Физ сит есепттер. Ер кісі трлі ашытыта орналасан заттара кезеккезек арады (суретке араыз)
 Скачать 0.74 Mb.
|
|
Жауабы: Сенсорлық бейімделу болды. Терідегі температура сигналдарын тану үшін миға сигнал жіберетін арнайы терморецепторлар бар. Олардың кейбіреулері суыққа, екіншісі жылуға жауап береді. Қолды суық / ыстық суда ұзақ уақыт ұстағаннан кейін, адам ынталандыруға үйренеді, сенсорлық бейімделу пайда болады және су енді суық/ыстық болып көрінбейді. Екі қолды бөлме температурасында суға салғанда, суық суға үйренген қол ыстық болып көрінеді, өйткені суық терморецепторлар аз сезімтал, ал жылу рецепторлары ыстық сияқты белсенді болады. Немесе (2) суық судан шығарылған қол жылу беру арқылы қызады, яғни энергия алады, ал екіншісі, керісінше, жылу береді, сондықтан ол суық сезінеді. (3) ұзақ тітіркену кезінде ми қыртысы сезімталдықты төмендететін ішкі қорғаныс тежелуімен жауап береді. Тежелудің дамуы жаңа жағдайларда сезімталдықтың жоғарылауына ықпал ететін басқа ошақтардың қозуын тудырады. Бейімделу: - сезім мүшелеріне жеткілікті күшті тітіркендіргіштер әсер еткен кезде сезімталдық төмендейді, - әлсіз ынталандыруларға ұшыраған кезде (немесе олар болмаған кезде) сезімталдық жоғарылайды. №36 Есеп. Жаздыгүні ауа температурасы +40ºС болып тұрғанда, даладан температурасы +20ºС болатын бөлмеге кірсеңіз, салқынды сезесіз. Ал егер сондай бөлмеге, қыстыгүні ауа температурасы 0ºС болып тұрғанда, даладан кірсеңіз, жылыны сезесіз. Сезінудегі осындай айырмашылықты қалай түсіндіруге болады? Жауабы: біз терінің рецепторларының қоршаған ортаға бейімделуіне байланысты осындай айырмашылықты сезінеміз. Сенсорлық бейімделу пайда болды. Сенсорлық бейімделу-сенсорлық органның оған әсер ететін ынталандыруларға бейімделуі нәтижесінде пайда болатын сезімталдықтың өзгеруі. Әдетте, бейімделу сезімдерге жеткілікті күшті (немесе ұзақ әсер ететін) ынталандыру әсер еткенде сезімталдық төмендейді (қолдағы қолғаппен мысал), ал әлсіз ынталандыру немесе ынталандыру болмаған кезде сезімталдық жоғарылайды. Дəм сезу талдағышы №37 Есеп. Тілдің дəм емізіктерінде холинэстераза мол. Олар рецепторлардың қай типіне жатады – біріншілік-сезімтал ма, екіншілік пе? Неліктен? Жауап: Холинестераза ацетилхолинді ыдыратады, ол медиатор болып табылады, атап айтқанда екінші сезімтал рецепторлардың рецепторлық жасушаларында. Дәмдік бүршіктерде холинестеразаның көп болуы дәмдік бүршіктердің екінші рет сезінетінін дәлелдейді №38 Есеп Науқастың тіл жүйкесі екі жақты зақымдалғандығы анықталған. Мұндай жағдайда қандай бұзылыстар туындайды? Неліктен? Жауабы: Сублингвальды нервтің екі жақты зақымдалуымен тілдің сал ауруы дамиды (Глос-соплегия). Бұл жағдайда тіл қозғалмайды, сөйлеу белгісіз (дизартрия) немесе мүмкін емес (анартрия) болады. Азық-түлік кесегін қалыптастыру және жылжыту қиын, бұл тамақ процесін бұзады. Тіл бұлшықеттерінің орталық параличін Шеткеріден ажырату өте маңызды. Тіл бұлшықеттерінің орталық сал ауруы кортикальды-ядролық жолдың зақымдалуымен жүреді. Орталық паралич кезінде тіл зақымдануға қарсы бағытта ауытқиды. Әдетте бұл жағдайда аяқтың бұлшық еттерінің парезі (паралич) болады, сонымен қатар зақымдануға қарама-қарсы. Перифериялық паралич кезінде тіл зақымдану ошағына қарай ауытқиды, ядролық зақымдану жағдайында тілдің жартысының атрофиясы және фибриллярлы бұралу бар. Иіс сезу талдағышы №39 Есеп. Бөлмеге кірген адам гүлдің аңқыған иісін сезген. Бірақ, біраз уақыттан соң оны сезбей қалған. Бұл бөлмеде ұзақ болған адамдар неліктен бұл иісті сезбейтін болады? Жауабы: Ұзақ уақыт бөлмеде болған адамдар иіс сезгіш анализатордың бейімделуіне байланысты гүлдің иісін сезбеді. Адаптация деп анализатордың осы тітіркену күшіне бейімделуін түсінеді. Рецепторлардың иісті затпен ұзақ уақыт тітіркенуі оның иісіне тәуелді болады, оны адам сезінбейді. Басқа (қарама-қарсы) әсерінен кейін бір иіске сезімталдықтың жоғарылауы, иісті заттар қоспасындағы иістердің өзара әлсіреуі, бірнеше заттардың иістерінің сапалы басқа иіске қосылуы мүмкін №40. Есеп Бір кісіде иіс галлюцинациялары байқалған. Қабылдаудың осындай өзгерістері ми қыртысының қай аймағының қызметінің бұзылысымен байланысты болуы мүмкін? Жауабы: Байқалған галлюцинация иісті анализатордың кортикальды орталығы орналасқан пириформальды гирус нейрондарының жұмысының бұзылуымен байланысты болуы мүмкін. Примеры задач по высшей нервной деятельности. 41. Итте қоңырауға, метроном дыбысына жəне тіктеу (шипение) үшін бірнеше тағамдық рефлекстер қалыптастырылған. Сұрақ № 1. Егер барлық шартты сигналдар бір уақытта берілсе, шартты сілекей бөлу қалай өзгеруі мүмкін? Жауабы: Бұл кезде ит сілекей шығармайды Сұрақ № 2Бұлретте ЖЖІƏ қандайфизиологиялықүрдісбайқалады? Жауап: Шартты рефлекс тежеу түрі : сигналдық (шартты тежегіш). Шартты тежегіш рефлекс пайда болған шартты ынталандыруға жаңа ынталандыру қосылып, кешен күшейтілмеген жағдайларда пайда болады. Содан кейін рефлекс баяулайды, өйткені жаңа ынталандыру шартты тежегішке айналады. 42.Зертханалық жағдайларда егеуқұйрықтарға парентеральды қант суын, содан кейін иммунитетті төмендететін препаратты енгізді. Осының салдарынан егеуқұйрықтарда иммундық жауаптың төмендеуі байқалды (яғни, антиденелер азайды). Содан кейін, қант суын ғана енгізгенде, қосымша дəрі-дəрмектерсіз, егеуқұйрықтарда иммундық жауаптың төмендеуі байқалады. Сұрақ № 1. Неліктен мұндай əсер байқалды? Шартты рефлекс нəтижесінде Сұрақ № 2. Шартты жəне шартсыз рефлекстердəң негізгі айырмашылықтарын жазыңыз. Шартсыз рефлекстер – гомеостаз тұрақтылығын сақтау үшін тұқым қуалайтын (филогенезде қалыптасқан) рефлекторлы механизмдер. Шартты рефлекстер – организмнің қоршаған ортаға бейімделу реакциясы. Сұрақ № 3. Шартты рефлекстерді қалыптастыру кезінде қандай шарттарды сақтау қажет? Шартты және шартсыз тітіркендіргіш әсері бір мезгілде ұштасуы қажет;шартты тітіркендіргіш әсері бұрын берілуі керек;шартты тітіркендіргіш әлсіз әрі талғаусыз болуы керек;ОЖЖ әрекеті қалыпты жағдайда болуы керек;Тәжірибе кезінде бөтен тітіркендіргіш әсер етпеуі керек 43.Екінші дүниежүзілік соғыстың соңында, əскери-далалық госпитальда морфиннің жетіспеушілігі американдық анестезиолог Генри Бичерді керемет тəжірибе өткізуге мəжбүр етті. Ол жараланған сарбазды морфинсіз емдей бастады, оған физиологиялық ерітінді енгізді жəне бұл ерітінді ауырсынуды күшті басатынын айтты. Таң қаларлығы, науқас бірден босаңсып, ауырсыну, стресс немесе шок белгілерін көрсетпеді. Сұрақ № 1. Дəрігер ауырсынуды басатын əсерге қалай қол жеткізді? Жауабы: Дәрігер плацебо әдісін қолданды. Яғни Солдатты сол уакытта физиологиялык ерітіндінін жаксы көмектесетініне сендірген болатын,ал бул солдатка психологиялык сана-сезімге əсер етті Сұрақ № 2. Жауабыңызды түсіндіріңіз. Плацебо дегеніміз қандай да бір дәрі деп тағайындалатын анық емдік қасиеті жоқ препарат. Плацебоны ішкізгенде науқастың сол дәрі-дәрмекке деген сенімінің арқасында физиологиялық не психологиялық оң өзгерістер пайда болады.Осы әдісті қолданып, дәрігер науқастың ауруын басты. Осылайша Науқасқа бұл препараттың ағзаға белгілі бір жағымды әсері бар екендігі және препараттың тиімсіздігіне қарамастан, пациент дәрі-дәрмектің күтілетін әсеріне сәйкес әл-ауқаттың субъективті жақсаруын сезінеді. Сол сияқты, жағымсыз әрекеттерді күту әл-ауқаттың субъективті нашарлауына әкелуі мүмкін - ноцебо әсері деп аталады. Сұрақ № 3. Бродман бойынша өрістерді жəне автор бойынша орталықтың атауын көрсетіңіз. 7өріс Пенфилда бойынша Сұрақ № 4. Мұндай түрдегі бұзылулар қалай аталады? Маңдай үлесінің синдромы 44.Оңқай-адамның үлкен ми жартышарларының ауруы болды. Нəтижесінде көп сөйлеп, сөздері мағынасыз болып, интонациясы бұзылды. Дыбыстарды нақты ажырата алмай, музыкалық есту қабілеті бірден төмендеді. Сұрақ № 1. Қай жартышардың қызметінің бұзылысы? Сол жақ ми сынары Сұрақ № 2. Ми қыртысы жартышарларының қай бөлімінің зақымданғанын болжаңыз. Маңдай самай Сұрақ № 3. Осы ми қыртысының жартышарлары тағы да қандай басқа қызметтерге жауап береді? Сол жак жарты шар болса сөйлеу,ретсіз қабылдау,дерексіз ойлау;Оң жак жарты шар болсакөру,кеңістікті түйсіну,құрастыру қызметі,нақты ойлау 45.Оңқай-адамда үлкен ми жартышарларының бір жағының жарақаты болды. Нəтижесінде ол сөйлеу жəне сөздерді түсіну қабілетінен айырылды. Сұрақ № 1. Жарақаттан қай үлкен ми жартышар зақымданған? Доминантты сол жарты шар зақымдалған Сұрақ № 2. Үлкен ми жартышарлардың қай аймақтарында жарақат болған? Сөйлеуге жауапты ми қыртысы,маңдай,самай-төбе бөлімдер Сұрақ № 3. Бұзылыстың бұл түрі қалай аталады? Сенсомоторлы,тотальды афазия Сұрақ № 4. Жауабыңызды түсіндіріңіз. Амнезиялық афазия 46.Төменде көрсетілген ЭЭГ сызбасында альфа-, бета-, тета- и дельта-ырғақтары берілген. Осы ырғақтардың жиілігі мен ампоитудасын сипаттаңыз жəне олардың пайда болу механизмін түсіндіріңіз (организмнің қандай жағдайларында ЭЭГ ырғақтары тіркеледі).  жиілігі 8-13 Гц амплитуда 50 мкв 4 тета жиілігі 4-8 Гц амплитудасы 100-150 мкв 1) Бета толқындары 14-30 Гц аралығында, 5-30 мкВ кернеуімен, белсенді ояу күйіне тән. Алдыңғы және орталық гирий аймағында тіркелген. Ол артқы орталық және фронтальды гириге дейін созылады. Осылайша, β-ритмнің ауырлығы жаңа күтпеген ынталандыруды ұсынған кезде, назар аударылған жағдайда, психикалық стрессте, эмоционалды қозу кезінде жоғарылайды. Бета толқындар үшбұрыш тәрізді, үшкірленген шыңдарға байланысты. Жылдам толқындарға жатады. Олардың амплитудасы α-толқындарының амплитудасынан 4-5 есе аз.Бета-ритм әдеттегі ояу күйінде, оқиғаларды ашық көзбен қараған кезде немесе кез-келген мәселені шешуге бағытталған кезде жоғары таным процестерімен және зейіннің шоғырлануымен байланысты. қазіргі проблемалар. β-ырғақ REM ұйқысы кезеңіне немесе күрделі ауызша тапсырмаларды шешу кезінде тән 2) Дельта толқындары - тербеліс жиілігі 1-ден 4 Гц аралығында өзгереді. амплитудасы 20-200 мкВ аралығында (жоғары амплитудасы толқындар). Дельта ырғағы (баяу толқындар) регенеративті процестермен, әсіресе ұйқы кезінде және активацияның төмен деңгейімен байланысты. Көптеген неврологиялық және басқа бұзылыстарда дельта толқындары айтарлықтай күшейеді. Күшейтілген дельта толқындарының шамадан тыс болуы бұзылған зейін мен басқа да когнитивті функциялардың болуына кепілдік береді. Бұл табиғи және есірткіге жататын ұйқы кезінде пайда болады және ісік әсер еткен аймақпен шекаралас қыртыстың аймақтарынан тіркелу кезінде байқалады. 3) Альфа толқындары - тербеліс жиілігі 8-13 Гц аралығында өзгереді. Амплитудасы 5-100 мкВ құрайды, ең жоғары амплитудасы жабық көзімен және қараңғы бөлмеде көрінеді. Ол негізінен желке және париетальды аймақтарда (мидың визуалды аймақтары) тіркеледі. Дені сау ересектердің 85-95% -ында. Альфа ырғағы босаңсу, тыныштық күйімен байланысты. Альфа толқындары біз көзімізді жұмып, демала бастаған кезде пайда болады. 4) Тета толқындары - бұл ырғақтың тербеліс жиілігі 4-тен 8 Гц-қа дейін. Амплитудасы 20-дан 100 µV-ге дейін жетеді. Ол фронтальды аймақтар мен гиппокампада жазылады. Тета толқындары тыныштық пен тыныштық ұйқылыққа айналғанда пайда болады. Мидағы діріл баяулап, ырғақты бола бастайды. Бұл күйді «ымырт» деп те атайды, өйткені онда адам ұйқы мен ояу арасында болады. Әдетте, тета толқындары сана күйінің өзгеруімен байланысты. Көбінесе бұл күй күтпеген, арманға ұқсас бейнелерді көре отырып, жарқын естеліктермен бірге жүреді. Көптеген адамдар мидағы тета толқындары байқала бастағаннан-ақ ұйықтап кетеді. Тета ырғағы ізденіс мінез-құлқымен байланысты, эмоционалды стресстің жоғарылауымен, психотикалық бұзылыстарда, абдырау жағдайларында, шайқалуларда жиі байқалады. Тета ырғағының жоғары деңгейі ұйқышылдық пен шаршағыштықты көрсете алады, бұл астеникалық синдромның көрінісі болуы мүмкін, созылмалы стресс 47.Экспериментальды зерттеу кезінде иттің ми қыртысын тітіркендіргенде алдынғы аяқтарымен қимылдар жасайды. Сұрақ № 1. Сіздің ойыңызша, мидыңқай аймағы тітіркенуге ұшырайды, түсіндіріңіз. Ми қыртысының алдыңғы орталық гирусының төменгі бөлігі. Ол саналы қозғалыстарды қамтамасыз етеді, бұлшықеттің ерікті қимылдарын басқарады. Сұрақ № 2. Бас миының бұл бөлімі тағы да қандай қызметтерге жауап береді? Соматосенсорлы акпаратты кабылдау Сұрақ № 3. Осы аймақта Бродман бойынша қандай өрістер бөлінеді жəне олардың қандай функциясы бар? Бродманның 4 өрісі 48.Инсульттенкейін, оңқайнауқас, заттардың атауын есте сақтамайды, бірақ олардың тағайындалуын дұрыс сипаттайды. Сұрақ № 1. Оның қай жартышары зақымданған деп ойлайсыз? Сол жак жарты шар закымдалган,себебі ол есімдерді,сандарды есте сактауга катысады Сұрақ № 2.Үлкен ми жартышарлары қыртысының қай бөлімі зақымданған деп ойлайсыз? Мандай бөлігі Сұрақ № 3. Бродман бойынша өрістерді жəне автор бойынша орталықтың атауын көрсетіңіз. Бродман бойынша 38-39 өріс,7өріс Пенфилда бойынша Сұрақ № 4. Мұндай түрдегі бұзылулар қалай аталады? Маңдай үлесінің синдромы Амнистикалық. Бұл мидың уақытша немесе париетальды аймақтарының зақымдалуымен дамиды. Науқас сөйлей алады, бірақ заттарды атау қиынға соғады. Сонымен бірге адам өзінің қызметі мен мағынасын есте сақтайды, қажет болған жағдайда оларды қолдана алады. 49.Адам заттардың атауын ұмыта бастады. Сұрақ № 1. Сөйлеуге қатысы бар қандай орталық зақымданған? Вернике орталығы Сұрақ № 2. Ол үлкен жарты жарты шардың қандай орналасқан? Адамның сол жақ ми сыңарының самай бөлімінде сенсорлық сөйлеу орталығы бар Сұрақ № 3. Бродман бойынша өзгерістерді көрсетіңіз Бродман бойынша 39 өрісі. Бірінші аймақ — моторлы,Екінші аймақаффективті Үшінші аймақ – көру аймағы Төртінші аймақ-есту Бесінші аймақ-сипап сезу Алтыншы аймақ-дəм сезі Жетінші аймақ сөйлеу. 50..Сіз ұйықтап жатқан адамға жақын келдіңіз. Ұйықтап жатқан адамның бұлшық еттері толық босаңсығанымен тынысы жиі, ритимді емес, ал көздері жабық қабағының астынан қозғалып жатыр. Сұрақ № 1. Адам ұйқтап жатыр ма? ИЯ Сұрақ № 2. Адам ұйқының қай фазасында? Адам парадоксальды ұйқы фазасында Сұрақ№ 3. Ұйқының осы фазасына сипаттама беріңіз Бұл ми белсенділігінің жоғарылауымен сипатталатын ұйқы фазасы. Бұл фазаның белгілерінің бірі - көз алмасының жылдам қозғалуы. бұл ұйқы фазасында бұлшықеттің толық релаксациясы және мидың жоғары белсенділігі біріктіріледі. Бұл кезеңде ми ұйқыдағыдай жұмыс істейді, бірақ сонымен бірге сезім мүшелерінен алынған ақпаратты өңдемейді және денеге бұл ақпаратқа қалай әрекет ету керектігі туралы бұйрық бермейді. 51.Ми салқындаған жағдайда неге клиникалық өлімді ұзартуға болатынын түсіндіріңіз? Клиникалық өлімнің ұзақтығы ми қыртысының жасушалары оттегінің жоқтығына төтеп бере алатын уақытпен анықталады. Салқындау метаболизм жылдамдығын баяулатады, сондықтан оттегінің жетіспеушілігі аз дәрежеде әсер етеді, ал клиникалық өлім одан әрі жалғасады 52.Ми қыртысының үлкен сыңарының жұмысын тоқтатқанда адам есінен танады. Ми қыртысында ешқандай бұзылыстар болмаса, қан айналымы қалыпты жағдайда болса, осындай эффект болуы мүмкін бе? Ми қыртысының қалыпты жұмыс істеуі тек өзінің күйіне ғана емес, сонымен қатар таламустың ретикулярлы түзілуінің және спецификалық емес ядроларының күйіне байланысты. Соңғысының бұзылуы кортекстің жасушаларының тонусының төмендеуі нәтижесінде сананың жоғалуына әкеледі. 53.Шартсыз тітікендіргіштің əсері шартты тітіркендіргіштің əсерінен 5 секундқа ерте берілді. Сұрақ № 1. Осы жағдайда жануарда шартты рефлекстік реакция қалыптасады ма? Шартты рефлекстер тек шартсыз рефлекстер негізінде жүреді. Егер шартты тітіркендіргіш болса шартты рефлекс қалыптасады. Сұрақ № 2. Классификация бойынша мұндай рефлекстер қалай аталады? Кідіретін шартты рефлекс Сұрақ № 3. Шартты рефлекстік реакция қалыптасу үшін қандай ережелерді сақтау керек? Шартты рефлексті дамыту үшін қажет: 1 - шартсыз рефлекторлық реакция тудыратын екі тітіркендіргіштің болуы (оның бірі шартсыз (тамақ, ауырсыну тітіркендіргіш және т.б.), ал екіншісі - шартталған (сигнал), жақындап келе жатқан шартсыз тітіркендіргішке сигнал беру) (жарық, дыбыс, тамақ түрі және т.б.); шартты және шартсыз тітіркендіргіштердің бірнеше тіркесімі (шартты рефлекстің қалыптасуы жалғыз тіркесіммен мүмкін болғанымен); 2 - шартты тітіркендіргіш шартсыз әрекеттің алдында болуы керек; 3 - сыртқы немесе ішкі ортаның кез-келген тітіркендіргішін шартты тітіркендіргіш ретінде пайдалануға болады, ол мейлінше немқұрайлы, шабуыл реакциясын тудырмауы керек, шамадан тыс күшке ие болмауы және назар аудара білуі керек; 4 - шартсыз ынталандыру жеткілікті күшті болуы керек, әйтпесе уақытша байланыс пайда болмайды; 5 - шартсыз тітіркендіргіштен туындаған қозу шарттыдан гөрі күшті болуы керек; 6 - бөгде тітіркендіргіштерді жою қажет, өйткені олар шартты рефлекстің тежелуіне әкелуі мүмкін; 7 - шартты рефлексті дамытатын жануар сау болуы керек; 8 - шартты рефлексті дамытуда мотивацияны білдіру керек, мысалы, алиментарлы сілекей рефлексін дамытқанда жануар аш болуы керек, жақсы тамақтанғанда бұл рефлекс дамымаған. 54.Ақ егеуқұйрықта шам жанғанда ұясына қашатын шартты рефлекс жақсы қалыптасқан еді. Шартсыз нықтағыш ретінде денесіне тигенде ауыру сезімін тудыратын электрлік тітіркендіргіш қолданылды. Осындай тəжірибенің бірінде шам өшкенсоң бір секундтай уақыт өткенде байқаусызда қоңырау тетігі басылып кетті. Сұрақ № 1.Егеуқұйрықтың қоңырауға реакциясы қандай болды? егеуқұйрық шұңқырға қашып кетпеді; Сұрақ № 2. Берілген құбылыстың механизмін түсіндіріңіз. бұл электрлік қоңырау шартты рефлекстің сыртқы тежелуі пайда болатындығымен түсіндіріледі. Шартты рефлекстердің сыртқы (шартсыз) тежелуі Бір шартты рефлекстің басқа (бөтен) шартты немесе шартсыз тітіркендіргіштермен тежелуін сыртқы деп атайды, өйткені оның себебі тежелген рефлекске тәуелді емес және шартсыз, өйткені оны дамыту қажет емес. Сыртқы тежелудің биологиялық маңызы ағзаның өз белсенділігін қазіргі кездегі маңызды оқиғаларға бағыттайтындығында, екіншісіне реакцияларды кешіктіреді. Сыртқы ингибитор жаңадан дамыған шартты рефлекстерді ескі, әбден қалыптасқаннан гөрі тежейді. Дұрыс оқытылмаған мінез-құлық дағдылары немесе білімдері өмірлік стереотиптерден гөрі күшті сыртқы әсердің әсерінен тез жоғалады. Сұрақ № 3. Егеуқұйрықтың ми қыртысында қандай үрдіс жүрді? 55.Тамақ ішіп жатқан екі ит бақылауға алынды. Иттің біреуіне тамақты ұзақ уақыт əбден ашықтырып барып берді, ал екінші ит күнделікті режімде тамақтанып жүрген. Тамақ ішіп жатқан иттердің екеуінің де аяқтарын əлсіз ауыру сезімін тудыратын тітіркендіргішпен түрткенде, иттердің тітіркендіргішке берген жауаптары əртүрлі болды. Сұрақ № 1. Иттің қайсысы жеп жатқан тамағынан басын көтермейді? Сұрақ № 2. Экспериментте қандай физиологиялық үрдіс байқалады? Неге? Сұрақ № 3. Осы үрдіске анықтама берініз Сұрақ № 4. Осы үрдістің негізгі сипаттамасы қандай? Аш ит тітіркендіргішке жауап бермей тамағын жейді. Мұндай итте аштық доминантасы байқалады, бұл жағдайда бөгде тітіркендіргіштер итте рефлекстер тудырмайды, олар доминантқа бағынады. Физиологияда доминант дегеніміз – сол сәттегі жүйке орталықтарының жұмысын басқаратын «уақытша доминантты рефлекс» болып табылады, яғни бұл - жүйке орталықтарының қозу қабілеттілігінің тұрақты фокусы, онда орталыққа келетін қозулар фокустағы қозуды күшейтуге қызмет етеді, ал қалған жүйке жүйесінде тежелу құбылыстары кеңінен байқалады. Доминанттың болуы дененің осылай реакция жасауға дайындығын жоғарылатады, денені осы доминант неғұрлым адекватты болатын жағдайларды (сол тітіркендіргіштерді) іздеуге бағыттайды. 56.Екі студент емтиханға түні бойы дайындалуға келісті. Ұйықтамас үшін олар бір бір шыныдан қою кофеден ішті. Бірақ бір студент 30 мин. кейін ұйықтап қалды, ал екіншісі таңға дейін емтиханға жақсы дайындалды. Студенттердің реакцияларының неге əртүрлі болғанын түсіндіріңіз.Бириншиси каты шаршагандыктан кою кофе ол студентке əсер етпеді сондыктан тез уйктап калды,ал екіншісі сергек болатын . 57.Екі жерлес жеткіншек қалаға келіп медициналық университетке оқуға түсті. Бірінші жеткіншек оқуға тез төселді, екінші жеткіншектің мазасы кетті, көңіл күйі түсіп, ұйқысы бұзылды, сабаққа да көңіл қошы болмады. Сұрақ № 1. Екі студенттің бірдей жағдайға əр түрлі реакцияларын қалай түсіндіресіз? Сұрақ № 2. Бірінші жеткіншектің орталық жүйке жүйесіндегі үрдістердің жылдамдығы қандай? Сұрақ № 3. Екінші жеткіншектің орталық жүйке жүйесіндегі үрдістердің жылдамдығы қандай? Сұрақ № 4. Динамикалық стереотип дегеніміз не? Студенттердің әр түрлі реакциялары жүйке процестерінің әртүрлі қозғалғыштығымен түсіндірілді. Бірінші студент жоғары қозғалғыштыққа ие болды, соған байланысты жаңа динамикалық стереотип тез дамыды. Болашақ мамандықты оқу оның қызығушылықтарымен сәйкес келді, нәтижесінде жағымды эмоциялар тезірек бейімделуге ықпал етті. Екінші студенттің жүйке процестерінің қозғалғыштығы төмен болды, сондықтан динамикалық стереотиптің бұзылып , жаңасының түзілуі баяу жүрді. Сонымен қатар, болашақ оқуы осы оқушының қызығушылығын туғызбай, жағымсыз эмоцияларды тудырды. Динамикалық стереотип дегеніміз - шартты тітіркендіргіштердің тұрақты қайталанатын жүйесіне жауап ретінде қалыптасқан және белгілі бір әрекеттерді сананың маңызды күйзелістерінсіз орындауға мүмкіндік беретін уақытша жүйке байланыстарының (шартты рефлекстердің) тұрақты жүйесі. 58.Тəулік бойы тамақ, су берілмеген итті бөлмеге кіргізді, бөлменің бір бұрышында тамақ, екінші бұрышында су тұр. Сұрақ № 1. Қай мотивация доминантты, ашығу ма əлде шөлдеу ме? Сұрақ № 2. Сіздіңше жануардың мінез құлқы қандай болуы мүмкін? Ит суы бар шыныаяққа бірінші барады, өйткені шөлдеудің мотивациясы доминатты болады. Себебі шөлдеу кезінде қан плазмасының осмостық қысымының өзгеру қаупі бар. Ит шөлдегендіктен суды тоқтамастан ішіп алады да, біраз уақыттан кейін тамағын жейді. Ұзак уакыттан бері тамак көрмегендіктен,ит куанышты сезімде болады. 59.Тамақ ішіп жатқан екі ит бақылауға алынды. Иттің біреуіне тамақты ұзақ уақыт əбден ашықтырып барып берді, ал екінші ит күнделікті режімде тамақтанып жүрген. Тамақ ішіп жатқан иттердің екеуінің де аяқтарын əлсіз ауыру сезімін тудыратын тітіркендіргішпен түрткенде, иттердің тітіркендіргішке берген жауаптары əртүрлі болды. Сұрақ № 1. Иттердің қайсысы жеп жатқан тамағынан басын көтермейді? Сұрақ № 2. Неге? Аш ит тітіркендіргішке жауап бермей тамағын жейді. Мұндай итте аштық доминантасы байқалады, бұл жағдайда бөгде тітіркендіргіштер итте рефлекстер тудырмайды, олар доминантқа бағынады. Физиологияда доминант дегеніміз – сол сәттегі жүйке орталықтарының жұмысын басқаратын «уақытша доминантты рефлекс» болып табылады, яғни бұл - жүйке орталықтарының қозу қабілеттілігінің тұрақты фокусы, онда орталыққа келетін қозулар фокустағы қозуды күшейтуге қызмет етеді, ал қалған жүйке жүйесінде тежелу құбылыстары кеңінен байқалады. Доминанттың болуы дененің осылай реакция жасауға дайындығын жоғарылатады, денені осы доминант неғұрлым адекватты болатын жағдайларды (сол тітіркендіргіштерді) іздеуге бағыттайды. 60.Шартты рефлекстерді қалыптастыру үшін тəжірибеге екі ит əкелінді. Тəжірибе алдында иттің біреуі көп су ішті. Тəжірибе басталды. Басында екі итте де шартты рефлекс қалыпты жүрді, бірақ біраз уақыт өткеннен соң су ішкен итте шартты рефлекс жоғалып кетті. Сырттан əсер еткен ешқандай бөтен тітіркендіргіштер байқалмады. Сұрақ №1.ОЖЖ бұл процесс қалай аталады? Сыртқы тежеу Сұрақ №2.Бұл құбылыстың себебі неде, рефлекстің жоғалуын қандай фактор шақырды? Ағзада пайда болатын тежеу фактордың әрекеті. Құбылыс қуықтың толып кетуіне байланысты болуы мүмкін Сұрақ №3.Шартты рефлекс қалыптастыруда қандай ережелерді қатаң сақтау керек? Толық тыныштық жағдайында, бөгде тітіркендіргіштер болмаған жағдайда, шартты тітіркендіргіш шартсыздан бұрын болуы керек, шартсыздың күші шартталғаннан үлкен, олардың арасындағы интервал маңызды болмауы керек. Сұрақ №4. Шартты рефлекс қалыптастыруда (тəжірибеде )жануарлар қандай жағдайда болу керек? Шартты ынталандыруды қабылдауға арналған рецепторлары сақталған, сау. Тағамды шартсыз тітіркендіргішті қолданған кезде - аштық жағдайында. Сұрақ №5. Шартты жəне шартсыз тітіркендіргіштердің өз ара əсері қандай болу керек? ОЖЖ қандай процесс жəне қандай фактор тамақтанудағы шартты рефлекстің жоғалуын шақырды? Шартсыздың күші шарттыдан үлкен; шартты рефлекс шартсыздың алдында тұруы керек. 61.Қорыққанға қос көрінеді. деген мысал бəрімізге танымал Сұрақ №1.Келтірілген мысалға ұқсас мінез құлықтың негізінде қандай физиологиялық құбылыс жатыр? Уакытша байланысты генерализациялау Сұрақ №2.Уақытша байланыс дегеніміз не?Бұл шартты жəне шартсыз тітіркендіргіштерге болатын реакцияны қаматамасыз ететін екі немесе бірнеше қыртыс асты құрылым жəне қыртыс орталықтарының функционалдық бірлесуі. Сұрақ №3. Уақытша байланыстың тұйықталу негізі неде? Жауап: Орталық жүйке жүйесіндегі қозу орталықтары арасындағы доминантты өзара әрекеттесу процесі. Сұрақ №4. Шартты рефлекс қалыптастыру процесінде қандай негізгі сатыларды атауға болады? Жауап: жалпылау кезеңі және мамандану кезеңі. Сұрақ №5.Мамандану сатысы нені білдіреді? Жауап: Күшті уақытша байланысты дамытуды білдіреді. 62.Зерттелуші екі адамның біреуі флегматик, екіншісі сангвинник. Екеуінде де шартты қимыл қозғалыс рефлекстері жақсы қалыптасқан: жасыл түс жанғанда түймені сол қолмен, қызыл түс жанғанда оң қолмен басу керек. Зерттеу барысында шам жанғаннан түймені басқанға кеткен уақыт тіркелді, содан соң тəжірибе шарты өзгертілді: жасыл түс жанғанда түймені оң қолмен, қызыл түс жанғанда сол қолмен басу керек болды. Шам жанғаннан соңтүймені басқанға кеткен уақыт аралығы зерттелушінің екеуінде де өзгерді. Сұрақ №1.Шам жанғаннан түйме басқанға кеткен уақыт қалай аталады? Латенттік уақыт Сұрақ №2. Тəжірибе шартының өзгеруін бір сөзбен қалай атауға болады? Шартты рефлекс Сұрақ №3. ОЖЖ қандай үрдісінде флегматиктің сангвинниктен басты айырмашылығы сипатталады? Жүйке процестерінің қозғалғыштығында. Флегматик жай өзгереді:олар салмакты тип болып табылады Сұрақ №4.Зерттелушілердің реакцияға кеткен уақыттары қалай жəне неге өзгерді? Реакция уақыты екеуінде де өседі. Өйткені өзгеріс ОЖЖ-да қиындықтар туғызады. Сангвинник реакциясы тез болады,флегматикреакциясы жай болады Сұрақ №5. Кім тез өзгереді, неге? Сангвиниктегі реакцияның жасырын кезеңі өзгеріс процесінде флегматикалық адамға қарағанда аз дәрежеде өседі және тез бастапқы деңгейге оралады, өйткені сангвиник адамда жүйке процестерінің қозғалғыштығы жоғары болады. Сангвиник ширақ тип болып табылады. 63.И.А. Крыловтың мына сөздері бар: «Түлкні ірімшіктін ісі тоқтатты: түлкі ірімшікті көреді, түлкі ірімшікті ұстады!» №1 сұрақ. Автор жо |