АХБОРОТ ТАРМОҚЛАРИ ХАВФСИЗЛИГИ. "ахборот тармолари хавфсизлиги" курсида фойдаланувчиларни масофадан туриб итиш учун услубий тизимларни ишлаб чиИШ. Х. Саримсаков доцент, Андижон Машинасозлик институти Ахборот технологиялари
 Скачать 110.66 Kb.
|
|
"АХБОРОТ ТАРМОҚЛАРИ ХАВФСИЗЛИГИ" КУРСИДА ФОЙДАЛАНУВЧИЛАРНИ МАСОФАДАН ТУРИБ ЎҚИТИШ УЧУН УСЛУБИЙ ТИЗИМЛАРНИ ИШЛАБ ЧИҚИШ. Х.Саримсаков доцент, Андижон Машинасозлик институти «Ахборот технологиялари» кафедраси мудири. Annotation. Ахборот технологияларининг ривожланиши дарсларни ўтказишнинг янги, ноёб имконияти – масофавий таълимни жорий этишни таъминлайди. Одатда, электрон дарсликлардан масофавий таълимда кенг фойдаланилади. Электрон дарсликлардан фойдаланиш амалиёти шуни кўрсатадики, талабалар тақдим этилган материалларни тест натижаларидан далолат бериб, самарали ўрганадилар. Ишлаб чиқилган услубий тизим фойдаланувчиларга "ахборот тармоғи хавфсизлиги" курсини ўқитиш учун мўлжалланган бўлиб, у ҳозирги вақтда тармоқларни қуриш, уларни ишга солиш, ташқи ва ички тажовузлардан ҳимоя қилишда ҳам аппарат, ҳам дастурий таъминотда жуда муҳим омил ҳисобланади. Калит сўзлар: ахборот технологиялари, масофавий таълим, электрон дарсликлар, ахборот тармоғи хавфсизлиги. DEVELOPMENT OF METHODOLOGICAL SYSTEMS FOR TRAINING USERS IN THE COURSE «SECURITY OF INFORMATION NETWORKS» IN REMOTE FORM Abstract. The development of information technologies has provided a new, unique opportunity to conduct classes – the introduction of distance learning. As a rule, electronic textbooks are used in distance learning. The practice of using electronic textbooks has shown that students learn the material presented in a high quality, as evidenced by the results of testing. The developed methodological system is designed to teach users the course «Security of information networks», which is currently a very important factor in building networks, putting them into operation, and protecting them from external and internal aggressions from hackers, both in hardware and software terms. Keywords: information technologies, distance learning, electronic textbooks, security of information networks. Кириш. Замонавий таълим тизими ахборот технологиялари ва компьютер телеком-муникацияларидан тобора кенг ва кўп фойдаланилмоқда. Масофавий таълим тизими айниқса жадал ривожланмоқда, бунга бир қатор омиллар сабаб бермоқда, биринчи навбатда – таълим муассасаларини кучли компьютер техникаси билан жиҳозлаш ва Internet тизимини ривожлантириш. Ахборот технологияларининг ривожланиши дарсларни ўтказишнинг янги, ноёб имконияти – масофавий таълимни жорий этишни таъминлайди. Биринчидан, талабага машғулот учун вақт ҳам, жой ҳам танлаш имконини беради, иккинчидан, анъанавий таълимдан маҳрум бўлган кишиларга турли сабабларга кўра таълим олиш имкониятини яратади, учинчидан, машғулотларда янги ахборот технологияларидан фойдаланиш, тўртинчидан, машғулот харажатларини маълум даражада камайтиради. Одатда, электрон дарсликлардан масофавий таълимда кенг фойдаланилади. Бу дарсликларнинг афзалликлари, бизнингча, қуйидагилардир: биринчидан, уларнинг ҳаракатчанлиги, иккинчидан, компьютер тармоқларининг ривожланиши билан алоқанинг мавжудлиги, учинчидан, замонавий илмий билимларнинг ривожланиш даражасининг етарлилигидир. Бошқа томондан, электрон дарсликларнинг яратилиши ҳам ахборот материалини доимий янгилаш муаммосини ҳал қилишга ёрдам беради. Улар, шунингдек, машқлар ва мисолларни ўз ичига олади ва динамикаси батафсил маълумот беради. Бундан ташқари, электрон китоблар ёрдамида билимлар компьютерларда тест назорати ўтказиш ҳисобига мустахкамланади. Ушбу услубий тизим фойдаланувчиларга компьютер тармоқлари хавфсизлиги курсини ўргатиш учун мўлжалланган бўлиб, у ҳозирги вақтда тармоқларни қуриш, уларни ишга тушириш ва уларни ташқи ва ички тажовузлардан ҳимоя қилишда ҳам аппарат, ҳам дастурий таъминотда жуда муҳим омил ҳисобланади. Бу тизимда ахборот тармоқларининг ҳимояси ва хавфсизлиги бўйича маърузалар тўлиқ курсидан фойдаланилади, жумладан, тармоққа ҳужумларнинг барча жиҳатлари, тавсифлари, криптографик хавфсизлик воситалари кенг ўргатилади. Тизимда курснинг ҳар бир алоҳида боби учун фойдаланувчи билимини назорат қилишнинг тест текшируви ўтказилади. Ушбу маҳсулотни фойдаланувчига ахборот тармоқлари хавфсизлиги ҳақида ўргатиши лозим бўлган деб аташ мумкин - бу фойдаланувчи учун услубий тайёргарликнинг тўлақонли тизимидир. Масофавий таълим (МТ) воситалари ўқитишнинг педагогик қайта ишланган мазмунига эътибор қаратадилар, бу эса улар ҳақида таълим-тарбия воситаси сифатида гапиришга имкон беради. Ўқитувчи ва талаба қўлидаги таълим воситалари таълим мазмунини ифодалаш, шунингдек, талабаларнинг ўқиш ва билиш фаолиятини назорат қилиш ва бошқариш вазифасини бажаради. Шу материални ҳар бири ўз дидактик имкониятларига ега бўлган бир неча ўқув воситалари билан ифодалаш мумкин. Ўқитувчи бу имкониятларни билиши, ўқув материалини турли воситалар билан тақсимлай олиши ва улардан ўқув воситалари (иши) мажмуини – дидактик вазифалар мажмуини ҳал қилишга мўлжалланган ўқув ахборот ташувчилар тизимини шакллантириши керак. Анъанавий ўқув жараёнида буларга Слайд, доска, плакат, кино, video, дарслик, бошқа оммавий ахборот воситалари ва ниҳоят ўқитувчининг сўзлари киради. Шу билан бирга ўқув воситалари: босма нашрлар (дарслик, ўқув қўлланмалари, маълумотномалар ва ҳоказоларнинг қоғоздаги қаттиқ нусхалари бўлиши мумкин.); электрон нашр; анъанавий ва multimedia версияларида компьютер таълим тизимлари; аудио-видео ўқув материаллари; компьютер тармоғи. Масофавий таълим тизимининг ривожланиши Ўзбекистонда таълим даражасини ривожланишига ёрдам беради. Ўзбекистонда масофавий таълим тизимининг жорий этилиши аҳолига нафақат сифатли таълим олиш имкониятини беради, балки Ўзбекистонга таълим хизматлари бозорида маълум бир ўрин эгаллаш имконини ҳам яратади. Узоқ ва ривожланмаган ҳудудлар аҳолиси, иш хусусиятлари одатий тарзда таълим олиш имконини бермайди, шунингдек, ногирон ва ҳаракатчанлик ногирон одамлар, айниқса, масофавий таълим тизимига муҳтож. Шунингдек, масофавий таълим тизимидан ҳарбий хизматчиларни ва иш бўйича малакасини ошириш керак бўлганларни тайёрлаш учун фойдаланиш мумкин. Шубҳасиз, масофавий таълим тизими қўшни мамлакатларнинг рус тилида сўзлашувчи аҳолиси ва рус тили иккинчи тилга айланган кишилар учун фойдали бўлади. Умуман олганда, масофавий таълим энг яқин таълим муассасаларида таклиф этилганидан кўра кенгроқ таълим олишни истаган кишиларга таълим хизматларини кўрсатади. Халқаро иштирокида масофавий таълим тизимини яратиш билан боғлиқ асосий муаммо ўқув курсларининг тегишли мазмуни ҳисобланади. Ушбу муаммони ҳал қилишда сиз истеъмолчининг эҳтиёжларига эътибор қаратишингиз керак. Ҳақиқатан ҳам, стандарт таълимда бизда ўртача ёндашув мавжуд ва фақат катта йилларда талаба муайян шахснинг таълимини индивидуаллаштирадиган раҳбарга эга. Аксинча, масофавий таълим деярли ҳар бир талаба учун индивидуал таълим траекториясини қуриш ва уларнинг таълим хизматларига бўлган эҳтиёжлариниэнг қулай режимда қондириш имконини беради. Компьютерга асосланган таълим технологиялари ўқитувчига ўқув мақсадларига еришиш учун машина билимларининг алоҳида турларидан ва уларнинг ҳар қандай тўпламларидан фойдаланишга имкон беради. Машинали ахборот воситалари ўқитувчига янги билим ва технологияларнинг пайдо бўлишига мос равишда ўқув курслари мазмунини тез янгилаш имконини беради. Ўқитувчининг асосий вазифаси талабалар шахсини ривожлантириш, уларнинг ижодий изланишларини қўллаб-қувватлаш ва раҳбарлик қилиш ҳамда биргаликдаги фаолиятни ташкил этиш, ўқув дастурларинингэнг яхши вариантларини ишлаб чиқиш ва танлашдан иборат. Компьютерга асосланган таълим технологиялари ўқитувчини ўқув материалининг муҳим қисмини тақдим этишдан озод қилади ва индивидуал ишлаш ёки муваффақиятли бўлганлар учун қизиқарли вазифаларни белгилашга шароит яратади. Масофавий таълим тизимидаги таълим жараёни қуйидаги хусусиятларга эга: мослашувчан; адаптив; модуларити; иқтисодий самарадорликни; мижозларни йўналтириш; илғор алоқа ва ахборот технологияларига дистрибутив таяниш. Масофавий таълим тизими ёрдамида университетга киришда ёш ёки таълим бўйича ҳеч қандай чекловлар йўқ. Ҳар ким мавзуни ўзлаштириши учун ўзига зарур бўлганини ўрганиши мумкин. Мослашувчанлик ҳар бир фойдаланувчига таълимнинг индивидуал траекториясини танлаш, яратиш ва амалга оширишни таъминлайди. Масофавий таълим дастурлари модулли тамойилга асосланади. Демак, ҳар бир алоҳида курс муайян предмет соҳасининг яхлит кўринишини яратади. Бу алоҳида ёки гуруҳ эҳтиёжларига жавоб берадиган мустақил модуллар тўпламидан (масалан, бир компания ходимларидан) ўқув дастурини яратиш имконини беради. Иқтисодий самарадорлик эксперт баҳолари ва ҳисоб-китоблар билан аниқланади. Жаҳон таълим тизимларининг ўртача баҳоланиши масофавий таълимнинг анъанавий таълим шаклларига нисбатан 50% арзонлигини кўрсатади. Масофавий таълимнинг нисбатан арзонлиги мазмуннинг жамланган тақдимоти ва бирлашуви, масофавий таълим технологияларининг кўплаб талабаларга йўналтирилиши, шунингдек, ўқув майдони ва техника воситаларидан самарали фойдаланиш орқали эришилади. Мижозлар йўналиши университет ривожланишининг муваффақияти учун энг муҳим омиллардан биридир, чунки турли сабабларга кўра ҳар бир киши мунтазам равишда дарсларга қатнаша олмайди. Масофавий таълим сифатли таълимга киришни таъминлайди. Умуман, масофавий таълим беради: аҳолининг таълим хизматларига бўлган эҳтиёжларини қондириш; жамиятнинг таълим даражасини яхшилаш; инсон йўналтирилган таълим; аҳолининг ижтимоий ва касбий ҳаракатчанлигини, унинг ижтимоий фаоллигини турли даражада ошириш; жамоатчилик билан алоқаларни яхшилаш; миллий таълим тизими томонидан тўпланган билимларни умумийлаштириш; Бироқ масофавий таълим тизимини яратишда бир қатор муаммолар юзага келиши мумкин улар қуйидагилар : -масофавий таълимнинг ташкилий ва бошқарув тузилмасини яратиш ва уни молиялаштириш тизимини; -тизимнинг ахборот-методик таъминоти; -тизимнинг ҳуқуқий ва меъёрий таъминоти; -моддий-техника базасининг турли туман ривожланиши; -ўқув ахборотларини узатишда интерактив алоқа усулини таъминлаш; -дистанцион таълим марказларининг намунавий жиҳозлари – глобал, минтақавий ва маҳаллий; -халқаро стандартларнинг камлиги; -малака ҳужжатларининг эквивалентлиги тўғрисидаги келишувнинг йўқлиги; -турли хил техник воситаларни тарқатиш. Масофавий таълим-бу масофадан туриб ўқув ахбороти алмашиш воситалари (йўлдошли телевидение, radio, компьютер алоқаси ва бошқалар) асосида ихтисослаштирилган ахборот таълим муҳитидан фойдаланиб, мамлакат ва чет елдаги кенг доирадаги кишиларга кўрсатиладиган таълим хизматлари мажмуидир.). Масофавий таълимнинг ахборот-таълим тизими-фойдаланувчиларнинг ўқув эҳтиёжларини қондиришга йўналтирилган маълумотларни узатиш воситалари, ахборот ресурслари, ўзаро ҳамкорлик протоколлари, аппарат, дастурий таъминот, ташкилий-методик таъминотлар тизими ташкил этилган мажмуадир. Масофавий таълим-инсоннинг таълим ва ахборотга бўлган ҳуқуқларини амалга ошириш учун мўлжалланган узлуксиз таълим шаклидир. "Электрон дарслик" нима ва унинг мунтазам дарсликдан фарқи нимада? Одатда, электрон дарслик - бу компьтернинг магнит ахборот воситаларига (қаттиқ ёки дискеталарга) жойлаштирилган ўқитиш, мониторинг, моделлаштириш ва бошқа дастурлар мажмуи бўлиб, у интизомнинг асосий илмий мазмунини акс эттиради. ЕC тез-тез одатий бир тўлдиради, ва самарали бўлади: деярли бир зумда ҳисобот беради; сизга мунтазам дарсликда топиш қийин бўлган зарур маълумотларни (контекстли қидирувни ҳам ўз ичига олади) тезда топишга ёрдам беради; гиперматнли тушунтиришларга бир нечта сўровлар ўтказилганда, дистрибюторлик вақтни сезиларли даражада тежайди; Қисқа матн – намойишлари билан бирга, ҳикоя, моделлар ва бошқалар. (бу ерда multimedia технологияларининг имкониятлари ва афзалликлари кўрсатилади), у сизга тез, лекин маълум бир шахс учунэнг мос бўлган суръатда маълум бир бўлим ҳақидаги билимингизни синаб кўриш имконини беради. Электрон тизим камчиликлари ахборот идрок воситаси сифатида экраннинг жуда яхши физиология эмас (кўп станция таълим экранида матн ахборот идрок китоб ўқиш камроқ қулай ва самарали бўлади) ва китобга нисбатан юқори баҳо. Замонавий таълимни ислоҳ қилишда бундай компьютер пакетлари (электрон дарсликлар, ўқув қўлланмалари, тренажёрлар, тестерлар ва бошқалар.) яратилган бўлиб, унинг мавжудлиги амалий машғулотлар давомида ихтисослаштирилган синфда, таълим муассасасининг компьютер синфида ёки талабаларнинг мустақил ишлаши учун жиҳозланган ётоқхонада, шунингдек, уйда шахсий компьютерда бир хил компьютер муҳитини таъминлайди. Электрон нашр (ЭН), ўқув электрон нашр (ЎЭН) ва электрон дарслик (ЭД) нинг расмий таърифларига асосланиб, ЭН тушунчасини кенгайтириш ва белгилаш керак. Электрон дарслик (ҳатто энг яхши) китобни алмаштира олмайди ва керак эмас. Худди адабий асарнинг филмга мослашуви бошқа жанрга мансуб бўлгани каби, электрон дарслик ҳам ўқув асарларининг мутлақо янги жанрига мансубдир. Бир филм томоша қилиб, у белгиланган қайси китоб ўқиш ўрнига эмас, шунинг учун электрон дарслик мавжудлиги фақат ўқиш ва мунтазам дарслик ўрганиш ўрнига керак эмас (барча ҳолларда, биз ҳар қандай жанр энг яхши мисоллар дегани), аксинча, китоб олишга талаба рағбатлантириш. Шу сабабли электрон дарслик яратиш учун яхши дарслик олиш, уни навигация (гипертекст яратиш) ва бой тасвирий материал (шу жумладан multimedia воситалари) билан таъминлаш ва компьютер экранида амалга ошириш етарли эмас. Электрон дарслик расмли матнга ёки маълумотномага айланмаслиги керак, чунки унинг вазифаси тубдан фарқ қилади. Электрон дарслик одатдаги дарсликдан ташқари ўқув жараёнига жалб қилинган энг муҳим тушунчалар, баёнотлар ва мисолларни, инсон миясининг имкониятларини, хусусан, эшитиш ва ҳиссий хотирани тушуниш ва эслаб қолиш (ва фаол, пассив эмас), шунингдек, компьютер тушунтиришларидан фойдаланиш учун имкон қадар осон бўлиши керак. Матн компоненти чекланган бўлиши керак, компьютерда ўзлаштирилган материални чуқур ўрганиш учун мунтазам дарслик, қоғоз ва қалам мавжуд. Электрон дарслик талабаларнинг мустақил ишлаши учун тўлиқ вақтда ва айниқса, масофавий таълим учун зарурдир. Чунки у ўрганилган материални босма академик адабиётлардан бошқа нарсалар ҳисобига тушунишни осонлаштиради. Тақдим этиш усуллари: индуктив ёндашув, эшитув ва ҳиссий хотирага таъсир ва бошқалар; талабанинг эҳтиёжларига, тайёргарлик даражасига, интеллектуал салоҳият ва амбицияларга мувофиқ мослашишга имкон беради; мавзу моҳияти ҳақида ўйлаш кўпроқ мисоллар кўриб чиқиш ва кўпроқ муаммоларни ҳал қилиш имконини берувчи ноқулай ҳисоб-китоблар ва конвертация бепул; ишнинг барча босқичларида ўз-ўзини текшириш учун улкан имконият яратади; ишни чиройли ва аниқ ташкил қилиш ва уни ўқитувчига файл ёки чоп этиш шаклида топширишга имкон беради; шундай қилиб, тушунтиришлар, такрорланиш, маслаҳатлар, ва деярли чексиз кўп таъминлаш, жуда сабрли устоз ролини бажаради. Дарслик талаба учун зарур, чунки усиз бу фан бўйича мустаҳкам ва ҳар томонлама билим ва кўникмага эга бўла олмайди.  Электрон дарслик махсус синф хоналарида амалий машғулотларда фойдалидир, чунки у агар кўпроқ муаммоларни ҳал қилиш учун компьютер қўллаб-қувватлаш фойдаланиш имконини беради, олинган ечимлар ва уларнинг график талқини ва таҳлил қилиш учун вақт керак; - ўқитувчига компьютерларда мустақил иш шаклида машғулотлар ўтказиш, раҳбар ва маслаҳатчи ролини резервлаш имконини беради; - ўқитувчи талабалар билимини тез ва самарали назорат қилиш, назорат тадбирининг мазмуни ва мураккаблик даражасини белгилаш учун компьютердан фойдаланишга имкон беради. Электрон дарслик ўқитувчи учун қулай : - агар ўз хоҳишига кўра маъруза ва амалий ўқув материаллар қилиш имконини беради; - уй вазифасини зерикарли сурункали текширишдан озод қилади, моделлар, ҳисоб-китоблар ва тестлар, компьютерга жойлаш вазифаларини бажаради; -синфда муҳокама ва уйда белгиланган мисоллар ва муаммолар нисбати ва мазмунини оптималлаштириш имконини беради; - уй вазифаси ва назорат фаолияти бўйича талабалар билан ишлашни индивидуаллаштириш имконини беради. Электрон дарсликларни яратиш воситаларини гуруҳларга ажратиш мумкин. Масалан, бажариладиган мақсад ва вазифалар, техник талаблар ва қўлланиш хусусиятлари каби кўрсаткичларни ўз ичига олган мураккаб меъзон ёрдамида амалга оширилади. Ушбу мезонларга кўра, қуйидагича таснифлаш мумкин: - анъанавий алгоритмик тиллар; - умумий мақсадли воситалар; - мултимедиа воситалари ; - гиперматн ва гипермедиа воситалари. Электрон дарсликнинг тузилиши расмда кўрсатилгандек кўринади:  1. Диаграммадан кўриниб турибдики, электрон дарслик 2- расмда кўрсатилганидек, олдинги боб учун тестларни бажармасдан кейинги бобга ўтиш мумкин бўлмаган тарзда яратилган. 2. Шундай қилиб, иш учун белгиланган мезонлардан бири амалга оширилади. Замонавий таълим тизими ахборот технологиялари ва компьютер телекоммуникацияларидан тобора кўпроқ фойдаланмоқда. Масофавий таълим тизими, айниқса, жадал ривожланмоқда, бунга бир қатор омиллар, биринчи навбатда, таълим муассасаларини кучли компьютер техникаси билан жиҳозлаш ва Интернет тармоғини ривожлантириш орқали кўмаклашмоқда. Машғулотнинг маъруза ва семинар шакли узоқ вақт давомида ўз самарадорлигини йўқотди. Амалиёт ўқув вақтининг деярли 50% исроф бўлишини исботланди. Чет эл тажрибасини ўрганиб, қуйидаги муҳим жиҳатни таъкидлаб ўтишимиз мумкин: ўқитувчи ахборот тарқатувчи сифатида (анъанавий қабул қилинганидек) эмас, балки маслаҳатчи, баъзан эса талабанинг ҳамкасби сифатида ҳаракат қилади. Бу эса айрим ижобий жиҳатларни келтириб чиқаради: талабалар ўқув жараёнида фаол иштирок этадилар, мустақил фикрлашга ўрганадилар, ўз нуқтаи назарларини илгари сурадилар ва реал вазиятларни моделлаштирадилар. Ахборот технологияларининг ривожланиши дарсларни ўтказишнинг янги, ноёб имконияти - масофавий таълимни жорий этишни таъминлайди. Биринчидан, талабага машғулот учун вақт ҳам, жой ҳам танлаш имконини беради. Иккинчидан, анъанавий таълимдан маҳрум бўлган кишиларга турли сабабларга кўра таълим олиш имкониятини беради. Учинчидан, машғулотларда янги ахборот технологияларидан фойдаланиш мумкин. Тўртинчидан, машғулот харажатларини маълум даражада камайтиради. Бошқа томондан, масофавий таълимни индивидуаллаштириш имкониятларини оширади. Одатда, электрон дарсликлардан масофавий таълимда фойдаланилади. Бу дарсликларнинг афзалликлари, қуйидагилардир: биринчидан, уларнинг ҳаракатчанлиги; иккинчидан, компьютер тармоқларининг ривожланиши билан алоқанинг мавжудлиги; учинчидан, замонавий илмий билимларнинг ривожланиш даражасининг етарлилиги. Бошқа томондан, электрон дарсликларнинг яратилиши ҳам ахборот материалини доимий янгилаш муаммосини ҳал қилишга ёрдам беради. Улар шунингдек, машқлар ва мисолларни ўз ичига олади ва уларни динамикаси тўғрисида батафсил маълумот ва турли хил мисоллар бера олади. Бугунги кунда масофадан дарс берадиган университет ва коллежлар тармоғи беш қитъани қамраб олган. Электрон дарсликлардан фойдаланиш амалиёти шуни кўрсатадики, талабалар тақдим этилган материални ўрганишлари бўйича талабалардан олинган тест натижалари тахлили бу усулни самарали эканлигидан далолат беради. Шундай қилиб, ахборот технологияларининг ривожланиши таълимда янги усул ва методларни ихтиро қилиш ва шу орқали унинг сифатини оширишга кенг имконият яратади. Ушбу услубий тизим фойдаланувчиларга компьютер тармоқлари хавфсизлиги курсини ўргатиш учун мўлжалланган бўлиб, у ҳозирги вақтда тармоқларни қуриш, уларни ишга тушириш ва уларни ташқи ва ички тажовузлардан ҳимоя қилишда ҳам аппарат, ҳам дастурий таъминотда жуда муҳим омил ҳисобланади. Ушбу тизим шу жумладан, ахборот тармоқлари, ҳимоя қилиш ва хавфсизлик бўйича маърузалар тўлиқ курс фойдаланиш - тармоқ, криптографик хавфсизлик воситалари ҳужум барча жиҳатларини ҳар бирини алоҳида боб сифатида фойдаланувчилар билим олишга мўлжалланган. Бошқача қилиб айтганда, ушбу маҳсулотни фойдаланувчига ахборот тармоғи хавфсизлигининг барча муаммоларини ўргатиши керак бўлган электрон нашр эмас, балки фойдаланувчи учун услубий тайёргарликнинг тўлақонли тизими деб аташ мумкин. Масофавий таълимнинг асосий афзаллиги вақтни тежашдир, бу эса менежерларнинг ўзлари томонидан тарбиявий тадбирни танлашда жуда муҳим омил ҳисобланади. Асосий камчиликлари юқори баҳо ва ўқитувчи билан тўғридан-тўғри алоқа йўқлигидадир. Шунга қарамай, масофавий таълим ташкилотчилари масофавий маъруза талабаларига савол бериш ва Internet орқали жавоб олиш имкониятини яратиб, охирги камчиликни қоплашга ҳаракат қилмоқда. Ушбу машғулот шаклининг (масофавий таълим) бахоси юқорилигининг сабаби, бу бўйича маълумотлар камлиги ва бу хизматлар учун мурожаатининг кам бўлганлигидир. Олинган маълумотларнинг таҳлили шуни кўрсатадики, талабалар ўзларини қизиқтирган саволларга жавоб олиш ва долзарб касбий муаммоларни ҳал қилиш истагида хизматга мурожаат қилиши асосий мотивлардан бири ҳисобланади. Юқоридагиларнинг барчаси масофавий таълимдан, шу жумладан, ишлаб чиқилаётган ушбу тизимдан фойдаланиш иқтисодий жиҳатдан самарали лойиҳа, деган хулосага келиш имконини беради. Адабиётлар : 1. Иванов В. Л. Структура электронного учебника. Информатика и образование. 2001. 220 с. 2. Шерпаев Н. В. Электронный учебник как основа учебно-методического комплекса. – Материалы конференции «ИТО-2002», М., 2002. 80 с. 3. Баранова Ю. Ю., Перевалова Е. А., Тюрина Е. А., Чадин А. А. Методика использования электронных учебников в образовательном процессе. Информатика и образование. 2000. – № 8. С. 12-18. 4. Христочевский С. А. Электронные мультимедийные учебники и энциклопедии. Информатика и образование. 2000. – № 2. С. 20-24. 5. Христочевский С. А. Электронный учебник – текущее состояние. Компьютерные инструменты в образовании. 2001. – № 6. С. 11-15. |