Каз. Қазақстан-тарихы-Стом-1-курс. азастан тарихы жне оамды пндер кафедрасы азастан тарихы пні бойынша дістемелік нсау Мамандыы
 Скачать 1.99 Mb.
|
|
4.Жаңа тақырыпты бекіту: 20 мин(22%) 1. Жаңа тақырыптар бойынша негізгі түйінге тоқталу. 2.Негізгі терминдер мен тезистерді практика дәптеріне түсіру. 5.Сабақты қорытындылау: 5мин(6 %) 1. Оқушыларды бағалау: 2. Сабақтың тақырыбы: Қоғамның саяси және әлеуметтік өміріндегі қайшылықтары. 1986 жылғы Желтоқсан көтерілісі. 6. Үй тапсырмасы: 1. Жоғарыда көрсетілген әдебиеттерден үй жұмысына дайындалу. 2. Қосымша жұмыс: Реферат тақырыбы: 1. « Қайта құру реформасының жүзеге асырылуы. 2. 1986 жылғы желтоқсан оқиғасы. № 11 сабақ І. Сабақтың тақырыбы: Этнография ұғымына анықтама. Қазақтың салт-дәстүрі, әдет- ғұрып, кәсібі. ІІ. Сағат саны -2 90мин(100% ) ІІІ. Сабақтың түрі: теориялық ІY. Сабақтың мақсаты: оқыту: оқушыларға этногафия ұғымын түсіңдіру. тәрбиелік: ұлтымызды, тілімізді құрметтеуге тәрбиелеу. дамыту: оқушыларды халқымыздың салт –дәстүріне деген қызығушылығын арттыру.. Ү. Материалды- техникалық жабдықталуы: а) техникалық құралдар: құрылғы компьютерлер, интерактивті тақта, мультимедиялық құрылғы. ә) көрнекі және дидактикалық құралдар: өзіндік жұмыстарға арналған кестелер, тест тапсырмалары, жағдайлық есептер, сөзжұмбақ. б)оқыту орны: аудитория. Ү. Әдебиеттер: негізгі: М. Қ. Қозыбаев «Қазақстан тарихы» 10- кл. Қазақстан тарихы 11- кл А 2002 ж. қосымша: Қазақстан тарихы очерктер А. 1994 ж. Қазақстан тарихы әдістемелік нұсқау А. 2009 ж. ҮІ. Ұйымдастыру кезеңі: 5 мин ( 6% ) Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру. Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру. Сабақтың мақсаты мен міндеті. ҮІІ.Оқушылардың өтілген тақырып бойынша білімін тексеру. 15 мин (16%) 1.1980 ж. қоғамның саяси өмірі қандай болды? 2. 1986 ж. желтоқсан оқиғасының себептері. 3. Халық қаһарманы атағы берілген желтоқсаншы. 3. Желтоқсан оқиғасының нәтижесі. 3.Жаңа тақырыпты түсіндіру: 40 мин (44%) 1.3 Тақырып жоспары: 1.Қазақтың этнографиясын зерттеген ғалымдар. 2. Қазақ халқының мәдениеті. 3. Сәулет ескерткіштері. 4. Қару жарақ түрлері.. Ақпараттық –дидактикалық бөлім. Этнография – халықтардың қоғамдық құрылысы туралы ғылым, гректің «этнос» - халық, «графо» - жазу, үйрену деген сөзінен құралған. Қазақстан этнографиясын зерттеуші ғалымдар – П. Н. Рычков, А. И. Левшин, В. В. Радлов, Н.А. Аристов, Ш. Ш. Уәлиханов, Ә. Марғұлан, Ө Жәнібеков, М. С. Мұқанов т.б. Этнография ғылымы тарих ғылымының бір бөлігі ретінде халықтардың тұрмысын, мәдениетін түбегейлі зерттейді. Тұрмыс дегеніміз – әрбір халықтың ғасырлар бойы тіршілігі, салт-санасы, әдет-ғұрпы, ұлттық ерекшелігі. Ұлт дегеніміз өзара ерекшелігі арқылы бөлінеді. Бір ұлтты зерттегенде көрші ұлтпен салыстыра отырып зерттеген дұрыс. Этнос –белгілі бір тарихи мекенде өсіп—өнген ортақ тілі, мәдениеті бар ортақ қауым. Тіл адамдардың бір-бірімен қарым-қатынас жасайтын құрал ретінде қызмет етеді. Жер бетіндегі халықтар екі мыңнан астам тілде сөйлейді. Тілші ғалымдар жиырмадан астам тілдер семьясына бөліп зерттейді. Этностарды зерттегенде тілмен қатар мәдениет жетекші рөль атқарады. Мәдениет екі топқа бөлінеді: материалдық және рухани. Мәдениетсіз халық болмайды. Бірақ оның дамуы әр түрлі. Әрбір халықтың өзіне тән тілі, мәдениеті, дәстүрі, ұлттық мінезі болады. Қазақ халқы көшпелі мал шаруашылығымен айналысқан халық. Сондықтан олардың тұрғын үйлері де көшуге ыңғайлы киіз үй болды. Киіз үйдің сырты мен ішкі жабдықтарынан оның иесінің әлеуметтік жағдайын анықтауға болады. Киіз үйдегі сыйлы орын төр – қадірлі қонақтар мен сыйлы адамдарға арналған орын. Төрдің сол жағы үй иесінің демалатын орны. Киіз үйдің ішінде ағаш жиһаз заттары болған. Ұлттық киім дегеніміз этностың өзінің ерекшелігін көрсететін белгісінің бірі. Ертеде киім тігуге тері, үй жануарларының жүндері пайдаланылды. Қазақтарда әйел киімін жас ерекшелігіне қарай бөлген. Ал ер адамдарда жас қарап бөлу сақталмаған. Қазақ киімдері кәсіптің түріне қарап та бөлінеді. Мысалы, хандарға бақсыларға, батырларға, аңшыларға т. б. Қазақтар әшекей заттарды да көп пайдаланған. Зергерлер әшекей заттарды жасағанда құйма ою,көшірме, зерлеу, иректеу түрлерін қолданған. Қыздар моншақ орнына күміс алқаларды таққан. Қазақтардың негізгі тамағы ет пен сүт болды. Әсіресе жылқы малына көп көңіл бөлген. Арпа, бидай сияқты дәнді дақылдарды да еккен. Сүтті жоғары бағалағаны соншалық «Ағы бардың бағы бар» деп бақыт несібесі ретінде түсінген. Үйде қолданатылатын ыдыстары ағаштан, тастан, керамикадан, металдан, теріден жасалған. Қазақтар қару – жарақтың көптеген түрлерін қолданды. Мысалы, найза, айбалта, қылыш, садақ, мылтық т.б. Ал қорғану мақсатында дулыға, қалқан, сауыт т.б. қолданған. Халқымызда қолөнер де кең тараған. Қолөнер мәдениеті сонау сақ, үйсін, ғұн тайпалары кезінің өзінде пайда болған. Теріні илеп тоң, етік тіге білген. Кілемнің де түкті және түксіз деп аталатын түрлерін қолданған. Сәулет өнерінің дамуы қалалардың өсуімен байланысты болды. Қалаларда мешіт, медресе, моншалар, сарайлар сала білген. 4.Жаңа тақырыпты бекіту: 20 мин(22%) 1. Жаңа тақырыптар бойынша негізгі түйінге тоқталу. 2.Негізгі терминдер мен тезистерді практика дәптеріне түсіру. 5.Сабақты қорытындылау: 5мин(6 %) 1. Оқушыларды бағалау: 2. Сабақтың тақырыбы: Этнография ұғымына анықтама. Қазақтың салт-дәстүрі, әдет- ғұрып, кәсібі. 6. Үй тапсырмасы: 1. Жоғарыда көрсетілген әдебиеттерден үй жұмысына дайындалу. 2. Қосымша жұмыс: Реферат тақырыбы: 1. Ө. Жәнібековтың зерттеу жұмыстары. 2. Қазақтың салт- дәстүрі. № 12 сабақ І. Сабақтың тақырыбы: Халық ауыз әдебиеті . Діни нанымдар. ІІ. Сағат саны -2 90мин(100% ) ІІІ. Сабақтың түрі: теориялық ІY. Сабақтың мақсаты: оқыту: оқушыларға атадан балаға сақталып келе жатқан дәстүріміз туралы түсіңдіру. тәрбиелік: ұлтымызға, тілімізді құрметтеуге тәрбиелеу. дамыту: оқушылардың әдебиетке деген қызығушылығын ояту. Ү. Материалды- техникалық жабдықталуы: а) техникалық құралдар: құрылғы компьютерлер, интерактивті тақта, мультимедиялық құрылғы. ә) көрнекі және дидактикалық құралдар: өзіндік жұмыстарға арналған кестелер, тест тапсырмалары, жағдайлық есептер, сөзжұмбақ. б)оқыту орны: аудитория. Ү. Әдебиеттер: негізгі: М. Қ. Қозыбаев «Қазақстан тарихы» 10- кл. Қазақстан тарихы 11- кл А 2002 ж. қосымша: Қазақстан тарихы очерктер А. 1994 ж. Қазақстан тарихы әдістемелік нұсқау А. 2009 ж. ҮІ. Ұйымдастыру кезеңі: 5 мин ( 6% ) Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру. Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру. Сабақтың мақсаты мен міндеті. ҮІІ.Оқушылардың өтілген тақырып бойынша білімін тексеру. 15 мин (16%) 1. Қазақ этногафиясы дегенімізді қалай түсінесің? 2.Қазақтың қару- жарақтары неден жасалған? 3. Ұлттық киімнің ерекшелігі неде? 4. Қазақ зергерлері қандай бұйымдар жасаған? 5. Қазақ жеріндегі қандай сәулет ескерткішін білесің? 3.Жаңа тақырыпты түсіндіру: 40 мин (44 %) 1.3 Тақырып жоспары: 1.Қазақтың халық ауыз әдебиеті. 2. Ақындар айтысы. 3. Қазақтың ақын –жыраулары. 4. Діни нанаымдары. Ақпараттық –дидактикалық бөлім. Қазақ өмірінің барлық белестері өлең мен жырға толған. Қазақтың классик ақыны Абайдың «Туғанда дүние есігін ашады өлең, өлеңмен қара жерге кіреді денең» , деген сөзі қазақ халқының барлық өмірі өлеңмен өткендігін бейнелейді. Қазақ халқының ауыз әдебиеті көркем де құнарлы қазына. Таңғажайып ертегі аңыздар, әңгімелер, жаңылтпаштар, жұмбақтар, мақал- мәтелдер барлығы қазақ халық ауыз әдебиетінде сақталған. Қазақтың батырлар жыры, үлкен оқиғалы эпостардың алпыстан астамы сақталған. Оның бастылары: «Алпамыс», «Ертарғын», «Қобыланды», «Манас» т.б. Қазақ ауыз әдебиетінің бай саласының бірі –ғашықтық дастандары. Оған «Қозы –Көрпеш – Баян –Сұлу», «Қыз –Жібек», « Айман- Шолпан» т.б. Ақындар айтысында суырып салма ақындар өнерлерін көптің алдында көрсетеді. Көбінесе айтыскердің біреуі әйел екіншісі ер адам болды. Олар әр түрлі тақырыпта әзілдесіп айтысты. Айтысқа жастайынан 12-13 жастан бастап қатыса берген. Айтыс қазақ өнерін шыңдайтын мектеп әрә театр қызметін атқарған. Қазақ халқының ғасырлар бойы жасаған рухани мәдениетінің бір саласы ақындар мен жыраулардың ойларынан шығарған өлең – жырлары болып саналады. 15-18 ғасырларда қазақ әдебиетінде он екі жырау көрнекті орын алды. Олардың қатарында: Асан Қайғы, Қазтуған жырау, Доспамбет жырау, Шалкиіз жырау, Жиембет жырау, Марқасқа жырау, Ақтамберді жырау,Тәтіқара жырау, Үмбетпай жырау, Бұқар жырау, Көтеш жырау, Шал ақын. Бұл ақындар халықтың басты проблемаларын, хандарға өлең арқылы жеткізіп, олардың мінін айтып сынады. 19 ғасырда қазақ әдебиеті жаңа белеске көтерілді. Бұл дәуірде М. Өтемісұлы, Шернияз Жарылқапұлы кіші жүз қазақтарының ұлт-азаттық көтерілісінің жаршысы болып, халықты күреске шақырды. Қазақтар ислам дініне сенеді. Ерте кезде көк пен жерге, тәңірге, айға, жұлдызға табынды. Тарих даму барысында діни нанымдары да ауысып отырды, шаманизм, будда, христиан ең соңында ислам дініне кірді. Бірақ дәл қазіргі жағдайда Қазақстанда дінге еркіндік берілгендіктен әр түрлі діни ұйымдар мен секталар көп. 15-16 ғасырларда кейбір жерлерде қазақ шаруалары жасырын түрде киізден, жібектен жасалған буддаларға табынды. Қазақтар ертеде қайтыс болған ата- бабаларының әруағына сыйынған. Сондықтан жауға қарсы шыққанда сол рудан шыққан батырлардың атын айтып ұрандаған. Қазақтар айға, жұлдызға, жерге, суға, отқа табынған. Жазда жаңбыр жаумай қалса бір төбеге жиналып, мал сойып «тасаттық» жасаған. Ауырған адамды сумен ұшықтаған. Жас келін жаңадан табалдырыққа келген кезде отқа май тамыздырған. Бақсы балгерлер ислам дінінен бұрын өмір сүрген шамандық діннің өкілдері. Ислам дінін қабылдағаннан кейін де ел арасында бақсылар көп болды. Олар «алақан қарап» болжады, «жын» шақырып ойнады, аурулардың тамырын ұстап емдеді. Олардың арасында тәжірибелі тәуіптер де болды. Олардың емшілік тәжірибесі атадан балаға мұра ретінде берілді. Бақсылар қобыз күйлерін ұрпақтан –ұрпаққа жалғастырды. 4.Жаңа тақырыпты бекіту: 20 мин(22%) 1. Жаңа тақырыптар бойынша негізгі түйінге тоқталу. 2.Негізгі терминдер мен тезистерді практика дәптеріне түсіру. 5.Сабақты қорытындылау: 5мин(6 %) 1. Оқушыларды бағалау: 2. Сабақтың тақырыбы: Халық ауыз әдебиеті . Діни нанымдар. 6. Үй тапсырмасы: 1. Жоғарыда көрсетілген әдебиеттерден үй жұмысына дайындалу. 2. Қосымша жұмыс: Реферат тақырыбы: 1. Діннің қоғамда алтын орны. 2. Қазақтың салт- дәстүрі. № 13 сабақ І. Сабақтың тақырыбы: Диаспора, ирредента ұғымдары. Шетелде қазақ диаспорасының, ирредентасының қалыптасуы. ІІ. Сағат саны -2 90мин(100% ) ІІІ. Сабақтың түрі: теориялық ІY. Сабақтың мақсаты: оқыту: оқушыларға диаспора, ирредента ұғымдарын түсіндіру. тәрбиелік: оқушыларды тілімізді, дәстүрімізді дамытуға тәрбиелеу. дамыту: оқушылардың отанға деген сезімін ояту. Ү. Материалды- техникалық жабдықталуы: а) техникалық құралдар: құрылғы компьютерлер, интерактивті тақта, мультимедиялық құрылғы. ә) көрнекі және дидактикалық құралдар: өзіндік жұмыстарға арналған кестелер, тест тапсырмалары, жағдайлық есептер, сөзжұмбақ. б)оқыту орны: аудитория. Ү. Әдебиеттер: негізгі: М. Қ. Қозыбаев «Қазақстан тарихы» 10- кл. Қазақстан тарихы 11- кл А 2002 ж. қосымша: Қазақстан тарихы очерктер А. 1994 ж. Қазақстан тарихы әдістемелік нұсқау А. 2009 ж. ҮІ. Ұйымдастыру кезеңі: 5 мин ( 6% ) Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру. Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру. Сабақтың мақсаты мен міндеті. ҮІІ.Оқушылардың өтілген тақырып бойынша білімін тексеру. 15 мин (16%) 1. Халық ауыз әдебиеті дегеніміз не? 2.Ақындар айтысына кімдер қатысады? 3. Ақын- жыраулардың атқарған қызметі. 5. Қазақ жеріндегі қандай сәулет ескерткішін білесің? 3.Жаңа тақырыпты түсіндіру: 40 мин (44 %) 1.3 Тақырып жоспары: 1. «Диаспора», «ирредента» ұғымдары. 2. Қазақ диаспорасының зерттелу тарихы. 3. ХХ ғасырдағы тарихи оқиғалардың қазақ диаспорасына тигізген әсері. Ақпараттық –дидактикалық бөлім. Диаспора грек тілінен аударғанда «шашыранды» деген мағына береді. Сонда бұл өз отанына басқа жерде өмір сүріп жатқандар туралы ұғымын береді. Ал ирредента өз отанында өмір сүріп жатқан, бірақ белілі бір саяси жағдайға байланысты өзге мемлекет құрамында қалып қойған адамдар туралы түсінік береді. М: Қытай, Ресей, Орталық Азия құрамына қосылған бұрынғы қазақ жерінде өмір сүретіндерді ирреденталар деп атайды. Егер Қазақстаннан тыс жерде 4 млн. 500 мың адам өмір сүріп жатса, оның 800 мыңы диаспора, ал 3 млн 700 мыңы қазақ ииреденталары болып саналады. Яғни ол көрші елдерге қосылып кеткен қазақ жеріндегі тұрғындар. Ресейдің Астрахан, Орынбор, Қорған, Омбы, Таулы Алтай автономиялық облысы, Қытайдың қарамағында қалған Алтай, Тарбағатай, Іле, Құлжа т.б. Монғол жеріндегі Баян Олгей аймағы, Өзбекстан құрамында қалған Сырдария, Шыршық, Қызылқұм, Мырзашөл т.б. жерлерде өмір сүріп жатқан қазақтар ирреденталар болып табылады. Ал оралмандар шетелдерден Қазақстанға қайтып оралған адамдар. Диаспора әр түрлі тарихи оқиғалардан, табиғи апатттардың салдарынан басқа елге қоңыс аударуынан пайда болған. Қазақ диаспорасы зорлық – зомбылықтың әсерінен пайда болған. Алғашқыда қазақтар Қытый, Ауғанстан, Иран, Орта Азия елдеріне көшіп, көп тұрақтай алмай одан әрі шет елдерге ауған. Қазақ диаспорасының ерекшеліктері – олар, біріншіден өзі тұрып жатқан елдерінде саяси автономия құра алмайды. Екінші ерекшелігі барған жерлеріне тез сіңісіп кетеді. Қазақ диаспорасының зерттелуіне тыйым салынғанымен, тарихшылар, зерттеушілер 17-18 ғасырларды зерттегенде қазақ диаспорасы туралы мәселелер де қаралды. Ағылшын тарихшысы Годфри Лиастың «Қазақтың шығуы атты монографиясында қазақ диаспорасының тарихына маңызды үлес қосты. Диаспора мәселесі туралы шындықты Милтон Дж . Кларк өзінің «Қазақтар еркіндікке қалай ұмтылды?» атты мақаласында жазды. Қазақ диаспорасының зерттелуіне үлес қосқан деректер өз басынан өткерген адамдардың немесе туыстардың естеліктері түрік тілінде мемуарлық еңбек болып Стамбулда жарық көрді. 1976 жылы Х. Оралтайдың «Түрік қазақтары» 1977 жылы Стамбулда Х. Гартулланың «Алтайдағы қанды күндер» , 1981 жылы Халифа Алтайдың «Туған жерден Анадолыға дейін» атты төрт бөлімнен тұратын кітабы жарық көрді. Бірінші бөлім қазақтың өткен тарихына, екінші бөлім этнографиясына, үшінші, төртінші бөлім тарихи оқиғалардың себеп салдарынан қазақтардыңҮндістанға жер ауып кеткендері жайлы жазған. 1980 жылдан бастап монографиялық еңбектерді батыс тарихшылары да жаза бастады. Қазақ диаспорасының пайда болуы сонау жоңғар шапқыншылығынан бастап пайда бола бастады. 1757 жылы Цин өкіметі жоңғарларды біржолата талқандап, қоластына Тарбағатай өңірі , Іленің жоғарғы , Жетісудың солтүстік аудандарын өз жері деп жариялады. Бұл жағдай қазақ ирреденталарының пайда болуын алып келді. Қазақ диаспорасының пайда болуының екінші кезеңі Орталық Азияда орыс- қытай шекарасын анықтау кезі болып табылады. Шекаралық келісім бұл жердегі халықтардың ешбір келісімінсіз қабылданды. ХІХ ғасырдың соңында жүз мыңға жуық қазақтар шетелдердің құрамында қалған. ХХ ғасырдың басында патшаның жүргізген реформасы да қазақ диаспорасының пайда болуына өзінің әсерін тигізді. Қазақтардан 18 млн. г. жер тартып алынды. Қазақтар шұрайлы жерінен айырылып Қытайға көше бастады. 1911 жылғы санақ бойынша Қытайға жер аударған қазақтар саны 224900 адамға жеткен. 1914 жылы Ресей мен Үрімші арасында келісім жасалынды. Онда 1911 жылға дейін Қытайға көшіп келгендер Қытай азаматы, ал одан кейін көшіп келгендер Ресей азаматы болып саналып, Ресейге қайтарылсын деген қаулы шығып, тек 6 мыңы ғана оралды. Халқымыздың тарихында ұжымдастыру кезеңі де ауыр болды. 1930-1933 жылдары 1 млн 300 мың қазақ босқынға айналып, 414 қайтып оралса, 616 мыңы шетелде қалып қойған. Ауғанстандағы қазақтар туралы хабарды Франц Шурманның «Ауғанстандағы монғолдар» атты еңбегінен оқуға болады. 1929 қазақтарды ауған өкіметі Чхансур аймағының Нимруз провинциясына орналастырды. Бұл жердің ауасы жақпай көптеген қазақтар қырылған. Ауғанстанда шамамен жиырма төрт мың отбасы өмір сүрген. Ұ.О.С. жылдарында соғыстан жылдарында соғыстан 350 мыңнан астам қазақ келмей қалды. Соғыста тұтқынға түскен түркі тектес халықтан «Түркістан легионын» құруға шақырды. Оны М. Шоқай басқарды. Түркістан легионының құрамында 181 402 адам болған. Соғыстан кейін олардың көпшілігі Еуропада қалып қойған. Қорыта келгенімізде халқымыз әр түрлі саяси жағдайлардың әсерінен шашыранды халыққа айналып, тәуелсіздік алғаннан кейін отанымызға қайтып оралуда. |