarxod KMAPR.docx
ТипДокументы
#1019565
страница2 из 3
1   2   3

3-расм. Кранлар билан жиҳозланган очиқ майдонлар

1- икки консолли чор пояли кран; 2- кўприкли кран; 3- темир йўлида юрадиган айланувчи стрелали кран; 4- юкларни сақлаш учун очиқ майдон;

5- автойўлак; 6- темир йўли; 7- кран ости йўли; 8- эстакада; 9- электр тармоғи.
Ўрта тоннажли контейнерлар сақлаш учун контейнер майдоннинг умумий юзаси:
Fм. =2330 + 2316 = 4648 м2 ;
Ўрта тоннажли контейнерларни ортиш ва тушириш учун КК-6 русумли икки консолли чор пояли крандан фойдаланилганда (Lпр = 16 м; Gн = 6 т):

Bм. = 16 - 2 · (0,4 + 0,6) = 14 м;

Lм. = 4648 / 14 = 332 м.

2.3. Оғир вазинли юклар сақлаш учун очиқ майдонининг асосий габарит ўлчамларини ҳисоблаш.
Оғир вазнли юклар кранлар билан жиҳозланган очиқ майдонларда сақланади. ОТФ нинг зарурий узунлиги (2.1) формула ёрдамида аниқланади. Оғир вазинли юкларни сақлаш учун очиқ майдонининг зарурий юзаси қуйидаги формула ёрдамида аниқланади:
Fм = (n4.ж.· tсақ.ж. + n4.к.· tсақ.к.) ·ƒв · Kў.й., м2 (2.13)
бу ерда n4.ж. , n4.к. – мувофиқ равишда жўнаш ва келиш бўйича ҳисобий

суткалик вагон айланмаси **, ваг/сут;

ƒв – вагон полининг фойдали юзаси *, м2.

Оғир вазнли юклар сақлаш учун очиқ майдонининг эни фойдаланадиган ОТМ турига қараб (2.8; 2.9; 2.10; 2.11) формулалар ёрдамида аниқланади. Оғир вазнли юклар сақлаш учун очиқ майдонининг узунлиги эса (2.12) формула орқали аниқланди.
Lфр.ж. = 13 · 14,62 / 2 +15 = 111 м; Lфр.к. = 14 · 14,62 / 2 +15 = 118 м;

Fм = (13· 1 + 14· 2,5) ·36,8· 1,6 = 2965 м2
I – вариант

Оғир вазинли юкларни очиқ майдонда ортиш ва тушириш учун кўприкли кранда фойдаланилганда (Lпр = 22,5 м; Gн = 10 т):
Bм. = 22,5 - (4,9+ 0,5+ 0,6) = 16,5 м;
Lм. = 2965 / 16,5 = 180 м.

II – вариант
Оғир вазинли юкларни очиқ майдонда ортиш ва тушириш учун КДКК-10 русумли икки консолли чор пояли крандан фойдаланилганда (Lпр = 16 м; Gн = 6 т):
Bм. = 16 - 2 · (0,4 + 0,6) = 14 м;
Lм = 2965 / 14 = 212 м.


2.4. Пахта толаси учун ёпиқ омборларни

танлаш ва уларнинг асосий габарит ўлчамларини ҳисоблаш.

Пахта толасини ёпиқ вагонларга ортиш , ҳамда омбор ичи ишларини ташкил этишда асосан кичик габаритли вилкали авто ва электр юклагичлардан фойдаланилади. Бу юклагичлар таглик (поддон) лар билан биргаликда ишлатилади. Пахта толасини ўлчамлари 1200 х 800 мм бўлган тагликка тахлаб, ҳосил бўлган пакетни омбор ичида бир – бирини устига тахлаб сақланади.

Пахта толаси учун ёпиқ омборларни танлаш ва уларнинг асосий габарит ўлчамларини ҳисоблаш , идишли-ўровли ва донали юкларни ҳисоблаш тартибида амалга оширилади.

- Ортиш-тушириш фронтининг зарурий узунлиги (2.1) формула ёрдамида аниқланади.

- Омборнинг зарурий мадонини (2.2) ўртача юклама услубида аниқлаш мумкин.
- Омборнинг эни (2.3) ва сони (2.4) формулалар ёрдамида аниқланади.
Аниқланган омборлар сони бутунланади (катта томонга) қабул қилинган омборнинг узунлиги ва майдони қуйидагича аниқланади.
Lфр.ж.. = 7· 14,73 / 4 +15 = 41 м;

Fом= [346· 1,5 · 1,7 · (1 - 0,15) / 0,85] = 883 м2
Пахта толасини сақлаш учун ташқарисида темир йўли жойлашган СП-18-72 ёпиқ омборини қабул қиламиз (Bом = 18 м; Lтип = 72 м).

Lом = 883 / 18 = 50 м; Nом = 50 / 72 = 1 та омбор;

L'ом = 1 · 72 = 72 м; F'ом = 18 · 72 = 1296 м2;

L'ом = 72 м. > Lом = 50 м . F'ом= 1296 м2 > Fом = 883 м2

3. Ортиш-тушириш ишларини в омбор операцияларини

комплекс механизациялаш тизимини лойиҳалаш
3.1. Ортиш-тушириш машинаси ва жиҳоз турларини танлаш
Ортиш-тушириш машина (ОТМ), қурилма ва жиҳозларни қуйидаги асосий техник ва эксплуатацион талабларга риоя қилган ҳолда танлаш лозим.

Машиналар, қурилмалар ва жиҳозлар ортиш-тушириш ишларини ва омбор операцияларини комплекс механизациялаш ва автоматизациялаш тизими техник даражасини батамом тугал таъминлаши, асосий ишлаб чиқариш жараёни технологияси: юкларни қабул қилиш, сақлаш, ортиш-тушириш ишларига мувофиқликда бўлишини таъминлаши керак.

Танлаб олинган машина ва қурилмалар мажмуи, олдиндан ишлаб чиқилган технологик жараён бўйича фаолият кўрсатиши, лойиҳалаштирилаётган объектда ортиш-тушириш ишларини комплекс механизациялаш ва автоматизациялаш чизмаси асосини ташкил этиши керак.

3.2. Ортиш-тушириш машина ва жиҳозларини

сонини ҳисоблаш.
Ортиш-тушириш фронтининг техник жиҳозлаш, ОТМ ларидан вақт ва қувват бўйича самарали фойдаланишни ва ҳаракатдаги составларни юк операцияларида минимал тўхтаб туришини таъминлаши лозим. Ортиш-тушириш машиналарини зарурий сони бажарилаётган иш ҳажми асосида, қўйидаги формулалар ёрдамида аниқланади:

барча турдаги юклар учун
Z = Qсут · Kқ · (1 - α) · β / (nсм · Qсм) , дона (3.1)
контейнерлар учун
Z = Nсут · Kқ · (1 - α) · β / (nсм · Nсм) , дона (3.2)
бу ерда nсм – суткадаги сменалар сони;

Qсут – суткалик юк айланмаси **, т/сут:
Qсут = Qс.ж. + Qс.к. , т/сут (3.3)
Nсут – cуткалик контейнер айланмаси**, конт/сут:

ўрта тоннажли контейнерлар учун,
Nсут=N3.ж. +N3.к. +N5.ж. +N5.к. +N3.б. +N5.б. , конт/сут

Kқ – юкларни қайтадан ортиш-тушириш коэффициенти;

α – бир турдаги транспортдан бошқа турдаги транспортга

бевосита юкларни ортишни инобатга олувчи коэффициент*;

Qсм , Nсм – ОТМсининг сменалик ишлаб-чиқариш нормаси*,

мувофиқ равишда т/см ва конт/см;

β – ОТМсининг турли таъмирларда бўлишини инобатга олувчи

коэффициент;
β = 365 / (365 -Tт)
бу ерда Tт – ОТМ сининг йил давомида барча турдаги таъмирларда бўлиш

муддати, сут.

(Ҳисоб китоб ишларида  = 1,04 электр юклагичлар учун ва  =1,03 бошқа турдаги ОТМ лар учун, деб қабул қилинса ҳам бўлади).

ОТМ ларининг сменалик ишлаб-чиқариш нормаси (Qсм ва Nсм) ягона ишлаб чиқариш нормарларидан [9] қабул қилиб олинади. Агарда ягона ишлаб-чиқариш нормаларида, баъзи бир турдаги ОТМ лар ва юклар учун Qсм ва Nсм мавжуд бўлмаса, уларни қуйидаги формулалар ёрдамида аниқланади:
барча турдаги юклар учун
Qсм = Qт · tсм · kв , т/см (3.4)
контейнерлар учун
Nсм = Nт · tсм · kв , конт/см (3.5)
бу ерда tсм – смена муддати (tсм = 7), соат;

Qч , Nч – ОТМ сининг техник унумдорлиги, мувофиқ равишда т/соат

ва конт/соат;

kв – машиналардан вақт бўйича фойдаланиш коэффициенти

kв = 0,6 ÷ 0,8).

Даврий ҳаракатланувчи ОТМ лари учун техник унумдорлик қўйи- даги формулалар ёрдамида аниқланади:

донали юклар учун,
Qт = 3600 · Gюк / Tц , т/соат (3.6)
контейнерлар учун,
Nт = 3600 · nк / Tц , конт/соат (3.7)

бу ерда Gюк – бир иш циклида элитиб қўйиладиган юкни ўртача вазни, т;

nк – бир иш циклида элитиб қўйиладиган контейнерлар сони;

Tц – ОТМ си иш циклининг вақти, с

Вилкали юклагичларни иш циклининг вақтини қуйидаги формула ёрдамида аниқлаш мумкин:

Tц = tо + tб + (tор.э.+2 · hў к + 2 · ℓўҳ + tол.э. + 4·tт.с.) · φ , с (3.9)
бу ерда tо , tб – юкни вилкага ўрнаштириб олиш ва вилкадан бўшатиш

вақти (tо = tб = 3 ÷ 5), с;

tор.э. , tол.э. – вилкани олдинга ва орқага энгаштириш вақти

(tол.э.=tор.э.=2 ÷ 3), с;

hў – юкни ўртача кўтариш ва тушириш баландлиги

(hў = 0,6÷1,2), м;

υк – юкни ўртача кўтариш ва тушириш тезлиги*, м/с;

ў – юклагични бир иш циклидаги ўртача ҳаракатланиш

масофаси (ℓў  50 ÷ 70), м;

υҳ – юклагични ўртача ҳаракатланиш тезлиги*, м/с;

tт.с – юклангични тезланиш ва секинланиш вақти (tт.с  1  2), с.

φ – иш циклининг алоҳида операцияларини параллел (икки ёки

ундан ортиқ операцияларни биргаликда) бажаришни

инобатга олувчи коэффициент (0,70,85);

Чор пояли ва кўприк кранлар иш циклининг вақтини қуйидаги формула ёрдамида аниқлаш мумкин:
Tц = tи + tб + (4·hў / υк + 2·ℓт / υт + 2·ℓкр / υкр + 8· tт.с.)·φ , с (3.10)
бу ердаtи , tб – мувофиқ равишда юкни илгакка илиб олиш ва илгакдан

юкни бўшатиш вақти, с;

hў – юкни ўртача кўтариш ва тушириш баландлиги

(hў  2 ÷ 3), м;

т , ℓкр – мувофиқ равишда юк кўтариш аравачасини ва кранни ўртача

ҳаракатланиш масофаси (ℓт = 0,7·Lпр , ℓкр = 15 ÷ 20), м;

υк , υт , υкр – мувофиқ равишда юкни кўтариш, юк кўтариш аравачисини

ва кранни ҳаракатланиш тезлиги*, м/с;

tт.с. – тезланиш ва секинланиш вақти (tт.с.  1 ÷ 2), с;

8, 4, ва 2 сонлари у ёки бу операция иш циклида неча маротаба қайтарилишини кўрсатади.

Ортиш-тушириш машиналарининг зарурий сони ҳаракатдаги составларни юк операцияларида тўхтаб туришларини норматив муддатини қаноатлантириши керак:

барча турдаги юклар учун,
Z' = Qп / (Qт · Tт.т.м. · nп ) ≤ Z , дона (3.13)
контейнерлар учун,
Z' = Nп / (Nт · Tт.т.м · nп ) ≤ Z , дона (3.14)
бу ерда Qп , Nп - мувофиқ равишда вагонларни энг кўп олиб кириб

беришдаги юк ва контейнерларнинг миқдори, т ёки конт;
Qп = Qсут / m , т; Nп = Nсут / m конт
Tт.т.м. – юк операциясидаги битта вагоннинг тўхтаб туриш

муддати (юк ташиш Қоидалари, I- қисм, 13- бўлим.).

nп – энг кўп олиб кириб бериш (подачи) лардаги вагонлар

сони;
nп = nсут / m , ваг
nсут – ҳисобий суткалик вагон айланмаси,

(nсут= n4.ж.+n4.к.) , ваг.

m – юк фронтига вагонларни олиб кириб бериш (подачи) лар

сони.

Электр юклагичлар учун зарядлаш нуқталарининг сони қуйидаги формула ёрдамида аниқланади:
Zз.н. = Z · tз · kз / 24 , дона (3.15)
бу ерда tз – электр юклагичларни зарядлаш муддати (tз  10 ÷ 12), соат;

kз – электр юклагичларни зарядлашга қўйишнинг номунтазамлик

коэффициенти (kз  1,08 ÷ 1,1).

Идиш–ўровли ва донали юклар учун тагликлар сони қуйидаги формула ёрдамида аниқланади:
Zтаг = Qс. · Tсақ · kт / Gюк , дона (3.16)
бу ерда Qс. - ҳисобий суткалик юк айланмаси**, т/сут;

kт – тагликларнинг таъмирда бўлишини инобатга олувчи

коэффициент (kт  1,03 ÷ 1,05);

Tсақ – юкларнинг тагликларда сақлаш муддати, қуйидаги тартибда

аниқланади;

а) тагликлар, фақатгина темир йўлининг юк саройи омборлари ичида муомалада бўлса (ишлатилса), яъни идиш–ўровли ва донали юклар пакетсиз ташилса:
Tсақ.ж. = tсақ.ж. ; Tсақ.к. = tсақ.к. , сут (3.17)
бу ерда tсақ.ж. , tсақ.к. - мувофиқ равишда жўнаш ва келиш бўйича юкларни

омборда норматив сақлаш муддати*, сут.

б) тагликлар юк жўнатувчининг (юк олувчининг) омборлари ва темир йўлининг юк саройи омборлари ўртасида муомалада бўлса:
Tсақ.ж. = tсақ.ж. + Tжўн ; Tсақ.к. = tсақ.к. + Tол , сут (3.18)
бу ерда Tжўн , Tол - мувофиқ равишда юк жўнатувчининг ва юк

олувчининг омборида юкларни сақлаш муддати
(Tжўн = Tол = 1, сут);
в) тагликлар жўнатувчи станциядаги юк жўнатувчиларнинг омборлари ва тайинланган станциядаги юк олувчиларнинг омборлари ўртасида муомалада бўлса, яъни идиш–ўровли ва донали юклар пакетлаб ташилса:
Tсақ = 2 · [Tжўн + tсақ.ж. + (1 + L / υэ) + tсақ.к. + Tол] , сут (3.19)
бу ерда L – юк ташиш масофаси (L  1000 ÷ 1500), км;

υэ– юкнинг элтиб бериш тезлиги (υэ  330), км/сут.


Идишли – ўровли ва донали юклар
Идишли – ўровли ва донали юкларни ортиб - тушириш учун ЭП – 103 русумли электр юклагичларни ясси тагликлар билан биргаликда қабул қиламиз. Ясси тагликлар, фақатгина темир йўлининг юк саройи омборлари ичида ишлатилади, яъни идиш-ўровли ва донали юклар пакетсиз ташилганида.

Tц = 4+ 4 + (2,5+2 · 0,8 /0,15 + 2 · 60 /2,7 + 2,5 + 4·1,5) · 0,8=60 с

Qсут = 1387 + 1507 = 2894 т/сут;

Qт = 3600 · 0,4/ 60 = 24 т/соат

Qсм = 24 · 7 · 0,7 = 118 т/см

Z = 2894 · 2 · (1 – 0,2) · 1,04 / (1,72 · 118) = 24 дона;

Zз.н. = 24 · 11 · 1,1 / 24 = 13 дона;

Zтаг.ж. = 1387 · 1,5 · 1,05 / 0,5 = 4370 дона;

Zтаг.к. = 1507· 2,0 · 1,05 / 0,5 = 6330 дона;

Zтаг.у. =4370 + 6330 = 10700 дона.

Qп = 2894 / 4 =723,5 т;

nп = (28+31) / 4 =14,75=15 ваг

Z' = 723,5 / (24 ·2,5 · 15 ) = 0,8 ≤ 24 , дона
Ўрта тоннажли контейнерлар
Контейнер майдонда ўрта тоннажли контейнерларни ортиш ва тушириш учун ЦНИИ - МПС автоилгаги билан жиҳозланган КК – 6 русумли икки консолли чор пояли кран қабул қиламиз (Lпр = 16 м; Gн = 6 т):
Nсут=189 + 151 + 95 + 76 + 38 + 17 = 566 конт/сут
ЦНИИ - МПС автоилгаги билан жиҳозланган КК – 6 русумли икки консолли чор пояли кранлар учун ўрта таннажли контейнерларни сменалик ишлаб-чиқариш нормаси (Nсм) ягона ишлаб-чиқариш нормаларида келтирилмаган, шунинг учун унинг иш цикли вақтини (3.10), техник унимдорлигини (3.7) ва ишлаб – чиқариш номасини (3.5) формулалар орқали ҳисоблаб топамиз.
Tц = 13 + 6 + (4·2,5 / 0,34 + 2·11 / 0,83 + 2·15 / 1,66 + 8· 2)· 0,75 = 87 с;

Nт = 3600 · 1 / 87 = 42 конт/соат;
Nсм = 41 · 7 · 0,7 = 206 конт/см;

Z = 566 · 2 · (1 – 0,2) · 1,03 / (3,44 · 206) = 1,32 = 2 дона

nп = (37+29) / 4 =16,5=17 ваг

Nп = 566 / 4 = 141,5 =142 конт

Z' = 142 / (42 · 0,86· 17 ) = 0,23 ≤ 2, дона

Оғир вазинли юклар
I – вариант.
Очиқ майдонда оғир вазнли юкларни ортиш ва тушириш учун кўприкли кран қабул қиламиз (Lпр = 22,5 м; Gн = 10 т):

Qсут = 483 + 573 = 1056 т/сут;

Gюк = 1 - 3 т учун Qсм = 297 т/см; 75 %

Gюк = 3 - 6 т учун Qсм = 495 т/см; 25 %
Qсм = 297 · 0,75 + 495 · 0,25 = 222,75 + 123,75 = 346,5 = 347 т/см;
Z = 1056 · 2 · (1 – 0,2) · 1,03 / (3,44 · 347) = 1,46 = 2 дона
Иш ҳажми асосида аниқланган ортиш-тушириш машиналарининг зарурий сони (Z = 2) ни ҳаракатдаги составларни юк операцияларида тўхтаб туришларини норматив муддатини қаноатлантириш шарти бўйича (3.13) формула ёрдамида текшириб чиқамиз. Бунинг учун (3.10) ва (3.6) формулалар ёрдамида кўприкли кран иш циклининг вақтини ва техник унумдорлигини аниқлаймиз:
Tц = 30 +15 +(4·2,5 /0,13 + 2·16 /0,67 +2·15 /1,33 + 8· 2)· 0,75 = 170 с
Qт = 3600 · 2 / 170 = 42 т/соат

Qп = (483 + 573 )/ 2 =528 т;

nп = (13+14) / 2 =13,5=14 ваг

Z' = 528 / (42 · 1,82 · 14 ) = 0,511 = 1 дона < Z = 2 дона
Демак, иш ҳажми асосида аниқланган ортиш-тушириш машиналарининг зарурий сони (Z = 2) ҳаракатдаги составларни юк операцияларида тўхтаб туришларини норматив муддати (Tт.т.м.) ни қаноатлантиради.

II - вариант.
Очиқ майдонда оғир вазнли юкларни ортиш ва тушириш учун КДКК-10 русумли икки консолли чор пояли кран қабул қиламиз (Lпр = 16 м; Gн = 6 т):
Qсут = 483 + 573 = 1056 т/сут;

Gюк = 1 - 3 т учун Qсм = 247 т/см; 75 %

Gюк = 3 - 6 т учун Qсм = 386 т/см; 25 %

Qсм = 247 · 0,75 + 386 · 0,25 = 185,25 + 96,5 = 281,75 = 282 т/см;

Z = 1056 · 2 · (1 – 0,2) · 1,03 / (3,44 · 282) = 1,79 = 2 дона
Иш ҳажми асосида аниқланган ортиш-тушириш машиналарининг зарурий сони (Z = 2) ни ҳаракатдаги составларни юк операцияларида тўхтаб туришларини норматив муддатини қаноатлантириш шарти бўйича (3.13) формула ёрдамида текшириб чиқамиз. Бунинг учун уни иш цикли вақтини (3.10) ва техник унимдорлигини (3.6) формулалар орқали ҳисоблаб топамиз:
Tц = 30 +15 +(4·2,5 /0,17 + 2·11 /0,63 +2·15 /1,5 + 8· 2)· 0,75 = 142 с
Qт = 3600 · 2 / 142 = 51 т/соат
Qп = 1056 / 2 = 528 т; nп =(13+14) / 2 = 14 ваг
Z' = 528 / (51 · 2,14. · 14 ) = 0,36 = 1 дона < Z = 2 дона
Демак, иш ҳажми асосида аниқланган ортиш-тушириш машиналарининг зарурий сони (Z = 2) ҳаракатдаги составларни юк операцияларида тўхтаб туришларини норматив муддати (Tт.т.м.) ни қаноатлантиради.

Пахта толаси
Пахта толасини ортиб учун ЭП – 103 русумли электр юклагичларни ясси тагликлар билан биргаликда қабул қиламиз. Ясси тагликлар, фақатгина темир йўлининг юк саройи омборлари ичида ишлатилади, яъни идиш-ўровли ва донали юклар пакетсиз ташилганида.
Tц = 4+ 4 + (2,5+2 · 0,8 /0,15 + 2 · 60 /2,7 + 2,5 + 4·1,5) · 0,8=60 с

Qсут = 346 т/сут; Qт = 3600 · 0,4/ 60 = 24 т/соат

Qсм = 24 · 7 · 0,7 = 118 т/см

Z = 346 · 2 · (1 – 0,2) · 1,04 / (1,72 · 118) = 2,84 = 3 дона;

Zз.н. = 3 · 11 · 1,1 / 24 = 1.5 =2 дона;

Zтаг.ж. = 346 · 1,5 · 1,05 / 0,5 = 1090 дона; Zтаг.у. = 1090 дона

Qп = 346 / 4 = 86,5 т; nп = 7 / 4 =1,75=2 ваг

Z' = 86,5/ (24 ·2,5 · 2 ) = 0,72 ≤ 3, дона
4. Оғир вазинли юкларни ортиш – тушириш ишлари ва омбор

операцияларининг комплекс механизациялаш чизмасининг самарали вариантини техника – иқтисодий ҳисоблар асосида танлаш.
Мазкур берилган юкни ортишда ва туширишда маълум бир шароитда турди ҳил ОТМларидан ва ёрдамчи жиҳоз ва қурилмалардан фойдаланиш мумкин. Фақатгина ОТМ, жиҳоз ва курилмаларидан фойдаланиш самарадорлигининг техника – иқтисодий кўрсатгичларини мукаммал таҳлилигина ортиш-тушириш ишлари ва омбор операцияларини комплекс механизациялаш ва автоматизациялаш чизмасининг энг рентабель вариантини танлаб олиш имкониятини яратади.

Ортиш-тушириш ишлари ва омбор операцияларининг комплекс механизациялаш тежамли чизмасини танлаш, иккита вариант бўйича техника – иқтисодий ҳисобларни бажариш ва уларнинг натижаларини ўзаро таққослаш асосида амалга оширилади.

Асосий техника – и қтисодий кўрсаткичлар қўйидагилардан иборат:

- бир тонна юкни ортиш-тушириш учун комплекс механизация воситаларига ва омбор иншоотларига капитал маблағ сарфи;

- бир тонна юкни ортиш-туширишнинг таннарҳи;

- бир тонна юкни ортиш-туширишнинг келтирилган таннархи;

- асосий ва ёрдамчи ишчиларнинг йиллик меҳнат ҳаражатига бўлган эҳтиёж;

- асосий ва ёрдамчи ишчиларнинг ўртача меҳнат унумдорлиги;

- ҳаракатдаги составнинг юк операцияларидаги тўхтаб туриш вақти;

умумий вагон-соат тўхтаб туришлар;

- ортиш-тушириш ишлари ҳамда омбор операцияларини комплекс механизациялаш чизмаларидаги асосий ва айланма фондларнинг қайтарилмаси.

Техника- иқтисодий ҳисобларни бажаришдан аввал ҳар бир вариант учун омбор операциялари технологик жараёнлари ҳақида аниқ тасаввурга эга бўлиш ва ортиш – тушириш ишлари ва омбор операцияларини комплекс механизациялаш чизмасини технологик тавсифини келтириш лозим бўлади.
4.1. Ортиш-тушириш ишлари ва омбор операцияларини комплекс механизациялаш ва автоматизациялаш чизмасининг

технологик тавсифи.

1. йиллик юк айланмаси Qйил = 160000 + 190000 = 350000 т;

2. суткалик юк айланмаси Qсут = 483 +573 =1056 т/сут;

3. суткалик вагон айланмаси nсут = 13 + 14 = 27 ваг/сут;

4. ишнинг тури- ортиш ва тушириш.

I вариант

а) омборнинг тури – очиқ майдон;

б) очиқ майдоннинг юзаси Fм = 2965 м2;

в) очиқ майдоннинг эни Bм = 16,5 м;

г) очиқ майдоннинг узунлиги Lм = 180 м;

д) ОТМ сининг тури – кўприкли кран (Lпр = 22,5 м; Gн = 10 т);

е) ОТМ сининг сменалик ишлаб –

чиқариш нормаси . Qсм = 347 т/см;

ж) ОТМ сининг сони Z = 2 дона

з) ОТМ сининг техник унумдорлиги Qт = 42 т/соат

и) бригада таркиби: механизатор nм = 1 киши;

юкчилар nю =3 киши

к) автойўлак майдони Fавт = вавт ·Lм= 6 ·180 = 1080 м2


II вариант
а) омборнинг тури – очиқ майдон;

б) очиқ майдоннинг юзаси Fм = 2965 м2;

в) очиқ майдоннинг эни Bм = 14 м;

г) очиқ майдоннинг узунлиги Lм = 212 м;

д) ОТМ сининг тури – чор пояли кран КДКК – 10 (Lпр = 16 м; Gн = 6 т);

е) ОТМ сининг сменалик ишлаб –

чиқариш нормаси Qсм = 282 т/см;

ж) ОТМ сининг сони Z = 2 дона

з) ОТМ сининг техник унумдорлиги Qт = 51 т/соат

и) бригада таркиби: механизатор nм = 1 киши;

юкчилар nю 3 киши

к) автойўлак майдони Fавт = вавт ·Lм= 9 ·212 = 1908 м2.


4.2. Техника - иқтисодий кўрсаткичларни ҳисоблаш.

Рақобатбардош икки вариантнинг техника - иқтисодий кўрсаткич-ларини ҳисоблаш қуйидаги тартибда амалга оширилади:

I. Бир тонна юкни ортиш-тушириш учун комплекс механизациялаш ва автоматизациялаш воситаларига ва омбор иншоотларига капитал маблағ сарфи қуйидаги формула ёрдамида аниқланади:
K = ∑ki ·Zi / Qйил = ( k1·Z1 + k2·Z2 + · · · + kn·Zn) / Qйил , сўм/т (4.1)
бу ерда ∑ki ·Zi асосий ва ёрдамчи қурилмаларига сарфланадиган капитал

маблағ суммаси, сўм;

Qйил – йиллик юк айланмаси, т;

k1 – бир дона ОТМ сини баҳоси, сўм;

k2 · · · kn – бир дона ёрдамчи қурилмаларнинг, яъни 1 м темир

йўлининг ёки кран ости йўлининг, 1 м2 омбор

майдонинг, бир дона зарядлаш станциясининг ва шу

кабиларнинг баҳоси, сўм;

Z1 – ОТМ сини сони;

Z2 · · · Zn – ёрдамчи қурилмаларнинг миқдори, яъни темир йўлининг

ёки кран ости йўлининг узунлиги, омборнинг майдони,

зарядлаш станциясининг сони ва шу кабилар;

n – асосий ва ёрдами қурилмалар сони.

II. Бир тонна юкни ортиш-туширишнинг таннархи қуйидаги формула ёрдамида аниқланади:
C = ∑Э / Qйил = (З + Э + T + M + Эёр + ∑Б) / Qйил , сўм/т (4.2)
бу ерда ∑Э – ортиш-тушириш ишларини комплекс механизациялаш ва

учун сарфланган йиллик умумий эксплуатация

харажатлари, сўм.

Йиллик иш ҳақи харажатлари қуйидаги формула ёрдамида аниқланади:

З = а · Tв · (Rм · ℓм + Rю · ℓюк) , сўм (4.3)
бу ерда а – ишчи кучи учун бошқа харажатларни ва иш ҳақига қўшимча

тўловларни инобатга олувчи коэффициент (а = 1,5);

Rм , Rю – механизаторларни ва юкчиларни сони, киши;

м , ℓюк – механизаторларни ва юкчиларни соатлик тариф ставкаси,

сўм/соат;

Tв – бир ишчининг йил давомида ишлайдиган вақти:
Tв = (174 / 25,6) · Tд = 6,80 · 305 = 2074 соат
Tд  305 – йил давомидаги ишчи кунлар сони.

Механизаторлар ва юкчилар штатига бўлган эҳтиёжни, юкларни механизациялашган ортиш ва туширишнинг йиллик ҳажми (Qйил) ва сменали ишлаб – чиқариш нормаси (Qсм) асосида бевосита ҳисоб услуби ёрдамида, аниқлаш мумкин:

Rм = Rй.м.х. / Tд ; Rю = Rм · nю
бу ерда Rй.м.х. – йиллик меҳнат харажатлари, киши - см;

nю – юкчилар сони.

Йиллик меҳнат харажатлари қуйидаги формула ёрдамида аниқланади:

Rй.м.х. = α0 · Qйил · Kқ · (1 - α) / Qсм , киши-см
бу ерда α0 - ишчиларни алмашишини, дам олиш ва байрам кунларини

инобатга олувчи коэффициент (α0  1,2).

Агар юқоридаги формулаларга уларни қийматларини қўйсак
Rй.м.х. = 1,2 · Qйил · Kқ · (1 - α) / Qсм , киши-см;
Rм = 1,2 · Qйил · Kқ · (1 - α) / (305 · Qсм);
Rю =1,2 · Qйил · Kқ · (1 - α) · nю / (305· Qсм)
ушбу ҳолда йиллик иш ҳақи харажатларининг формуласи қуйидаги кўринишда бўлади:
З = 1,5 · 2074 · 1,2 · Qйил · Kқ · (1 - α) · ℓм / (305 · Qсм) +

+ 1,5 · 2074 1,2 · Qйил · Kқ · (1 - α) · nю · ℓюк / (305 · Qсм) =

= 12,24 · Qйил · Kқ · (1 - α) · ℓм / Qсм +

+ 12,24 · Qйил · Kқ · (1 - α) · nю · ℓюк / Qсм =

= [12,24 · Qйил · Kқ · (1 - α) / Qсм] · (ℓм+ ℓюк · nю) , сўм (4.4)
Электродвигателли машиналар учун йиллик электр энергияси харажатлари қуйидаги формула ёрдамида аниқланади:
Э = N · η1 · η0 · Cэл · [Qйил · Kқ · (1 - α) / Qт] , cўм (4.5)
бу ерда N – ортиш - тушириш машинаси электродвигателининг қуввати -

нинг йиғиндиси, кВт;

η1 – двигателлардан қувват ва вақт бўйича фойдаланиш

коэффи циенти (η1  0,85  0,95);

η0 – электр тақсимлаш тармоқларидаги ва аккумуляторлардаги

электр энергияси исрофларни инобатга олувчи коэффициент

0  1,05  1,1);

Cэл – бир кВт-соат электроэнергиянинг баҳоси, сўм.

Ички ёнув двигатели машиналар учун йиллик ёқилғи харажатлари қуйидаги формула ёрдамида аниқланади:
T = N1 · η1 · Cё · [Qйил · Kқ · (1 - α) / Qт] , сўм; (4.6)

бу ерда N1 – двигателнинг қуввати, от кучида;

Kё – бир от кучи-соат учун ёқилғи сарфи (Kё = 0,2 ÷ 0,25);

Cё – б ир кг ёқилғининг баҳоси, сўм.

Мойлаш–тозалаш материаллари учун йиллик харажатлар қуйидаги формула ёрдамида аниқланади:
M = 0,2 · Э + 0,3 · T , сўм (4.7)
Омборларни ёритиш учун йиллик электр энергияси харажатлари қуйидаги формула ёрдамида аниқланади:

Эёр = 365 · Fёр · ω· tёр · η0 · Cэл / 1000 , сўм (4.8)
бу ерда Fёр – ёритилиши керак бўлган омбор майдони

(Fёр = Fом + Fавт) , м2;

ω – 1 м2 омбор майдонини ёритиш учун электроэнергияга бўлган

эҳтиёж нормаси, Вт/м2: ω = 2 Вт/м2 - ёпиқ омборлар учун;

ω = 0,5 Вт/м2 - очиқ омборлар учун;

tёр – сутка давомида электр чироқларининг ёритиш муддати:

tёр = 12 ÷ 14 соат – ёпиқ омборлар учун; tёр = 10 ÷ 12 соат –

о чиқ омборлар учун.

Ортиш-тушириш машиналарини ва ёрдамчи қурулмаларни амортиза-цияси ва таъмирлаш учун йиллик чегирма суммаси қуйидаги формула ёрдамида аниқланади:
∑Бi = 0,01· [ ∑ki ·Zi · ( Аi + Pж.i + Pо.i)] , сўм (4.9)
бу ерда Аi – i турдаги (i  1, 2, . . . , n) машина ёки қурилма учун

амортизация чегирмасининг фоизи;

Pж.i – i турдаги машина ёки қурилма учун жорий таъмирлаш

чегирмасининг фоизи;

Pо.i – i турдаги машина ёки қурилма учун оралиқ таъмирлаш

чегирмасининг фоизи.

III. Бир тонна юкни ортиш-туширишнинг келтирилган таннархи:
Cкел = C + E · K , сўм (4.10)
бу ерда E - капитал маблағ самарадорлигининг норматив коэффициенти

(E = 0,1 ÷ 0,12).

IV. Асосий ва ёрдамчи ишчилар йиллик меҳнат харажатларига бўлган эҳтиёж, қуйидаги формула ёрдамида аниқланади:
∑ nмех = Qйил · Kқ· (1 - α) · (nм + nю) / Qсм , киши-см / йил (4.11)
V. Асосий ва ёрдамчи ишчиларнинг ўртача меҳнат унимдорлиги, қуйидаги формула ёрдамида аниқланади:

qў = Qйил · Kқ· (1 - α) / ∑ nмех , т/киши- см (4.12)

VI. Харакатдаги составни юк операциясида тўхтаб туриш вақти, қуйидаги формула ёрдамида аниқланади:
Tт.т. = Qсут / (Z · m · Qт) , час (4.13)
VII. Умумий вагон-соат тўхтаб туришлар, қуйидаги формула ёрдамида анқланади:
∑ nT = 365 · nбанд · Tт.т. , ваг-соат (4.14)
бу ерда nбанд- юк операциясида банд бўлган вагонлар сони:
nбанд = n4.ж. агар n4.ж. > n4.к. бўлса;
nбанд = n4.к.. агар n4.ж. < n4.к. бўлса.
VIII. Ортиш-тушириш ишларини комплекс механизациялаш ва автоматизациялаш чизмасидаги асосий ва айланма фондларни қайтарилмаси қуйидаги формула ёрдамида аниқланади:
O = Qйил / (1,02 · ∑ki ·Zi) , т/сўм (4.15)
бу ерда 1,02 – айланма воситаларни асосий фондларга нисбатини инобатга

олувчи коэффициент.

(Техника-иқтисодий кўрсаткичлар контейнерлар учун ҳисоблаганида

мувофиқ формулаларга: Qйил ўрнига Nйил = 365 · Nсут ; Qсм ўрнига Nсм ва Qт ўрнига Nт қўйилади).

Қуйида оғир вазнли юклар учун ортиш-тушириш ишлари ва омбор операцияларини комплекс механизациялаш ва автоматизациялаш чизмасининг техника – иқтисодий кўрсаткичларини I ва II –вариантлар учун ҳисоблаш тартиби келтирилган.
Оғир вазнли юкларни ортиш-тушириш ишлари ва омбор

операциялари комплекс механизациялаш ва автоматизациялаш

чизмасининг техника – иқтисодий кўрсатгичларини ҳисоблаш
Рақобатбардош икки вариатнинг техника – иқтисодий кўрсаткичларини ҳисоблашдан аввал ҳар бир вариантдаги ортиш-тушириш ишлари ва омбор операциялари комплекс механизациялаш ва автоматизациялаш чизмасини аниқ тассавур этиш, қурилиши ва ўрнатилиши лозим бўлган омбор иншоотлари ва механизация воситаларини мукаммал белгилаб олиш керак бўлади. Бунинг учун комплекс механизациялашган ва автоматизациялашган омборнинг кўндаланг кесими чизмасини ишлаб чиқиш мақсадга мувофиқ бўлади. Ишлаб чиқилган чизма асосида, юқорида келтирилган бир тонна юкни ортиш-тушириш учун комплекс механизациялаш ва автоматизациялаш воситаларига ва омбор иншоотларига капитал маблағ сарфининг умумий кўринишдаги (4.1) формуласини мазкур вариант учун белгилаб олиш лозим бўлади.


I – вариант. Очиқ майдонда оғир вазнли юкларни ортиш ва

тушириш учун кўприкли кран фойдаланилганда

9- расм. Кўприкли кран билан жиҳозланган очиқ майдон:

1- кўприклик кран; 2- юкларни сақлаш учун очиқ майдон; 3- темир йўли; 4- эстакада; 5- автойўлак; 6- электр тармоғи; 7- оқава сув ариқлари.
9-расмдан кўриниб турибдики, кўприкли кран билан жиҳозланган очиқ майдонда оғир вазнли юкларни ортиш-тушириш ишлари ва омбор операциялари комплекс механизациялаш ва автоматизациялаш учун етти турдаги асосий ва ёрдамчи қурилмалар барпо этиш лозим бўлар экан. Бир тонна юкни ортиш-тушириш учун комплекс механизациялаш ва автоматизациялаш воситаларига ва омбор иншоотларига капитал маблағ сарфининг алоҳида формуласи қуйидаги кўринишда бўлади:
K = ( k1·Z1 + k2·Z2 + k3·Z3 +k4·Z4 +k5·Z5 +2·k6·Z6 +2·k7·Z7) / Qйил , сўм/т
бу ерда k1 – бир дона икки консолли чор пояли краннинг тикланиш баҳоси,

сўм;

Z1 – икки консолли чор пояли кранларнинг сони, дона;

k2 – 1 м2 очиқ майдоннинг баҳоси, сўм/ м2;

Z2 – очиқ майдоннинг юзаси, м2;

k3 – 1 м темир йўлининг баҳоси, сўм/ м;

Z3 – темир йўлиниг узунлиги, м;

k4 – 1 м эстакаданинг баҳоси, сўм/ м;

Z4 – эстакаданинг узунлиги, м;

k5 – 1 м2 автойўлакнинг баҳоси, сўм/ м2;

Z5 – автойўлакнинг юзаси, м2;

k6 – 1 м электр тармоғининг баҳоси, сўм/ м;

Z6 – электр тармоғининг узунлиги, м;

k7 – 1 м оқава сув ариғининг баҳоси, сўм/ м;

Z7 – оқава сув ариқларининг узунлиги, м;

Темир йўлининг, эстакаданинг, электр тармоғиниг ва оқава сув ариқлариниг узунлиги очиқ майдоннинг узунлигига тенг қилиб қабул қилинади. Эски рублдаги баҳоларни сўмга айлантириш учун 500 коэффициенти қабул қилинади.
K = (12170 · 2 + 17 · 2965 + 41,1 · 180 +107 · 180 + 20 · 1080 +

+2 · 8,5 · 180 + 2 · 13 · 180) · 500 / 340000 =

= 65371500 / 3500000 = 186,77 сўм/т;
З = [12,24 · 350000 · 2 · (1 – 0,2) / 347] ·(680+ 600· 3) = 48988219 сўм;
Э = 36,8 · 0,85 · 1,1 · 60,4 · [350000 · 2 · (1 – 0,2) / 42] = 27709909 cўм;
M = 0,2 · 27709909 + 0,3 · 0 = 5541982 сўм;
Эёр = 365 · (2965 + 1080) · 0,5· 10 · 1,1 · 60,4 / 1000 = 490468 сўм;
Б1 = 0,01 · [12170 · 2 · (8,5 + 0,5 + 5)] · 500 = 1702800 сўм;
Б2 = 0,01 · [17 · 2965 · (3,3 + 0,2)] · 500 = 882087 сўм;
Б3 = 0,01 · [41,1 · 180 · (5,5 + 0,5)] · 500 = 221940 сўм;
Б4 = 0,01 · [107 · 180 · (3,3 + 0,2)] · 500 = 337050 сўм;
Б5 = 0,01 · [20 · 1080 · (9,0 + 1,0)] · 500 = 1080000 сўм;
Б6 = 0,01 · [2 · 8,5 · 180 · (10 + 1)] · 500 = 168300 сўм;
Б7 = 0,01 · [2 ·13 · 180 · (2 + 1)] · 500 = 70200 сўм;
∑Бi = 1702800 + 882087 + 221940 + 337050 +1080000 +

+ 168300 + 70200 = 4462377 сўм;
C = (48988219 + 27709909 + 5541982 + 490468 + 4462377) / 3500000=

= 249 сўм/т;
Cкел = 249 + 0,12 · 188 = 271,56 сўм;
∑ nмех = 350000 · 2· (1 – 0,2) · (1 + 3) / 347 = 6455 киши-см / йил;
qў = 350000 · 2· (1 – 0,2) / 6455 = 88 т/киши- см;
Tт.т. = 1056 / (2 · 2 · 42) = 6,3 час;
∑ nT = 365 · 14 · 6,3 = 32193 ваг-соат;

O = 350000 / (1,02 · 65371500) = 0,00525 т/сўм = 5,25 т/минг сўм.


II – вариант. Очиқ майдонда оғир вазнли юкларни ортиш ва

тушириш учун КДКК-10 русумли икки консолли чор

пояли кран фойдаланилганда

8-расм. Икки консолли чор пояли КДКК-10 кран билан жиҳозланган очиқ майдон:

1- икки консолли чор пояли кран; 2- юкларни сақлаш учун очиқ майдон; 3- темир йўли; 4- кран ости йўли; 5- автойўлак; 6- электр тармоғи; 7- оқава сув ариқлари.
8-расимдан кўриниб турибдики, икки консолли чор пояли КДКК-10 кран билан жиҳозланган очиқ майдонда оғир вазинли юкларни ортиш-тушириш ишлари ва омбор операциялари комплекс механизациялаш ва автоматизациялаш учун етти турдаги асосий ва ёрдамчи қурилмалар барпо этиш лозим бўлар экан. Бир тонна юкни ортиш-тушириш учун комплекс механизациялаш ва автоматизациялаш воситаларига ва омбор иншоотларига капитал маблағ сарфининг алоҳида формуласи қуйидаги кўринишда бўлади:

K = ( k1·Z1 + k2·Z2 + k3·Z3 +k4·Z4 +k5·Z5 +2·k6·Z6 +2·k7·Z7) / Qйил , сўм/т

бу ерда k1 – бир дона икки консолли чор пояли краннинг тикланиш баҳоси,

сўм;

Z1 – икки консолли чор пояли кранларнинг сони, дона;

k2 – 1 м2 очиқ майдоннинг баҳоси, сўм/ м2;

Z2 – очиқ майдоннинг юзаси, м2;

k3 – 1 м темир йўлининг баҳоси, сўм/ м;

Z3 – темир йўлининг узунлиги, м;

k4 – 1 м кран ости йўлининг баҳоси, сўм/ м;

Z4 – кран ости йўлиниг узунлиги, м;

k5 – 1 м2 автойўлакнинг баҳоси, сўм/ м2;

Z5 – автойўлакнинг юзаси, м2;

k6 – 1 м электр тармоғининг баҳоси, сўм/ м;

Z6 – электр тармоғининг узунлиги, м;

k7 – 1 м оқава сув ариғининг баҳоси, сўм/ м;

Z7 – оқава сув ариқларининг узунлиги, м;

Темир йўлининг, кран ости йўлининг, электр тармоғиниг ва оқава сув ариқлариниг узунлиги очиқ майдоннинг узунлигига тенг қилиб қабул қилинади. Эски рублдаги баҳоларни сўмга айлантириш учун 500 коэффициенти қабул қилинади.
K = (23180 · 2 + 17 · 2965 + 41,1 · 212 +17 · 212 + 20 · 1908 +

+2 · 8,5 · 212 + 2 · 13 · 212) · 500 / 350000 =

= 78179100 / 350000 = 223,37 сўм/т;
З = [12,24 · 350000 · 2 · (1 – 0,2) / 282] · (680 + 600 · 3) = 60279829 сўм;
Э = 54,2 · 0,85 · 1,1 · 60,4 · [350000 · 2 · (1 – 0,2) / 51] = 33609781 cўм;
M = 0,2 · 33609781 + 0,3 · 0 = 6721956 сўм;
Эёр = 365 · (2965+1908) · 0,5· 10 · 1,1 · 60,4 / 1000 = 590866 сўм;
Б1 = 0,01 · [23180 · 2 · (12,4 + 0,5 + 5)] · 500 = 4149220 сўм;
Б2 = 0,01 · [17 · 2965 · (3,3 + 0,2)] · 500 = 882087 сўм;
Б3 = 0,01 · [41,1· 212 · (5,5 + 0,5)] · 500 = 261396 сўм;
Б4 = 0,01 · [17 ·212 · (6,5 + 1,0)] · 500 = 135150 сўм;
Б5 = 0,01 · [20 · 1908 · (9,0 + 1,0)] · 500 = 1908000 сўм;
Б6 = 0,01 · [2 · 8,5 · 212 · (10 + 1)] · 500 = 198220 сўм;
Б7 = 0,01 · [2 · 13 · 212 · (2 + 1)] · 500 = 82680 сўм;
∑Бi = 4149220 + 882087 + 261396 + 135150 + 1908000 +

+ 198220 + 82680 = 7616753 сўм;
C = (60279829 + 33609781 + 6721956 + 590866 + 7616753) / 350000 =

= 311 сўм/т;
Cкел = 311 + 0,12 · 224 = 338 сўм;
∑ nмех = 350000 · 2 · (1 – 0,2) · (1 + 3) / 282 = 7943 киши-см / йил;
qў = 350000 · 2 · (1 – 0,2) / 7943 = 70,5 т/киши- см;
Tт.т. = 1056 / (2 · 2 · 51) = 5,2 соат;
∑ nT = 365 · 14 · 5,2 = 26572 ваг-соат;
O = 350000 / (1,02 · 78179100) = 0,0044 т/сўм = 4,4 т/минг сўм.

Техника – иқтисодий кўрсаткичларнинг ҳисоб китоб натижасини 4.1- жадвалга киритамиз.


4.1- жадвал
1   2   3


написать администратору сайта