Главная страница
Навигация по странице:

  • Список опубликованных работ по теме диссертации

  • БОЛАТОВА КҮЛПАШ МАНСҰРҚЫЗЫ Масақты дәнді дақылдар селекциясының биологиялық негіздері

  • Зерттеу обьектілері

  • Жұмыстың мақсаты

    		•

    Биологические основы селекции зерновых колосовых культур 06. 01. 05 Селекция и семеноводство


    Скачать 0.88 Mb.
    НазваниеБиологические основы селекции зерновых колосовых культур 06. 01. 05 Селекция и семеноводство
    Дата25.09.2022
    Размер0.88 Mb.
    Формат файлаdoc
    Имя файлаavtorefeat16.doc
    ТипАвтореферат
    #694982
    страница8 из 9
    1   2   3   4   5   6   7   8   9

    Предложения для практической селекции и семеноводства
    1. В целях идентификации и регистрации образцов генофонда, селекционного материала и оценки типичности семян, присущей для сортов зерновых колосовых культур, рекомендуются разработанные серии сортов дифференциаторов.

    2. При подборе исходного материала для программы гибридизации рекомендуется использовать генетико-биохимические формулы запасных белков, представленные в изданиях: «Каталог генофонда ячменя по спектру гордеина» (Булатова К.М., Сариев Б.С., 2007 г.) и «Генетическое разнообразие коллекционных образцов генофонда твердой пшеницы НПЦЗиР по составу высокомолекулярных и низкомолекулярных глютенинов» (Нурпеисов И.А., Булатова К.М. и др., 2008 г.).

    3. Для селекции на жаро-засухоустойчивость и скороспелость предлагается разработанный и внедренный в селекционный процесс комплекс биологических тестов, а также жароустойчивые и скороспелые биотипы ячменя и созданные с их участием 233 константные линии.

    4. Для создания ржавчиноустойчивых сортов озимой пшеницы предлагаются устойчивые и иммунные к возбудителям желтой ржавчины гибридные линии мягкой пшеницы с эффективными генами расоспецифической устойчивости Yr15 и Yr9, характеризующиеся комплексом хозяйственно-ценных признаков.

    5. Оценку технологических свойств зерна и муки селекционных образцов пшеницы рекомендуется вести в пределах групп, предварительно дифференцированных по составу ВМСГ, с учетом сопряженности определенных показателей качества; Генотипы с субъединицами глютенина 2*, 1 - локуса Glu A1; 7+8, 7+9, 17+18, 14+15 локуса Glu В1; 5+10, 5**+12, вариант “a” локуса Glu D1, 14+15 локуса Glu В1 мягкой пшеницы и 2*; 1* локуса Glu А1 твердой пшеницы предпочтительны при отборе на качество зерна и муки.

    Список опубликованных работ по теме диссертации


    1. Булатова К.М., Перуанский Ю.В. Глютелин ячменя в идентификации сортов и биотипов // Вестник с-х. науки Казахстана.-1988.- №8.-С. 30-33.

    2. Булатова К.М. Перуанский Ю.В. Сариев Б.С. Биохимические показатели жаростойких форм ярового ячменя //Вестник с.-х. науки Казахстана.-1991.-№6.- С.37-41.

    3. Абугалиева А.И. Булатова К.М. Моделирование качества зерна пшеницы на основе белковых маркеров /Тезисы респ. науч.-практ. конф. посвящ. 35-летию Актюб.с.-х. оп. Ст «Пути увеличения и улучшения качества с.-х. продукции в Казахстане. Актюбинск. -1992.-С.60-61.

    4. Перуанский Ю.В., Абугалиева А.И., Новохатин В.В. Булатова К.М. Зависимость между компонентами глиадина, субъединиц глютенина и качеством зерна // Доклады РАСХН.- 1993.-, №4-С.9-13.

    5. Булатова К.М. Биохимические показатели биотипов ярового ячменя // Мат.межд.сов. «Генбанк растений и его использование в селекции».-Алматы.-1995.- С171-174.

    6. Булатова К.М. Запасные белки ячменя в изучении гибридной популяции // Сб. науч. тр. «Научная деятельность Казахского НИИ земледелия им. В.Р. Вильямса -60 лет». – КАЗНИИЗ.- 1996.- Алматы..- «Бастау».- С.121-126.

    7. Булатова К.М., Сариев Б.С. Внутрисортовая изменчивость ярового ячменя и биохимический контроль ее направленности //Сборник научных трудов «Повышение эффективности селекции полевых культур.-Алматы: РНИ «Бастау».-1997.-С.22-29.

    8. Уразалиев Р.А.,Булатова К.М. Есимбекова М.А., Карбозов С.Е. Состав высокомолекулярных глютенинов озимых пшениц //Вестник с.-х. науки Казахстана. -1997. -№6. -С.54-58.

    9. Булатова К.М. Характеристика образцов ярового ячменя генофонда КазНИИЗа по составу запасных белков // Вестник с.-х. науки Казахстана.-1997.-№10.- С.16-22.

    10. Булатова К.М. Толерантность генотипов ячменя к повышенным температурам на стадии проростков // Сб.науч.тр. «Генетические основы селекции зерновых культур»- Алматы.- «Бастау».- 1998.- С. 68-78.

    11. Булатова К.М. Высокомолекулярная субъединица глютенина 7 в коллекционных образцах мягкой пшеницы // Сб. науч.тр.«Генетические основы селекции зерновых культур.».- Алматы.- «Бастау».- 1998.- С.194-198.

    12. Булеков Т.А., Булатова К.М. Адаптационные показатели урожайности ярового ячменя в условиях Западного Казахстана // Сб.науч.тр. «Физиология и биохимия – неотьемлемое звено селекции». - Алматы. -1998.-С. 37-42.

    13. Сариев Б.С., Тохетова Л.А., Булатова К.М. Биохимические особенности коллекционных форм ячменя //Мат. межд. научно-теоретич. конф. «Стратегия земледелия и растениеводства на пороге ХХI века.».- Алматы. -1999.

    14. Bulatova K.M. Free Proline Content in Barley Seeds – Predictive Index of Early Maturity // Proceed. of 8th International Barley Symposium.- 2000.-P.211.

    15. Булатова К.М. Абдуламонов К., Курбонмамадова М. Состав запасных белков яровой мягкой пшеницы Казахстанской и Таджикской селекции // Тез.докл. межд. конф. «Развитие горных регионов Центральной Азии в XXI веке».- 2001.-Хорог, Горный Бадахшан, Таджикистан.-С.38-39.

    16. Absattarova A., S. Baboyev, K. Bulatova M.Karabayev, M. Koishibayev,A. Kohmetova,V. Kuklacheva ,A. Morgunov,S. Rsaliev, A. Sarbayev,R. Urasaliev, M. Yessimbekova,C.R. Wellings. Improvement of yellow rust resistance in Kazakhstan and Uzbekistan through sub – regional cooperation //First Regional Yellow Rust Conference for Centaral & West Asia and North Africa.- 2001.- P.34-41.

    17. Уразалиев Р.А., Булатова К.М., Есимбекова М.А., Джиенбаева К Состав запасных белков озимой пшеницы регионального питомника ЦАЗ //Вестник региональной сети по внедрению сортов пшеницы и семеноводству. -2002.-№2.-C.70-74.

    18. Булатова К.М., Нурпеисов И.А., Джиенбаева К.Б. Физиолого-биохимические особенности яровой пшеницы в связи с засухоустойчивостью // Вестник науки Акмолинского аграрного университета им. С. Сейфуллина.-2002.- Т.3, №6.- С.117-123.

    19. Джиенбаева К.М., Булатова К.М. Влияние чужеродного генетического материала на стабильность локуса GLU B1 пшеницы //Мат. первой центрально-азиатской конференции по пшенице, - Алматы.-2003 .- С.41.

    20. Булатова К.М. Цыганков В.И., Цыганков И.Г. Идентификация и оценка генетического разнообразия сортимента яровой мягкой пшеницы западноказахстанских экотипов по спектрам глютенина. //Сб. научн. тр., посвященных 10-летию независимости Казахстана и 45-летию Актюбинской СХОС. «Использование достижений аграрной науки в стабилизации сельскохозяйственного производства Казахстана.». - Актобе.- 2003г.- С.84-89.

    21. Булатова К.М. Биохимические показатели в селекции ячменя на засу-хоустойчивость.//Мат. 6-й межд.. Научн.-практ. конф. «Научное обеспечение устойчивого развития АПК Казахстана, Кыргызстана, Монголии, России, Таджикистана и Узбекистана.- Павлодар.- 2003.- С.52-53.

    22. Перуанский Ю.В., Булатова К.М. Казахстанская научная школа по биохимическому обеспечению селекционных и семеноводческих исследований // КазНИИЗ – 70 лет: Сб. науч. тр. – Алматы.- 2004.-С. 90-105.

    23. Джиенбаева К.Б, Булатова К.М. Перспективность 1В/1R транслокации в селекции озимой пшеницы на устойчивость к желтой ржавчине // Материалы межд. научн. конф. «Стратегия научного обеспечения АПК РК в отраслях земледелия, рас-тениеводства и садоводства. Реальность и перспективы».- Алматы.- 2004. -С.213-214.

    24. Булатова К.М., Аширбаева С.А. Идентификация и оценка генетического разнообразия коллекционных образцов твердой пшеницы по спектрам глютенина // Вестник с.-х. науки Казахстана.- 2004.- №6. -С.50-52.

    25. Сариев Б.С., Болатова К.М., Нургалиев Д.Қ., Қожабаев Ж.И. Жаздық арпа сорттарының шаруашылыққа құнды және маркерлік белгілері бойынша сипаттамасы //Жаршы.- 2004.- № 5.- 48-50 б.

    26. Есимбекова М.А., Булатова К.М., Мукин К.Б., Моргунов А.И. Питомник яровой пшеницы КАСИП как источник доноров высокого качества зерна и урожайности // Мат. межд. конф. «Развитие ключевых направлений с.-х. науки в Казахстане: селек., биотехн., генет. ресурсы. Растениеводство.» - Астана.- 2004.- С.35- 37.

    27. Айтымбетова К.Ш, Булатова К.М. О первичном семеноводстве полиморфных сортов // Мат. межд. научн. конф. «Дост. аграр. науки в обл. землед., селекц. и растениев.». – Алматы.- 2004.-С. 104-107.

    28. Булатова К.М. Есимбекова М.А. Генетическое разнообразие озимой пшеницы регионального питомника ЦАЗ по составу запасных белков зерна //Вестник Павлодарского ГУ им. С.Торайгырова, серия Химико-биологическая.-2005.- №4.-С.14-24.

    29. Айтымбетова К.Ш., Тогисова Р.Б., Булатова К.М. Полиморфные сорта пшеницы и ячменя в семеноводстве // Матер. межд. науч. конф. «Биологические основы селекции и генофонда растений». -2005 . – Алматы.- 2005.- С.10-12.

    30. Булатова К.М. Биохимические особенности скороспелых форм ячменя // Вестник Павлодарского ГУ им. С. Торайгырова.- 2006.- Серия Химико-биологическая, №2.-С. 50-58.

    31. Булатова К.М, Жамбакин К.Ж. Изменчивость электрофоретического спектра высокомолекулярных субъединиц глютенина у дигаплоидной линии пшеницы // Ж. Биотехнология. Теория и практика.- 2006.- №3.-С.41-46.

    32. Булатова К.М., Сариев Б.С., Тохетова Л. Агрономическая и биохимическая характеристики линий ячменя ИКАРДА, выделившихся в условиях Юго-Востока Казахстана // Вестник с.-х. науки Казахстана.- 2006.- №6.-С.8-11.

    33. Булатова К.М., Есимбекова М.А., Мукин К.Б. Характеристика популяций Аegilops cylindrica host. Алматинской области по составу высокомолекулярных глютенинов //Вестник науки Казахского государственного агротехнического университета им. С. Сейфуллина.- 2007.- №1 (44).- С.131-136.

    34. Булатова К.М., Есимбекова М.А., Жексембиева Р.О., Кушанова Р.Ж,

    Итенова Ф.Л Генетическое разнообразие Аegilops Сylindrica host. по составу проламинов – запасных белков зерна //Вестник КазНУ, серия биологическая.- 2007.-№2 (32).-С.81-86.

    1. Булатова К.М., Сариев Б.С.Каталог генофонда ячменя по спектру гордеина // Алматы:АО «Баспалар Үйі».-2007. – 48 с.

    2. Булатова К.М., Сариев.Б.С. Генетическое разнообразие генофонда ячменя НПЦЗиР по составу гордеинов // Мат.10-ой межд. конф. по научному обеспечению азиатских территорий. -Улан-Батор.- 2007. -С.130-131.

    3. Булатова К.М. И.А Нурпеисов., М.А Есимбекова., С.А.Аширбаева Генетическое разнообразие коллекционных образцов генофонда твердой пшеницы НПЦЗиР по составу высокомолекулярных и низкомоле-кулярных глютенинов // Исследования и результаты.- 2007. - №3.-С.32-36.

    4. Булатова К.М. Разнообразие генетических ресурсов ячменя НПЦЗиР по составу гордеинов //Вестник КазНУ.-2007.- №5 (35), серия биологическая.-С. 36-40.

    5. Булатова К.М. Генетическое разнообразие коллекционных образцов гено-фонда мягкой пшеницы НПЦЗиР по составу высокомолекулярных глютенинов //Вестник Павлодарского ГУ им. С Торайгырова, серия Химико-биологическая.- 2007.- №4.–С.37-47.

    6. Булатова К.М. Разнообразие аллелей локусов, контролирующих биосинтез субъединицы глютенина 7 мягкой пшеницы и сопутствующих ей компонентов //«Вестник Карагандинского университета», серия «Биология. География. Медицина».- 2007.- №4 (48).-С.10-15.

    7. Нурпеисов И.А., Булатова К.М., Есимбекова М.А., Аширбаева С.А. Каталог генофонда пшеницы по составу высокомолекулярных и низкомолекулярных субъединиц глютенина // Алматы, «CopyLand», 2008.-38с.

    8. Булатова К.М. Полиморфные сорта зерновых культур как объекты генофонда, селекции и семеноводства// Сб. статей III межд. научн. практ. конф. «Аграрная наука – сельскому хозяйству.- Барнаул.-2008.-С.214-218.

    9. Булатова К.М., Сариев Б.С., Баймуратов А.Ж. Состав гордеинов в идентификации ценных селекционных линий ячменя конкурсного сортоиспытания // Сибирский вестник сельскохозяйственной науки.- 2008.- №12.- С.107-113.

    10. Булатова К.М., Рсалиев Ш.С., Джиенбаева К.М. Перенос гена устойчивости к желтой ржавчине Yr 15 сортам озимой пшеницы Казахстана на основе использования белковых маркеров //Вестник государственного университета имени Шакарима, 2008.- №2.-С.220-228.

    11. Булатова К.М., Рсалиев Ш.С., Джиенбаева К.М. Белковые маркеры в создании исходных форм озимой пшеницы с Yr9 геном устойчивости к ржавчине. // Труды XI Международной научно-практической конференции «Развитие АПК азиатских территорий» - Кемерово.-2008.-Т 1.-С.245-250.

    12. Булатова К.М., Рсалиев Ш.С., Сарбаев А.Т. Методические рекомендации по использованию биохимических маркеров в оценке генотипов пшеницы, устойчивых к желтой ржавчине//Изд. компания «Асыл кiтап». - 2008.-18с.


    БОЛАТОВА КҮЛПАШ МАНСҰРҚЫЗЫ
    Масақты дәнді дақылдар селекциясының биологиялық негіздері

    06.01.05 - Селекция және тұқымшаруашылығы.

    Тұжырым

    Зерттеу обьектілері ретінде гендікқордың үлгілері, бидай және арпаның регенеранттық, изогенді, селекциялық линиялары алынды. (3 мың үлгіден аса).

    Жұмыстың мақсаты – Бидай және арпа селекциясындағы өсімдіктерді биологиялық талдау элементтерін жете зерттеу және жетілдіру.

    Зерттеу нәтижелері: Республикада шығарылған бидай сорттары мен коллекциялық үлгілерінің дән белоктарын электрофоретикалық талдау нәтижесінде D геномымен кодталған арнайы «y» типті суббірліктің 4 варианты және жаңа «х» варианты анықталды.

    Гордеин блоктары варианттарының каталогы жасалынды, яғни блоктардың сандық идентификациясынан басқа оларда кездесетін компоненттердің қатынасты электрофоретикалық жылжымалылықтары бойынша сипаттамасы берілді. Каталогта Hrd А локусының гордеин компоненттері блогының 30 варианттарының, Hrd B локусы гордеин компоненттері блогының 36 варианттарының, Hrd F локусы бойынша гордеин компонент блогының 13 варианттарының тасымалдаушыларының атаулары мен баяндаулары енгізілген. Каталогты қолдану арқылы арпа гендікқорының 757 үлгісінің гордеиндік формулалары жасалды. Гендікқордағы анықталған гордеинкодтаушы локустар аллелдерінің кездесу жиілігі айтарлықтай ауытқыды және Hrd А локусы бойынша 36,9%-дан 0,1%-ға дейін, Hrd В локусы бойынша 22,2%-дан 0,1%-ға дейін және Hrd F локусы бойынша 20,9%-дан 0,1%-ға дейін өзгереді. Арпа гендікқорының коллекциясы үлгілерінің едәуір бөлігі (24,1%) гордеинкодтаушы локустары жағдайына байланысты, яғни оның ішінде 12,9%-ы барлық 3 гордеинкодтаушы локустары бойынша, 7,0% - 2-еу және 4,2% - 1 локус бойынша полиморфты болып табылды. ДДС-Na қатысуымен жүргізілген диск –электрофорез әдісі арқылы арпаның ГЖМС-нің Д1, Д2, Д3 деп белгіленген 3 варианты анықталды. Оның ішінде біршама кең таралғаны Д1, Д суббірліктері, ал Д3 суббірлігі небары жекелеген үлгілерде табылды. Бидайдың коллекциялық үлгілеріндегі глютеннің жоғарымолекулалы суббірліктері құрамының талдауы бойынша Glu A1 глютенинкодтаушы локусы 1,2* (a,b) және «null» аллель (с) суббірліктерін кодтаушы 3 аллельді болып табылды. Коллекциялық жинақтың көп бөлігінде сапалылыққа жоғары үлес қосатын 2*суббірлігінің биосинтезін бақылаушы b аллелін тасымалдаушылар саны көп. Зерттелген коллекцияда кездесетін Glu 1В локусы бойынша аллелдер саны біршама әркелкілікті көрсетеді. Берілген локус бойынша 9 аллель (a,b,c,d,e,f,g,h,i) тасымалдаушылары анықталды, оның ішінде «c», және «b» аллельдері едәуір кең тараған және гендікқорда 55,7% және 26,9% (сәйкес) жиілігімен кездеседі. Glu D1 локусы зерттелген материалдарда 4 аллельмен көрсетілді, оның ішінде “d”және “e” аллельдері едәуір кең тараған және (35,5% және 30,5% жиілігімен кездеседі сәйкес). Зерттелген коллекциялардың генетикалық әртүрлілігі (Н) 3 глютенинкодтаушы локустарда кездескен аллелдері саны мен жиілігі жағынан 0,28-ден 0,64 ке дейін ауытқыды. Тұтасымен алғанда, Қаз ЕӨШҒЗИ жұмсақ бидай гендікқорындағы зерттелген үлгілердің 70%-н астамы Glu А1 және Glu В1 локусы аллелдері және 50 %-н астамы Glu Д1 локусы аллельдері бойынша сапа жағынан бағалы тасымалдаушы болып табылады. Қатты бидай үлгілерінің ішінде Glu А1 локусының 4 аллельді варианттарын тасымалдаушылар табылды, “null” аллелі (ең жай-жылдам қозғалатын суббірліктердің болмауы) және ГЖМС 1 биосинтезін бақылаушы аллель, біршама кең тарағаны (59,8% және 23,5% сәйкес). Қатты бидай үлгілерінің ішінде Glu В1 локусы бойынша 6+8; 7+8; 20;13+16; 14+15 (сәйкес) суббірліктері биосинтезіне жауап беруші 5 аллельді варианттарының (d,b,e, f,h) тасымалдаушылары анықталды. Орталықтың қатты бидай гендікқорында 7+8 суббірлікті генотиптер едәуір кең тараған және 59,1%-ды құрайды, ал макаронның жоғары сапалылығын көрсететін 6+8 суббірлікті жұбын тасымалдаушы үлесіне үлгілердің 14,8%-ы жатады екен. Тұтасымен алғанда, қатты бидай гендікқоры үлгілерінің 80%-ы Glu В1 локусы аллелдердің сапасы қатысында бағалы тасымалдаушы болып табылады. Қор белоктар спектрларының ұқсастығы негізінде жаздық арпа сорттарының 9 гордеин-горденинді биотиптерінің 34 линиялары гендікқорда ұзақ сақтау мүмкіншілігі, ыстыққа төзімділігі, даму кезеңінің ұзақтығы, өнімділік элементтерінің көрінуі бойынша зерттелінді және көбейтілді, осылардың есебінен ерте пісушілік және құрғақшылыққа төзімді селекция үшін бағалы формалар бөлініп алынды. Жаздық арпаның ыстыққа төзімді түрлері жоғары температура стресс кезінде 12 күндік өскін кезеңіндегі ұлпаларында бос пролин деңгейі біршама қарқынды түрде жинақталады және ең жылдам қозғалатын катодты изопероксидазаның белсенділік қатынасы бойынша тұрақты (С100). Жаздық арпаның 12 күндік өскін кезеңіндегі бос пролин концентрациясы мен жекелеген катодты изопероксидазаның қатынасты белсенділігі қоршаған ортаның жоғары температураға төзімді түрлерін зертханалық жағдайда сұрыптап алу үшін пайдаланылды, «Дәнді дақылдардың ыстыққа төзімділігін екісатылы бағалау тәсілі» жаңалығына алдын-ала патент және ҚР патентін алу үшін мәлімдеме жасалды, тіркелген мемлекеттік № 2007/0593.1. Дәндегі бос пролин деңгейі арпаның сорттары мен линияларында айтарлықтай ауытқиды: оның құрамы тез пісетін үлгілерде кеш пісетін түрлеріне қарағанда едәуір жоғары. Гордеиннің тұқым өнуі кезінде тез ажырауы кеш пісетін түрлерінде 3 сөткелік кезеңде, ал тез пісетін түрлерде – 2-5 сөткеге дейін кеш болады. Бидай және арпа селекциясындағы өсімдіктерді биологиялық талдау элементтерін жете зерттеу, жетілдіру және енгізу негізінде бірлесіп шығарған бидайдың 2сорты және жаздық қатты бидайдың 1 сорты МСС –қа берілді, қазіргі таңда селекциялық процестердің аға питомниктерінде суармалы және суарылмайтын егістіктерде арпаның 4 перспективті линиялары мен күздік жұмсақ бидайдың сары татқа төзімді 3 линияларына сынақтар жүргізіліп жатыр, ыстық-құрғақшылыққа төзімділігі бойынша арпаның перспективті 233 будандық линиялары мен сары татқа арнайы төзімді генді (Yr9 және Yr15) сары тат қоздырғыштарына төзімді және иммунды жұмсақ бидайдың 52 будандық линиялары, бидайдың глютенинкодтаушы локустарының сирек кездесетін аллельді F3-F4 ұрпақтарының 45 линиялары селекционерлерге берілді.
    1   2   3   4   5   6   7   8   9

    написать администратору сайта