Қарапайымдылар типі. арапайымдылар типі
 Скачать 367.55 Kb.
|
|
Шеміршекті балықтар - акула, скат (жұпбалық, тұтасқанат), химера (тұтасбас) Химереның - терісінде қабыршақтары жоқ Шеміршекті балықтарға тән белгілер - желбезек қақпағы, торсылдағы жоқ, құйрық жүзбеқанатының астыңғы қалағы үстіңгісінен едәуір үлкен, ұүрсаұ және көкірек жүзбеқанаттары көлбей орналасқан Манта - ең ірі жұпбалық Скаттың электр шығаратын мүшесі - басы мен көкірек жүзбеқанаты аралығында Акуланың желбезек доғаларының саны -5 жұп Акуланың жақсы дамыған сезімі - иіс (қан иісін шақырымнан сезеді) Шеміршекті балықтардың ұрықтануы - іштей Шеміршекті балықтар бөлінеді - тақтажелбезектілер, тұтасбастар болып 2 класс тармағына Тақтажелбезектілерге жатады - акула, жұпбалық Акуланың түр саны -350 Ең қауіпті акула - сұр акула Кең тараған түрі - жолақ акула Ең ірісі - китпошымды акула Акулалар өмір сүреді - барлық мұхиттардың субтропиктік және тропиктік теңіздерінде Сүйекті балықтарда алғаш рет пайда болған - қуық Балықтың жасын анықтауға болады - қабыршақтағы асқина санына қарап Желбезегі сыртында болады - желбезек қақпағы Тынысалу (газалмасу) жүзеге асады - желбезек жапырақшаларында Есту мүшесі - ішкі құлақ Ұрықтануы - сырттай Шоғал дегеніміз - аталық безден бөлінетін сұйықтық (сперматозоидтар жиынтығы) Сүйекті-шеміршекті балық - бекіретәрізділер Бекіретәрізділерге жатады - қортпа, шоқыр, пілмай, тасбекіре Қазақстанның Қызыл Кітабына енгізілген бекіретәрізділер - тасбекіре, пілмай Қазіргі кезде тіршілік ететін балықтардың 90 пайызы - сәулеқанаттылар Қалаққанатты балықтарға жатады - қостыныстылар, саусаққанаттылар (латимерия) Майшабақтәрізділер отрядына жатады - сардинка, қылқа, түлкібалық Албырттәріздестерді басқа балықтардан ажыратады - құйрық бөліміне жақын орналасқан майлы жүзбеқанаты арқылы Тіршілігінде бір-ақ рет уылдырық шашып өледі - құнысбалық, кета, нерпа "Патша балығы" деп аталатын бахтах жатады - албырттәрізділерге Тұқы тәріздестер отрядына жатады - аққайран, мөңке, қаракөз, ақмарқа, табан, таяз Уылдырықтама дегеніміз - уылдырық шашатын орын Өрістегіш балық - уылдырықтама іздеп теңізден өзенге немесе керісінше сапар шегетін балықтар Балықтың даму сатысы - уылдырық→ ұрық→дернәсіл→шабақ→ересек балық Қосмекенділер Қосмекенділер -құрлыққа алғаш шыққан ағзалар. Құрлықта да, суда да тіршілік ете алады. Түр саны -4 000-нан астам Қазақстанда кездеседі -12 түрі Қызыл Кітапқа тіркелінген -3 түрі (қызылаяқ бақа, даната құрбақасы, Жетісу бақатісі) Денесі -бас, тұлға, аяқ Қаңқа бөлімдері - 4 (бассүйек, омырқа жотасы, иық белдеуі мен алдыңғы аяқтары, жамбас белдеуі мен артқы аяқтары) Омыртқа жотасының бөлімдері - мойын, тұлға, сегізкөз және құйрық Бір ғана омыртқадан болады - мойын және сегізкөз бөлімдерінде Алдыңғы аяқ бөлімдері -қар, білек, алақан Артқы аяқ бөлімдері -сан, сирақ, табан Алақанында -4 саусақ Табанында -5 саусақ Иық белдеуі тұрады -бұғана, қарға сүйек және жауырыннан Бақада жоқ сүйек -қабырға Тыныс алуы -өкпе және тері Өкпесінің пішіні -сопақша қапшық тәрізді, нашар дамыған Қосмекенділердің қосымша тыныс алу мүшесі -тері Терісі -жұқа, жұмсақ, сілемейлі шырышпен шыланған, ылғал. Сол себепті ауаны да, суда еріген оттегіні де жақсы өткізедія Жүрегі -3 бөлімді (1 қарынша, 2 құлақша) Қанайналым жүйесі -2 шеңбер Есту мүшесі -ішкі және ортаңғы құлақ (тек үзеңгі сүйегі бар) Жақсы дамыған ми бөлімі -ортаңғы ми Баяу қозғалуына байланысты нашар дамыған ми бөлімі - мишық Зәр шығаруы -жұп бүйрек Көбеюі - дара жынысты, сырттай ұрықтанады, уылдырық салып көбейеді Бақа дернәсілі - итшабақ Ұрықтанғаннан кейін көлбақаларда дернәсілдері жұмыртқа қабығын жарып шығады - 8-10 тәуліктен соң Бақа дернәсілі тыныс алады - желбезек арқылы Итшабақтың жүрегі - 2 қуысты, қанайналым шеңбері біреу Алғаш рет қосмекенділерде пайда болды -сілекей бездері Ауа райы салқын солтүстік аймақтарда қосмекенділердің сирек таралу себебі - қоршаған ортаның температурасына тәуелді болғандықтан Қосмекенділер пайда болған -ежелгі саусаққанатты балықтардан (стегоцефалдардан) Отрядтары -3 (аяқсыз, құйрықты, құйрықсыз) Аяқсыз қосмекенді -сақиналы құртжылан Құйрықты қосмекенділер -жетісу бақатісі, саламандра, тритон Құйрықсыз қосмекенділер -бақа, құрбақа Қазақстанда мекендейтін құрбақалар -жасыл, кәдімгі, даната Қазақстанда мекендейтін бақалар -көлбақа, сүйріктұмсық бақа, шөп бақа, сібірлік бақа, қызылаяқ бақа Бақатіс мекендейді -Жетісудағы Жоңғар Алатауы мен оған шекаралас Қытайдың биік таулы өзендерінде Даната құрбақасы мекендейді -Зайсаң, Балқаш, Алакөл өңірінде Қызылаяқ бақа мекендейді -Балқаш көлінің маңында, Шу өзенінің аймағында Жорғалаушылар класы Жорғалаушылар - нағыз құрлықта тіршілік етуге бейімделген омыртқалы жануарлар Түр саны - 8 мың Қазақстанда кездеседі - 51 түрі (тасбақа -2, кесіртке - 30, жылан - 19) Қазақстанның Қызыл кітабына тіркелінген - 10 түрі (6 кесіртке, 4 жылан) Жорғалаушыларды зерттейтін ғылым - герпетология Денесі тұрады - 5 бөліктен (бас, мойын, тұлға,құйрық және 5 саусақты аяқ) Қаңқа бөлімдері - бас сүйек, омыртқа жотасы, иық белдеуі мен алдыңғы аяқтары, жамбас белдеуі мен артқы аяқтары мен кеуде қуысы (5 бөліктен) Қаңқасында алғаш рет пайда болған - көкірек қуысы Терісі - құрғақ, бездері аз, сырты мүйізді қабыршақ, қалқанша, сауытпен қапталынған Жыланның тілі - сипап сезу қызметін атқарады Жыланның уы - үстіңгі жақсүйектерінде орналасқан тістерінде У дегеніміз - түрін өзгерткен сілекей Тыныс алуы - өкпе Қанайналым жүйесі - тұйық, 2 шеңберден тұрады Жүрегі - 3 бөлікті (2 құлақша, 1 қарынша) Қарыншасы - жартылай перделі Жүрегі 4 бөлікті жорғалаушы - крокодил Зәр шығаруы - бүйрек Алдыңғы ми сыңарының сыртында алғаш рет пайда болған - жүйке жасушасының шоғыры Сезім мүшелері - көз, құлақ, танау Көбеюі - даражынысты, жұмыртқа салу арқылы Ұрпақтарын тірі туатын түрлері - сұржылан, қалқантұмсық Отрядтары - тұмсықбастылар, қабыршаұтылар, крокодилдер, тасбақалар Тұмсықбастылар өкілі - гаттерия (Жаңа Зеландия аралында өмір сүреді, Халықаралық Қызыл Кітапқа тіркелінген, түнде белсенді тіршілік етеді, жыныстық жағынан 20 жылда жетіледі 50 жыл өмір сүреді) Өте ертеден тіршілік етіп келе жатқандықтан тірі қазба деп аталады - гаттерия Қабыршақтылар отрядының өкілдері - жылан, кесіртке, құбылғы Мүшелдік жыл санауға жылан кірген жыл Қазақстанда кедесетін улы жыландар - 4 (кәдімгі, дала сұржыланы, қалқанұмсық, қаражылан) Сұр жыланның уы әсер етеді - көбіне қанға Кобраның уы әсер етеді - Жүйке жүйесіне Қалқантұмсық ойыс шұңқыры арқылы сезеді - температура өзгерісін Қалқантұмсық кең тараған - Қазақстанның оңтүстік аймағына Қазақстанда кездесетін жыланның ерекше түрі - оқжылан Қазақстанда кездесетін тасбақалардың түрлері - дала және батпақ тасбақалары Крокодилдер отрядының тұқымдастары - нағыз қолтырауын, қолтырауын, азғы Қазақстанда мекендейтін кесірткелердің түрлері - шұбар батбат, зайсаңдық батбат, келес, сарлан,үлкенкөз кесіртке, шұбар кесірке Еліміздегі ең үлкен кесіркенің түрі - сұр келес Аяқсыз кесіртке - сарлан Қазақстанның оңтүстігіндегі Қызылқұм өңірінде өте сирек кездесетін жорғалаушы - сұр келес Құстар Құстар - денесі қауырсынмен қапталған, алдыңғы аяқтары қанатқа айналған, жылықанды омыртқалы жануарлар Түр саны - 8 600, Қазақстанда 500 Құстарды зерттейтін ғылым - орнитология Дене температурасы - +41, +43° Денесі - бас, мойын. тұлға Терісі - жұқа, құрғақ, бездері аз, су құстарында қауырсынын майлайтын құйымшақ безі жақсы жетілген Терінің қосалқы бөлімдері - қауырсын, тұмсық, жіліншік, саусағындағы мүйізді қабыршақтар Қауырсындар - ұшуға жағдай жасайды, әрі денедегі температураны реттейді Ірі қауырсындардың теріге еніп тұрған бөлігі - қаламша Мүйізді бөлігі - сояу Құйрықтағы ірі қауырсындардың қызметі - құстың ұшу бағытын өзгертеді, қонған кезде екпінін баяулатады Қанатты қағатын қауырсындар - қанаттың қалақшасын түзетін ұзын қауырсындар Қаңқа бөлімдері - бассүйек, омыртқа жотасы, иық белдеуі мен қанат,жамбас белдеуі мен артқы аяғы, кеуде қуысы Құстарға тән күрделі сегізкөзді құрайды - омыртқа жотасының арқа, бел, сегізкөзбөлімдері жамбас сүйектерімен тұтасып Қыртөс түзеді - ұшатын, жүзетін құстардың төссүйегі алдыңғы жағынан қырланып Жіліншік - толарсақ, табан сүйектерінің бірігуінен пайда болған Тұмсық - жақсүйектің созындысы Жемсау -өңештің кеңейген бөлімі (дәнқоректі құстарда) Құстың қорегі ұсақталып ботқаға айналады - етті қарында Дәнқоректі құстар -кептерлер, тауықтар Бунақденеқоректі құстар - қарлығаш, үйрек Қарын бөлінеді - етті және безді болып Тістің қызметін атқарады - етті қарын Тыныс алуы - өкпе және ауа қапшығы Құстарға тән ерекше тыныс алу түрі - қосарланып ауа қапшықтарының көлемі өкпе көлемінен - 10 есе артық Төменгі көмекей - кеңірдектің екі ауатамырына жалғанған жері Әнші құстар дыбыс шығарады - төменгі көмекей арқылы Жүрегі - 4 бөлімді (2 жүрекше, 2 қарынша) Құстарда нашар дамыған сезім - иіс Қорегін иісі арқылы іздеп табады - дауылпаз, киви Зәр шығаруы - бүйрек Көбеюі - даражынысты, жұмыртқа салып Қызылшақа балапандар - әлсіз, көзі соқыр, қауырсыны жетілмеген болады (торғай, кептер, тоқылдақ) Ширақ балапандар - үлпілдек қауырсынды, бірден тіршілік әрекетіне көшеді (қаз, тауық тәріздестер) Құстардың ең ежелгі ата тегі - 225 млн жыл бұрын тіршілік еткен ілкіқұс Құстардың арғы тегі - 150 млн жыл бұрын тіршілік еткен көнеқұс (археоптерикс) Көнеқұстың қазіргі құстардан айырмашылығы - жақ сүйектерінде тістері болған, 20 құйрық омыртқасы бар, жақ сүйектерінде тістері болған, қанат саусақтарында тырнақтары бар, бірақ төс сүйегінде қыр болмаған Қыртөстілер немесе ұшатын құстар - қыртөсі жақсы жетілген, қанаттары сүйірленген, ұзын, қаңқа сүйегі жеңіл, қазіргі кездегі құстардың ең көп түрі Сулы, батпақты жерлерді мекендейтін құстар - қаздар, бірқазан, дегелек, қоқиқаз, тырна Су құстары -дауылпаз, шағала, сұқсыр, үйрек Су құстарына тән белгілер - саусақтары арасында жүзу жарғағы бар, жақсы сүңгиді.Көпшілігінің тұмсықтары жалпақ және тұмсық жиектерінде араның тісі тәрізді майда "тісшелері" болады "Тісшелердің" қызметі - қоректі сүзіп ұстау (қаз, үйрек) Орман құстары - тоқылдақ, көкек, тотықұс, жапалақ, көпшілік торғайлар Орман құстарының денелері - шағын, қанаттары сүйір Тоқылдақ - ағашта өрмелеп тіршілік етуге бейімделген, 2 саусағы алға, 2 саусағы артқа бағытталған, қатты құйрық қауырсыны тірек қызметін атқарады Қазақстанда кездесетін тоқылдақтың түрлері - 3 (қара, шұбар, кіші) Ашық далалы алқаптардағы құстар - күндізгі жыртқыштар (тазқара, бүркіт, жұртшы); тауық тәрізділер (ұлар, бөдене, кекілік, қырғауыл); дуадақтар (безгелдек, жорға дуадақ) Күндізгі жыртқыштар - қанаттары кең, қалықтап ұшуға бейімделген,тұмсықтары қысқа кейде иіліп келген өткір Жыл құстары -күзде оңтүстікке кетіп, көктемде қайта оралады ( қараторғай, тырна) Көшпелі құстар - күзде, қыста, ауа райының қалай суығанынан солтүстіктен оңтүстікке жылыстайды (полюстік үкі, кейбір жыртқыш құстар) Қыстап шығатын құстар - жыл бойы бір аймақта тіршілік етіп, көбейеді (қарға, торғай, сауысқан, шымшық) Қазақстанның Қызыл кітабына тіркелген құстардың түрі - 56 Зайсаң, Балқаш, Каспий, Арал, Алакөл, Марқакөл суларында кездеседі - қара дегелек, сары және кіші құтан,қалбағай, қарабай қазақстанның оңтүстік өңірінде ғана таралған - ақ дегелек немесе ләйлек (жыл құсы) Қоқиқаздар мекені - Қорғалжың Аққудың қоразы - саҺар Аққудың балапаны - көгілдір Сұңқар тәріздестер - тұйғын, бүркіт, кезқұйрық, сақалтай, жұртшы, құмай, сұңқар, ителгі, лашын, бидайық Халық сұңқартәріздестерді атайды - қыран құстар деп Қыран құстардың қоразы - шәулі Қыран құстардың аналығы - мекиен, ұябасар Қыран құстардың балапаны - ақүрпек Тауықтәрізділердің жіліншігінің артқы жағындағы мүйізді өскін - тепкі Тырнатәріздестер -сулы, батпақты жерлерде таралған(,сұр,ақбас,тырна) Реликт(аламойнақ)шағала -алакөл көлінде ғана таралған Қызыл кітапқа тіркелген жапалақтәріздес -үкі Торғай тәріздестер -жоғаторғай,көкқұс,үлкен құралай Еліміздің шөлейтті алқабында мекендейді -жорғаторғай Құс шаруашылығы дегеніміз -асыранды құстарды қолда ұстау Үй құстарынан ең алғаш қолға үйретілген -жабайы қаз Тауық мұшелік жыл санауды иеленген -10 шы жылды Тауықтардың жабайы арғы тегі -банкив тауығы Банкив тауығы таралған -үндістан жерінде,Ява,Суматра,Цейлон,Зонд аралығындағы орманды алқаптарында Жұмыртқалағыш тауық қолтұқымдары -леггорн, минорка,андалуз,орыстың ақ тауығы, орлов, павлов, воронеж Етті тауық қол тұқымдары -Виандот,Род-Айленд, шантеклер,доминикан,дисерсей Бройлер -етті бағыттағы тауық қолтұқымының 7-8 апталық балапаны Әрі етті,әрі жұмыртқалағыш -плимутрок Төбелестіру мақсатында өсіреді -малай, үнді, ағылшын қол тұқымдары Үйректің арғы тегі -жабайы барылдауық үйрек Қолға үйретілген құстарының ең ірісі -күркетауық Қазіргі кезде көп үйретіле басталған құс -түйеқұс(страус) Құстарды дене құрылысына тіршілік әрекетіне байланысты бөлінеді -3 топқа(қыр төссіздер, жүзетін құстар, ұшатын қыр төстілер) Қыр төссіздер -төс сүйегі жалпақ ұша алмайды,бірақ жылдам жүреді, қанат қауырсындары доғал келеді, аяқтары жақсы жетілген Түйе құстардың ең ірісі -Африкалық страус, екі саусақты Ең кіші түйеқұс -киви салмағы 2-3 кг жаңа Зеландия аралында өмір сүреді жұмырқасы 0,5 кг Нанду -Африканын далалы шөлді аймақтарында таралған Эму -австралияда өседі 3 саусақты Жүзетін құстар -пингвиндер,алдынғы аяқтары ескекке айналған, аяқтары қысқа дененің артқы жағында орналасқандықтан тік жүреді Пингвиндердің ең ірісі - император пингвині Саны көп таралған түрі -қоршау көз(адели пингвині) Сүт қоректілер класы Сүт қоректілер -ұрпағын тірі туып, сүтімен асырайтын жылықанды омыртқалылар Зерттейтін ғылым -маммология(териология) Түр саны -5000 Қазақстанда -178 Қызыл кітапқа енген -40 Терінің қосалқы бөлімі -түк,тырнақ,мүйіз,тұяқ Терідегі бездер -май,тер,сүт,иіс шығарады Қанқасы -бас сүйек,омырқа жотасы мен кеуде қуысы,иық белдеуімен алдыңғы аяқ, жамбас белдеуімен артқы аяқ Мойын омыртқасы -7 Пайда болған бұлшық ет -көкет Тістер -жақ сүйектегі ұяшықтарға орналасқан Құрылысы мен атқаратын қызметіне қарай тістері бөлінеді -күрек,сойдақ,кіші және үлкен азу тістер Сиырдың қарны -төрт бөлімді(тазқарын,жұмыршақ,жалбырша,ұлтабар) Сиырдың қарнының ең үлкен бөлімі -таз қарын,онда қорек бактериялардың көмегімен ашып жұмыршаққа өтеді Өсімдік қоректі жануарлардың ішегінің ұзындығы -дене тұрқынан 20 есе ұзын Етқоректі жануарларда - 4-5 есе ұзын ауа өтетін мүшелер - танау тесігі, жұтқыншақ, көмей,кеңірдек, ауатамыр, Тыныс алуға қатысатын бұлшықеттер - көкет, қабырғааралық Қантарату жүйесі - тұйық, 2 шеңберлі, жүрегі 4 қуысты Сүтқоректілердің құстардан айырмашылығы - сол жақ қарыншадан басталатын қолқа тамыры сол жақ қолқа доғасын құрайды Зәр шығаруы - 2 бүйрек Есту мүшесі - ішкі, ортаңғы және сыртқы құлақ Өздері шығарған өте әлсіз дыбыс жаңғырықтарын қайта қабылдай алады - жарқанат, тюлень, дельфин Көбеюі - даражынысты, ұрықтануы іштей Ұрық дамып жетіледі - жатырда Жатыр қабырғасындағы ұрық пен аналық арасындағы мүше - ұрықжолдас (зат алмасады) Үй қоянының буаз болу мерзімі - 1 ай Жабайы қоян - 45-51 күн Бұғы -8-9 ай Жылқы - 10 ай Түйе - 12-13 ай Пілдің буаз болу мерзімі -600 күн Сүтқоректілер класы жіктеледі - 2-ге (ілкі және қазіргі ) Ілкі аңдарға жатады - жұмыртқалаушы сүтқоректілер (үйректұмсық, түрпі, түрпітек) Қазіргі аңдар - 2-ге бөлінеді (қалталылар (төменгі сатыдағы аңдар) және қағанақтылар (жоғарғы сатыдағы аңдар)) Қалталылар - басым көпшілігі Австралияда, аздаған түрлері Оңтүстік Америкада, ұрпақтары өте кіші, әлжуаз Қалталы сүтқоректілер пайда болған - 140 млн жыл бұрын Жорғалаушылар мен сүтқоректілер арасындағы өтпелі форма - бұдан 230-180 млн жыл бүрын өмір сүрген аңтісті кесіртке (иностравенция) Бунақденеқоректілер - миы нашар дамыған, дене температурасы тұрақты емес, тістерінің құрылысы біркелкі, көздері нашар көреді, иіс сезуі жақсы дамыған (кірпі, жұпартышқан, жертесер, көртышқан) Қазақстанда кездеседі - кәдімгі, құлақты, қара кірпі Кемірушілер - күрек тістері жақсы жетілген (суыр, жайра, кәмшат, құндыз) Қазақстанда ғана таралған кеміруші - қалқанқұлақ (1938ж Селевин Бетпақдала шөлінен тапқан) Қолқанаттылар отряды - Қазақстанда 27 түрі бар, Қызыл кітапқа 3 түрі тіркелінген (салпаңқұлақ, қатпарерінді, ақбауыр жарқанат Жұптұяқтылар - 3-4 саусағы жақсы жетілген (күйіс қайтаратын және қайтармайтындар (шошқа, бегемот) болып бөлінеді) Күйіс қайтармау себебі - ит тістері ұзын, азу тістері бұдырлы, қорегін толық шайнап жұтады және кенеулі азықпен қоректенеді Доңыз мүшелдік жыл санауға кірген жыл - 12-ші, аталығы - қабан, аналығы - мегежін, төлі - торай Мүйізінен қымбат бағалы дәрі алынады - бұғы, аталығы - бұғы, аналығы - марал, төлі - қодыға Елік - аталығы - күлміз, аналығы - сөге, төлі - еңлік Қуысмүйізділер - қарақұйрық, ақбөкен, таутеке, арқар, қой Арқар - аталығы құлжа, төлі қозықа Қойдың арғы тегі - арқар, муфлон Ешкінің арғы тегі - таутеке Жыртқыштар - түр саны - 235, Қазақстанда 31, сойдақ және азу тістері жақсы жетілген Қазақстанда кездеседі - қоңыр аю (аталығы - матай, аналығы - кірекей, төлі - қонжық) Қасқыр тұқымдастар - шибөрі, қасқыр, қарсақ, түлкі Қасқыр - көсемі - абадан, аталығы - арлан, көкжал, сырттан, біршек; аналығы - шулан, құртқа; төлі бөлтірік Мысық тұқымдастар - қабылан, сабаншы, қарақұлақ, сілеусін, ілбіс (қар барысы) Барыс мүшелдік жыл санауда - 3-ші жыл Барыс - аналығы - таутан; төлі - алан Сусар тұқымдастар - сусар, бұлғын, күзен, аққалақ, ақкіс, борсық, итаю Ескек аяқтылар -дене пішіні ұршық тәрізді, аяқтары ескекке айналған, көп уақытын суда өткізеді, құрлыққа көбею, тынығу күшіктеу кезінде ғана шығады Жабайы жануарлар қолға үйретіле бастаған уақыт - 10-15 мың жыл бұрын Ең алғаш қолға үйретілген жануар - ит Иттің жабайы арғы тегі - жабайы қасқыр Вавилов - үй хайуанаттарының 6 мәдени орталығын анықтады Жылқы тұқымдасына жатады - зебра, құлан, тарпаң, түзат Жылқының жабайы арғы тегі - түзат (тарпаң) Құлан үйірлерінде бүкіл үйірді басқарады -айғыр Бүкіл үйірдің орын алмастырып, қозғалуын бағыттап отырады - бие Тарпаң жойылған - ХІХ ғасырдың басында Көнтабандылар отрядына жатады - түйе, түйетек, гуанака, Айыр өркешті түйе - жабайы түрі - қаптағай, ғылыми аталуы - бактриан; аталығы - бура, аналығы - інген Сыңар өркешті түйе - жалпы аталуы нар, ғылыми аталуы дромадер; аталығы -үлек; аналығы - мая, аруана Еділбай қойы - халықтық сұрыптау әдісімен шығарылған, етті-майлы бағытта өсіріледі Әдемі және қымбат бағалы елтірісі арқылыбүкіл дүние жүзіне белгілі қой тұқымы -қаракөл Қаракөл қойы шығарылған -бұдан 3-3,5 мың жыл бұрын Орта Азия жерінде халықтық сұрыптау тәсілімен Мүшелдік жыл санауда қой -8-ші жыл Еңбек ері атағын 2 рет алған шопан - Жазылбек Қуанышбаев 32 |