К_сіпорын экономикасы. Атырау мнай жне газ университеті

• Название: Атырау мнай жне газ университеті
• Дата: 17.10.2022
• Размер: 2.6 Mb.
• Имя файла: К_сіпорын экономикасы.docx
• Тип: Документы; #737883
• страница: 21 из 57

Еңбек өнімділігі және оны арттыру жолдары

Кәсіпорын еңбек ресурстарының пайдалану тиімділігін еңбек өнімділігі сипаттайды. Еңбек өнімділігі материалдық өндіріске кететін шығындардың тиімділігін сипаттай отырып, жұмыс уақыты бірлігінде өндірілетін өнім санымен немесе өнім бірлігіне кететін еңбек шығынымен анықталады.Еңбек өнімділігінің деңгейі екі көрсеткішпен сипатталады:

1. 
   Уақыт бірлігіндегі өнімділік (тікелей көрсеткіш).
   
2. 
   Өнімді дайындаудың еңбек сыйымдылығы (кері көрсеткіш). Тікелей көрсеткіш мына формуламен көрсетіледі:
   

Еө= Q/EШ (8)
Мұндағы: Q -өндірілген өнім көлемі,

ЕШ-өндіріске кеткен еңбек шығындары.

Өнеркәсіптік кәсіпорында сағаттық, күндік, айлық (тоқсандық, жылдық) еңбек өнімділігі анықталады. Өндірістік өнім көлемінің адам-сағатына қатынасымен сағаттық еңбек өнімділігін анықтайды. Өндірістік өнім көлемінің орындалған адам-күндер санына қатынасымен күндік еңбек өнімділігі анықталады. Өндірістік өнім көлемінің бір айдағы өнеркәсіптік- өндірістік персонал санына қатынасымен айлық еңбек өнімділігін анықтайды.Еңбек өнімділігін анықтауда құндық,табиғи және еңбек тәсілдері қолданылады. Құндық тәсіл бойынша еңбек өнімділігі өндірістік өнім құнының өнеркәсіптік-өндірістік персонал санына қатынасымен

есептеледі.Табиғи тәсіл бойынша еңбек өнімділігі өндірістік өнімнің табиғи өлшем бірлігіндегі көлемінің өнеркәсіптік-өндірістік персонал санына қатынасымен есептеледі. Еңбек тәсілі бойынша еңбек өнімділігі еңбек сиымдылығының өнеркәсіптік-өндірістік персонал санына қатынасымен анықталады. Өнімнің еңбек сыйымдылығы өнім бірлігінің өндірісіне кететін еңбек шығынын көрсетеді.Өнімділік көрсеткішімен салыстырғанда бұл көрсеткіш бірнеше артықшылықтарға ие: өндіріс көлемі мен еңбек шығындары арасындағы тікелей тәуелділікті тағайындайды, мекеменің әртүрлі цехтарындағы бірыңғай өнімге кететін еңбек шығындарын салыстыру. Еңбек сыйымдылығының құрамына енгізілген еңбек шығындарына байланысты мынадай түрлері бар:

1. 
   Технологиялық – негізгі жұмысшылар мен келісімді жұмысшылардың шығындарын қамтиды.
   
2. 
   Өндіріске қызмет көрсету еңбек сыйымдылығы – қосалқы жұмысшылардың еңбек шығындарын қамтиды.
   
3. 
   Өндірістік еңбек сыйымдылығы – барлық жұмысшылардың еңбек шығындары жатады.
   
4. 
   Өндірісті басқарудың еңбек сыйымдылығы – инженерлік – техникалық қызметкерлер, кіші қызмет көрсетуші персонал мен күзет орындарының жұмысшыларының еңбек шығындарын қамтиды.
   
5. 
   Толық еңбек сиымдылығы - өндірістік персоналының барлық категорияларының еңбек шығындарын қамтиды.
   

Өндірістің техникалық деңгейін жоғарылату қызметкерлерді өндірістік процестерді механикаландыру және автоматтандыру, озық технологияларды енгізу, қолмен жұмыс күшін механикаландыру арқылы, әсіресе қатты және еңбекке негізделген жұмыс кезінде босатуға мүмкіндік береді.

Өндіріс пен еңбек ұйымын жетілдіру өндірісті басқаруды жетілдіру, жоғалған жұмыс уақытын қысқарту, стандарттар мен қызмет көрсету аумақтарын жоғарылату, некеден келетін шығындарды азайту, қызметкерлердің біліктілігін арттыру есебінен еңбек өнімділігінің өсуіне ықпал етеді.

Өндіріс көлемінің өзгеруі жұмысшылардың жекелеген санаттарының еңбек шығындарын төмендетуі мүмкін, олардың саны өндірістің өсуіне пропорционалды түрде өзгермейді, мысалы, зауытты басқару, цехтар және қолдау қызметтері. Құрылымды өзгерту өндіріс түрлі күрделілігі бар өнімдер үлесінің өзгеруіне байланысты еңбек өнімділігінің деңгейіне айтарлықтай әсер етеді.




Сурет 1. Еңбек өнімділігін арттыру жолдары
Еңбек өнімділігі - көптеген факторлардың ықпалымен үнемі өзгеріп отыратын динамикалық көрсеткіш. Факторлар қозғаушы күштер немесе еңбек өнімділігінің өзгеруіне әкелетін себептер. Кәсіпорын деңгейінде мұндай факторларды ішкі және сыртқы түрлеріне бөлуге болады.

Ішкі факторларға кәсіпорынның техникалық жабдықтау деңгейі, еңбек ресурстарын энергиямен жабдықтау, еңбек және өндірісті ұйымдастыру, еңбекке ынталандырудың қолданыстағы жүйелері кіреді,олар көбіне басқару әдістеріне тәуелді болады. Қазақстандық кәсіпорындарда еңбек өнімділігінің артуының ішкі өндірістік факторлары да жүзеге асырылады: еңбек сиымдылығын төмендету, жұмыс уақытын ұтымды пайдалану,материалдық ресурстарды үнемді қолдану,негізгі құралдарды тиімді пайдалану. Еңбек тәртібін бұзуды , жұмыс уақытын жоғалтуды болдырмау, жұмыс орындарын құрудың бригадалық нысандарын енгізу, қызметкерлердің құрылымын жетілдіру.

Сыртқы факторлар кәсіпорынға тәуелді емес себептерді қамтиды: нарықтық сұранысқа сәйкес диапазондағы және өнім ауқымындағы өзгерістер, еңбек

қарқындылығының, қоғамдағы әлеуметтік-экономикалық жағдайдың өзгеруіне, логистика бойынша серіктестердің сенімділігіне және т.б.

Еңбек өнімділігінің өсуі өндірістің қосымша көлемін өндіруге немесе бірдей немесе тіпті аз жұмысшылармен қосымша жұмыс көлемін жасауға мүмкіндік береді. Өндірістің қазіргі шкаласымен, тауарларға, қызметтерге және шектеулі еңбек ресурстарына деген сұраныстың өсуі, еңбек өнімділігін арттыру экономикалық өсудің негізгі көзі болып табылады. Еңбек өнімділігінің өсуі өндіріс бірлігіне шаққандағы ең төменгі еңбек шығынын жұмсауға мүмкіндік береді және, демек, «еңбекке ақы төлеу» тармағында өзіндік құнын төмендетеді және әрбір өнім бірлігінен мол пайда табуға мүмкіндік береді.